Belgische sociale geschiedenis: 19e eeuw

De Industriële Revoluties (1750-1914)

De Eerste Industriële Revolutie (1750-1870)

• De definitie is de overgang van handenarbeid naar mechanisch aangedreven machines.
• Dit leidde tot een samenleving waarin fabrieksarbeid domineerde.
• In 1765 bracht James Watt belangrijke verbeteringen aan in de stoommachine.
• De stoommachine werd de belangrijkste krachtbron in fabrieken, zoals de textielsector.
• Stoomboten en stoomtreinen ontstonden, wat leidde tot een transportrevolutie en meer handel.
• Groot-Brittannië industrialiseerde als eerste vanwege belangrijke grondstoffen (steenkool en ijzererts) en een groot koloniaal rijk voor extra hulpbronnen en afzetmarkten.
• De volgorde van industrialisering was: Groot-Brittannië, België, Frankrijk en Duitsland.

De Tweede Industriële Revolutie (1870-1914)

• Deze periode kenmerkte zich door een efficiënter gebruik van energiebronnen.
• Cokes (gezuiverde koolstof) werd een belangrijkere energiebron.
• Staal werd gebruikt voor robuustere machines.
• Elektriciteit kwam op.
• De chemische sector ontstond.
• Er kwamen nieuwe materialen zoals rubber, soda en bakeliet.
• Petroleum werd gebruikt voor benzine.
• Carl Benz maakte de eerste benzinemotor in 1885.

Epidemieën in de 19e Eeuw

• De urbanisatie groeide exponentieel doordat mensen werk zochten in fabrieken en naar de stad trokken.
• Arbeiderswijken bestonden uit kleine huizen zonder stromend water of elektriciteit.
• Slechte hygiëne, open riolen en weinig wassen leidden tot snelle epidemieën zoals tyfus en cholera.
• Aan het begin van de 19e eeuw redde een vaccin tegen pokken veel mensenlevens.
• Rond 1900 werd microscopie uitgevonden, waardoor bacteriën en virussen ontdekt werden.
• Gesloten riolering, zuiver water en vaccins droegen bij aan verbeterde gezondheid.
• Desinfectie en reclamecampagnes over het belang van hygiëne werden gebruikt.
• In 1928 ontdekte Alexander Fleming penicilline.

Politieke en Sociale Gevolgen van de Industrialisering in België

• De Belgische regering stimuleerde industrialisering door de aanleg van een spoorwegennet in 1834.
• Economisch liberalisme (vrijhandel, vraag en aanbod) en verlichtingsidealen (weinig overheidsbemoeienis) speelden een rol.
• Door concurrentie met goedkope textiel uit Engeland en mislukte oogsten ontstond er een crisis.
• Eind jaren 1840 was er een grote crisis, waardoor mensen van het platteland naar de steden vluchtten.
• Het aantal bedelaars, landlopers en werklozen steeg enorm, evenals het sterftecijfer.
• In 1846 richtten liberalen de eerste politieke partij op.
• Plattelandsvlucht leidde tot een versnelde industrialisering.
• Veel mensen zochten werk, waardoor lonen laag konden blijven en winstmarges hoog.
• Vrouwen en kinderen werkten ook voor lagere lonen.
• Er was een tekort aan woningen voor arbeiders: achter stadswoningen werden arbeidershuisjes gebouwd van slechte kwaliteit met open riolen, waardoor infectieziekten vrij spel hadden.

Gevolgen

• Politiek: Een regering van liberalen en katholieken, unionisme tot 1846, oprichting van de liberale partij in 1846, economisch liberalisme en geen sociale wetgeving.
• Economisch: Een stijging van het aantal fabrieksarbeiders, verandering van het landschap, crisis in 1848 en plattelandsvlucht.
• Sociaal: De "sociale kwestie" ontstond door de opkomst van de arbeidersklasse en ellendige arbeids- en leefomstandigheden.

De Sociale Strijd in België (1850-1914)

• Politici zagen het aanvankelijk niet als hun taak om zich te mengen in de leefomstandigheden van de bevolking.
• In 1848 publiceerde Karl Marx het Communistisch Manifest, een radicale oproep aan arbeiders om zich te verenigen en de maatschappelijke orde omver te werpen voor een klasseloze samenleving.
• Er zijn 3 fasen van communisme: kapitalisme, socialisme en communisme.

Fasen van Communisme

• Kapitalisme: Een kleine overheid die zich minimaal bemoeit met burgers, zorgt voor basisvoorzieningen zoals politie en infrastructuur - productiemiddelen zijn privébezit, winsten gaan vooral naar de eigenaar, grote welvaartsverschillen.
• Socialisme: Kloof tussen rijk en arm - arbeiders komen in opstand en nemen de macht over - De overheid is groot en grijpt veel in, kloof tussen rijk & arm vermindert, productiemiddelen worden deels staatseigendom en herverdeeld.
• Communisme: Geen overheid, niemand is de baas, productiemiddelen zijn herverdeeld over de hele bevolking, privébezit is afgeschaft, geen verschil tussen rijk & arm, klasseloze samenleving.
• Rusland probeerde als eerste een communistische staat te vestigen na de Oktoberrevolutie in 1917.
• Lenin kwam aan de macht en richtte een eenpartijstaat op met een centraal geleide economie.
• De overgang naar communisme mislukte en Rusland evolueerde naar een totalitaire staat.

Groeiende Solidariteit Onder Arbeiders

• Arbeiders brachten hun spaargeld samen in sociale acties (vakbonden, mutualiteiten) om financiële steun te krijgen indien nodig.
• Dit leidde tot een maatschappij van onderlinge bijstand met kleine vergoedingen bij ziekte en ongeval, pensioen en begrafenis voor behoeftige leden.
• Marx bleef radicaler denken en streefde naar een emancipatie van de arbeidersklasse.
• In 1864 werd de Internationale Arbeidersorganisatie opgericht.

Andere Organisaties

• Voorzorgskas: Pensioenspaarrekening opgestart door fabriekseigenaars, maar veel arbeiders vertrouwden het niet of verdienden te weinig, werden gedwongen lid te worden, krijgen kleine vergoeding bij ziekte, bij job verlies kregen ze het pensioengeld niet terug.
• Lijfrentekas: Wilde arbeiders aanzetten zelf te sparen, ze verdienden te weinig dus weinig succes.

Katholieke Regeringen in Actie

• Katholieke organisaties gingen zich sterker organiseren, wat in 1884 leidde tot de eerste katholieke partij in België.
• In 1885 startten socialisten de Belgische Werkliedenpartij (BWP), met als belangrijkste programmapunt algemeen stemrecht.
• In 1893 deed de katholieke regering toegevingen met meervoudig stemrecht (mannen vanaf 25 met max 3 stemmen op basis van opleiding, belastingen etc).
• In 1919 kwam er enkelvoudig stemrecht (elke man vanaf 21 had één stem).
• In 1948 kregen vrouwen stemrecht.

Andere Maatregelen

• 1866: Overheid heft coalitieverbod op, waardoor vakbonden, ziekenkassen mogen.
• 1886: Regering kondigt eerste sociale toegeving aan arbeiders moeten betaald worden met geld, niet met levensmiddelen uit de dure fabriekswinkels.
• Er komen wetten om vrouwen- en kinderarbeid te beperken.
• 1903: Eerste wet op arbeidsongevallen: werkgevers moeten een vergoeding betalen bij slachtoffers/werkongevallen.
• 1928: Parlement keurt een wet goed die mindervaliden een financiële tegemoetkoming geeft.
• 1930: Wet op kinderbijslag wordt goedgekeurd.
• 1936: Invoering van 6 dagen betaalde vakantie.
• 1944: Invoering van de 'Besluitwet' = alle sociale verzekeringen zijn verplicht.
• 1963: Alle tegemoetkomingen worden verhoogd en uitkeringsvoorwaarden worden versoepeld
• Begin jaren 1970: De Wet op het bestaansminimum wordt goedgekeurd.
• Jaren 70: Het brugpensioen wordt ingevoerd om de werkloosheid te bestrijden.