Biyojenik Aminler ve Fonksiyonları

Biyojenik Aminler Genel Bakış

• Biyojenik aminler, kimyasal olarak kesin olmayan bir terimdir. Geleneksel olarak dopamin, serotonin, melatonin, histamin ve GABA gibi maddeleri içerir.
• Nörotransmisyon ve diğer sinyal fonksiyonlarında anahtar rol oynarlar.
• Beyin dokusunda sinir uyarılarının iletilmesinde görev yaparlar.
• Diğer nörotransmitterlerin ve bazı hormonların sentezinde öncü olarak kullanılırlar.
• Amino asitlerin dekarboksilasyonu ile üretilirler.

Önemli Biyojenik Aminler ve Fonksiyonları

• Glutamat, GABA'ya dönüşür ve bir nörotransmitter olarak işlev görür.
• Sistein, taurine dönüşür ve safra asidi ligandı olarak işlev görür.
• Serin, etanolamine dönüşür bir fosfolipid bileşenidir.
• Triptofan, serotonine dönüşür bir nörotransmiter ve vazokonstriktördür.
• Histidin, histamine dönüşür ve vazodilatördür.
• Aspartik asit, beta alanin yapısına katılır.
• Tirozin, L-DOPA'ya dönüşür norepinefrin(noradrenalin) ve epinefrin(adrenalin) öncüsüdür.

Üretim Şekilleri ve Enzimler

• Biyolojik aminler amino asitlerden iki şekilde oluşur:
  • Direkt dekarboksilasyon (tirozinden tiramin oluşumu gibi).
  • Oksidasyon + Dekarboksilasyon.
• Amino asitler ilk önce monooksijenazlar (MAO) tarafından hidroksilasyona uğrar, daha sonra dekarboksillenir (tirozinden dopamin oluşumu gibi).

Tirozin ve Türevleri

• Tirozin, tirozin hidroksilaz (TH) enzimi ile L-DOPA'ya dönüşür,dopa dekarboksilaz (DDC) ile dopamine dönüştürülür
• Tirozin Tirozin Dekarboksilaz (TDC) ile tiramine , tiramin de tiramin β-hidroksilaz (TBH) ile oktopamine dönüşür.

Tiramin

• Eski peynirde bulunur ve noradrenalin salınımını uyarır.
• Bu tür gıdalar, MAO (mono amino oksidaz) inhibitörleri kullanan kişilerde hipertansif krize neden olabilir.

Dopamin

• Sinir hücrelerinde ve adrenal medullada meydana gelir.
• Nörotransmiter görevi görür ve inhibitör etkilidir.
• Kas aktivitesinin kontrolünü sağlar.
• Dopamin, dopamin monooksijenazlar tarafından noradrenaline hidroksile edilir.
• Şizofreni patogenezindeki rolü kısmen bilinmektedir, aşırı dozda dopamin şizofreniyle ilişkilidir.
• Parkinson hastalığının klinik bulgularının nedeni beyindeki dopamin eksikliğidir. Hastalık, 50 yaş üstü kişilerin %1'inde görülür ve beyindeki dopamin üreten hücrelerin ölümü sonucu ortaya çıkar.

Serotonin

• Triptofandan sentezlenir, kimyasal adı 5-hidroksitriptamindir ve presinaptik inhibitör etkilidir.
• Vücudun farklı yerlerinde sentezlenir ve depolanır, en büyük miktar bağırsak mukozasında bulunur.
• Trombositlerde ve merkezi sinir sisteminde (CNS) daha az bulunur.
• İştah, uyku, uyanıklık, vücut sıcaklığı ve kan basıncının düzenlenmesinde önemlidir. Agresif davranışlarda rol oynadığı bilinmektedir.
• Vazokonstriktör etkisi vardır ve bağırsakların peristaltik hareketlerini düzenler.
• Enterokromaffin hücrelerden kaynaklanan tümörlerde (karsinoid sendrom) salgısı artar, idrarda 5-HIAA atılımı artar, ishale, kızarmaya ve bronkospazma yol açar.

Niasin

• Niasin(B3 vitamini), triptofandan sentezlenebilir.
• Eksikliği durumunda dermatit, diyare ve demans (3D) belirtileriyle karakterize pellagra hastalığı ortaya çıkar.
• Triptofan emilimi bozuk olduğu durumlarda pellegra semptomları görülebilir (Hartnup hastalığı).
• Nikotinik asid, plazma kolesterolünü düşürmek amacıyla kullanılır.
• Yağ asitlerinin adipoz dokudan hareketini önler ve VLDL, IDL, LDL oluşumunu azaltır.

Melatonin

• Serotoninden sentezlenen bir nörohormondur.
• Beyin, karanlığa tepki olarak melatonin üretir.
• Sirkadiyen ritimleri (24 saatlik dahili saat) zamanlamasına yardımcı olur ve uykuyu düzenler.
• Geceleri ışığa maruz kalmak melatonin üretimini engelleyebilir.
• Serotonin gibi triptofandan sentezlenir ve geceleri epifiz bezinden salgılanır.
• Yaşlanma karşıtıdır, DNA'yı kanserojenlere karşı korur, antioksidan özelliktedir ve mitokondride oksidatif fosforilasyonu artırır.

Histamin

• Histidin dekarboksilaz ile histidinin dekarboksilasyonuyla sentezlenir.
• Alerjik ve inflamatuar reaksiyonlarda salgılanır.
• Beyinde, mide mukozasında, mast hücrelerinde ve bazofillerde sentezlenir.
• Düz kas hücrelerindeki H1 reseptörlerine bağlanarak vazodilatasyona neden olurken, bronşiyolleri daraltır (bronkokonstriktör etki).
• Vazodilatör etkileri nedeniyle ödem oluşur ve kan basıncının düşmesine neden olarak şoka yol açabilir.
• Mide mukozasındaki H2 reseptörlerine bağlanarak mide asidi sekresyonunu artırır.

Diğer Önemli Aminler

• Bazı biyolojik aminler, bağırsak bakterilerinin amino asitlerin dekarboksilasyonuyla oluşur.
• Lizinden kadaverin, argininden agmatin, tirozinden tiramin ve ornitinden putresin sentezlenir.

GABA (Gamma Aminobütirik Asit)

• Beyinde ve omurilikte bulunur.
• İnhibitör etkisi vardır ve ana işlevi fiziksel aktiviteyi azaltmaktır.
• Epilepsi için önemli bir nörotransmiterdir ve önemli bir inhibitördür.
• Epileptik nöbetlerin patogenezinde eksikliği önemli bir rol oynar.
• Deneysel olarak oluşturulan epileptik nöbetlerde GABA seviyesinin %50-60 oranında azaldığı, GABAerjik inhibitör sinapsların fonksiyon kaybının epileptik odağı oluşturduğu düşünülmektedir.