Untitled Quiz
8 Questions
1 Views

Choose a study mode

Play Quiz
Study Flashcards
Spaced Repetition
Chat to Lesson

Podcast

Play an AI-generated podcast conversation about this lesson

Questions and Answers

भारतात 'ओपन हार्ट शस्त्रक्रिया' यशस्वी करण्यात आली या शहरात ?

  • हैदराबाद
  • मुंबई
  • वेल्लूर (correct)
  • चेन्नई

'जयपूर फूट'चे जनक म्हणून कोणाला ओळखले जाते ?

  • यांपैकी नाही
  • डॉ. एन. गोपीनाथ
  • डॉ. मोहन राव
  • डॉ. प्रमोद सेठी (correct)

संविधानाप्रमाणे कोणत्या कारणावरून भेदभाव करण्यास मनाई आहे ?

धर्म, वंश, जात, लिंग किंवा जन्मस्थान

समाजकल्याण कार्यक्रमाचे कोणते उद्दिष्ट आहे ?

<p>सर्व नागरिकांना पूर्ण रोजगार, आरोग्यसुविधा, शिक्षण व विकासाची संधी उपलब्ध करून देणे.</p> Signup and view all the answers

ग्रामीण विकासासंदर्भात कोणती आव्हाने आहेत ?

<p>आर्थिक व्यवसायांचा विकास करणे, सामाजिक गरजा व सुविधांचा विकास करणे, सांस्कृतिक, सामाजिक व वैचारिक दृष्टिकोनात बदल घडवून आणणे.</p> Signup and view all the answers

सार्वजनिक आरोग्याच्या क्षेत्रात भारतात झालेल्या ठळक घडामोडींचा थोडक्यात आढावा घ्या.

<p>भारतात अॅलोपॅथी, युनानी, होमिओपॅथी, आयुर्वेद आणि निसर्गोपचार पद्धतींना मान्यता देऊन लोकांचे आरोग्य चांगले ठेवण्याचा प्रयत्न सुरू झाला.</p> Signup and view all the answers

<p>False (B)</p> Signup and view all the answers

Signup and view all the answers

Flashcards

बदलत्या वेळेचं चित्र

विसावे आणि एकविसावे शतक हे बदलत्या जीवनशैलीच्या वेगाने ओळखले जातात, ज्यामुळे पूर्वी कल्पनारम्य वाटणारे गोष्टी आताच्या आयुष्यात प्रत्यक्षात येत आहेत.

आधुनिकीकरण आणि धर्म

धर्म हा माणसाच्या ओळखीचा एक महत्त्वाचा भाग होता, परंतु आधुनिकीकरणामुळे हिंदू, मुस्लिम, ख्रिस्ती इत्यादी धर्मांना आव्हाने निर्माण झाली आहेत.

आंबेडकर आणि बदल

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी आपल्या देशात पारंपारिक विचारसरणीत मोठा बदल घडवून आणला, विशेषत: भारतीय संविधानाच्या माध्यमातून त्यांनी समावेशी समाजाची कल्पना साकारली.

भारतीय संविधान आणि समानता

भारतीय संविधानात समानतेचा सिद्धांत साकारलेला असून धर्म, वंश इत्यादी कारणांवरून भेदभाव करण्यास बंदी आहे.

Signup and view all the flashcards

संविधान आणि जाति व्यवस्था

संविधानामुळे जातिव्यवस्थेला जोरदार धक्का बसला आहे, कारण सगळ्यांना समानतेचा हक्क मिळाला आहे.

Signup and view all the flashcards

रेल्वे प्रवास: वर्ग विभेद

रेल्वे प्रवासामध्ये पूर्वी फर्स्ट, सेकंड, इंटर आणि थर्ड क्लास असे वर्ग होते, जे भारतीय समाजाच्या वर्ग विभेद दर्शवत होते.

Signup and view all the flashcards

रेल्वेतील वर्गविरहित प्रवास

१९७८ मध्ये मधू दंडवते यांनी तृतीय श्रेणीची व्यवस्था रद्द केली, त्यानंतर वर्गविरहित गाड्या सुरू झाल्या.

Signup and view all the flashcards

समाजातील हळू बदल

समूहातील लोकांच्या वर्तनात हळूहळू बदल होऊ लागले, सगळ्यांना सर्वत्र मुक्त प्रवेश, भेदभाव नाही, हे विचार आज सामान्य झाले आहेत.

Signup and view all the flashcards

मत व्यक्त करण्याचे स्वातंत्र्य

स्वातंत्र्यपूर्वी सरकारविरुद्ध मत व्यक्त करणे कठीण होते, पण आता नागरिक वृत्तपत्र, भाषण इत्यादी माध्यमांद्वारे स्वतःचे मत व्यक्त करू शकतात.

Signup and view all the flashcards

कुटुंबसंस्थेचा बदल

स्वातंत्र्यपूर्वी एकत्र कुटुंब पद्धत प्रचलित होती, पण आता जगतिकीकरणामुळे विभक्त कुटुंब पद्धत रूढ झाली आहे.

Signup and view all the flashcards

कल्याणकारी राज्य

कल्याणकारी राज्याची कल्पना पहिल्यांदा भारताच्या संविधानात नमूद करण्यात आली, ज्याद्वारे सर्व नागरिकांसाठी रोजगार, आरोग्य इत्यादी सुविधा उपलब्ध व्हाव्यात.

Signup and view all the flashcards

कल्याणकारी उपाययोजना

भारतीय समाजात विविध प्रकारच्या विषमता असल्याने, स्त्रिया, मुले, दिव्यांग, अनुसूचित जाती-जमाती इत्यादींच्या विकासासाठी सरकारने विशेष उपाययोजना केल्या आहेत.

Signup and view all the flashcards

सार्वजनिक आरोग्याचे कर्तव्य

समस्त भारतीय नागरिकांच्या राहणीमानात सुधारणा करणे, सुपोषण सुनिश्चित करणे व आरोग्यरक्षण हे शासनाचे प्राथमिक कर्तव्य आहे.

Signup and view all the flashcards

प्राथमिक आरोग्यसेवा

प्राथमिक आरोग्यसेवा सुधारण्याचा प्रयत्न सहाव्या पंचवार्षिक योजनेत केला गेला.

Signup and view all the flashcards

ओपन हार्ट शस्त्रक्रिया

डॉ. एन. गोपीनाथ यांच्या नेतृत्वाखाली १९६२ मध्ये भारतात ओपन हार्ट शस्त्रक्रिया यशस्वी झाली, ज्यामुळे परदेशी जाण्याची गरज कमी झाली.

Signup and view all the flashcards

जयपूर फूट तंत्रज्ञान

डॉ. प्रमोद सेठी आणि रामचंद्र शर्मा यांच्या संयुक्त प्रयत्नाने जयपूर फूटचा शोध लागला, ज्यामुळे भारतातील दिव्यांगांचे आयुष्य बदलले.

Signup and view all the flashcards

जयपूर फूटचे फायदे

जयपूर फूटच्या तंत्रज्ञानाचा वापर करून बनवलेले कृत्रिम पाय शारीरिकदृष्ट्या अक्षम लोकांना सामान्य जीवन जगण्यास मदत करतात.

Signup and view all the flashcards

मूत्रपिंड प्रत्यारोपण

१९७१ मध्ये भारतात जीवित दातेसह मूत्रपिंड प्रत्यारोपणाची शस्त्रक्रिया यशस्वी झाली, ज्यामुळे रुग्णांचे प्राण वाचले.

Signup and view all the flashcards

टेस्ट ट्यूब बेबी

१९७८ पासून 'टेस्ट ट्यूब बेबी' या तंत्रज्ञानामुळे अपत्य हवे असलेल्या पालकांना मदत मिळू लागली.

Signup and view all the flashcards

लसीकरण कार्यक्रम

पोलिओ इत्यादी आजारांवर मात करण्यासाठी १९७८ पासून भारतात लसीकरण कार्यक्रम हाती घेण्यात आला.

Signup and view all the flashcards

पल्स पोलिओ मोहीम

लसीकरणाची मोहीम हाती घेऊन पोलिओ आजारावर नियंत्रण मिळवण्यात यशस्वी झाले.

Signup and view all the flashcards

शहरीकरण

शहरांमध्ये लोकवस्ती वाढण्याची प्रक्रिया म्हणजे शहरीकरण.

Signup and view all the flashcards

शहरीकरणाची कारणे

लोकसंख्येतील वाढ, औद्योगिकीकरण, रोजगाराच्या संधी वगैरे कारणांमुळे शहरीकरण होत आहे.

Signup and view all the flashcards

शहरीकरण नियंत्रण

शहरीकरणाचा ताण कमी करण्यासाठी गावांमध्ये रोजगार, विकास आणि आवश्यक सुविधा उपलब्ध करण्याची गरज आहे.

Signup and view all the flashcards

ग्रामीण भाग

शेतकऱ्यांच्या कायम वस्तीला गाव म्हणतात. भारतात शेतीचे महत्त्व असल्याने खेडेपद्धती रूढ आहे.

Signup and view all the flashcards

ग्रामविकास

ग्रामीण विकासाचा उद्देश शेतीतंत्र सुधारणे, जलसिंचन वाढवणे, शिक्षणाचा प्रसार करणे इत्यादी आहे.

Signup and view all the flashcards

ग्रामपंचायत

गावांमध्ये आर्थिक विकासाचे काम ग्रामपंचायतींद्वारे सुरू करण्यात आले.

Signup and view all the flashcards

बदलते आर्थिक जीवन

पूर्वी ग्रामीण भाग आर्थिकदृष्ट्या स्वयंपूर्ण होता, पण आता शेती व शेतीनिगडित उद्योगांवर अवलंबून असतो.

Signup and view all the flashcards

ग्रामीण विकासातील आव्हाने

ग्रामीण विकासातील आव्हाने म्हणजे आर्थिक व्यवसायांचा विकास, सामाजिक गरजा व सुविधा बदल घडवून आणणे.

Signup and view all the flashcards

सामाजिक गरजा व सुविधा

सार्वजनिक स्वच्छता, पीण्याचे पाणी, आरोग्य सेवा, शिक्षण इत्यादी गोष्टी ग्रामीण भागातील लोकांसाठी आवश्यक आहेत.

Signup and view all the flashcards

महाराष्ट्र आणि ग्रामीण विकास

महाराष्ट्राने ग्रामीण विकास आणि शिक्षणक्षेत्रात महत्त्वाची कामगिरी केली.

Signup and view all the flashcards

ग्रामीण विद्युतीकरण

ग्रामीण भागात विद्युतीकरणाचे महत्त्व अनेक कारणास्तव आहे, जसे की शेतीला पाणीपुरवठा, दूध व अंडी टिकवणे इत्यादी.

Signup and view all the flashcards

ग्रामोद्योग नियोजन समिती

ग्रामोद्योग नियोजन समितीने ग्रामीण औद्योगिक विकासाला चालना देण्यासाठी प्रयत्न केले.

Signup and view all the flashcards

विद्या निकेतन

महाराष्ट्र शासनाने ग्रामीण भागात बुद्धिमान विद्यार्थ्यांसाठी विद्या निकेतन या वसतिगृह शाळा सुरू केल्या.

Signup and view all the flashcards

कोठारी आयोग आणि कृषी विद्यापीठ

कोठारी आयोगाच्या शिफारसींनुसार महाराष्ट्रात कृषी विद्यापीठे सुरू करण्यात आली.

Signup and view all the flashcards

महाराष्ट्र आणि शिक्षण

महाराष्ट्रच्या शिक्षणक्षेत्रात कामगिरीबद्दल युनेस्कोने साक्षरता प्रसार गौरवाचे पुरस्कार महाराष्ट्राला दिले.

Signup and view all the flashcards

Study Notes

बदलते जीवन: भाग १

  • इसवी सन १९६१ ते २००० पर्यंत भारतीय जीवनातील बदल स्पष्ट केले आहेत.
  • विसाव्या आणि एकविसाव्या शतकात मानवी जीवन झपाट्याने बदलले आहे.
  • पूर्वीच्या तुलनेत आता गोष्टी वास्तवात उतरल्या आहेत.
  • प्राचीन आणि मध्ययुगीन काळात धर्म महत्त्वाचे होते.
  • हिंदू, मुस्लिम, ख्रिस्ती, शीख, जैन, बौद्ध, पारशी व ज्यू हे प्रमुख धर्म होते.
  • आधुनिकीकरण आणि डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी भारतीय विचारधारेत मोठा बदल घडवून आणला.
  • डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी भारताचे संविधान तयार केले.
  • संविधानाप्रमाणे सर्वांच्या दृष्टीने कायद्यापुढे समानता आहे.
  • धर्म, वंश, जात, लिंग किंवा जन्मस्थान या कारणांवरून भेदभाव केला जाणार नाही.
  • नागरिकांना भाषण व अभिव्यक्ती स्वातंत्र्य, शांततेने एकत्र जमण्याचा व संघटित होण्याचा हक्क आहे.
  • देशातील सर्व नागरिकाला संपूर्ण देशात मुक्तपणे राहणे, फिरणे, संचार व व्यापार करण्याचा अधिकार आहे.
  • संविधानाने जातिव्यवस्थेवर धक्का बसला.
  • जुन्या तरतुदींमुळे जीवनाच्या सर्वांगीण बदलाचा मार्ग खुला झाला.
  • ब्रिटिश राजवटीत रेल्वे डब्यांचे चार प्रकार होते.
  • तिसर्‍या वर्गाचे प्रवाशांकडे नकारात्मक नजर होती.
  • १९७८ मध्ये रेल्वे विभागात तीन वर्गाची व्यवस्था काढून टाकल्या.
  • पुढे पुणे-मुंबई आणि मुंबई-कोलकता दौड्यावर वर्गविरहित गाड्या सुरू झाल्या.

बदलते जीवन: भाग २

  • स्वतंत्र भारतात सामाजिक बदल, कुटुंबसंस्था, समाजकल्याण, आरोग्य, अनुसूचित जाती व जमातीआणि सार्वजनिक आरोग्य या बाबींचा समावेश होतो.
  • समाजात छोटे मोठे बदल हळूच घडून आले आहेत.
  • नागरिकाला हॉटेलमध्ये धार्मिक, वंश, जात, लिंग या कारणांवरून प्रवेश नाकारता येणार नाही.
  • मतप्रदर्शन सुरु झाले.
  • स्वातंत्र्यपूर्व काळात कुटुंबसंस्था भारतीय समाजाची एक प्रमुख ओळख होती.
  • जागतिकीकरणाच्या लाटेमुळे विभक्त कुटुंब व्यवस्थेला चालना मिळाली.
  • भारतात समाजकल्याण खाते १४ जून १९६४ रोजी स्थापन झाले.
  • भारत हा जगातील पहिला देश जो संविधानात समाजकल्याणाला कर्तव्य म्हणून नमूद केलेल्या आहे.
  • भारतीय नागरिकांसाठी पूरक रोजगार, आरोग्य, शिक्षण व विकासासाठी संधी उपलब्ध करणे हे समाजकल्याण कार्यक्रमाचे उद्दिष्ट आहेत.
  • डॉ. एन. गोपीनाथ यांनी भारतात पहिली 'ओपन हार्ट शस्त्रक्रिया' यशस्वी केली.
  • भारतात मूत्रपिंड प्रत्यारोपण यशस्वी झाले.
  • १९७१ मध्ये ही शस्त्रक्रिया यशस्वी झाली.
  • डॉ. जॉनी आणि डॉ. मोहनराव ह्यांनी ही कृती केली.

बदलते जीवन: भाग ३

  • टेस्ट ट्यूब बेबी तंत्रज्ञानाचा प्रचार झाला.
  • कोलकता येथे डॉ. सुभाष मुखोपाध्याय यांनी 'दुर्गा' या मुलीचा जन्म करून दिला.
  • प्रतिकूल परिस्थितीतील तरुणांसाठी शिक्षणाची सोय सुरू झाली.
  • भारतात ग्रामीण व नागरी जीवन बदलत आहे.
  • जनसांख्या वाढ झाली.
  • ८२% लोक ग्रामीण भागात होते.
  • १९७१ मध्ये ८०.१% लोक ग्रामीण भागात राहत होते.

बदलते जीवन: भाग ४

  • ग्रामीण भागात शेती, ग्रामीण दळणवळण, आरोग्य व शिक्षणाचा विकास हा महत्त्वाचा विषय आहे.
  • स्वतंत्रोत्तर कालखंडात ग्रामीण विकास हा मोठ्ठा प्रयत्नात ठळक झाला होता.
  • सरकारने समूह विकास योजनेने शेती व जलसिंचनाचा विकास केला.
  • ग्रामीण भागातील शिक्षण, आरोग्य, स्वच्छता ह्यांचा विकास केला.
  • विद्युतीकरण योजनांमध्ये वाढ दिसून येत होती.
  • १९६६ पासून पंप आणि कूपनलिकांना अधिक वीज देण्याची योजना सुरु झाली.
  • ग्रामीण भागात विद्युतीकरणाची मोठी वाढ झाली.
  • ग्रामविज्ञापने, ग्रामपंचायत, आदि.
  • स्वातंत्र्योत्तर भारतीय समाजात ग्रामीण व शहरी जीवनांमधील फरक स्पष्ट केला आहे.

बदलते जीवन: भाग ५

  • ग्रामीण औद्योगिक विकासाला चालना मिळवण्यासाठी योजने सुरू केल्या.
  • ग्रामीण भागांत प्रतिकूल परिस्थितीतील मुलांसाठी विशिष्ट योजना सुरु झाल्या.
  • महाराष्ट्र सरकारने विद्या निकेतन ही योजना केली
  • महाराष्ट्रात राहुरी, अकोला, परभणी व दापोली येथे कृषी विद्यापीठे सुरू केली.
  • साक्षरतेच्या प्रसारासाठी युनेस्कोने महाराष्ट्राला पारितोषिक दिले.
  • भारतीय समाजविकास, स्वतंत्रोत्तर काळात एक उल्लेखनीय बदल घडवून आणला.

Studying That Suits You

Use AI to generate personalized quizzes and flashcards to suit your learning preferences.

Quiz Team

Related Documents

More Like This

Social Changes by Ashoka
10 questions
Modern Indian History Quiz
6 questions

Modern Indian History Quiz

ThinnerAlliteration avatar
ThinnerAlliteration
Social Change in 15th Century India
8 questions
Use Quizgecko on...
Browser
Browser