Bilgisayarın Temel Bileşenleri

• Bilgisayar, önceden yüklenmiş programlara göre bilgileri saklayan, geri getiren, aritmetik ve mantıksal işlemler yapan hızlı bir elektronik cihazdır.
• Bilgisayarın elektronik kısmına donanım (hardware), program kısmına ise yazılım (software) adı verilir.

Bilgisayar Gelişimindeki Değişmeyen Unsurlar

• Bilginin girişi (klavye, mouse, kamera vb. ile)
• Bilginin saklanması (hard disk, disket, CD-ROM vb. ile)
• Bilginin işlenmesi (merkezi işlem birimi/CPU ile)
• Bilginin çıkışı (monitör, yazıcı, çizici, modem ile)
• Donanım, bilgisayarı oluşturan fiziksel parçaların tümüdür.
• Donanım, merkezi işlem birimi (CPU) ve ona bağlı çevre birimlerinden oluşur.
• Çevre birimleri giriş (input devices) ve çıkış (output devices) olarak ikiye ayrılır.

Merkezi İşlem Birimi (CPU)

• CPU, bilgisayarın en önemli parçasıdır ve mikro işlemci olarak da adlandırılır.
• CPU, komutları işler, hesaplamaları yapar, bilgi akışını kontrol eder ve yönetir.
• Kullanıcı komutlarını yorumlar, uygun programları çalıştırır, istekleri yerine getirir.
• Bilgisayarın toplama işlemi için devreleri açıp kapatması gerekir.
• Bu işlemler çok kısa sürede eş zamanlı yapılır.
• CPU'ya bağlı bir saat (kuarts kristal), bu eş zamanlı işlemi gerçekleştirir.
• Saatin vuruşları Mega Hertz (MHz) ile ölçülür.
• 33 MHz hıza sahip bir bilgisayarın sistem saati, saniyede 33.000.000 kez çalışır.
• Mikro işlemcisinin hızı ve birim zamanda işlediği sözcük boyutu, bilgisayarın hızını belirler.
• Mikro işlemcisinin hızı, saniyede yapılan işlem sayısı ile ölçülür.
• Sözcük boyu 8, 16 veya 32 bit olabilir.
• Mikro işlemciler belirli numaralarla ifade edilir.

Mikro İşlemci Türleri

• 8080 işlemcisi 4.77 MHz hızında çalışır, 1 MB belleği kontrol eder ve 8 bit sözcük boyutu kullanır.
• 80286 işlemciler 6-20 MHz arasında değişir, 16 bite kadar belleği kontrol eder ve çoklu işlem yapabilir.
• 80366 işlemcisi 33 MHz'e kadar çıkabilir, 4 GB ana belleği kontrol edebilir ve 32 bit (DX) veya 16 bit (SX) sözcük boyutu kullanabilir.
• 80486, 80386'ya matematik işlemci eklenmiş ve ön bellek denetleyicisine sahiptir (486 SX veya 486 DX).
• 80586, Pentium olarak adlandırılır, Latince 5 anlamına gelir ve 60-400 MHz arasında işlem hızı sunar.

Ana Bellek (RAM - Rastgele Erişimli Bellek)

• RAM, giriş cihazından veya ikincil depolama cihazından okunan verileri, program sonuçlarını ve çıktıları tutar.
• "Rastgele erişim", bellekteki herhangi bir adrese doğrudan erişebilmeyi ifade eder.
• RAM'deki veriler geçicidir ve bilgisayar kapatıldığında silinir.
• Çok kullanıcılı sistemlerde, RAM aynı kısmına farklı kullanıcıların verileri yerleşebilir.
• RAM, diğer saklama araçlarına göre daha pahalıdır.
• Belleğin temel görevleri:
  • Çalışan programların deyimlerini ve ihtiyaç duyduğu verileri tutmak
  • İşletim sistemi bileşenlerini saklamak
  • Program sonuçlarını saklamak
  • Sabit disklere gönderilecek çıktıları tutmak.
• Bellekteki her bölgenin, verilere ulaşmak için bir adresi vardır.
• RAM'in büyüklüğü, aynı anda çalışabilecek program sayısını ve hızını etkiler.
• Bellek kapasitesi aşıldığında program çalıştırılamaz.
• Bilgisayarda yer alan belleğin kapasitesine göre bölümleri:
  • Ana Bellek (Base Memory): 0 - 640 KB
  • Uzatılmış Bellek (Extended Memory): 641 - 1024 KB
  • Genişletilmiş Bellek (Expanded Memory): 1025 KB'tan yukarısı

Ön Bellek (Cache Memory)

• Ana bellek ile merkezi işlem birimi arasında bulunur ve daha hızlıdır.
• Sık kullanılan talimatlar ve geçici bilgiler için "yaz-boz tahtası" olarak işlev görür.
• CPU'nun ana bellekten veri alma süresini kısaltarak bilgisayarı hızlandırır.
• Verinin mevcut olup olmadığına önce dâhili, sonra harici ön belleğe bakılır; bulunamazsa ana bellekten alınır.

BIOS (Temel Giriş/Çıkış Sistemi)

• BIOS yongası, bilgisayarın açılışında parçaları kontrol eder.
• ROM (Read Only Memory) türünde bir programdır.
• BIOS'taki bilgiler, bilgisayar kapandığında silinmez.
• Yeni ana kartlarda BIOS, Flash ROM'a kayıtlıdır ve gerektiğinde özel bir programla değiştirilebilir.
• BIOS'un ilk görevi, açılışta parçaları kontrol etmek ve sorun varsa uyarmaktır.
• Açılışta özel bir tuşa basılarak BIOS setup ekranına erişilebilir, disk sürücü bilgileri değiştirilebilir.

Ana Kart (Motherboard)

• Bellek, genişleme yuvaları, kartlar ve diğer elektronik parçalar ana kart üzerine yerleştirilir.
• Veri yolu, bilgisayarın birimleri arasında bilgi taşır.
• Bilgisayardaki tüm elektriksel bileşenler ana karta bağlıdır.
• Genişletme yuvaları, ses, ekran, modem, ağ kartları gibi kartların takıldığı soketlerdir.
• Genişletme kartları, bilgisayara yeni özellikler ekler.
• Yuva tipi, bilgisayarın veri yolunu belirler.

Bilgisayar Kasası

• Parçaları içine alan metal veya plastik kutudur.
• Önceleri yatık kasalar kullanılırken, son yıllarda dik kasalar kullanılmaktadır.
• Güç kaynağı, normal şehir elektriğini bilgisayarın kullanabileceği enerjiye dönüştürür.
• Güç kaynağının içinde soğutucu fan bulunur, mikroişlemcilerde de ayrıca fan bulunabilir.
• PC'lerde güç kaynağı kapasitesi ortalama 200-250 watt'tır.

Bağlantı Noktaları (Portlar)

• Seri Port: 9 veya 25 iğneli "Erkek Konnektör" portlara fare, modem, tarayıcı ve yazıcı bağlanır, COM etiketleriyle (COM1, COM2...) tanımlanır.
• Paralel Port: 25 delikli "dişi konnektör" portlarına yazıcı ve teyp takılır, LPT etiketiyle tanımlanır.
• Monitor (Ekran) Portu: monitörü bağlamak içindir, görüntü kartının üzerinde bulunur.
• Klavye Portu: klavyeyi ve mouse portu da fareyi bilgisayara bağlar.
• USB (Evrensel Seri Yolu) Portu: yeni bir standarttır; fare, klavye gibi cihazları zincirleme bağlar ve 127 adede kadar cihaz eklenebilir.
• Oyun Portu: joystick'leri bağlar, ses kartının üzerinde bulunur.

Ekran Kartı

• Ekrana ait işlemleri gerçekleştirir ve mikro işlemci ile iletişim kurar.

Grafik Kartı Çeşitleri

• Grafik kartı oyun, çizim, resim ve mimari çizimler için kullanılır.
  • MDA (Monochrome Display Adaptor): Tek renkli (720x320 piksel)
  • CGA (Color Graphic Adaptor): 4 renkli (400x200 piksel)
  • EGA (Enhanced Graphic Array): 16 renkli (600x400 piksel)
  • VGA (Video Graphic Adaptor): 256 renkli (800x600 piksel)
  • SVGA (Super Video Graphic Adaptor): 256 renkli (1024x768 piksel)
• Ekranda her bir duyarlı noktaya piksel adı verilir.
• Piksel sayısı arttıkça görüntü daha net olur.

Ses Kartı

• Bilgisayardan seslerin daha kaliteli alınmasını sağlar.

Sabit Disk (Hard Disk) ve Disketler

• Bilgisayarın belleğindeki bilgiler geçicidir.
• Kalıcı olarak saklamak için bilgilerin manyetik ortama aktarılması gerekir.
• En çok kullanılan manyetik ortamlar hard disk ve disketlerdir.
• Disketler taşınabilirken, hard diskler sabittir.
• Disketlerin kapasitesi ve hızı hard disklere göre düşüktür.
• Hard diskler daha dayanıklıdır.
• Veriler dönen disklerde manyetik olarak saklanır ve "dosya" adını alır.
• Birden fazla sabit disk veya bölüm bulunabilir.
• İlk sabit disk C sürücüsü olarak adlandırılır.

Not

• D harfi genellikle CD-ROM sürücüsü için kullanılır.
• CD sürücülerin hızını belirtmek için 24x, 36x gibi ifadeler kullanılır.
• Sabit diskin kapasitesi MB (Mega Byte) ve GB (Giga Byte) ile ölçülür.
• Günümüzdeki disk kapasiteleri 200-1000 GB arasındadır.

Disketler

• Verileri manyetik ortamda saklayan taşınabilir araçlardır.
• Kullanmadan önce biçimlendirmek (formatlamak) gerekir.
• Disketler boyutlarına göre 3.5” ve 5.25” olarak ikiye ayrılır.
  • Çift yoğunluklu (Double Density-DD) disketler: 720 KB
  • Yüksek yoğunluklu (High Density-HD) disketler: 1.44 MB
• Disket sürücüler A ve B olarak adlandırılır ve günümüzde pek kullanılmamaktadır.

DVD (Digital Versatile Disc / Digital Video Disc)

• DVD, ilk olarak "Digital Video Disk" anlamında kullanılmıştır, şimdilerde veri depolama önem kazandığı için "Digital Versatile Disk (Çok-yönlü Sayısal Disk)" anlamında da kullanılır.
• Görüntü, ses ve bilgiyi saklar.
• DVD-ROM'lar CD-ROM'ların gelişmiş versiyonudur.
• DVD Video'lar televizyona takılır ve ses-görüntü içerir.
• Bilgisayar DVD sürücüleri her iki formatı da okuyabilir/yazabilir.
• DVD Video'larda Mpeg-2 ve PCM sıkıştırması kullanılır.
• Olmayan bilgisayarda DVD videoları yazılımla izlenebilir.
• Gelişen yazılımların kapasite ihtiyacı, DVD-ROM sürücülerinin ortaya çıkmasını sağlamıştır.
• Minimum 4.7 GB kapasiteye sahiptirler ve 17 GB'a kadar çıkarılabilirler.
• 481 dakikalık hareketli görüntü saklanabilir.
• DVD Video, video programlarını tutar ve TV'de DVD player ile çalışır.
• DVD ROM, bilgisayar verisi tutar ve DVD ROM sürücü ile okunur.
• Kaydedilebilir DVD ROM çeşitleri:
  • DVD-R: Bir kez kayıt yapılabilir.
  • DVD-RAM, DVD-RW, DVD+RW: Binlerce kez kayıt yapılabilir.

DVD-R

• Organik boya polimer teknolojisi kullanır, tüm DVD sürücü ve oynatıcılarla uyumludur.
• Başlangıçta 3.95 milyar byte iken sonra 4.7 milyar byte'a geliştirildi.

DVD-RW

• (DVD-R/W veya DVD-ER), silinebilir biçimdedir ve adres bilgisiyle birlikte yiv açarak kayıt yapar.
• Kapasitesi 4.7 milyar byte'tır. Yüksek kapasiteli ve DVD oynatıcılarla uyumludur.

DVD-RAM

• Kapasitesi 2.58 milyar byte'tır.
• Faz değişim teknolojisini kullanır ve güncel sürücülerle uyumlu değildir.
• Titreşimli yiv, verinin zamanlamasını sağlamak için kullanılır.
• Diskler sadece kartuş içindeyken yazılabilir.
• Kartuş boyutları 124.6mm x 135.5mm x 8mm'dir.

DVD+RW

• DVD-ROM, CD, DVD-R ve DVDRW'lerle uyumludur, fakat DVD-RAM'lerle uyumlu değildir.
• DVD video oynatıcı ve DVD-ROM sürücüleri ile okunabilir.

Monitör (Ekran)

• Bilgisayarın işlemcisinden gelen sinyalleri görüntüye dönüştürür, bir çıkış birimidir.
• Önemli özelliklerinden biri çözünürlüktür (resulation), yatay ve dikeydeki nokta sayısıdır.
• Yüksek çözünürlükte daha fazla bilgi sığar, görüntüler küçülür.
• Multisync monitörler farklı çözünürlüklerde (640x480, 800x600, 1024x768, 1280x1024 gibi) çalışabilir.
• Monitör büyüklüğü, ekranın köşegen uzunluğuyla ölçülür.
• Standart monitörler 14" veya 15"tir.
• Yüksek çözünürlük için 17" veya daha büyük monitör tercih edilmelidir.
• Nokta aralığına (dot pitch) bağlıdır.
• Nokta aralığı ne kadar küçükse görüntü o kadar net olur.
• Ekran tazeleme, saniyede en az 60 kez olmalıdır.
• Yüksek tazeleme frekansı daha sabit görüntü demektir.
• Titreşimsiz (Non-interlaced) monitörler gözü daha az yorar.
• Monitör ve görüntü kartı birlikte çalışır.

Görüntü Kartı

• Ana karta bağlanan bir genişleme kartıdır.
• Monitörle kablo ile bağlanır.
• Renk sayısı, görüntü kartındaki bellek miktarıyla sınırlanır.
• Yüksek renk sayısı daha iyi görüntü demektir.

Klavye (Keyboard)

• Harf, rakam, sembol ve fonksiyon tuşlarını içeren bilgisayar giriş birimidir.
• Bilgisayar, klavye aracılığıyla kumanda edilir.
• Tuşlara basıldığında kodlar belleğe aktarılır ve sonuç ekrana gelir.
• Klavyeler F veya Q tipi olabilir:
  • Q Klavye: İngiliz klavyesi olarak da bilinir.
  • F Klavye: Türkçe klavyesi olarak da bilinir.
  • Q Türkçe Klavye: Q klavyede Türkçe karakterleri sağ tarafa yerleştirilmiştir.
• Bazı tuşlar ekrana karakter yazmaz, ancak etki oluşturur ve işlevleri programdan programa değişebilir.
• F1 tuşu çoğu programda yardım bilgisi getirir.
• Enter Tuşu: Bilgisayara iş yapmasını söyler veya kelime işlemcilerde yeni paragrafa geçmeyi sağlar.
• Esc (Escape) Tuşu: İşlemi yarıda keser, vazgeçer veya geri döner; Windows'ta iptal düğmesini temsil eder.
• Fonksiyon tuşları: Belirli işlemleri hızlıca yapmak için kullanılır.
• Tab tuşu: İmleci sağa kaydırır; kelime işlemde paragraf girintisi, Windows'ta düğmeler arası geçiş için kullanılır.
• Caps Lock tuşu: Büyük harf veya küçük harf modunu değiştirir.
• Shift tuşu: Harfleri büyük yazmak, rakamlarla birlikte sembolleri yazmak için kullanılır.
• Ctrl ve Alt tuşları: Başka tuşlarla birlikte işlemleri gerçekleştirmeye yarar (örn. Ctrl+S = kaydet).
• Alt Gr tuşu: Q klavyelerde Türkçe'ye özgü karakterleri yazmak için kullanılır.
• Windows tuşu: Başlat menüsünü açar ve kısa yol tuşu olarak kullanılır.
• Sağ fare tuşu: Windows'ta sağ fare tuşu işlevini görür.
• Back Space (Geriye Silme) tuşu: İmlecin solundaki karakteri siler.
• Del (Delete) tuşu: İmlecin sağındaki karakteri siler.
• Ins (Insert) Tuşu: Açıkken yazılan karakterler sağdaki karakterleri iter, kapalıyken üzerlerine yazar.
• Home tuşu: Satırın başına gitmeyi sağlar.
• End tuşu: Satırın sonuna gitmeyi sağlar.
• Page Up tuşu: Bir sayfa yukarı gitmeyi sağlar.
• Page Down Tuşu: Bir sayfa aşağı gitmeyi sağlar.
• Pause tuşu: İşlemi durdurur.
• Print Screen tuşu: Ekranı yazıcıya gönderir veya panoya kopyalar.
• İmleç tuşları: İmleci istenilen yere hareket ettirir.
• Nümerik klavye: Num Lock ile rakamları veya imleci kontrol etmeyi sağlar.
• Yeni klavyelerde Sleep, Power gibi tuşlar da bulunabilir.

Mouse (Fare)

• Klavye yerine sadece komut girişinde kullanılır.
• Mouse'un bilgisayar ortamında kullanılabilmesi için yazılımının olması gerekir.
• Altındaki bilye imleci hareket ettirir.
• Tuşlarından genellikle sol taraftaki kullanılır.
• Avuç içinde tutularak kullanılan bir donanımdır.

Yazıcı (Printer)

• Bilgisayardaki bilgileri kağıda yazdırmaya yarayan elektronik ve mekanik ünitedir.
• Karakterleri yazış şekillerine göre sınıflandırılır.

Yazıcı Çeşitleri

• Nokta Vuruşlu (Dot Matrix)Yazıcılar: Bir satırda yazdıkları karakter sayısına göre ayrılır.
  • 80 sütunluk yazıcı normalde 80, sıkıştırılmış 132 karakter yazar.
  • 136 sütunluk yazıcılar normalde 132, sıkıştırılmış 236 karakter yazar.
• Yazma kafasındaki iğne sayısına göre kalitesi değişir (9 veya 24 iğne).
• Hız birimi CPS (Character Per Seconds) olup, saniyede bastığı karakter sayısı ile belirtilir.
• Lazer Yazıcılar (Laser Printer): Yazım kalitesi ve hızı yüksektir; fotokopi makineleri gibi çalışır.
• Nokta vuruşlu yazıcılar satır satır, lazer yazıcılar sayfa sayfa basım yapar.
• Hız birimi PPM (Page Per Minute) olup, dakikada bastığı sayfa sayısı ile belirtilir.
• Mürekkep Püskürtmeli Yazıcılar (İnkjet Printer): Karakterleri mürekkep püskürterek yazarlar ve renkli/grafik basımında iyidir.
• Çiziciler (plotter): Grafik çıktıları almak için kullanılır.
• Renkli kalemlerle çıktılar alınabilir.
• Genellikle mimarlık ve mühendislikte kullanılır.
• Tarayıcı (scanner): Fotoğraf, grafik ve yazıları okuyup bilgisayara aktarır.
• Görüntülerde değişiklik yapılabilir, yazılar OCR programları ile düzenlenebilir.
• Masa üstü ve el tipi tarayıcılar bulunur.
• Bilgisayara SCSI kartı veya paralel çıkış ile bağlanır; paralel bağlantılı tarayıcılar daha ekonomiktir.

Modem

• Bilgisayarın telefon hatlarını kullanarak iletişim kurmasını sağlar (Modulation-demodulation kısaltması).
• Dijital veriyi analog veriye çevirir/gönderir, analog veriyi dijital veriye çevirir/aktarır.
• Telefon hatlarının dijital veriyi taşıyamamasından dolayı bu çeviri işlemi gereklidir.
• İnternet ve BBS gibi ağlara erişilebilir.
• Faks yeteneği de olanlar vardır. Ayrıca telesekreter görevi de görebilir.
• Harici tip modemler seri port ile bağlanır.

Modemler Teknik Açıdan

• İnternal (Dâhili) Modem: Bilgisayarın içine takılır ve kart şeklindedir.
• External (Harici) Modem: Bilgisayara dışarıdan ilave edilir ve kablo aracılığı ile iletişim sağlanır.