Biyoloji: Solunum ve Metabolizma

Solunum

• Besin maddelerinin enerji elde etmek için oksijenli veya oksijensiz ortamda parçalanma sürecidir.
• İki tip solunum vardır: oksijenli solunum ve oksijensiz solunum.
• Oksijenli solunumda besin maddeleri oksijen varlığında parçalanır ve daha yüksek enerji verimi sağlar.
• Oksijensiz solunumda besin maddeleri oksijensiz ortamda parçalanır ve enerji verimi düşüktür.

Katabolizma (Yıkım)

• Hücrelerde meydana gelen tüm yıkım olaylarına denir.
• Büyük moleküller küçük moleküllere parçalanır.
• Örnekler: Solunum, sindirim.

Anabolizma ve Katabolizma

• Anabolizma büyüme ve onarım için gerekli olan büyük moleküllerin sentezini içerir.
• Katabolizma büyük moleküllerin parçalanmasını ve enerji üretimini içerir.
• Anabolizma ve katabolizma sürekli olarak dengededir.
• Anabolizma > Katabolizma durumunda büyüme ve gelişme olur (örneğin bebeklik ve çocukluk).
• Anabolizma < Katabolizma durumunda yaşlanma ve vücut dokularında azalma görülür (örneğin yaşlılık).

Büyüme ve Gelişme

• Büyüme, vücudun hacim ve kütle olarak artmasıdır.
• Gelişme, genç bir bireyden ergin bir birey oluşuncaya kadar geçen süreçtir.
• Tek hücreli canlılarda büyüme, hücre hacminin artmasıyla olur.
• Çok hücreli canlılarda büyüme, hücre sayısının artmasıyla olur.

Hareket

• Canlıların besin elde etme, savunma, üreme gibi olaylar için hareket etmeleri gerekir.
• Bitkilerde hareket pasiftir (örneğin ayçiçeği bitkisinin ışığa yönelmesi).
• Hayvanlar ve tek hücreli canlılarda aktif yer değiştirme hareketi görülür.

Boşaltım

• Bitkiler damlama, yaprak dökümü, kabuk dökümü, terleme yoluyla boşaltım yaparlar.
• Hayvanlarda atık maddeler idrar, dışkı ve ter yoluyla atılır.
• Kontraktil kofullar, tatlı suda yaşayan bir hücreli canlılarda hücreye giren fazla suyu dışarı atan kofullardır.

Üreme

• Canlıların nesillerini devam ettirebilmek için kendilerine benzer bireyler meydana getirmesidir.
• Üreme, bir canlının yaşaması için gerekli değildir.

Hücre Yapısı

• Hücreler, çekirdek yapısına göre ikiye ayrılır: Prokaryot ve Ökaryot.
• Prokaryot hücreler, zarla çevrili çekirdek içermez, ribozom dışında organel bulundurmaz. Örnek olarak bakteriler, arkebakteriler ve siyanobakteriler verilebilir.
• Ökaryot hücreler, zarla çevrili çekirdek ve ribozom dahil çeşitli organeller içerir. Amip, öglena, paramesyum, bitki hücresi ve hayvan hücresi örnek olarak verilebilir.

Solunum

• Solunum, besin maddelerinin oksijenli ya da oksijensiz ortamda parçalanarak enerji elde edilmesidir.
• Oksijenli solunum, besin maddelerinin oksijenli ortamda parçalanmasıdır ve enerji verimi yüksektir.
• Oksijensiz solunum, besin maddelerinin oksijensiz ortamda parçalanmasıdır ve enerji verimi düşüktür.

Büyüme

• Tek hücreli canlılarda büyüme, hücre hacminin artması ile gerçekleşir.
• Çok hücreli canlılarda büyüme hücre sayısının artması ile gerçekleşir.

Hareket

• Canlılar besin elde etmek, savunma, üreme gibi olaylar için hareket eder.
• Bitkilerde hareket pasif olarak gerçekleşir. Örnek olarak ayçiçeği bitkisinin ışığa yönelmesi verilebilir.
• Hayvanlarda ve tek hücreli canlılarda aktif yer değiştirme hareketi görülür.

Üreme

• Üreme iki şekilde gerçekleşir: Eşeysiz ve Eşeyli.
• Eşeysiz üremede; tek bir canlıdan yeni bir birey oluşur. Örnek olarak bölünerek üreme ve tomurcuklanarak üreme verilebilir.
• Eşeyli üremede; farklı cinsiyetteki canlıların üreme hücrelerinin bir araya gelmesiyle yeni bir canlı oluşur. Örnek olarak insanlarda üreme verilebilir.
• Amipte bölünme herhangi bir yönde, Öglenada boyuna, Paramesyumda ise enine olur.

Çevresel Uyarılara Tepki

• Tüm canlılar, çevrelerinden gelen uyarılara tepki verir. Örnek olarak parlak ışıkta göz bebeklerimizi kısarız, bitki kökleri suya doğru yönelir.

Organizasyon

• Canlılardaki organizasyon seviyesi şu şekilde sıralanabilir: Atom - Molekül - Organel - Hücre - Doku - Organ - Sistem - Organizma

Adaptasyon

• Adaptasyon, bir canlının bulunduğu ortama uyum sağlayabilme yeteneğidir.

Canlıların Ortak Özellikleri

• Canlılar, hücresel yapı, DNA ve RNA bulundurma, beslenme, solunum, boşaltım, büyüme ve gelişme, hareket, üreme ve çevresel uyarılara tepki gibi ortak özelliklere sahiptir.
• Canlılar ayrıca organizasyon özelliği gösterirler.

Hücresel Yapı

• Organel: Hücre içerisinde yaşamsal faaliyetlerin gerçekleştirildiği zarlı ya da zarsız hücre kısımlarıdır. Örnek olarak ribozom, koful verilebilir.
• Hücre: Canlının canlılık özelliği gösteren en küçük yapı ve görev birimidir. Örnek olarak bitki hücresi, hayvan hücresi verilebilir.

Canlı Türleri

• Canlılar, hücre sayısına göre ikiye ayrılır:
  • Tek hücreli canlılar: Örnek olarak amip, öglena, paramecium, bakteriler, arkebakteriler verilebilir.
  • Çok hücreli canlılar: Örnek olarak bitkiler, hayvanlar, mantarların çoğu verilebilir.

Beslenme

• Ototrof (üretici) canlılar: Kendi besinini kendisi üretebilen canlılardır. Örnek olarak yeşil bitkiler, algler, öglena, bazı bakteriler verilebilir.
• Heterotrof (tüketici) canlılar: Kendi besinini üretemeyip dışardan hazır olarak alan canlılardır. Örnek olarak hayvanlar, öglena, amip, mantarlar verilebilir.

Solunum

• Tüm canlılar, su ve mineralleri yaşadıkları ortamdan alırlar.
• Üretici canlılar, fotosentez ya da kemosentez yaparak besin üretirler.
• Hayvanlar, bitkiler vb... oksijenli solunum yaparlar.
• Bira mayası, bazı bakteriler vb... oksijensiz solunum yaparlar.

Metabolizma

• Metabolizma: Hücrelerde meydana gelen yapım ve yıkım olaylarının tümüne denir.
• Anabolizma (yapım, sentez, özümleme, asimilasyon): Hücrelerde meydana gelen tüm yapım olaylarına denir. Bu olayda, küçük moleküller birleşip büyük molekülleri oluşturur. Olay esnasında enerji harcanır. Örnek olarak fotosentez, büyüme, protein sentezi, kemosentez verilebilir.
• Katabolizma (yıkım, disimilasyon, yadımlama): Hücrelerde meydana gelen tüm yıkım olaylarına denir. Bu olayda, büyük moleküller parçalanıp küçük moleküller oluşur. Olay esnasında enerji açığa çıkar.

Bu quiz, solunum ve metabolizma konularında temel bilgileri test etmektedir. Oksijenli ve oksijensiz solunum, anabolizma ve katabolizma arasındaki denge gibi önemli kavramlar ele alınmaktadır. Biyoloji dersinde öğrendiklerinizi pekiştirmek için harika bir fırsat.