Далалық зерттеу әдістері

Podcast

Play an AI-generated podcast conversation about this lesson

Questions and Answers

Алтай тауындағы ылғал мөлшері қанша миллиметрді құрайды?

200 мм

4000 мм (correct)

1000 мм

119 мм

Қазақстанның солтүстік және оңтүстік аймақтарындағы жылдық булану мөлшері арасындағы айырмашылық қандай?

300 мм

150 мм (correct)

50 мм

200 мм

Қазақстанның қар жамылғысының ең түсетін жері қайсы?

Кенді Алтай (correct)

Оңтүстік Қазақстан

Зайсан қазаншұңқыры

Солтүстік Қазақстан

Арал теңізінің оңтүстігіндегі буланушылық мөлшері қанша миллиметр?

1000 мм Signup and view all the answers

Қар жамылғысының жату ұзақтығы барлық аймақтарда қандай көрсеткіштермен анықталады?

Қардың қорын және таралуын есептеу Signup and view all the answers

Қазақстанның оңтүстік және оңтүстік-шығыс аймақтары үшін қандай климат түрі сипатталады?

Биіктік белдеулік климат Signup and view all the answers

Қазақстанның солтүстік және шығыс аймақтарындағы қаңтар айының орташа температурасы қандай?

-18оС Signup and view all the answers

Қазақстанның оңтүстік аймағындағы жазықтарда қаңтар айының орташа температурасы қандай?

-3оС Signup and view all the answers

Қазақстанның жылдық амплитудасы неше градусқа тең?

41оС Signup and view all the answers

Бұлттардың қандай түрлері сыртқы көрінісі бойынша бөлінеді?

Шарбы, қабатты, будақ, будақ жаңбырлы Signup and view all the answers

Қазақстандағы жылдық жауын-шашын мөлшері ең жоғары орналасқан аймақ қайсы?

Алтай тауының батыс сілемі Signup and view all the answers

Қазақстанның қай аймақтарында жауын-шашынның мөлшері 400-1600 мм аралығында?

Тауалды және таулы аймақтары Signup and view all the answers

Қазақстанның қай бөлігінде жауын-шашын ең азы түседі?

Арал маңы Signup and view all the answers

Қандай бұлттар қоңыржай белдеудің төменгі тобына жатады?

Төменгі бұлттар Signup and view all the answers

Қазақстанның ауа райының температуралық инверсиясы қай аймақта байқалады?

Аласа және орташа биік тауларда Signup and view all the answers

Study Notes

Далалық зерттеу әдістері

Ғалымдар мен арнаулы мамандар географиялық нысандар мен табиғи үдерістерді оқып-үйрену үшін жүргізетін зерттеулер экспедициялық зерттеулер деп аталады.
Экспедициялық зерттеулерге жер бедері, топырақ, карстық құбылыс, климат, өзендер мен көлдер, өсімдіктер мен жануарлар дүниесі, халық және оның шаруашылығы сияқты салаларды зерттеу жатады.
ХХ ғасырдың 50-60 жылдары географ-ғалым Б.В.Поляков басқарған Каспий маңы кешенді экспедициясы Каспий маңы ойпатының батыс бөлігіндегі қуаң құрғақ даласының суландыру жүйесін қалыптастыру және суармалы егіншілікке оңтайландыру мақсатында ұйымдастырылды.
ХХ ғасырдың 50-60 жылдары ұйымдастырылған Обь кешенді экспедициясының нәтижелері Төменгі Обь суқоймасын жобалауда қолданылды.
Халықаралық география жылында ұйымдастырылған Памир және Эльбрус экспедициялары да маңызды зерттеулер жүргізді.
Памир экспедициясының басты міндеті – Памир тауындағы атмосфералық циркуляцияның жұмысын зерттеу болды, оның ғылыми жетекшісі климатолог Б.П.Алисов болды.
Эльбрус кешенді экспедициясы тау мұздықтарының жағдайын, таралуын, шегарасының өзгеру себептерін, жылжу механизмін, мұздықтардың қиратқыш және жинақталу әрекетін зерттеуге бағытталды, оны басқарған ғалым Г.К.Тушинский.
Экскурсия – оқушыларға табиғи ортада айналадағы құбылыстарды үйрену мақсатында қысқа мерзімде өткізілетін сабақ.
Күзгі экскурсия табиғаттың жеке компоненттерін (өзен, көл, жер бедерінің пішіндері, тау жыныстары) оқып-үйренуге бағытталған.
Көктемгі экскурсия жергілікті жердің табиғи кешенін қарастырады.

Картографиялық әдіс

Картографиялық әдіс картаны ақпарат көзі ретінде пайдаланады.
Картографиялық әдіс нысанның орналасуынан басқа, оның өлшемі, әртүрлі құбылыстардың таралу деңгейі туралы ақпарат бере алады.

Басқа әдістер

Статистикалық әдіс халықтарды, елдерді, табиғи нысандарды статистикалық дерексіз қарастыруға және оқып-үйренуге болмайтындығын дәлелдейді.
Тарихи әдіс жердің және онда тіршілік ететін адамзаттың даму тарихын зерттейді.
Салыстырмалы-географиялық әдіс географиялық нысандардың ұқсастығы мен айырмашылығын бағалауға көмектеседі.
Бақылау әдісі үздіксіз немесе кезеңдік, аудандық және маршруттық, дистанциялық немесе стационарлық болып жіктеледі.
Географиялық аудандастыру географияның зерттеудегі ең маңызды әдістердің бірі болып табылады, ол экономикалық-географиялық және физикалық-географиялық аудандарға бөлінеді.
Географиялық модельдеудің көрінісі глобус болып табылады, оның түрлеріне техникалық, математикалық, графикалық модельдер жатады.
Географиялық болжау әдісі адамзаттың даму барысындағы әсерлерден туындайтын өзгерістерді болжайды.
Геоақпараттық жүйе (ГАЖ) географиялық зерттеудің заманауи әдісі болып табылады.
GPS интернет желісі арқылы спутник арқылы бағдарланатын жүйе.

Графикалық әдістер

Графика сөзі грек тілінен аударғанда «жазамын» дегенді білдіреді.
Графикада сызық, штрих, бояу түстері шешуші рөл атқарады.
Қазақстандағы графикалық суреттердің ежелгі үлгілері Балқаш, Түркістан, Маңғыстау сияқты жерлерден табылған.
Графикалық сипаттағы суреттерге құбылыс пен үдерісті бейнелейтін сызба профиль, сызба, кеңістіктегі себеп-салдар байланыстары, диаграмма блогы, графиктер, диаграмма жатады.
Графиктік есептеу – әртүрлі математикалық есептеулердің сандық шешімдерін график құру арқылы табу тәсілдері.

Картография және географиялық деректер қоры

Жер бетін картада бейнелеудің түрлері: жергілікті жердің планы, географиялық карта, аэрофотосурет, ғарыштық сурет.
Картографиялық әдіс глобустың қисық сызығын тегіс қағаз бетіне түсіргенде белгілі бір мөлшерде өзгертеді.
Кез келген картаның негізі меридиан мен параллельдер торы болып табылады.
План мен картада жергілікті жер элеметтерінің шынайы көлемінің белгілі бір өлшемге дейін кішірейтіліп берілуі масштаб деп аталады.
Пландағы нысандардың арасындағы қашықтықтың жергілікті жердегі қашықтықтан қанша есе кіші екендігін көрсететін сан масштаб болып табылады.
Шартты белгі – планды оқуға арналған «әліппе».
Планда жол, көше, кішігірім өзен, жылға сияқты нысандар сызық түрінде белгіленеді.
Планда қылқанжапырақты орман жасыл шыршамен белгіленеді.
Планда шалғын шөптердің сабақтарымен белгіленеді.
Планда өзен-көлдер көгілдір сумен белгіленеді.
Планда құмдар сары түспен белгіленеді.

Қазақстанның Климаты

Қазақстанның оңтүстік және оңтүстік-шығыс аймақтары таулы болып келетіндіктен биіктік белдеулік климат қалыптасқан.
Қазақстанның солтүстік және шығыс аймақтараындағы қаңтар айының орташа температурасы -18оС.
Қазақстанның оңтүстік аймағындағы жазықтардағы қаңтар айының орташа температурасы -3оС.
Қыста, аласа және орташа биік тауларда температура инверсиясы байқалады.
Арктикалық ауа массасының енуіне байланысты солтүстік және солтүстік-шығыс аудандарда температура -40оС-55оС дейін төмендейді (1969 жылы қаңтар, 1987, 2011, 2016 жылы қараша).
Жоғары континенттік көрсеткіш Қазақстанның солтүстік және солтүстік-шығыс аудандарына тән.
Қазақстанда қаңтар және шілде айларының орташа температураларының айырмашылығы (жылдық амплитудасы) 41оС.
Қазақстанның оңтүстігіндегі жазық жерлердің қаңтар және шілде айларының орташа температураларының жылдық амплитудасы 37-39оС.
Қазақстанның қиыр оңтүстігіндегі қаңтар және шілде айларының орташа температураларының жылдық амплитудасы 30-35оС.
Тұман - бұлттың көзге көрінбейтін күйден көрінетін күйге ұсақ тамшыларға айналып, аспанда қалықтап тұруы.
Бұлт - жер бетінен белгілі бір биіктікте шоғырланып тұратын су тамшылары.
Бұлттар сыртқы көрінісі бойынша 10 түрге бөлінеді.
Бұлттар сыртқы көрінісі бойынша шарбы, қабатты, будақ және будақ жаңбырлы болып бөлінеді.
Бұлттар орналасу биіктігіне қарай жоғарғы, орташа және төменгі болып бөлінеді.
Қоңыржай белдеудің жоғарғы топқа жататын бұлттары 5-13 км биіктікте орналасады.
Қоңыржай белдеудің орташа топқа жататын бұлттары 2-7 км биіктікте орналасады.
Қоңыржай белдеудің төменгі топқа жататын бұлттары 2 км биіктікте орналасады.
Қазақстандағы жауын-шашынның таралуындағы негізгі заңдылық – оңтүстіктен солтүстікке, батыстан шығысқа қарай көбейеді.
Орманды дала зонасындағы орташа жылдық жауын-шашын мөлщері 300-400 мм.
Дала зонасындағы орташа жылдық жауын-шашын мөлшері 250 мм.
Сарыарқадағы орташа жылдық жауын-шашын мөлшері 350 мм.
Ертіс маңы жазығындағы орташа жылдық жауын-шашын мөлшері 200-250 мм.
Шөл және шөлейт зоналарындағы орташа жылдық жауын-шашын мөлшері 100- 200 мм.
Қазақстандағы жауын-шашынның ең аз түсетін жерлері – Балқаш маңы, Арал маңы,Қызылқұмның оңтүстік-батысы, Үстірттің оңтүстігі.
Қазақстанның тауалды және таулы аймақтарындағы жауын-шашын мөлшері 400-1600 мм.
Қазақстандағы ең ылғалды жер – Алтай тауының батыс сілемі.
Қазақстандағы ең жоғарғы жауын-шашын мөлшері 1500-2000 мм.
1979 жылғы гидрометеорологиялық бақылаудың деректері бойынша Алтай тауындағы ылғалдың мөлшері 4000 мм.
Зайсан қазаншұңқырының орталық бөлігіндегі жауын-шашын мөлшері 119-220 мм.
Булану – судың сұйық күйден газтәріздес күйге енуі.
Қазақстан аумағындағы буланудың жылдық мөлшері солтүстікте 250 мм, оңтүстікте 100 мм.
Арал теңізінің оңтүстігіндегі буланушылық мөлшері 1000 мм.
Қазақстанның таулы аймақтарындағы буланушылық мөлшері 200 мм.
Орманды дала және дала зоналарындағы қар жамылғысының жату ұзақтығы 135-167 күн.
Қазақстанның батыс аймақтарындағы қар жамылғысының жату ұзақтығы 73- 140 күн (Ақтөбе).
Қазақстанның қиыр оңтүстік аудандарындағы қар жамылғысының жату ұзақтығы 50-80 күн.
Қазақстандағы қардың қалың түсетін жері – Кенді Алтай (3-5 метр).
Қазақстандағы қар көшкіні жиі болып тұратын таулы аудандар – Іле Алатауы, Оңтүстік және Кенді Алтай.
Қазгидрометтің қар өлшегіш бөлімшелері қар жамылғысының қалыңдығын, таралуын, ерекшелігін, қардың қорын есептейді.

Studying That Suits You

Use AI to generate personalized quizzes and flashcards to suit your learning preferences.

Description

Бұл викторина далалық зерттеу әдістеріне арналған. Ғалымдардың географиялық нысандар мен табиғи үдерістерді қалай зерттейтіні, оның ішінде экспедициялық зерттеулердің маңызы мен мысалдары қарастырылады. Каспий маңы мен Памир экспедициялары туралы ақпарат берілетін болады.