De Persoonsvorm: Regels en Uitleg

Persoonsvorm

• De persoonsvorm is een werkwoord dat vervoegd wordt in de tegenwoordige of verleden tijd.
• Om de stam te vinden, verwijder je "-en" van de infinitief.
• Soms moet de ruwe stam aangepast worden (bv. "durven" → "durf").

Persoonsvorm Tegenwoordige Tijd

• Ik-vorm:
  • Als "ik" het onderwerp is.
  • Als "je" of "jij" achter de persoonsvorm staat.
  • In de gebiedende wijs.
• Ik-vorm + t: Alle andere enkelvoudige onderwerpen.
• Infinitief: Alle meervoudige onderwerpen.

Persoonsvorm Verleden Tijd

• Zwak: stam + de(n) of stam + te(n).
• Sterk: schrijf het werkwoord zoals je het hoort (klankverandering).

Stembanden en 't Kofschip

• Het verschil tussen -de(n) of -te(n) hangt af van de klank: stemhebbend (trillende stembanden) of stemloos (geen trilling).
• Stemhebbend: [r], [m], [l], [v] en alle klinkers, dus -de(n).
• Stemloos: [s], [k], [f], [p], [t] en [ch], dus -te(n).
• 't Kofschip-truc:
  • Verwijder -en van het werkwoord.
  • Kijk naar de laatste LETTER.
  • Zit deze in 't kofschip? Dan -te(n).
  • Anders -de(n).
• Plakken → plakte, verhuizen → verhuisde, groeien → groeide.

Voltooid Deelwoord

• Geeft aan dat iets al gebeurd is, vaak met hulpwerkwoorden "hebben", "zijn", of "worden".
• Soms is het lastig te spellen (d of t aan het eind).
• Maak het woord langer om te horen welke klank je nodig hebt.
• Gebruik anders de stembandenmethode of 't kofschip.

Bijvoeglijk Naamwoord

• Een voltooid deelwoord kan bijvoeglijk gebruikt worden.
• Manier 1: zo kort mogelijk, maar als het voltooid deelwoord op -en eindigt, dan het bijvoeglijk naamwoord ook (de beschreven papieren).
• Manier 2: voltooid deelwoord + e, pas spellingsregels toe (de bezorgde bewoners).

Engelse Werkwoorden

• Gebruik Nederlandse spellingsregels.
• Bepaal de stam: haal -en eraf, voeg een 'e' toe voor de Engelse uitspraak (racen → race).
• Gebruik de stembandenmethode, NIET 't kofschip.
• Bij afkortingen: apostrof bij vervoeging, koppelteken bij "ge-" (e-mailen, sms'en → ge-e-maild, ge-sms't).

Onvoltooid Deelwoord

• Werkwoord + d of de (fluitend).
• Geeft aan dat je iets aan het doen bent terwijl je iets anders doet.
• Kan ook als bijvoeglijk naamwoord gebruikt worden (de fietsende man).

Meervouden

• Taalgevoel helpt, maar er zijn regels.

Meervoud op -s

• Basisregel: achter het enkelvoud, tenzij uitspraakproblemen.
• Uitspraakproblemen: apostrof (auto's).
• Eindigt op y: medeklinker ervoor → 's, klinker ervoor → vast (baby's, jockeys).
• Letters/afkortingen: apostrof (wc's, k's).

Meervoud op -en

• f/s → v/z (laars → laarzen, mens → mensen).
• Eindigt op -ie/-ee: klemtoon op laatste lettergreep → -ën, anders n + trema (melodieën, bacteriën).
• Letters/afkortingen: apostrof (gps'en, s'en).

Monnikenregel

• -ik, -et, -el, -es: geen verdubbeling medeklinker (monniken, artikelen), behalve bij klemtoon op laatste lettergreep (leraressen).

Fotografenregel

• Griekse woorden op -f: f blijft staan in meervoud (paragrafen).

Dubbel Meervoud

• Zowel -s als -en mogelijk (groenten/groentes, appelen/appels).

Bijzondere Meervoud

• Onregelmatige vormen (steden, koeien, schepen).
• Alleen meervoud (jeans, hersenen).

Verkleinwoorden

• a, é, o, u: verdubbel klinker (autootje).
• -i: -ie (taxietje).
• -y: medeklinker ervoor → -'s, klinker ervoor → vast (baby'tje, jockeytje).
• Afkorting/letter/cijfer/symbool: apostrof (cd'tje, 7'tje).
• Bijzondere gevallen: chocolaatje, jongetje, koninkje, machientje.

Bijvoeglijke Naamwoorden

• Meestal uitgang -e.
• "Een" + het-woord: geen -e (een groot huis).
• Stoffelijk: -en (gouden horloge), tenzij nieuwe stof (plastic tas).
• Voltooid deelwoord: zie eerdere regels.
• Na "te": infinitief (de te verwachten kosten).

Trappen van Vergelijking

• Stellende trap (mooi), vergrotende trap (mooier), overtreffende trap (mooist).
• Regelmatig: -er, -st (bruin, bruiner, bruinst).
• Op -r: -d (zuur, zuurder, zuurst).
• Spellingsverandering: braaf, vies, groot.
• Stomme -e: meest (roze, rozer, meest roze).
• -sd, -st, -isch: meest (gevreesd, logisch).
• Onregelmatig: goed, beter, best / chic, chiquer, chicst.

Hoofdletters

• Begin van de zin.
• Organisaties, merken, bedrijven.
• Feestdagen, historische gebeurtenissen.
• Aardrijkskundige namen.
• Tussenvoegsels: kleine letter, tenzij geen voornaam/voorletter (Paula van Vliet, de heer Van der Zanden).
• Titels van boeken, films, etc.
• Kleine letters
• Begin zin met getal/teken
• Historische perioden
• Dagen, maanden, seizoenen, windstreken
• Politieke/religieuze stromingen.
• Bijzondere gevallen
• Merknamen als soortnaam, kleine letter (colaatje).
• Heilige personen/boeken, kleine letter bij algemeen gebruik (god van de oorlog, een koran in de kast).

Cijfers en Getallen

• Tot twintig, tientallen, ronde getallen: letters.
• Jaartal, datum, temperatuur, etc.: cijfers.
• Getallen aan elkaar, spatie na duizend, voor/na miljoen/miljard.
• Klinkerbotsing: trema (drieëntwintig).
• Koppelteken na cijfer, tenzij samenstelling (22-jarige, 4 meiherdenking).

Aaneenschrijven

• Basisregel: één begrip, één woord.
• Woorden als ertoe, erbij, daarvoor, daartegen, waarbij, waarin: meestal aan elkaar.
• Samengestelde namen (Rode Kruis): laatste deel vast (Rode Kruisziekenhuis).

Tussenletters

• Tussen-s:
  • Hoor je de s: schrijven, anders niet (kwaliteitscontrole).
  • Tweede deel met s: vervang door woord zonder s om te horen of je een tussen -s nodig hebt)
• Tussen-n:
  • Eerste deel ALLEEN meervoud op -(e)n: schrijven (pannenkoek, invalidenwagen).
• Geen tussen-n:
  • Dubbel meervoud of meervoud op -s (ladekast, modeshow).
  • Eerste deel geen zelfstandig naamwoord (rodekool).
  • Eerste deel geen meervoud (rijstevlaai).
  • Eerste deel enig in zijn soort (zonnebrand).
  • Eerste deel versterkend (reuzeleuk).
  • Geen samenstelling (hopelijk).

Koppelteken

• Klinkerbotsing/verkeerde lettercombinatie (auto-ongeluk),
• Gelijkwaardige delen (zwart-witfoto).
• Aardrijkskundige namen (Zuid-Holland).
• Na afkorting/letter/cijfer/teken (vwo-leerling, 65-jarige).
• Na voorvoegsels (adjunct-directeur).
• Groep woorden + ander woord (doe-het-zelfzaak).
• Weglatingsstreepje (zomer- en wintertijd).

Trema

• Klinkerbotsing/verkeerde lettercombinatie in geen samenstelling (beëindigen).
• Getallen (drieëntwintig).
• Geen trema bij leenwoorden (museum) of als woord niet verkeerd gelezen kan worden (financieel).

Apostrof

• Meervoud op s (auto's).
• Verkleinwoorden (dvd'tje).
• Weggelaten letters ('s middags).
• Achtervoegsel na afkorting (vwo'er), tenzij afkorting als woord (havoër).
• Bezit (Tims broertje, Yousra’s zus, Dax’ tante, Jannekes fiets).

Leestekens

• Punt (.): einde van de zin (Dit zijn de leestekensregels.)
• Vraagteken (?): na een vraag (Heb je het goed begrepen?)
• Uitroepteken (!): na een uitroep of bevel (We hebben vakantie!)
• Komma (,): in een opsomming, tussen bijvoeglijke naamwoorden, tussen twee persoonsvormen, voor "maar" en "want", voor en na een aangesproken persoon of tussenwerpsel, voor en na een bijstelling (Mijn zus, mijn vader en mijn oom liepen naar buiten. Zag jij dat mooie, dure schilderij? Toen ik hem zag, groette ik hem. Ik snap dat je het wilt, maar het kan niet, want we moeten weg. Hé, kom je ook, Josien? Rutte, onze oud-premier, was decennia de leider van ons land.)
• Dubbele punt (:): geeft opsomming, uitleg, citaat of gedachte aan (De dag begint met een heel ritueel: opstaan, douchen, aankleden, ontbijten en naar school. Ik kom later: ik miste de trein. Ik zei: “Dat geloof ik niet”. Hij dacht: kan dat wel?).
• Puntkomma (;): tussen zinnen met sterk verband (We hebben een mooie zomer gehad; vooral augustus was fantastisch.)
• Aanhalingstekens (“…”/‘…’): citaten, ironie, naar het woord zelf verwijzen, titels van boeken/films/programma’s (Ik hou niet van appeltaart”, zei ik. “Kortom,” zei hij, “we zijn er nu.” Peter zegt: "Hier ben ik geboren." Thea vroeg: "Wat zullen we eten?" Hij dacht: waar blijven ze nou? Dat was een ‘geslaagde’ grap. Je schrijft ‘actie’ met een c. Ik las ‘Lampje’ van Annet Schaap.).