Địa lý lớp 12: Trung du và miền núi Bắc Bộ

• Trung du và miền núi Bắc Bộ bao gồm các tỉnh Lạng Sơn, Cao Bằng, Hà Giang, Lào Cai, Lai Châu, Điện Biên, Sơn La, Bắc Giang, Thái Nguyên, Bắc Kạn, Tuyên Quang, Phú Thọ, Yên Bái, Hoà Bình. Vùng này được chia thành hai khu vực địa lý: Đông Bắc và Tây Bắc.

Vị trí địa lý và phạm vi lãnh thổ

• Khu vực rộng 95,2 nghìn km², chiếm 28,7% diện tích cả nước.
• Giáp Đồng bằng sông Hồng, Bắc Trung Bộ, duyên hải miền Trung, Trung Quốc, và Lào.
• Có các cửa khẩu quốc tế quan trọng như Hữu Nghị, Lào Cai, Tây Trang.
• Tạo điều kiện giao thương quốc tế và kết nối cảng biển ĐBSH, quan trọng trong an ninh quốc phòng.

Đặc điểm tự nhiên và tài nguyên

• Sự phân hoá thiên nhiên giữa Đông Bắc và Tây Bắc tạo nên sự đa dạng.

Đông Bắc

• Địa hình chủ yếu là núi trung bình, thấp với các dãy núi vòng cung và vùng đồi chuyển tiếp xuống đồng bằng.
• Khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa có mùa đông lạnh, với 2 đai cao: nhiệt đới gió mùa và cận nhiệt đới gió mùa trên núi.
• Khoáng sản tập trung vào than, sắt, chì, kẽm, boxide, apatit.
• Rừng có tỉ lệ che phủ cao hơn so với Tây Bắc.

Tây Bắc

• Địa hình cao nhất, đỉnh Fansipan cao 3147m, cắt xẻ, hiểm trở, có cao nguyên đá vôi, cánh đồng, thung lũng.
• Khí hậu có đủ 3 đai cao: nhiệt đới gió mùa, cận nhiệt đới gió mùa trên núi, và ôn đới gió mùa trên núi.
• Có tiềm năng thuỷ điện lớn nhất cả nước.
• Khoáng sản chủ yếu là chì, kẽm, đồng, đất hiếm, nước khoáng.
• Rừng có đủ 3 đai sinh vật: rừng nhiệt đới, rừng cận nhiệt đới, và rừng ôn đới trên núi cao.

Thế mạnh phát triển

• Công nghiệp, lâm nghiệp, nông nghiệp, thuỷ sản và du lịch có nhiều điều kiện tự nhiên thuận lợi.
• Địa hình đa dạng, có núi cao Hoàng Liên Sơn và địa hình karst; đất feralit phù hợp cây công nghiệp, ăn quả, trồng rừng và du lịch.
• Khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa, mùa đông lạnh nhất, phân hoá theo độ cao, phù hợp cây công nghiệp cận nhiệt, ôn đới, dược liệu, rau quả, và phát triển du lịch.
• Nguồn nước từ các hệ thống sông lớn, các hồ tự nhiên, hồ thuỷ điện lớn có giá trị cho thuỷ điện, cấp nước, du lịch, và nuôi trồng thuỷ sản.
• Rừng tiềm năng lớn với độ che phủ 53,8%, ngành công nghiệp khai thác, chế biến gỗ và du lịch sinh thái có thể phát triển.
• Khoáng sản đa dạng, nhiều loại có trữ lượng lớn, ngành công nghiệp khai khoáng có tiềm năng phát triển.

Dân cư và chất lượng cuộc sống

• Khoảng 12,9 triệu người (13,1% cả nước), mật độ thấp (136 người/km²), 20,5% dân số thành thị và 79,5% nông thôn.
• Địa bàn cư trú của nhiều dân tộc với truyền thống văn hoá đặc sắc.
• Đầu tư xây dựng nông thôn mới cải thiện hạ tầng giao thông và thu nhập, giảm tỉ lệ hộ nghèo.

Phát triển và phân bố các ngành kinh tế

Nông nghiệp và lâm nghiệp

• Phát triển mạnh nhờ điều kiện tự nhiên và tài nguyên.
• Vùng chuyên canh cây nông nghiệp lớn, cơ cấu cây công nghiệp đa dạng (cận nhiệt đới, ôn đới, dược liệu).
• Chè có diện tích lớn nhất cả nước (73,8%), nổi tiếng với chè Mộc Châu và Tân Cương.
• Cà phê được trồng ở một số tỉnh như Sơn La và Điện Biên.
• Cây dược liệu phân bố ở Cao Bằng, Lạng Sơn, vùng núi cao Hoàng Liên Sơn.
• Cây ăn quả phát triển tập trung, rau vụ đông phát triển mạnh.
• Chăn nuôi trâu nhiều nhất cả nước (55%).
• Tổng diện tích rừng lớn (36,5% cả nước).
• Sản lượng khai thác từ rừng sản xuất gần 5,4 triệu m3 (28,4% cả nước), chủ yếu gỗ tròn, xẻ.
• Trồng rừng, khoanh nuôi và bảo vệ rừng được quan tâm.

Công nghiệp

• Tăng trưởng nhanh nhờ thu hút đầu tư, đổi mới công nghệ, cơ cấu ngành đa dạng, phù hợp thế mạnh vùng.
• Công nghiệp sản xuất điện có nhiều thế mạnh từ thuỷ điện và nhiệt điện.
• Có tiềm năng phát triển năng lượng mới, điện mặt trời.
• Công nghiệp khai khoáng phát triển nhờ nhiều khoáng sản.
• Các ngành công nghiệp chế biến thực phẩm, vật liệu xây dựng, và chế biến lâm sản được đầu tư phát triển.

Dịch vụ

• Du lịch và xuất nhập khẩu là hoạt động kinh tế nổi bật.
• Du lịch phát triển dựa trên tài nguyên du lịch tự nhiên và văn hoá.
• Xuất khẩu nông, lâm sản và một số sản phẩm công nghiệp; nhập khẩu máy móc, thiết bị.
• Các cửa khẩu là cửa ngõ xuất khẩu hàng hoá.

Đồng bằng sông Hồng

• Diện tích 21,3 nghìn km2, chiếm 6,4% cả nước.
• Bao gồm Hà Nội, Hải Phòng, Vĩnh Phúc, Bắc Ninh, Quảng Ninh, Hải Dương, Hưng Yên, Thái Bình, Hà Nam, Nam Định, Ninh Bình.
• Tiếp giáp Trung du và miền núi Bắc bộ, Bắc Trung Bộ, và Trung Quốc.
• Kết nối thuận lợi với các vùng trọng điểm trong nước và các quốc gia trong khu vực.

Đặc điểm tự nhiên và tài nguyên

• Thế mạnh tài nguyên thiên nhiên phát triển nông - lâm - thuỷ sản.

Các yếu tố và thế mạnh

• Địa hình đồng bằng châu thổ màu mỡ do hệ thống sông Hồng và sông Thái Bình bồi đắp.
• Đất phù sa màu mỡ thuận lợi cho trồng lương thực và thực phẩm.
• Đất feralit ở phía bắc, tây bắc, tây nam phù hợp cho trồng cây công nghiệp, cây ăn quả, và trồng rừng.
• Khí hậu nhiệt đới ẩm, nhiệt độ trung bình năm cao (23-25°C), lượng mưa lớn (1400-2000 mm/năm), thuận lợi cho cây trồng và vật nuôi phát triển.
• Mùa đông lạnh từ tháng 11 đến tháng 3 thích hợp cho cây trồng cận nhiệt và ôn đới.
• Các hệ thống sông lớn và hồ là nguồn nước dồi dào cho nông nghiệp và nuôi trồng thuỷ sản.
• Nguồn nước ngầm phong phú bổ sung cho nguồn nước mặt.
• Sinh vật phong phú, đa dạng (gần 490 nghìn ha), tập trung ở Quảng Ninh và khu vực đồi núi phía tây; ven biển có nhiều rừng ngập mặn.
• Vườn quốc gia, khu dự trữ sinh quyển thế giới bảo tồn sinh vật tự nhiên và phát triển du lịch.

Phát triển kinh tế biển, đảo

• Khai thác và nuôi trồng thuỷ sản thuận lợi nhờ biển rộng lớn, nhiều bãi tôm, bãi cá, và ngư trường trọng điểm.
• Có nhiều bãi triều, đầm, vịnh để nuôi trồng hải sản.
• Du lịch biển đảo phát triển nhờ nhiều thắng cảnh, bãi biển đẹp, các khu dự trữ sinh quyển thế giới, vườn quốc gia.
• Các đảo trên vịnh Bắc Bộ là địa bàn phát triển du lịch.
• Giao thông vận tải biển phát triển nhờ nhiều cửa sông và vịnh biển, các cảng biển lớn (Hải Phòng, Quảng Ninh).
• Khai thác khoáng sản biển có tiềm năng từ khí tự nhiên và muối.

Lưu ý

• Cần tránh khai thác quá mức các nguồn hải sản gần bờ và nuôi trồng phải đi đôi với bảo vệ môi trường.
• Phát triển du lịch cần chú ý bảo tồn cảnh quan tự nhiên và môi trường biển.

Ý nghĩa

• Phát triển tổng hợp các ngành kinh tế biển, đảo hiệu quả, góp phần bảo vệ môi trường biển và an ninh quốc phòng.

Dân cư, lao động và đô thị hoá

• Đông dân nhất cả nước (23,2 triệu – 23,6% cả nước), tiếp tục tăng do tỉ lệ gia tăng dân số tự nhiên còn cao và sức hút người nhập cư.
• Mật độ dân số cao nhất cả nước.
• Tỉ lệ dân nông thôn chiếm khoảng 62,4%.
• Tỉ lệ gia tăng dân số tự nhiên khoảng 1,07%.
• MĐDS: 1091 người/km2, gấp 3,7 lần mức trung bình cả nước.
• Đông hơn ở trung tâm đồng bằng, nơi lịch sử phát triển lâu đời.
• Kinh – đồng bằng, Mường, Tày, Dao,... – đồi núi. Mỗi dân tộc có kinh nghiệm sản xuất, văn hoá riêng tạo sự đa dạng trong cơ cấu kinh tế.
• Thành phố đông dân: Hà Nội, Hải Phòng, Hạ Long.
• Người Kinh chiếm hơn 89%.
• Dồi dào (11,4 triệu).
• Cần cù, nhiều kinh nghiệm trong nông nghiệp.
• Chất lượng lao động cao nhất cả nước, ngày càng được cải thiện.
• Tập trung đông các thành phố lớn, đặc biệt là Hà Nội.
• Hà Nội, Hải Phòng tỉ lệ lao động đã qua đào tạo khoảng 50% (cao).
• Mức độ cao, tăng nhanh.
• Tốc độ dẫn đầu cả nước.
• Thuận lợi: thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu lao động, cơ cấu kinh tế theo hướng tích cực, đời sống nâng cao.
• Khó khăn: ô nhiễm môi trường, ùn tắc giao thông,....
• 28,6% → 37,6% (2009–2021). Hà Nội là đô thị đặc biệt (8,3 triệu người) và hàng chục đô thị các cấp khác.

Vị thế của thủ đô Hà Nội

• Trung tâm chính trị – hành chính; trung tâm giao dịch quốc tế, kinh tế, văn hoá, giáo dục hàng đầu.
• Trung tâm tài chính – ngân hàng đầu cả nước.
• Quy mô kinh tế (cả nước), trung tâm thương mại (ĐBSH) lớn. Vùng động lực phía Bắc (HN-HP-QN).
• Trung tâm khoa học công nghệ hàng đầu, tập trung các trường đại học, viện nghiên cứu.

Phát triển và phân bổ kinh tế

Khái quát chung

• Tổng sản phẩm của vùng tăng nhanh, hơn 30% GDP của cả nước.
• Cơ cấu kinh tế chuyển dịch tích cực theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá.

Nông nghiệp

• Vùng trọng điểm sản xuất lương thực – thực phẩm.
• Diện tích trồng lúa giảm do chuyển đổi mục đích sử dụng đất.
• Hình thành các vùng lúa chất lượng cao.
• Sản xuất cây thực phẩm nhất là rau vụ đông, ngoài ra cây ăn quả.
• Ngành chăn nuôi chú trọng phát triển, chính là lợn (20%), gia cầm (25%).

Thủy sản

• Phát triển nhanh, đặc biệt nuôi trồng do hiệu quả kinh tế cao.
• Nuôi trồng thuỷ sản tập trung ở các bãi bồi, vịnh biển, bãi triều và diện tích mặt nước sông, hồ.
• 12,6% diện tích, chiếm 17,4% sản lượng thuỷ sản nuôi trồng cả nước.
• Thuỷ sản khai thác chiếm 9,1% sản lượng khai thác cả nước.

Lâm nghiệp

• Chú trọng phát triển qua việc thực hiện bảo vệ và trồng rừng ở vùng đồi núi, rừng ngập mặn, rừng phòng hộ ven biển.

Công nghiệp

• Tốc độ phát triển nhanh, khoảng 35% GRDP của vùng.
• Cơ cấu khá đa dạng, nổi bật là sản xuất sản phẩm điện tử, máy vi tính, ô tô, chế biến thực phẩm, dệt, sản xuất trang phục, nhiệt điện, khai thác than, sản xuất vật liệu xây dựng.
• Mức độ tập trung trong công nghiệp cao nhất cả nước.
• Trung tâm công nghiệp quan trọng nhất: Hà Nội, Hải Phòng.
• Định hướng phát triển: hiện đại, công nghệ cao, thân thiện với môi trường; phân bố không gian công nghiệp hợp lí theo các hành lang kinh tế, hành lang công nghiệp, gần cảng biển, tuyến cao tốc, tuyến quốc lộ kết nối với các vùng lân cận.

Dịch vụ

• Tỉ trọng cao trong cơ cấu GRDP của vùng (42,1%), phát triển theo hướng hiện đại, đa dạng.
• Giao thông vận tải phát triển mạnh. Phương tiện vận tải hiện đại giúp sản xuất, lưu thông thuận lợi.
• Hoạt động thương mại phát triển bậc nhất cả nước.
• Các trung tâm thương mại của vùng là Hà Nội, Hải Phòng, Hạ Long.
• Tổng mức bán lẻ hàng hoá, doanh thu dịch vụ tiêu dùng khoảng 26% cả nước.
• Trị giá xuất, nhập khẩu tới 36% của cả nước.
• Hoạt động tài chính – ngân hàng phát triển rộng hỗ trợ nguồn vốn cho hoạt động sản xuất, kinh doanh → kinh tế phát triển.
• Du lịch là ngành kinh tế quan trọng.
• Bưu chính viễn thông, giáo dục và đào tạo, y tế,... cũng phát triển rất mạnh.
• Năm 2021, doanh thu du lịch lữ hành chiếm 51,7% cả nước.
• Hà Nội trung tâm du lịch trọng điểm cả nước + Hạ Long, Ninh Bình, Hải Phòng.

Yếu tố ảnh hưởng ngành dịch vụ

• Dân cư, đô thị hoá.
• Truyền thống văn hoá dân tộc và di tích lịch sử – văn hoá.
• Cơ sở hạ tầng và cơ sở vật chất – kĩ thuật
• Khoa học – công nghệ
• Vị trí địa lý và điều kiện tự nhiên
• Khó khăn: Giao thông vận tải, nhiều thiên tai
• Giao thông vận tải:
  • Phát triển đường bộ, đường sắt → liên kết đất nước, khu vực.
  • Đường thuỷ phát triển ĐBSCL.
• Bưu chính viễn thông: ứng dụng công nghệ vào mạng lưới.
• Thương mại và du lịch