Autisme Spectrum Stoornis (ASS) Theorie

Begripsomschrijving

• Autisme spectrum stoornis (ASS) is een neurologische ontwikkelingsstoornis die de werking van de hersenen en de ontwikkelingsgebieden beïnvloedt.
• De term 'spectrum' verwijst naar de diverse manieren waarop ASS zich uit, die per persoon verschillen.
• 'Neurodivergent' is hoe mensen met ASS zichzelf noemen, terwijl mensen zonder ASS 'neurotypisch' worden genoemd.

Prevalentie

• Ongeveer 1% van de Europese bevolking heeft ASS, in België zijn dit circa 117.000 mensen.
• Minder dan de helft van deze groep heeft ook een verstandelijke beperking.
• ASS wordt vaker gediagnosticeerd bij mannen dan bij vrouwen (3 à 4 jongens tegen 1 meisje), mogelijk doordat meisjes autisme beter kunnen camoufleren.

Oorzaken

• De oorzaak van ASS is een combinatie van genetische aanleg (80% erfelijk) en omgevingsfactoren.
• Het heeft een neurologische basis, waarbij de 'groei en snoei' van de hersenen anders verloopt en er te weinig hersenverbindingen tussen verschillende gebieden zijn.

Diagnose

• De diagnose wordt gesteld door een multidisciplinair team van hulpverleners.
• Tijdens het onderzoek worden de klachten van het kind en de omgeving geïnventariseerd, informatie verzameld over de ontwikkeling, medische en familiale voorgeschiedenis, en contextfactoren.
• De symptomen van ASS worden nagegaan door observaties, interviews en vragenlijsten en er wordt gekeken of er sprake is van andere aandoeningen die de symptomen kunnen verklaren.

Gedragskenmerken: Algemeen

• Het uiterlijk waarneembare gedrag van kinderen met ASS is slechts het topje van de ijsberg.
• Om het gedrag te begrijpen, moet men kijken naar wat zich onder de waterlijn bevindt en ASS van binnenuit bekijken om de juiste ondersteuning te kunnen bieden.

Autisme van Binnenuit

• Autisme heeft een neurologische oorzaak, waarbij informatie anders wordt verwerkt, hoewel het proces nog niet volledig duidelijk is.
• Er zijn verschillende theorieën die kenmerken van autisme verklaren, waaronder:

Theorieën

• Theorie of Mind: Mentale toestanden kunnen niet direct worden geobserveerd, maar moeten worden afgeleid, een vaardigheid die bij mensen met ASS verstoord is.
  • "Sally en Anne"-experiment: 80% van de kinderen met autisme faalde voor een 'false belief'-taak.
  • Kinderen met ASS hebben moeite met sociale interactie en het interpreteren van emoties en bedoelingen, waardoor ze taal letterlijk nemen en minder goed inspelen op subtiele sociale signalen.
• Executief Disfunctiemodel: Executieve functies betreffen denkprocessen voor planning en probleemoplossing en dit verklaart waarom mensen met ASS van routines houden.
• Gebrekkige Centrale Coherentie: Centrale coherentie is de mogelijkheid om prikkels op een globale wijze te interpreteren, rekening houdend met de context.
  • Mensen met ASS ervaren de wereld in fragmenten en zoeken structuur en routines om chaos te vermijden.
• Theorie van het Voorspellende Brein: We handelen op basis van voorspellingen van onze hersenen over wat we zullen waarnemen, niet op basis van directe waarneming.
  • Zintuigen sturen elementen uit de omgeving naar het brein, dat een voorspelling maakt.
  • Het brein controleert of de voorspelling uitkomt en past het interne model aan bij een 'voorspellingsfout.'
  • Bij ASS is het brein minder flexibel in het omgaan met voorspellingsfouten, wat stress veroorzaakt en een voorkeur voor voorspelbaarheid verklaart.

Kenmerken in het Gedrag van Kinderen met ASS

• Volgens de DSM-5-TR zijn de kernproblemen van kinderen met ASS beperkingen in sociale communicatie en interactie.
  • Tekorten in sociaal-emotionele wederkerigheid (heen-en-weer contacten, beurt nemen).
  • Tekorten in non-verbale communicatie (oogcontact, mimiek, intonatie).
  • Tekorten in het aangaan, onderhouden en begrijpen van relaties (weinig initiatief, moeite met interpreteren van gedrag van anderen).
• Repetitief gedrag en specifieke interesses zorgen voor een gevoel van veiligheid in een chaotische wereld.
  • Repetitieve bewegingen/spraak (stimmen) geven houvast.
  • Vasthouden aan routines en regels geeft orde en voorkomt paniek bij veranderingen.
  • Gefixeerde interesses bieden rust en voorspelbaarheid.
  • Er is sprake van over- of ondergevoeligheid voor zintuiglijke prikkels.
• De problemen uiten zich verschillend, waardoor mensen met ASS van elkaar verschillen.

Gevolgen voor het Kind met ASS – ASS Doorheen de Ontwikkeling

• ASS is een ontwikkelingsstoornis met gevolgen voor de hele ontwikkeling en alle ontwikkelingsgebieden.
• Diagnose kan vanaf 2 jaar gesteld worden. Moeilijkheden veranderen gedurende de levensloop.
  • Sociale relaties worden belangrijker en complexer naarmate kinderen ouder worden.
  • Naar school gaan en zelfstandig worden is niet vanzelfsprekend.
• Plotse veranderingen en onvoorspelbaarheid leiden tot spanning, wat zich kan uiten in externaliserend of internaliserend gedrag.
• Naarmate kinderen ouder worden, leren ze zichzelf beter kennen en hun problemen camoufleren.
• Volwassenen met ASS kunnen nog steeds moeilijkheden ondervinden.
• Intelligentie kan helpen bij het ontwikkelen van strategieën om met moeilijkheden om te gaan.

ASS en Bijkomende Problemen

• Kinderen met ASS hebben vaak bijkomende problemen zoals slaap- en eetproblemen, die losstaan van autisme.
• 70% van de kinderen met ASS heeft minstens één bijkomende stoornis en 40% heeft er twee of meer.
  • ADHD, angststoornissen, oppositioneel-opstandige gedragsstoornissen, slaapstoornissen, epilepsie, leerstoornissen en taalstoornissen.

ASS bij Meisjes

• Er zijn meer mannen dan vrouwen met een ASS diagnose. Mogelijk uit autisme zich anders bij vrouwen.
• Meisjes met ASS zijn vaak beter in sociale vaardigheden en emotieherkenning, waardoor ze als 'aangepast' worden gezien.
• Tussen 7-9 jaar kunnen meisjes sneller 2 vriendinnen opeisen of domineren. Ze vertonen vaak minder stereotype bewegingen en repetitieve interesses dan jongens.

Gevolgen voor de Omgeving

• Een kind met ASS heeft grote impact op het gezinsleven, wat tot verhoogde spanning kan leiden.
• Het gezin moet zich aanpassen aan de nood aan voorspelbaarheid van het kind.
• Het kind heeft vaak extra aandacht, zorg en geduld nodig.

Behandeling, Begeleiding en Ondersteuning

• Er is geen pasklare behandeling voor ASS, maar er zijn wel ondersteuningsmogelijkheden.

Behandeling

• Psycho-educatie is een verzamelnaam voor interventies waarbij de persoon met autisme en de omgeving informatie krijgen over autisme.
  • Ouders en eventuele broers/zussen moeten ook goed geïnformeerd zijn via boeken, werkboeken en educatieve spelen.
• Gedragstherapie kan het kind ondersteunen in zijn ontwikkeling en het risico op bijkomende aandoeningen verminderen.
  • Gerichte op sociaal gedrag, communicatie en taalontwikkeling, vaak gekoppeld aan oudertraining om ouders in de thuissituatie te ondersteunen.
• De omgeving moet auti-vriendelijk worden gemaakt.

Onderwijs

• Schoollopen is niet gemakkelijk voor een kind met autisme. Extra ondersteuning kan helpen. Soms is buitengewoon onderwijs nodig.
• Er bestaan verschillende types onderwijs voor kinderen met ASS, afhankelijk van hun begaafdheid.
• In auti-klassen staan voorspelbaarheid, duidelijkheid en veiligheid centraal.

Medicatie

• Medicijnen kunnen autisme niet genezen, maar kunnen wel helpen bij gedragsproblemen en bijkomende aandoeningen.

Orthopedagogisch Handelen

• Elk kind is anders en heeft andere behoeftes. Het kind leren kennen en ondersteunen kost tijd.
• Het is belangrijk om stil te staan bij het handelen, rekening te houden met moeilijkheden van het kind en te kijken naar de oorzaak van het gedrag
• Probeer te denken zoals het kind met autisme, zodat je het beter kan begrijpen en begeleiden.

Aangepaste Communicatie

• Duidelijke, concrete en eenvoudige communicatie is essentieel.
• Vermijd sarcasme en figuurlijk taalgebruik, gebruik visuele hulpmiddelen en herhaal indien nodig.

Verminder de Hoeveelheid Prikkels

• Kinderen met ASS kunnen overgevoelig zijn voor bepaalde prikkels. Verminder daarom de hoeveelheid prikkels door bijvoorbeeld een hoofdtelefoon, rusthoekje of zonnebril te gebruiken.

Bied Voorspelbaarheid en Duidelijkheid

• Kinderen met autisme ervaren de wereld als chaotisch en onoverzichtelijk, wat stress kan veroorzaken.
• Bied daarom voorspelbaarheid en duidelijkheid.

De Drie V's

• Verduidelijking van ruimte
• Verduidelijking van tijd
• Verduidelljking van activiteiten

Visuele Ondersteuning

• Het doel is het verhelderen van een situatie, instructie of activiteit door middel van beeldmateriaal.
• Kies ondersteuning die het kind het beste begrijpt en pas deze aan als het kind ouder wordt.
• Maak het zo eenvoudig en duidelijk mogelijk.
• Betrek het kind bij de keuze van visualisaties.
• Gebruik dezelfde visualisaties in alle contexten.
• Een te uitgebreid stappenplan is niet meer duidelijk.
• Verschillende soorten visualisaties zijn foto's, tekeningen en pictogrammen.

Oog voor Talenten

• Naast nadelen heeft de andere manier van functioneren van kinderen met ASS ook talenten en sterke punten.
• Ze hebben vaak oog voor detail, kunnen taken goed uitvoeren en zich verdiepen in interessante thema's.
• Ze hechten veel waarde aan regels en routine, wat maakt dat ze betrouwbaar zijn en afspraken goed nakomen.
• Ze zijn minder beïnvloedbaar dan anderen, authentiek en hebben een origineel perspectief.