Avrupa Birliği Tarihi - Giriş ve Maastricht Anlaşması

Giriş

• Avrupa Para Sisteminin tarihinde inişli çıkışlı dönemler olmuştur.
• Werner Raporundan sonra ertelenen ancak AB’nin bir hedefi olarak parasal birliğin kurulması yönündeki ilk somut adım, EMS’nin devam ettiği bir sırada, Haziran 1988’de atılmıştır.

Tek Pazar

• Avrupa Topluluğunda EPB için gelinen noktaya kadar ele alınan gelişmeler özetlenecek olursa;
• 1959 Kasım ayında Jean Monnet başkanlığında toplanan Birleşik Avrupa İçin Eylem Komitesi tarafından hazırlanan Rapor’da, EPB’in ana hatları belirlenmiştir.
• 1969 La Haye Zirvesi’nde altı ülkenin Devlet veya Hükümet Başkanları, politik istek var olduğu sürece, Topluluk içinde aşamalı olarak bir ekonomik ve parasal birliğinin gerçekleştirilmesi konusunda görüş birliğine varmışlardır.
• 1972 Paris Zirvesi’nde üye ülkelerin EPB’e ulaşma yolundaki politik irade beyanları ile somut bir aşamaya ulaşmıştır.

Delors Raporu

• Haziran 1988 tarihinde Avrupa Konseyi EPB'nin aşamalı olarak gerçekleştirilmesi hedefini onaylayarak, Jacques Delors başkanlığındaki bir komiteyi EPB'ye geçiş için somut aşamalar teklif etmekle görevlendirmiştir.
• EPB'nin "nihai hedef" olarak tanımı ve aşamalı olarak gerçekleştirileceği konusu, dönemin Komisyon Başkanı Delors başkanlığındaki Komite tarafından 9 aylık bir çalışma sonucu hazırlanan ve 26-27 Haziran 1989 Madrid Zirvesi'nde tüm üye ülkelerce kabul edilen raporla belirlenmiştir.
• Delors Raporu olarak da bilinen “Avrupa Topluluğunda Ekonomik ve Parasal Birlik Kurma Konusunda Rapor”da, para birliğinin amacı sermaye dolaşımının tamamen liberalleşmesi, para piyasalarının tamamen bütünleşmesi, para birimlerinin ters çevrilemez değiştirilebilirliği, döviz kurlarının gayri kabili rücu sabitlenmesi ve ulusal para birimlerinin ortak bir para birimi ile yer değiştirebilmesi olarak tanımlandı.

Maastricht Anlaşması

• Maastricht Antlaşması ile 1958-Roma Antlaşmasının mevcut maddelerinde değişiklikler ve ilaveler yapılarak ek bazı düzenlemeler getirilmiştir.
• Antlaşma ile, ekonomik ve parasal birliğin takvimi ve geçiş planı belirlenerek, parasal birliğin kurumları oluşturulmuştur.
• Anlaşmada, nitelikli çoğunluk yoluyla ortak karar alma, ortak dış ve güvenlik politikası, adalet ilişkileri ve sosyal konularda düzenlemeler getirilerek, Avrupa vatandaşlığı kavramı geliştirilmiş, Birliğin sorumluluk alanları daha da genişletilmiş, Avrupa Parlamentosunun yetkileri artırılmış ve Avrupa Topluluğunun adı Avrupa Birliği olarak değiştirilmiştir.

Gelişmeler

• 1 Temmuz 1990 tarihinde başlayan birinci aşamada; üye ülkelerin ekonomik performanslarının yakınlaştırılması, ekonomik ve parasal alanlarda üye devletler arasında koordinasyon ve işbirğinin geliştirilmesi, Avrupa Para Sistemi ve ECU'nun rolünün güçlendirilmesi hedeflenmiştir.
• 1 Ocak 1994 tarihinde başlayan ikinci aşamada; ulusal merkez bankalarının bağımsızlıklarının sağlanması, kamu kurumlarına kredi açmalarının, borçlarını silmelerinin ve kamu açıklarını finanse etmelerinin yasaklanması, üye ülkelerin ekonomik yakınlaşmalarını artırmak ve mali disiplinlerini sağlamak amacıyla bazı kriterler tespit edilerek, bu kriterleri yerine getiren ülkelerin üçüncü aşamaya geçmeleri hedeflenmiştir.
• Üçüncü aşamada; Avrupa Merkez Bankasının (AMB) kurularak Avrupa Para Enstitüsünün görevlerini devralması ve Birliğin para, döviz kuru ve rezerv yönetiminin AMB tarafından idare olunması, ulusal paralar ile ECU arasındaki döviz kurlarının, belirlenecek dönüşüm oranları üzerinden, geri dönüşsüz bir şekilde sabitlenmesi ve en kısa sürede ulusal paraların yerini tek paranın alması hedeflenmiştir.### Maastricht Anlaşması
• Maastricht Anlaşması, ekonomik ve parasal birliği işaret etmektedir.
• Üçüncü aşamaya geçiş, antlaşma ile ortaya konan objektif kriterlere dayalı bir dizi üst düzeyi ve sürekli nitelikli yakınlaşma düzenlemelerinin başarılmasını gerektirmektedir.
• Bütçe kuralları bağlayıcı olup, bu kurallara uymayan üye devletler için Anlaşma ile yaptırımlar söz konusu edilmiştir.

Yakınlaşma Kriterleri

• Enflasyon Ölçüsü: 12 aylık enflasyon oranının, en düşük enflasyon oranına sahip üç ülkenin ortalamasının %1,5'tan daha fazla olmaması.
• Döviz Kuru Ölçüsü: Ulusal para biriminin, döviz kuru mekanizması kapsamında belirlenen normal dalgalanma marjının dışına çıkmamış ve son iki yıl içinde bir başka üye ülkenin ulusal parası karşısında devalüe edilmemiş olması.
• Faiz Oranı Ölçüsü: 12 aylık uzun dönem faiz oranlarının, en düşük enflasyon oranına sahip üç üye ülkenin ortalamasının %2’den fazla olmaması.
• Bütçe Açığı Ölçüsü: Bütçe açığının, gayri safi yurt içi hasılanın (GSYİH) % 3'ünden fazla olmaması.

Gelişmeler

• Birinci Aşama (Temmuz 1990 – Aralık 1993): Episcopal Para Birliği'nin (EPB) ilk aşaması, Maastricht Anlaşması imzalanmadan önce 1 Temmuz 1990 tarihinde başladı.
• İkinci Aşama (Ocak 1994 – Aralık 1998): 1 Ocak 1994’de Avrupa Para Enstitüsü kuruldu. Avrupa Birliği içerisinde ve Avrupa Birliği ile üçüncü ülkeler arasında sermayenin serbestçe dolaşımını engelleyen tüm uygulamalar kaldırılmıştır.
• Üçüncü Aşama (Ocak 1999 – 2002): Euro'nun ulusal paralar karşısındaki değeri 31 Aralık 1998 günü akşamı, Avrupa Para Sistemi içindeki ulusal paralar arasında mevcut ikili merkezi kurlar ve ECU'nun 31 Aralık 1998 tarihli paritesi ile üye ülke paralarının ABD Doları karşısındaki pariteleri dikkate alınarak, Avrupa Merkez Bankası ve Ulusal Merkez Bankaları arasında telekonferans sistemi ile eş anlı olarak belirlenmiştir.

Son Katılımlar

• Slovenya, 1 Ocak 2007 tarihi itibariyle Tek Para alanına dahil edilmiştir.

• Malta ve GKRY'nin, 1 Ocak 2008 tarihi itibariyle Euro Alanı'na dahil olmuştur.### Euro Bölgesi Gelişmeleri

• 2009 yılının başlangıcında Slovakya, 1 Ocak 2011 tarihinde Estonya, Euro Bölgesi'ne katılmıştır.

• Euro Bölgesi'ne dahil olan ülke sayısı Estonya'nın katılımıyla 17'ye yükselmiştir.

• Estonya'dan sonra Letonya, 1 Ocak 2014 tarihinde Euro Bölgesi'ne katılmıştır ve 18 ülke olmuştur.

• Litvanya, 1 Ocak 2015 tarihinde Euro Bölgesi'ne dahil olan son üye ülkesidir.

• Şu an Euro Bölgesi'nin milli geliri 8,5 trilyon Euro'yı bulmaktadır.

• Euro Bölgesi'nin nüfusu 350 milyon civarındadır.

Avrupa Para Sistemine Geçiş

• Avrupa Para Sisteminin tarihinde inişli çıkışlı dönemler olmuştur.
• Werner Raporundan sonra ertelenen ancak AB’nin bir hedefi olarak Almanya’nın yeniden birleşmesi ve Avrupa içinde yenilenen para birimlerinin baskıları sonucunda, İtalyan Lireti ve İngiliz Sterlini 1992 yılında Avrupa Para Sisteminden ayrıldılar.

Tek Pazar

• Avrupa Topluluğunda ekonomik ve parasal birlik yaratma konusundaki ilk ciddi girişim, 1-2 Aralık 1969 La Haye Zirvesi’nde yapıldı.
• Jean Monnet başkanlığında kurulan Birleşik Avrupa İçin Eylem Komitesi tarafından hazırlanan Rapor’da, EPB’in ana hatları belirlenmiştir.
• Avrupa Tek Senedi ile, ortak pazardan tek pazara geçilmesi, 1992 yılı sonuna kadar iç pazar programının tamamlanarak üretim faktörlerinin Topluluk üyesi ülkeler arasında serbest dolaşımının sağlanması amacıyla Roma Antlaşmasında değişiklikler yapılmıştır.

Delors Raporu

• Avrupa Para Sistemi'nin başarısı ve tek bir para birimi olmadan Tek Pazar'ın tüm potansiyelinden faydalanılamayacağı inancı EPB’nin oluşturulması yönünde atılacak adımlar için önemli bir zemin oluşturmuştur.
• Delors Raporu olarak da bilinen “Avrupa Topluluğunda Ekonomik ve Parasal Birlik Kurma Konusunda Rapor”da, para birliğinin amacı sermaye dolaşımının tamamen liberalleşmesi, para piyasalarının tamamen bütünleşmesi, para birimlerinin ters çevrilemez değiştirilebilirliği, döviz kurlarının gayri kabili rücu sabitlenmesi ve ulusal para birimlerinin ortak bir para birimi ile yer değiştirebilmesi olarak tanımlandı.
• Rapor bunun, ekonomik ve parasal eşgüdümden ortak bir para birimine, bağımsız bir Avrupa Merkez Bankası ve bütçe açıklarını yönettiren kurallarla hareket eden üç evrede başarılacağını gösterdi.

Maastricht Anlaşması

• Maastricht Antlaşması ile 1958-Roma Antlaşmasının mevcut maddelerinde değişiklikler ve ilaveler yapılarak ek bazı düzenlemeler getirilmiştir.
• Antlaşma ile, ekonomik ve parasal birliğin takvimi ve geçiş planı belirlenerek, parasal birliğin kurumları oluşturulmuştur.
• Delors Raporunda önerilen, ekonomik ve parasal birliğe geçiş planı Maastricht Antlaşması ile büyük ölçüde benimsenerek, somut bir takvim dahilinde, biri birini takip eden üç aşamalı bir geçiş planla EPB’nin yüzyılın sonunda tamamlanmasını öngörmüştür.

Gelişmeler

• 1.AŞAMA (1 Temmuz 1990 tarihinde başlayan): Sermaye hareketlerinin önündeki tüm engellerin kaldırılarak tam liberalizasyonun sağlanması, üye ülkelerin ekonomik performanslarının yakınlaştırılması, ekonomik ve parasal alanlarda üye devletler arasında koordinasyon ve işbirliğinin geliştirilmesi, Avrupa Para Sistemi ve ECU’nun rolünün güçlendirilmesi.

• 2.AŞAMA (1 Ocak 1994 tarihinde başlayan): Ulusal merkez bankalarının bağımsızlıklarının sağlanması, kamu kurumlarına kredi açmalarının, borçlarını silmelerinin ve kamu açıklarını finanse etmelerinin yasaklanması, üye ülkelerin ekonomik yakınlaşmalarını artırmak ve mali disiplinlerini sağlamak amacıyla bazı kriterler tespit edilerek, bu kriterleri yerine getiren ülkelerin üçüncü aşamaya geçmeleri.

• 3.AŞAMA (1 Ocak 1997 tarihinde başlayan): Avrupa Merkez Bankasının (AMB) kurulması, Avrupa Para Enstitüsünün görevlerini devralarak Avrupa’nın para, döviz kuru ve rezerv yönetiminin AMB tarafından idare olunması, ulusal paralar ile ECU arasındaki döviz kurlarının, belirlenecek dönüşüm oranları üzerinden, geri dönüşsüz bir şekilde sabitlenmesi ve en kısa sürede ulusal paraların yerini tek paranın alması.### Maastricht Anlaşması

• Üçüncü aşama, Ekonomik ve Parasal Birliği'nin işaret ettiği için, antlaşma ile ortaya konan objektif kriterlere dayalı bir dizi üst düzey ve sürekli nitelikli yakınlaşma düzenlemelerinin başarılmasını gerektirmektedir.

• Bütçe kuralları bağlayıcı olup, bu kurallara uymayan üye devletler için Anlaşma ile yaptırımlar söz konusu edilmiştir.

• Tek bir parasal politika söz konusu olup, parasal politikalar, ulusal merkez bankaları ile Avrupa Merkez Bankasının (ECB-AMB) oluşturduğu Avrupa Merkez Bankaları Sistemine (ESCB-AMBS) bırakılmıştır.

Yakınlaşma Kriterleri

• Enflasyon Ölçüsü: 12 aylık enflasyon oranının, en düşük enflasyon oranına sahip üç ülkenin ortalamasının %1,5’tan daha fazlası olmaması,
• Döviz Kuru Ölçüsü: Ulusal para biriminin, döviz kuru mekanizması kapsamında belirlenen normal dalgalanma marjının dışına çıkmamış ve son iki yıl içinde bir başka üye ülkenin ulusal parası karşısında devalüe edilmemiş olması,
• Faiz Oranı Ölçüsü: 12 aylık uzun dönem faiz oranlarının, en düşük enflasyon oranına sahip üç üye ülkenin ortalamasının %2’den fazla olmaması,
• Bütçe Açığı Ölçüsü: Bütçe açığının, gayri safi yurt içi hasılanın (GSYİH) %3’ünden fazla olmaması,

Müeyyideler

• Bir üye ülkenin uyguladığı ekonomi politikalarının Ekonomik ve Parasal Birliği tehlikeye düşürmesi halinde Konsey, ilgili üye ülkeye gerekli önlemleri almasına ilişkin politika önerilerinde bulunabilecektir.
• Uyarılara rağmen gerekli önlemleri zamanında almayan üye ülkelere Konsey şu yaptırımları uygulayabilir:
  • Ülkenin ihraç ettiği bono ve tahvillerin sağlıksız olduğu yönünde kamuoyuna beyanatta bulunulması
  • Avrupa Yatırım Bankasının kredi olanaklarından yararlanılmaması
  • Avrupa Birliğine faizsiz mevduat yatırılması
  • Para cezası

Madrid Zirvesi

• Avrupa Konseyinin 15-16 Aralık 1995 tarihlerinde yapılan Madrid Zirvesinde, tek para biriminin adının “Euro” olması ve üçüncü aşamanın da üç safhada gerçekleşmesi kararlaştırılmıştır.

Gelişmeler - Birinci Aşama (Temmuz 1990 – Aralık 1993)

• EPB’nin ilk aşaması, Maastricht Antlaşması imzalanmadan önce 1 Temmuz 1990 tarihinde başlamıştır.
• Avrupa Birliği içerisinde ve Avrupa Birliği ile üçüncü ülkeler arasında sermayenin serbestçe dolaşımını engelleyen tüm uygulamalar kaldırılmıştır.

Gelişmeler - İkinci Aşama (Ocak 1994 – Aralık 1998)

• EPB’nin ikinci aşaması, 1 Ocak 1994 tarihinde başlamıştır.
• Avrupa Para Enstitüsü kuruldu.
• Üye ülkelerin makro-ekonomik politikaları uyumlaştırılacak, bütçe açıkları ve enflasyon üzerine hazırlanan yıllık programlar sürdürülecektir.

Gelişmeler - Üçüncü Aşama (Ocak 1999 – 2002)

• Maastricht Zirvesi'nde varılan karar uyarınca, üçüncü aşamaya, en erken 1 Ocak 1997'de, en geç 1 Ocak 1999'da geçilmesi öngörülmüştür.

• Euro’nun ulusal paralar karşısındaki değeri 31 Aralık 1998 günü akşamı, Avrupa Para Sistemi içindeki ulusal paralar arasında mevcut ikili merkezi kurlar ve ECU'nun 31 Aralık 1998 tarihli paritesi ile üye ülke paralarının ABD Doları karşısındaki pariteleri dikkate alınarak, Avrupa Merkez Bankası ve Ulusal Merkez Bankaları arasında telekonferans sistemi ile eş anlı olarak belirlenmiştir.### Euro Bölgesi Gelişmeleri

• 2009 yılı başında Slovakya, Euro Bölgesine dahil olmuştur.

• 1 Ocak 2011 tarihi itibarıyla Estonya, Euro Bölgesine dahil olmuş ve üye ülke sayısı 17'ye yükselmiştir.

• 1 Ocak 2014 tarihi itibarıyla Letonya, Euro Bölgesine dahil olmuştur ve üye ülke sayısı 18'e yükselmiştir.

• 1 Ocak 2015 tarihi itibarıyla Litvanya, Euro Bölgesine dahil olmuştur ve son üye ülkesidir.

• Şu an Euro Bölgesi, 350 milyon nüfusa sahip olup milli geliri 8,5 trilyon Euro'yü bulmaktadır.