Staatsrecht 7-9

De mogelijkheid voor de regering om in uitzonderlijke omstandigheden af te wijken van de Grondwet.

Het recht van burgers om informatie op te vragen van de overheid.

Een koninklijk besluit waarin de regering officieel de uitzonderingstoestand afkondigt.

Een wet die de coördinatie van de uitzonderingstoestand regelt.

De bevoegdheid van de Staten-Generaal om de uitzonderingstoestand te beëindigen.

De tak van de overheid die verantwoordelijk is voor het uitvoeren van wetten en beleid.

De dagelijkse taken die door de uitvoerende macht worden uitgevoerd, zoals het handhaven van de wet en het beheren van overheidsinstellingen.

Een verzameling van regels die bepaalt hoe de overheid moet handelen en regels stelt voor bestuursorganen.

De bevoegdheid van de uitvoerende macht om verdragen te sluiten met andere landen die in de nationale rechtsorde van kracht worden.

De bevoegdheid om een begroting vast te stellen en deze uit te voeren, om te bepalen waar het geld van de overheid naartoe gaat.

De bevoegdheid om algemene regels en richtlijnen te creëren die de richting van het beleid aangeven.

De bevoegdheid om personen te benoemen op belangrijke posities in de overheid.

De bevoegdheid om toezicht te houden op de manier waarop lagere overheden hun taken uitvoeren.

De regering van Nederland heeft de bevoegdheid om verdragen te sluiten, maar de goedkeuring van de Staten-Generaal is vereist, behalve in enkele uitzonderlijke gevallen.

Er zijn twee manieren waarop de Staten-Generaal verdragen kunnen goedkeuren: uitdrukkelijk en stilzwijgend.

Het verdrag wordt als stilzwijgend goedgekeurd als de Staten-Generaal binnen 30 dagen geen bezwaar maken.

De goedkeuring van de Staten-Generaal heeft geen invloed op de werking van het verdrag. Het is voldoende dat het verdrag gesloten en bekrachtigd is.

Een verdrag kan in Nederland worden aangenomen, zelfs als het in strijd is met de Grondwet, maar dan is een tweederde meerderheid van de stemmen in de Staten-Generaal nodig.

Het dualistische stelsel ziet de nationale en internationale rechtsorde als twee aparte systemen. Verdragen moeten worden omgezet in nationaal recht om te kunnen werken.

Het monistische stelsel beschouwt internationale en nationale rechtsorde als één systeem. Verdragen werken automatisch nadat ze zijn gepubliceerd.

Nederland hanteert een monistisch stelsel, waarbij verdragen direct werking hebben zodra ze zijn gepubliceerd.

Nationale wetten die in strijd zijn met ‘eenieder verbindende bepalingen’ uit een verdrag, worden buiten toepassing gelaten.

Eenieder verbindende bepalingen moeten onvoorwaardelijk en duidelijk zijn om als objectief recht te kunnen functioneren.

De Europese Unie heeft een supranationaal karakter: haar wetgeving heeft directe werking in lidstaten, inclusief Nederland.

De regering heeft de bevoegdheid om oorlog te verklaren, maar alleen na toestemming van de Staten-Generaal.

De overheid heeft de bevoegdheid om belastingen te heffen, maar deze bevoegdheid is beperkt door de Grondwet.

In uitzonderingstoestanden, zoals staatsnood, kan de overheid speciale regels en maatregelen invoeren.

Er is geen algemene grondwettelijke regeling voor het optreden van de overheid in staatsnood.

De rechterlijke organisatie is een van de drie belangrijkste overheidsinstellingen en voert exclusief de overheidsfunctie 'rechtspraak' uit.

De Grondwet geeft geen duidelijke indeling van de rechterlijke macht, maar benoemt wel de Hoge Raad als onderdeel ervan. De Wet RO (Wet op de rechterlijke organisatie) geeft meer concrete regels.

De wetgever in de Grondwet voorzag oorspronkelijk niet in bestuursrechtspraak. Dit werd pas in 1887 mogelijk gemaakt, maar de daadwerkelijke rechtsbescherming op dit gebied kwam langzaam tot stand.

De rechtbanken, gerechtshoven en Hoge Raad behoren tot de rechterlijke macht. Dit staat vastgelegd in de Wet RO.

Een rechterlijke uitspraak moet gebaseerd zijn op de wet en de feiten van de zaak, zonder beïnvloeding van buitenaf. Dit garandeert een eerlijk proces.

Recht op beroep betekent dat personen in hoger beroep kunnen gaan als ze het niet eens zijn met een rechterlijke uitspraak. Dit is een belangrijk aspect van rechtsbescherming.

Individuen hebben het recht op een eerlijk proces en het recht op beroep. Dit zorgt voor rechtszekerheid en beschermt individuen tegen misbruik van macht.

Een individueel recht om in hoger beroep te gaan tegen een eerdere rechterlijke uitspraak.

De rechtbanken en andere benoemde instanties die oordelen over bestuursrechtelijke kwesties.

Het proces waarbij de bevoegdheid om te beslissen over bepaalde kwesties wordt overgedragen aan een ander orgaan, zoals van de wetgever aan de regering.

De scheiding van de machten in de overheid: wetgevende macht, uitvoerende macht en rechterlijke macht. Elk heeft een specifieke rol en mag de bevoegdheid van de andere niet overnemen.

Een belangrijke waarborg voor rechterlijke onafhankelijkheid: rechters worden door andere rechters gecontroleerd in plaats van door ambtenaren van de uitvoerende macht.

De benoemingsprocedure van rechters. De regering heeft de bevoegdheid om rechters te benoemen, maar de rechters worden dan onafhankelijk van politieke invloed.

Het recht van alle burgers op een eerlijk proces door een onafhankelijke rechter.

De rechterlijke macht moet vrij zijn van buitenlandse druk of inmenging. De rechter moet onafhankelijk kunnen beslissen zonder beïnvloed te worden door de andere takken van de overheid.

Een rechterlijke instantie lijdt onder een gebrek aan onafhankelijkheid als het publiek de indruk heeft dat deze instantie niet objectief is.

De rechterlijke macht moet intern, binnen de eigen organisatie, ook onafhankelijk functioneren. Rechters moeten vrij zijn van ongeoorloofde beïnvloeding van andere rechters of bestuursorganen.

Een duidelijk onderscheid tussen de rechterlijke macht en de andere takken van de overheid, maar met de erkenning dat er soms overlap is in hun bevoegdheden.

Het Openbaar Ministerie is een onderdeel van de rechterlijke macht, maar heeft een dubbele rol: het onderzoekt strafbare feiten en beslist of er een zaak naar de rechter gebracht wordt. Het OM heeft daarmee een rol in zowel de uitvoerende als de rechterlijke macht.

Leden van het Openbaar Ministerie zijn onderdeel van de rechterlijke macht, maar zij zijn niet onafhankelijk in de zin van artikel 117 GW. De politiek heeft meer zeggenschap over het OM dan over andere rechters.

De minister van Justitie en Veiligheid heeft een sterke invloed op het Openbaar Ministerie.

Geen specifieke vermelding van het OM in de Grondwet, maar de Grondwet impliceert dat het OM behoort tot de rechterlijke macht.

De bevoegdheid van de overheid om geschillen te beoordelen en beslissingen te nemen in concrete gevallen.

De taak van de rechter om de feiten vast te stellen en te beoordelen of een beslissing in overeenstemming is met de wet.

Een bindende beslissing van een overheidsambt in een concreet geschil of strafbaar feit, gebaseerd op vastgestelde feiten en een rechtmatigheidsoordeel.

De rechter is gebonden aan de wet, maar kan deze zelfstandig uitleggen.

Een methode om de betekenis van een wetsregel te achterhalen door te kijken naar de manier waarop woorden in de dagelijkse taal worden gebruikt.

Een methode om de betekenis van een wetsregel te achterhalen door te kijken naar de plaats van de regel in het rechtssysteem.

Een methode om de betekenis van een wetsregel te achterhalen door te kijken naar de bedoeling van de wetgever.

Een methode om de betekenis van een wetsregel te achterhalen door te kijken naar het doel van de regel en deze in het licht van dat doel uit te leggen.

De praktijk waar lagere rechters de uitspraken van hogere rechters volgen, ondanks dat ze niet verplicht zijn.

De uitspraak van de rechtbank in eerste aanleg, waar de zaak voor het eerst wordt behandeld.

De mogelijkheid om een hoger gerechtshof te vragen om de beslissing van de rechtbank te herzien.

De hoogste rechter in Nederland, die alleen kijkt naar de juridische juistheid van een uitspraak.

De rechtelijke macht is een aparte tak van de overheid, die verantwoordelijk is voor de rechtspraak.

De Hoge Raad is de hoogste rechter in Nederland en heeft de bevoegdheid om uitspraken van lagere rechters te controleren en te corrigeren.

De Hoge Raad heeft de bevoegdheid om rechtsvragen te beantwoorden om de rechtseenheid te waarborgen, wat betekent dat alle rechters dezelfde regels toepassen.

De Hoge Raad toetst of de lagere rechter zich heeft gehouden aan de wet en de geldende rechtsregels. Hij beoordeelt niet de feiten van de zaak.

Het parket is een orgaan dat verbonden is aan de Hoge Raad en geeft adviezen uit over zaken die voor de Hoge Raad komen.

De Hoge Raad kan uitspraken van lagere rechters vernietigen als er fouten zijn gemaakt in de procedure of als de wet niet goed is toegepast.

De Hoge Raad heeft een selectieproces voor zaken die hij behandelt, omdat de werklast te groot is geworden.

De Hoge Raad kan een beroep niet-ontvankelijk verklaren als de cassatiemiddelen geen verdere beoordeling vereisen.

De Hoge Raad kan prejudiciële vragen beantwoorden, wat betekent dat hij een vraag over de toepassing van de wet kan beantwoorden zonder dat er een concrete zaak voorligt.

De rechterlijke macht heeft de bevoegdheid om geschillen over burgerlijke rechten en schuldvorderingen te behandelen.

De rechterlijke macht is bevoegd om kennis te nemen van geschillen met de overheid, zolang de vordering correct is geformuleerd.

De onrechtmatige overheidsdaad is een leerstuk dat inhoudt dat de overheid aansprakelijk kan zijn voor schade die is veroorzaakt door haar handelen.

De rechter toetst de beslissingen van de overheid marginaal, waarbij hij beoordeelt of de overheid in redelijkheid tot haar beslissing heeft kunnen komen.

De rechterlijke toetsing van overheidshandelen omvat niet alleen bestuurlijk handelen, maar ook regelgeving.

De rechter kan een schadevergoeding toekennen, maar ook een bevel geven of een handeling verbieden om onrechtmatig overheidshandelen te stoppen.

De bestuursrechter toetst de beslissingen van de overheid marginaal, waarbij hij rekening houdt met de beleidsruimte en beoordelingsruimte van de overheid.

De rechterlijke macht heeft de exclusieve bevoegdheid om strafbare feiten te berechten, volgens art. 113 GW. De exacte definitie van 'strafbare feiten' is echter onduidelijk. Het EHRM heeft criteria ontwikkeld om te bepalen of iets als strafvervolging moet worden beschouwd.

Tuchtrechtspraak is een speciale vorm van rechtspraak die zich richt op het opleggen van sancties aan leden van bepaalde beroepsgroepen. Denk bijvoorbeeld aan tuchtrecht voor advocaten.

Volgens art. 120 GW mag de rechter de grondwettigheid van wetten en verdragen niet beoordelen. Er wordt aangenomen dat de regering en het parlement dit al hebben gedaan bij de totstandkoming van de wet. Dit wordt het 'toetsingsverbod' genoemd.

De rechter mag wel toetsen aan Europese wetgeving (EU-recht) en aan 'eenieder verbindende verdragsbepalingen'. Dit is een uitzondering op het toetsingsverbod. Het EHRM oordeelt over geschillen over het EVRM.

De rechter mag niet toetsen aan het Statuut van het Koninkrijk der Nederlanden en aan ongeschreven rechtsbeginselen, zoals vastgesteld in het Harmonisatiewet-arrest.

Gratie is een koninklijk besluit dat een vermindering of opheffing van een rechterlijk vonnis inhoudt. Amnestie verwijdert het strafbare karakter van een strafbaar feit en wordt verleend bij of krachtens de wet.

Het Hof van Justitie is het hoogste gerecht van de Europese Unie. Het heeft diverse bevoegdheden, waaronder het uitleggen van Europees recht, het beoordelen van de geldigheid van Europese wetgeving en handelingen, en het beslechten van geschillen tussen lidstaten en de Europese Commissie.

Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) oordeelt over schendingen van het EVRM door lidstaten van de Raad van Europa. Het EHRM is geen onderdeel van de Europese Unie.

Lidstaten van de Europese Unie moeten EU-recht volgen en nationaal recht buiten toepassing laten indien het in strijd is met EU-recht. Het Hof van Justitie is het hoogste gerechtshof binnen de EU.

De rechter mag in administratief beroep beoordelen of een besluit van een ander bestuursorgaan rechtmatig en doelmatig is. Dit betekent dat de rechter rekening moet houden met alle relevante feiten en omstandigheden, ook degenen die na het nemen van de beslissing bekend zijn geworden.

Grondrechten zijn fundamentele rechten en vrijheden die burgers beschermen tegen de overheid.

Klassieke grondrechten beperken de overheid en vereisen onthouding van bepaalde acties, terwijl sociale grondrechten de overheid instrueren om bepaalde acties te ondernemen.

Artikel 1 - 17 van de Grondwet beschrijven klassieke grondrechten, terwijl artikel 18 - 23 sociale grondrechten beschrijven.

In het algemeen kan iedereen een beroep doen op grondrechten. Sommige rechten hebben specifieke vereisten, zoals leeftijd of Nederlands burgerschap.

Het EVRM en IVBPR zijn verdragen die klassieke grondrechten bevatten die eenieder verbindend zijn, wat betekent dat ze door de nationale rechter kunnen worden ingeroepen.

De EU heeft een Handvest van de grondrechten die belangrijke fundamentele rechten bevatten.

De overheid mag niet zomaar grondrechten schenden. Er zijn uitzonderingen op grondrechten, maar deze moeten voldoen aan strikte voorwaarden en moeten noodzakelijk zijn.

Rechtspersonen en groepen mensen kunnen soms een beroep doen op grondrechten, maar dit hangt af van het specifieke recht en de omstandigheden.

Grondrechten dienen burgers te beschermen tegen overheidsmacht en zijn dus niet van toepassing op de overheid zelf.

De klassieke visie op grondrechten beoogt deze te beschermen in de relatie tussen burgers en de overheid. Dit geldt voor zowel publiekrechtelijk als privaatrechtelijk overheidsoptreden.

Grondrechten hebben geen directe werking tussen burgers onderling. Ze zijn niet bedoeld om geschillen tussen burgers te regelen.

Klassieke grondrechten vereisen een onthouding van de overheid. De overheid mag bepaalde handelingen niet ondernemen die een specifiek grondrecht inperken.

Grondrechten zijn niet absoluut; de reikwijdte van een grondrecht wordt vastgesteld aan de hand van objectieve maatstaven en beperkingsmogelijkheden worden geanalyseerd.

Een beperkingssystematiek analyseert de manieren waarop de overheid een grondrecht kan beperken. Dit kan door middel van bijzondere beperkingen (expliciete inperkingen) en algemene beperkingen (onbedoelde inperkingen).

Beperkingen van grondrechten moeten gebaseerd zijn op een grondwettelijke beperkingsclausule. In sommige gevallen kan een 'redelijke uitleg' van een grondrecht volstaan.

Competentieclausules, doelclausules en procedurele voorschriften zijn belangrijke elementen van de beperkingssystematiek. Elk stelsel legt specifieke voorwaarden op voor de rechtmatigheid van een beperking.

Sommige grondrechten zijn onaantastbaar, andere kunnen alleen door de formele wetgever worden beperkt, en weer andere kunnen door middel van delegatie (bevoegdheidsoverdracht) door andere ambten worden ingeperkt.

De socialiserende interpretatie benadrukt dat de overheid een rol kan spelen in het faciliteren van het gebruik van klassieke grondrechten, soms zelfs door actieve prestaties te leveren.

De socialiserende interpretatie van klassieke grondrechten kan leiden tot een vervaging van het onderscheid met sociale grondrechten, waardoor de overheid meer bevoegdheden kan krijgen dan bedoeld was.

Sociale grondrechten verschillen van klassieke grondrechten in hun afdwingbaarheid, horizontale werking, beperkbaarheid en structuur. Ze zijn gericht op een actieve overheidsrol in het bevorderen van sociale welzijn.

Het EVRM en het IVBPR zijn twee belangrijke verdragen voor Nederland. Het EHRM en het Comité voor de rechten van de mens zijn respectievelijk de rechtsmacht voor deze verdragen.

Grondrechten in internationale verdragen hebben vaak een structuur waarin het recht in lid 1 wordt omschreven en beperkingsmogelijkheden in de volgende leden.

Iedere Nederlander heeft het recht om te stemmen en zich verkiesbaar te stellen voor alle algemene vertegenwoordigende organen, zoals de Tweede Kamer, Eerste Kamer, provinciale staten en gemeenteraden.

Alle Nederlanders zijn gelijkwaardig en kunnen in gelijke mate worden benoemd in openbare dienst, zoals de overheid.

Het recht van petitie geeft burgers het recht om hun mening en wensen te geven aan de overheid, in de vorm van een schriftelijke verzoek.

Dit grondrecht garandeert de vrije uitoefening van godsdienst en levensovertuiging, met beperkingen die door de wet zijn vastgesteld.

Het artikel beschermt verschillende vormen van meningsuiting, waaronder drukpersvrijheid, radio- en televisie-uitingen en andere vormen van meningsuiting.

Dit recht staat burgers toe om zich te verenigen met anderen en gezamenlijke doelen te nastreven, onderworpen aan eventuele beperkingen in het belang van de openbare orde.

Het recht op vergaderen en betogen geeft burgers de mogelijkheid om hun standpunten op politieke of maatschappelijke onderwerpen te uiten.

Dit grondrecht beschermt de persoonlijke levenssfeer van burgers en stelt regels voor wanneer de overheid deze beperkingen mag opleggen.

Onteigening, het afnemen van eigendom door de overheid, mag alleen in het algemeen belang en met voorafgaande schadeloosstelling plaatsvinden.

Dit grondrecht bepaalt dat iedereen recht heeft op een rechterlijke beslissing over zijn vrijheidsontneming en dat deze berechting binnen een redelijke termijn moet plaatsvinden.

Wetten mogen geen terugwerkende kracht hebben als het gaat om het materiële strafrecht.

Het recht om door een onafhankelijke rechter te worden berecht en niet door een rechter die door de overheid is benoemd.

De overheid moet inspanningen leveren om de sociale en economische omstandigheden van burgers te verbeteren.

Deze grondrechten beschermen burgers tegen willekeurige ingrepen van de overheid, zoals het afnemen van hun vrijheid of eigendom.