Балар эртний үе - Чулуун зэвсгийн үе

Балар эртний үе

• Балар эртний үе нь түүхийг бичиж эхлэхээс өмнөх үе буюу бичиг үсэггүй хүн төрлөхтний үе юм.
• Балар эртний үеийг чулууны найрлага ба аж ахуйн онцлогоор нь гурван үед хуваадаг:
  • Чулуун зэвсгийн үе
  • Хүрэл зэвсгийн үе
  • Төмөр зэвсгийн үе

Чулуун зэвсгийн үе

• Чулуун зэвсгийн үе нь Давхаргаараа гурван үед хуваагдана:
  • Доод палеолит буюу хуучин чулуун зэвсгийн үе (3 сая жилийн өмнө-10000 жилийн өмнө)
  • Дунд палеолит (100000-40000 жилийн өмнө)
  • Дээд палеолит (40000-12000 жилийн өмнө)

Доод палеолит

• Монгол нутагт хүн 800,000 жилийн тэртээгээс амьдарч ирсэн гэж үздэг.
• Баянхонгор аймгийн Баянлиг сумын Цагаан агуйн суурин 730,000 жилийн настай.
• Баянхонгор аймгийн Өлзийт сумын Нарийн голын хөндийн суурин 500,000 жилийн настай.
• Дундговь аймгийн Гурвансайхан сумын нутаг Ярх уулын суурин 300,000 жилийн өмнөх дархны газар юм.
• Өмнөговь аймгийн Ханбогд сумын Оцон мааньтын олдворууд хар өнгийн чулуугаар хийсэн.
• Өвөрхангай аймгийн Богд, Өмнө-говь аймгийн Булган сумын заагт байх Цахиуртын хөндий нь 20 квадрат километр талбайтай бөгөөд чулуун зэвсгийн үеийн дурсгалыг хадгалсан чухал олдвор юм.

Дунд палеолит

• Энэ үеийн хүмүүсийг неандертал хүн гэдэг.
• Ховд аймгийн Барлагийн голын дурсгал нь дунд палеолитийн үеийн эртнийх нь нэг юм.
• Их богд уул Орог нуурын дурсгал нь дунд палеолитийн үеийн дурсгал юм.
• Дунд палеолитийн үед хүн анх галыг гаргаж сурсан.

Дээд палеолит

• Орчин үеийн хүн буюу хомосапейнис энэ үед үүсчээ.
• Дээд палеолитийн үеийн дурсгал нь Монгол орны бараг бүх нутгаас олддог.
• Баянхонгор аймгийн Баян-Өндөр сумын Чихэн агуйн хонгилд хийсэн малтлагаас дээд палеолитын зэвсэг 27,000-24,000 жилийн настай гэж тогтоогджээ.

Мезолит

• Мезолит буюу дунд чулуун зэвсгийн үе нь МЭӨ 12000-8000 жилийн өмнөх үе юм.
• Дэлхийн хамгийн эртний нохойн яс буюу 33 мянган жилийн настай яс Алтайн нуруунаас олдсон бөгөөд 12 мянган жилийн тэртээд нохойг гаршуулсан үеийг харуулсан хадны сүг зураг Увс аймгийн Сагил суман дахь Можоогийн хаданд байдаг.

Неолит

• Неолит буюу шинэ чулуун зэвсгийн үе нь МЭӨ 8,000-3,000 жилийн өмнөх үеийг хамарна.
• Энэ үед мал аж ахуй, дараа нь газар тариалан үүсч, шинэ соёл иргэншил үүссэн.

Хүрэл зэвсгийн үе

• Монгол нутагт хүрлийн үйлдвэрлэл МЭӨ III мянганаас эхэлжээ.
• Хүрэл зэвсэг, гоёл чимэглэл нь Монгол оронд өргөн тархсан.
• Хүрлийн үеийн гол дурсгал бол дөрвөлжин булш, буган хөшөө юм.
• Дөрвөлжин булш бол аймгийн ахлагч, аймгийн холбооны тэргүүн зэрэг хүндтэй удирдагчдад зориулагдсан дурсгалын хэлбэр юм.
• Буган хөшөө нь ноёлогч аймгийн сүлд байсан бололтой.
• Хятад сурвалжид тэмдэглэсэн Хүннүгийн өвөг аймгийн анхных нь Хүнью болон Гүй нар юм.
• Хүрлийн үеийн хадны сүг зураг нь монголчуудын оюуны соёлын нэг чухал дурсгал юм.
• Богд хан уулын их бага Тэнгэрийн амны хадны сүг зураг, Бичигтийн амны хадан дахь үхэрт хөллөсөн анжисны зураг зэрэг хадны сүг зураг нь ихээхэн судлагдаж байна.
• Монгол орны Буган чулуун хөшөөний олонх нь Архангай, Булган, Хөвсгөл, Баянхонгор, Завхан аймгуудын нутагт байдаг.
• Бугын дүрст хөшөө нь баатар дайчин эрэгтэйчүүдэд зориулсан дурсгал юм.
• Нар, сар, галын дүрс нь хүрлийн үеийн хүмүүсийн оюуны соёлын нандин дурсгал юм.

Төмөр зэвсгийн үе

• Монгол орон дахь төмөр зэвсгийн үе нь МЭӨ 1000- МЭӨ III зууныг хамарна.
• Монголчуудын эртний өвөг Ху нар МЭӨ VII зуунаас намгийн хүрэн хүдрээс бух дарах аргаар төмөр ялгаруулан авч эхэлжээ.
• Өвөрхангай аймгийн Зүүн Баян-Улааны Шар дов уулын оройгоос бух дарах аргаар төмөр боловсруулж байсан зуухны үлдэгдэл олджээ.
• Монголын археологичид эртний хүмүүсийн хадан дээр сийлж үлдээсэн сэрээ тамга, онги тамга гэх мэт тамганууд нь Их Монгол Улс, Цагадайн улс зэрэг хожуу үеийн улсуудын тамгатай ижил болохыг тогтоожээ.