Criteria ontoerekenbaarheid en WVGGZ

Criteria Ontoerekenbaarheid

• Niet strafbaar als een misdrijf begaan is door een psychische stoornis, psychogeriatrische aandoening of verstandelijke handicap die niet toegerekend kan worden
• Stoornisvereiste houdt in dat iemand lijdt aan een waanstoornis
• Causaal verband vereist dat de daad voortkomt uit de stoornis, zoals iemand die een buurvrouw vermoordt omdat hij denkt dat zij hem afluistert
• Gevaarscriterium, stoornisvereiste, en gelijktijdigheidsverband (tijdens het delict) zijn de criteria

Wet Verplichte Geestelijke Gezondheidszorg

• De wet treedt in werking als er geen vrijwillige zorg mogelijk is, en er geen minder bezwarende alternatieven zijn met hetzelfde effect
• Verplichte zorg moet evenredig en effectief zijn gezien het beoogde doel
• Doelen omvatten het afwenden van ernstig nadeel, stabiliseren van de geestelijke gezondheid, herstel van autonomie, en stabiliseren van de fysieke gezondheid als dit ernstig nadeel voorkomt

Stemmen Horen en Waandenkbeelden

• 5-15% van de mensen hoort wel eens stemmen
• Waanachtige denkbeelden zijn relatief normaal, zoals bij body dysmorphia
• Oorzaken omvatten erfelijkheid, trauma's, cannabisgebruik, opgroeien in een stad en migratie/etnische minderheid
• Een waan is een misvatting gebaseerd op een incorrecte interpretatie, een vaste overtuiging die niet vatbaar is voor tegenspraak
• Hallucinaties zijn zintuiglijke belevingen zonder externe stimulus, auditief komt het meest voor

(Hypo)Manie en Manie

• (Hypo)manie is een staat van verhoogde stemming, activiteit, zelfvertrouwen en energie
• Manie heeft in 75% van de gevallen psychotische symptomen
• Er treedt nooit psychose of opname op bij hypomanie, dan spreekt men van manie

Bipolaire Stoornis I en II

• Type I omvat minstens 1 manische episode, een depressieve episode is typisch, maar niet noodzakelijk
• Type II omvat minstens 1 hypomanische episode én een depressieve episode

Gedeelde Symptomen Angststoornissen

• Excessieve angst die langer dan 6 maanden aanhoudt
• Aanpassingen in het gedrag, zoals vermijding
• Symptomen mogen niet door medicatie, middelengebruik of een andere medische aandoening komen

Trauma versus PTSS

• Trauma verwijst naar de traumatische gebeurtenis
• PTSS (posttraumatische stressstoornis) verwijst naar de stoornis zelf
• Het hebben van een trauma betekent niet automatisch dat er PTSS is, en zonder trauma geen PTSS kan zijn

Culturele en Migratie Factoren

• Er is aandacht voor culturele en migratie-gerelateerde factoren in biografische anamneses, maar minder vaak in adviezen hierover
• Er zijn verschillen in geadviseerde sanctiekaders
• Er zijn geen significante verschillen in de mate van toerekenen of prevalentie van stoornissen

Persoonlijkheidsstoornissen Algemene Criteria

• Het patroon moet stabiel en langdurig zijn, beginnend in de adolescentie of vroege volwassenheid
• Het patroon kan niet beter verklaard worden door een andere psychische stoornis
• Het patroon kan niet toegeschreven worden aan de fysiologische effecten van een middel of somatische aandoening

'What Works' Principe

• Gevangenisstraf alleen heeft minimaal effect op het voorkomen van recidive en kan het zelfs vergroten
• Behandeling is effectief voor recidivevermindering als er gewerkt wordt vanuit evidence-based principes (RNR)
• RNR (Risk, Need, Responsivity): Risico (intensieve behandeling bij hoog risico), Behoeften (criminogene behoeften aanpakken), Responsiviteit (aansluiting bij leerstijl en kenmerken van de dader)
• Want-need benadering: 'Want' factoren zijn persoonlijk belangrijk voor de dader, maar dragen niet per se bij aan recidivevermindering. De 'Need' factoren zijn actoren die bewezen recidive verminderen

Autisme en ADHD

• Autisme en ADHD zijn neurobiologische ontwikkelingsstoornissen waarmee men geboren wordt
• Beide stoornissen worden gekenmerkt door heterogeniteit
• De twee stoornissen komen vaak samen voor
• Beide stoornissen kunnen via verschillende paden leiden tot crimineel gedrag
• Veel van deze paden lopen via een gemene deler: emotionele ontregeling of beperkte emotieregulatie

Toerekeningsvatbaarheid Beoordeling

• Cognitief element: de persoon begreep de wederrechtelijkheid van de daad niet
• Volitief element: de persoon was niet in staat te handelen in overeenstemming met het begrip van wederrechtelijkheid

Verslavingsdebat Modellen

• Hersenziektemodel: focus op controleverlies en onveranderlijke gevolgen, virtueel onbeheersbare compulsieve drang
• Keuzemodel: focus op rationaliteitsbehoud en vrije keuze, individuen behouden de capaciteit om zichzelf te verbeteren

Invloed van Alcohol of Drugs

• In principe heeft het geen invloed op de toerekenbaarheid
• Er wordt alleen gekeken naar ontoerekeningsvatbaarheid bij een psychische stoornis, verstandelijke handicap en/of psychogeriatrische aandoening
• Het is een grijs gebied, niet iedereen die alcohol of drugs gebruikt kiest hier per definitie zelf voor. Er wordt rekening gehouden met verslaving, of onbewust/onvrijwillig gebruik van alcohol of drugs.
• Rechter zal per situatie bekijken in hoeverre er sprake is van verwijtbaarheid (culpa in causa)

Psychiatrische Patiënten en Gevaar

• De meeste psychiatrische patiënten zijn niet gevaarlijk
• Een bizar delict betekent niet automatisch een psychische stoornis
• Niet de stoornis, maar de persoon pleegt het delict
• Het recidiverisico is meer afhankelijk van de persoon dan van de stoornis zelf

Toerekenbaarheid Graden

• Vertrekpunt is volledige toerekening
• Verminderd: grote stoornis met klein verband, kleine stoornis met groot verband, flinke stoornis, meerdere stoornissen/gebreken, flinke stoornis(sen) met twijfel aan de realiteitstoetsing
• Niet toerekenen: overweldigende en onontkoombare stoornis

Parafilie

• Meer mannen dan vrouwen, de biologische plasticiteit is anders bij mannen dan bij vrouwen
• Bij mannen is er grotere parafiele kwetsbaarheid omdat visuele gevoeligheid
• Mannen kunnen moeilijker eigen identiteit ontwikkelen door de vroege band met de moeder
• Er is geen intrinsiek verschil, maar maatschappelijk expressieverschil
• Bij bijna alle soorten parafilie is er bij mannen meer prevalentie, op 2 soorten na

Dwang versus Drang

• Dwang: stoornis in de wilsbeleving, men wil niet, maar moet wel. rituelen worden uitgevoerd om angst te bezweren
• Drang: stoornis in de impulscontrole, men weet dat het niet mag, maar doet het toch. bevrediging en lustgevoelens bij uitvoering drang
• Egosyntoon: in overeenstemming met de persoon
• Egodystoon: iets wat iemand niet bij zichzelf vindt passen

Kleptomanie versus Bibliomanie

• Kleptomanie: drangmatig stelen, impulsbeheersing, steelt om het stelen. geen waarde wordt gehecht aan de spullen
• Bibliomanie: gericht op het stelen van boeken. waarde wordt gehecht aan de spullen. is speciale vorm van kleptomanie.
• Dus, kleptomanie:hecht geen waarde aan gestolen spullen, bibliomanie wel

Verstandelijke Beperking Symptomen

• Afwijkingen in intellectuele functies, zoals abstract denken en redeneren; bevestigd via klinisch oordeel en tests
• Afwijkingen in adaptief functioneren, waardoor niet voldaan kan worden aan ontwikkelings- en sociaal-culturele normen
• Begin van afwijkingen in de ontwikkelingsperiode
• Afwijkingen in sociaal-emotioneel functioneren, waaronder agressie- en impulsregulatie

Verstandelijke Beperking Diagnostiek

• Heteroanamnese, IQ-test
• Uitsluitsel van andere (comorbide) stoornissen als oorzaak van de klachten
• Behandeling: benaderen als kind, simpel en langzaam uitleggen

Verstandelijke Beperkingen en Delictgedrag

• Weinig beïnvloedbaar
• Gebrek aan probleemoplossende vaardigheden

Schizofrenie

• Waanstoornis: wanen zonder hallucinaties
• Schizoaffectieve stoornissen: depressieve en/of manische perioden, bipolair

Schizofrenie Symptomen

• Wanen: misvatting van de realiteit
• Hallucinaties: dingen zien en horen die er niet zijn
• Psychosen
• Desorganisatie: oordeels- en kritiekstoornissen
• Katatonie: dwangmatig napraten/bewegen of geen reactie, niet spreken

Schizofrenie behandeling

• Anamnese
• Antipsychotische medicatie
• Re-socialiserende en gedragstherapeutische behandeling en begeleiding

Schizofrenie en Delichtgedrag

• Achtervolgingswanen, samen met hallucinaties, kunnen leiden tot agressief gedrag naar de achtervolger

ADHD types

• Oppositioneel-opstandige gedragsstoornis: niet luisteren naar juf (kind-ziekte)
• Normoverschrijdend-gedragsstoornis: openlijk agressief, pesten(puber-ziekte)

ADHD symptomen

• Impulsiviteit
• Hyperactiviteit
• Concentratiezwakte/afleidbaarheid

ADHD diagnostiek en behandeling

• Heteroanamnese
• Gedragstherapie
• Medicatie -> methylfenidaat

ADHD en delichtgedrag

• ADHD in de kindertijd is een risicofactor voor de oppositioneel-opstandige gedragsstoornis, wat een risicofactor is voor de de normoverschrijdend gedragsstoornis, wat weer een risicofactor is voor de antisociale persoonlijkheidsstoornis, en daarmee voor delictgedrag
• Aandachtsproblemen kunnen leiden tot problemen met socialiseren en prikkelfiltering
• Kan zorgen voor het verkeerd lezen situaties en overprikkeling wat in combinatie met impulsiviteit kan leiden tot agressie
• Vooral risicofactor als er sprake is van comorbiditeit zoals een laag IQ, SES of beïnvloedbaarheid

Stemmingsstoornis / Depressie symptomen

• Onvrede (met zichzelf) en somberheid
• Interesselos, initiatiefverlies en demotivatie
• Agitatie
• Verlies toekomstperspectief
• Moeheid, slaapstoornissen

Stemmingsstoornis / Depressie diagnostiek en behandeling

• Heteroanamnese
• Antidepressiva
• Lithium

Stemmingsstoornis / Depressie en delichtgedrag

• Relatie problemen kunnen leiden tot gevoelens van incompetentie
• Dit kan escaleren tot brandstichting met als doel zelfdoding

Pyromanie symptomen

• Spanning, lust en opwinding bij vuur
• Moet komen door een drang

Pyromanie diagnostiek en behandeling

• Eerdere brandstichtingen, heteroanamnese
• Therapie rondom vuur en brand

Pyromanie en delichtgedrag

• Motieven: Wraak, woede, vandalisme, financieel gewin, sensatie, aandacht, suicide poging of waan
• Subgroepen van brandstichters: Vandalen, gestoorde brandstichters, relationele brandstichters, opportunistische brandstichters, zuchtige brandstichters

Kleptomanie: symptomen en definities

• Bibliomanie: kleptomanie gericht op boeken, met het doel te stelen en grote waarde te hechten aan de gestolen boeken
• Spanning, lust en opwinding bij stelen
• Moet komen door een drang

Kleptomanie: diagnostiek en delichtgedrag

• Meerdere keren eerder gestolen, heteroanamnese
• Therapie rondom stelen
• Man steelt meerdere malen dingen, niet expres, om lust op te wekken

ASS (Autismespectrumstoornis) Symptomen

• Moeite met veranderingen → routines en rituelen
• Beperkte, gefixeerde interesses
• Sociale beperkingen → emotionele wederkerigheid, relaties in stand houden, (non-)verbale communicatie, emoties niet begrijpen
• Stereotiepe motoriek → potloden moeten precies goed op een rijtje liggen

ASS (Autismespectrumstoornis) Diagnostiek en behandeling

• (Hetero)anamnese, zelfinvulvragenlijsten
• Groepsbehandeling (met voorkeur in een groep met andere ASS patiënten)
• Medicatie, GEEN cognitieve gedragstherapie
• Psycho-educatie → seksuele voorlichting bij kinderporno, bijvoorbeeld

ASS (Autismespectrumstoornis) Aanleidingen tot delictgedrag

• Weinig sociaal inzicht, moeite met vertrouwen
• Vasthouden aan routines → ontregeling kan leiden tot agressie
• Sociale situaties niet begrijpen → kunnen niet goed anderen begrijpen en niet goed onderhandelen, wat kan leiden tot agressie
• Gefixeerde interesses → kan leiden tot agressie
• Overprikkeling, rigiditeit en beperkte emotieregulatie

Middelengebruik stoornissen​

• Onvermogen abstinent te blijven
• Verminderde controle over gedrag
• Zucht naar de drugs (craving)
• Verminderd inzicht en besef van problemen → disfunctionele relaties

Middelengebruik: diagnostiek en behandeling​

• Vragenlijsten, laboratoriumonderzoek, anamnese, aanvullend onderzoek
• Varenicline bij roken
• Serotonineheropnameremmers (SSRI)
• Benzodiazepinen
• Stepped care → 3 fasen: detox → motivatiefase (comorbide?, wat werkt) → terugvalmanagement
• Peer support

Middelengebruik: aanleiding delictgedrag​

• Door alcohol of drugs, kan impulscontrole worden onderdrukt wat agressief gedrag opwekt
• Onttrekkingsverschijnselen → vaak wordt de craving zo hoog naar de drug dat ofwel de onttrekking zelf agressie opwekt
• Cravings ('zucht') naar middelen > Beperkingen in het natuurlijke belongingsysteem > Executieve functies (planning, overzicht, geheugen) > Impulscontrole/gedragsinhibitie

PTSS en Dissociatitieve stoornissen ​

• Dissociatieve amnesie → traumatische ervaringen niet kunnen herinneren uit zelfbescherming
• Dissociatieve fugue → patiënt gaat reizen → getriggert door extreme stress
• Depersonalisatie-/derealisatiestoornis → alsof je naar jezelf kijkt, maar jezelf niet kan besturen
• Dissociatieve identiteitsstoornis (DIS) → iemand heeft minimaal twee geheel verschillende persoonlijkheden

PTSS symptomen

• (Nachtelijke) intrusies → herinneringen, herbelevingen en flashbacks
• Vermijding → van gevoelens en gedachten en activiteiten + dissociatieve herinneringen
• Depressieve klachten → verslechterd zelfbeeld, minder motivatie
• Hyperarousal → moeite met slapen, agressieve impulsdoorbraken
• De patiënt MOET een trauma hebben om aan het ziektebeeld te kunnen voldoen

PTSS diagnostiek en behandeling"

• Klinische interviews, zelfinvulvragenlijsten
• EMDR

PTSS aanleiding delictgedrag ​

• Triggerende situatie kan slechtere mentale gesteldheid veroorzaken vaak in samenhang met alcohol, waardoor impulsbeheersing nóg minder wordt

Psychopathie​ symptomen

• Problemen met empathie en ervaren van emoties
• Problemen met impulsregulatie
• Kan emoties niet herkennen → niet gepast handelen
• Geen schuldgevoel of berouw

Psychopathie diagnostiek en behandeling ​

• Agressieregulatie training
• EMDR

Psychopathie aanleiding delictgedrag ​

• Iemand bedreigt baas om promotie te krijgen: uit woede en onvermogen de consequenties van zijn handelswijze in te zien

Parafiele stoornis / parafilie​

• Hyperseksualiteit → negatieve gevoelens oplossen met porno kijken → schuldgevoelens → meer porno
• Pas sprake van stoornis als de parafilie gepaard gaat met schade aan zichzelf of een ander

symptomen parafiele stoornis

• Jeugdtrauma t.o.v. seks
• Perverse interesses t.o.v. seks
• Ziektebeeld door verdrongen gevoelens

diagnose en behandeling parafiele stoornis

• Anamnese, zelfinvulvragenlijsten, justitiële voorgeschiedenis, psychiatrisch onderzoek
• CGT
• Seksuele voorlichting
• Schaamte en taboe weghalen

parafilie aanleiding tot delictgedrag

• Door negatief zelfbeeld of schaamte: onderdrukking kan zorgen voor mentale stress, eenzaamheid of schuld. Dit kan weer leiden tot agressie
• man was eenzaam, nooit een relatie en schaamde zich over zijn kleine geslachtsdeel → hij zocht contact op met minderjarigen om de eenzaamheid tegen te gaan

Paranoïde persoonlijkheidsstoornis​ symptomen

• Diep wantrouwen jegens beweegredenen van anderen
• Snelle verongelijktheid
• Gevoel van tekort gedaan worden
• Heftige reacties op (verdraaide) kleinigheden
• Minderwaardigheidsgevoelens, jaloezie en boosheid
• Overgevoeligheid en angst voor intimiteit
• Onvermogen tot vriendschap → overdreven vlijt en gedrevenheid
• Seksuele onhandigheid → overdreven preutsheid, moralistische vijandigheid
• Weinig impulsiviteit en redelijk intacte gewetensfunctie

Paranoïde persoonlijkheidsstoornis​ aanleiding delichtgedrag

• Man interpreteerd een date request van iemand die weet dat hij gay is als poging tot outing
• Chronische ruzies met partner door achterdocht en vreemdgaan

Schizoïde persoonlijkheidsstoornis symptomen

• Afstandelijkheid in sociale relaties
• Vlakke, kille emoties
• Onvermogen plezier te beleven
• Teruggetrokkenheid en onverschilligheid
• Sociaal geïsoleerd leven

Schizoïde persoonlijkheidsstoornis aanleiding delichtgedrag

• Falen van maatschappelijke aanpassing kan leiden tot dakloosheid en zwerven
• Delichtgedrag is om deze reden vaak indirect

Schizotypische persoonlijkheidsstoornis

• Merkwaardige, illusoire ideeën → achterdocht opwekken
• Zonderling → excentriek denkbeeld maakt hen een buitenbeentje
• Waarnemingsvervalsingen, eigenzinnige logica, magisch denken
• Kan doorschieten naar volledig schizofrene psychose

Schizotypische persoonlijkheidsstoornis aanleiding delichtgedrag

• Man herkende een projectleider die een bod op zijn cafe deed als de leider van een bende
• De man werd overtuigd dat deze persoon al zijn ellende had veroorzaakt en stak die persoon neer in zijn thuis

Borderline persoonlijkheidsstoornis symptomen

• Geïnternaliseerde problematiek → angst, depressie, leegte, negatief zelfgevoel
• Geëxternaliseerde problematiek → afreageren van onverwerkte woede
• Overmatig geweten → hierbij kan de woede automutilatief werken
• Gebrek aan grijstinten" → hij deugt volledig of helemaal niet"

Borderline persoonlijkheidsstoornis aanleiding delichtgedrag

• Vrouw slaat haar partner bij vertrekwens waardoor partner zwaar gewond raakt

Antisociale persoonlijkheidsstoornis symptomen

• Mad and bad
• Niet aan de wet houden, oneerlijkheid
• Onverschilligheid veiligheid van anderen, geen spijt
• Bevrediging van behoeften → toepassen van geweld is niet een doel op zichzelf

Antisociale persoonlijkheidsstoornis aanleiding delichtgedrag

• Jong volwassene die auto’s steelt uit verveling en winst
• Bekend de schade en liegt en bagatelliseert

Narcistische persoonlijkheidsstoornis symptomen

• Opgeblazen gevoel van eigenwaarde en recht op buitensporige bewondering door anderen
• Speciale rechten willen
• Gebrek aan empathie
• Oblivious: zijn alleen bezig met zichzelf, spreken anderen toe als hun publiek, waarbij ze het vaak hebben over hun vele “overwinningen"
• Primair → lijkt warm, maar is kil en onaardig
• Hypervigilant → narcisme verborgen/intern houden → vooral introverte mensen → gevoelig voor afwijzing, krenking lang vasthouden
• Secundair → lijkt formeel en kil, maar is warm en kan dankbaarheid voelen

Narcistische persoonlijkheidsstoornis aanleiding tot delicht gedrag

• Voelt zich afgewezen en forceert een colleague tot sexueel contact. Zijn gedrag ziet hij de rechtvaardige en normale gang van zaken

Histrionische persoonlijkheidsstoornis sympotmen

• Aandrachtstnoot, ongemak zonder aandacht
• Oppervlakkige, dramatische en overdreven lijken.
• Vertonen overdreven flirtgedrag of zetten zichzelf in de schijnwerpers om bevestiging te krijgen
• Suggestibiliteit: overgevoelig voor de reacties van anderen en passen zich vaak aan om goedkeuring te krijgen, zelfs als dat betekent dat ze hun eigen normen of wensen opzij zetten

Histrionische persoonlijkheidsstoornis aanleiding tot delichtgedrag

• Een vrouw met een histrionische persoonlijkheidsstoornis claimt slachtoffer te zijn van huiselijk geweld. Met haar actie wil ze affectioneren

Vermijdende persoonlijkheidsstoornis: symptomen

• Er is interne drang naar realisatie van eigen idealen
• Overgevoeligheid en introverte inslag
• Gereserveerd, men vreest om gekend te worden
• Ongemakkelijk, weinig contact en tekort schietende gevoelens

Vermijdende persoonlijkheidsstoornis: aanleiding tot delicht

• Man voelde zich tekort schieten door een klein geslachtsdeel
• Man zocht genegenheid door zijn minderjarige nichtjes te befriemelen

Afhankelijke persoonlijkheidsstoornis : symptomen

• Neiging tot angst om verlaten te worden
• Aanklampend gedrag
• Weinig autonoom of initiatief rijk
• Angst door de boosheid van andere.

AFhankelijke persoonlijkheidsstoornis: Aanleiding naar delictgedrag

• Partner gesekwestreerd: Een slachtoffer wilde de relatie beëindigen waardoor de dader de verkeerder gevangen hield

Obsessive Compulsieve Personalities

• OCD (Obsessieve-Compulsieve Stoornis) -> "Help, ik moet dit doen, maar ik wil het eigenlijk niet!" Egodystoon

Onderliggende problemen bij obsessive compulsive Personalitys

• Grote Drang om situaties te controleren
• Veel DWANG om situaties op een bepaalde manier aan te pakken

OCPS symptonen

• nadrukkelijk ordentelijk, perfectionisme en effisient

OCPS leidt tot delichtgedrag door

• werknemers op een agressieve manier te dwingen strikt bij protocollen te houden waardoor collega’s een opzettelijk belangrijke computer bestanden heeft verwijderd