Podcast
Questions and Answers
Қазақстанның оңтүстік-шығыс аймақтарының климаты неге байланысты қалыптасқан?
Қазақстанның оңтүстік-шығыс аймақтарының климаты неге байланысты қалыптасқан?
Қазақстандағы қаңтар айының орташа температурасы ең төмен көрсеткіш қай аймақта байқалады?
Қазақстандағы қаңтар айының орташа температурасы ең төмен көрсеткіш қай аймақта байқалады?
Қаңтар мен шілде айларының орташа температурасы арасындағы жылдық амплитуда қанша?
Қаңтар мен шілде айларының орташа температурасы арасындағы жылдық амплитуда қанша?
Температура инверсиясы қай жерде байқалады?
Температура инверсиясы қай жерде байқалады?
Signup and view all the answers
Сыртқы көрінісі бойынша бөлінетін бұлттардың түрлері неше?
Сыртқы көрінісі бойынша бөлінетін бұлттардың түрлері неше?
Signup and view all the answers
Тұман дегеніміз не?
Тұман дегеніміз не?
Signup and view all the answers
Қазақстанның солтүстік және шығыс аймақтарында сықырлап жауап беретін температура қандай?
Қазақстанның солтүстік және шығыс аймақтарында сықырлап жауап беретін температура қандай?
Signup and view all the answers
Орманды дала зонасындағы орташа жылдық жауын-шашын мөлшері қанша?
Орманды дала зонасындағы орташа жылдық жауын-шашын мөлшері қанша?
Signup and view all the answers
Қазақстандағы жауын-шашынның таралу заңдылығы қандай?
Қазақстандағы жауын-шашынның таралу заңдылығы қандай?
Signup and view all the answers
Байкалда күзде солтүстік-батыстан соғатын желдің атауы қандай?
Байкалда күзде солтүстік-батыстан соғатын желдің атауы қандай?
Signup and view all the answers
Климат түзуші элементтердің зоналық бағытта таралуы неге тәуелді?
Климат түзуші элементтердің зоналық бағытта таралуы неге тәуелді?
Signup and view all the answers
Қазақстандағы ең ұзақ күн қандай уақытта байқалады?
Қазақстандағы ең ұзақ күн қандай уақытта байқалады?
Signup and view all the answers
Қазақстандағы радиациялық баланс теріс көрсеткіштерінің созылатын уақыт аралығы солтүстікте қандай?
Қазақстандағы радиациялық баланс теріс көрсеткіштерінің созылатын уақыт аралығы солтүстікте қандай?
Signup and view all the answers
Қыс айында Қазақстандағы ең қысқа күннің ұзақтығы қанша?
Қыс айында Қазақстандағы ең қысқа күннің ұзақтығы қанша?
Signup and view all the answers
Қазақстан тауларында күн радиациясы мол түсетін биіктік диапазоны қандай?
Қазақстан тауларында күн радиациясы мол түсетін биіктік диапазоны қандай?
Signup and view all the answers
Жердің төсеніш бетінің сипаты қандай климат құрыушы факторларға жатады?
Жердің төсеніш бетінің сипаты қандай климат құрыушы факторларға жатады?
Signup and view all the answers
Бриз желі қандай бағытта соғады? (күндізгі жағдай)
Бриз желі қандай бағытта соғады? (күндізгі жағдай)
Signup and view all the answers
Құрлық пен судың бірқалыпты жылынбауы кезінде пайда болатын желдер қандай?
Құрлық пен судың бірқалыпты жылынбауы кезінде пайда болатын желдер қандай?
Signup and view all the answers
Теңіз жағалауларында соғатын желдің атауы не?
Теңіз жағалауларында соғатын желдің атауы не?
Signup and view all the answers
Климаттың негізгі географиялық факторларының бірі не?
Климаттың негізгі географиялық факторларының бірі не?
Signup and view all the answers
Study Notes
Ауа райы және оны болжау
- Белгілі бір жерде немесе аймақта болып тұратын атмосфераның жай-күйін ауа райы деп атайды.
- Ауа райының негізгі элементтері: ауа температурасы, бұлттылық, атмосфералық жауын-шашын, жел.
- Синоптикалық метеорология ауа райын болжаумен айналысады.
- Мемлекеттік қазгидромет ауа райы туралы деректерді қабылдап, болжам жасайды.
- Синоптикалық карта атмосфераның жай-күйі мен кез-келген аймақтың ауа райын бақылауға мүмкіндік береді.
- Жер бетіндегі метеорологиялық стансалардан алынған деректер негізінде синоптикалық карталар жасалады.
- Метеорологиялық стансалар 00, 03, 06 гринвич уақыты бойынша бір уақытта бақылау жүргізеді.
- Ауа райын бақылау үшін зонд шарлары, радиозондтар, ұшақтар мен арнайы зымырандар пайдаланылады.
- Жергілікті жердің ауа райы белгілері белгілі бір жердегі ауа райына қысқа мерзімді болжам жасау үшін ескеріледі.
- Синоптикалық карталар әр 6 сағат сайын жаңартылады.
- Синоптикалық карталар ауа райын болжаудың негізгі материалы болып табылады (қысқа болжам 1-2 күнге, ұзақ болжам 3-10 күнге).
Атмосфералық құбылыстар
- Атмосфераның электрленуі және төмен температуралық жағдайда мұнар, тұман, түнек сияқты атмосфералық құбылыстар қалыптасады.
- Мұнарлану ауаның аздап көмескіленуін білдіреді, бұл аспанда ақтаңдақтар пайда болуына әкеледі.
- Көру ұзақтығы – бұл нысандардың көріну қашықтығы.
- Тұман ауаны көмескілендіретін бөлшектердің жер бетіне жақын орналасуынан болады.
- Тұман ауадағы су тамшылары мен мұз кристалдарының тоғысуынан пайда болуы мүмкін.
- Дала, шөлейт және шөл сияқты аймақтарда өрт немесе құмды шаңның әсерінен ауаның көмескіленуі байқалады.
- Түнек топырақ бетінен ауаға қатты бөлшектердің көтерілуінен пайда болады.
- Шаңды борандар топырақтың құнарлы қабатын ұшырып алып кетуіне әкеледі, бұл топырақ эрозиясын тудырады.
- Шық 0о С-тан жоғары температурада ағаш жапырақтарында және топырақ бетінде пайда болатын судың ұсақ тамшылары.
- Кемпірқосақ күн сәулесінің жаңбыр тамшыларынан өткенде сынып, әртүрлі бояу түстеріне бөлінуі және тамшы бетінен сәулелердің шағылуы нәтижесінде пайда болады.
- Кемпірқосақ – бұл радиусы 42о шамасында болатын, әртүрлі түстерге бөлінген ашық доға.
Қолайсыз атмосфералық құбылыстар
- Ауа райындағы қолайсыз құбылыстарға күшті жел, үсік, аңызақ жел, қуаңшылық, бұршақ, шаңды боран, бұрқасын жатады.
- Қыс айларында болатын қолайсыз құбылыстарға бұрқасын, көкмұз, омбы қар, ауаның төменгі температурасы жатады.
Климат және Оның Элементтері
- Климат — белгілі бір ауа режимімен анықталатын және сол жерге тән атмосфераның жай-күйі.
- Географиялық ендік, теңіз деңгейінен биіктігі, Жер бетіндегі су мен құрлықтың орналасуы, құрлық бетінің жер бедері, мұхиттық ағыстар, өсімдік жамылғысы, қар және мұз жамылғысы, адамның шаруашылық іс-әрекеттері – Климаттың негізгі географиялық факторлары.
- Атмосфералық қысым биіктеген сайын төмендейді.
- Күн радиациясы биіктеген сайын жоғарылайды.
- Ауа температурасы биіктеген сайын төмендейді.
- Географиялық ендік (күн радиациясы), жердің төсеніш беті (жер бедері, төсеніш бетінің сипаты), ауа массасының циркуляциясы (атмосферадағы ауа массасы, ауа ағындары, циклондар, антициклондар) – Климат құрыушы факторлар.
- Теңіздік және континенттік – Құрлық пен судың таралуына байланысты климаттың бөлінісі.
- Қоңыржай — Төрт жыл мезгілі айқын байқалатын климаттық белдеу.
- Қазақстан — Қоңыржай белдеудің оңтүстігінде 40-55 ос.е аралығында орналасқан мемлекет.
Қазақстанның Климаты
- Қазақстандағы ең қысқа күн — Қыс айында -7 сағат 09 минут.
- Қазақстандағы ең ұзақ күн — Жаз айында – 17 сағат 22 минут.
- Киев қаласында түсетін жылдық күн сәулесінің түсу ұзақтығы — 1786 сағат.
- Өскемен қаласында түсетін жылдық күн сәулесінің түсу ұзақтығы — 2287 сағат.
- Қазақстан тауларындағы күн радиациясы мол түсетін белдеу — 600-1400 метр биіктік аралығы.
- Қазақстан аумағындағы жиынтық күн радиациясы мөлшерінің заңды түрде солтүстіктен оңтүстікке қарай өзгерісі — 100 ккал/см2 –ден 150 ккал/см2 –ге артады.
- Радиациялық баланс — Жиынтық радиациясының шағылысуға және жылу тиімділігіне жіберген шығыны арасындағы айырмашылығы.
- Қазақстанның солтүстігіндегі радиациялық баланстың теріс көрсеткіші созылатын уақыт аралығы — 3,5-4,5 (қараша-наурыз) ай.
- Қазақстанның оңтүстігіндегі радиациялық баланстың теріс көрсеткіші созылатын уақыт аралығы — 1-2 ай.
- Фен — Тау жотасының бір жағында қысым төмен болып, ал екінші жағында жоғары болған кезде пайда болатын құрғақ жел.
- Бриз — Теңіз жағалауларында соғатын жел.
- Бриз — Құрлық пен судың бірқалыпты жылынбауынан пайда болатын желдер.
- Бриз — Бағытын тәулігіне екі рет өзгертетін жел.
- Күндізгі бриздің соғу бағыты — Теңізден құрлыққа.
- Түнгі бриздің соғу бағыты — Құрлықтан теңізге.
- Балқаш, Арал, Каспий, Алакөл — Бриз желі соғатын Қазақстан аймақтары.
- Бора — Теңіз жағалауына жақын орналасқан аласа таулардан теңізге қарай соғатын суық жел.
- Бора (сарма, мистраль) — Суық кезеңдерде соғатын жел.
- Сарма — Байкалда күзде солтүстік-батыстан соғатын жел.
- Мистраль — Франция жағалауларында соғатын суық жел.
Климаттық Элементтердің Таралу Заңдылығы
- Биіктік белдеулік климат — Қазақстанның оңтүстік және оңтүстік-шығыс аймақтарының таулы болып келуіне байланысты қалыптасқан климат.
- -18оС — Қазақстанның солтүстік және шығыс аймақтарындағы қаңтар айының орташа температурасы.
- -3оС — Қазақстанның оңтүстік аймағындағы жазықтардағы қаңтар айының орташа температурасы.
- Температура инверсиясы — Қыста аласа және орташа биік тауларда байқалады.
- -40оС-55оС — Арктикалық ауа массасының енуіне байланысты солтүстік және солтүстік-шығыс аудандардың температурасы (1969 жылы қаңтар, 1987, 2011, 2016 жылы қараша).
- Солтүстік және солтүстік-шығыс — Жоғары континенттік көрсеткіш тән Қазақстанның аудандары.
- 41 оС — Қазақстандағы қаңтар және шілде айларының орташа температурасы арасындағы айырмашылық (жылдық амплитуда).
- 37-39оС — Қазақстанның оңтүстігіндегі жазық жерлердегі қаңтар және шілде айларының орташа температурасының жылдық амплитудасы.
- 30-35оС — Қазақстанның қиыр оңтүстігіндегі қаңтар және шілде айларының орташа температурасының жылдық амплитудасы.
- Тұман — Будың көзге көрінбейтін күйден көрінетін күйге ұсақ тамшыларға айналып, аспанда қалықтап тұруы.
- Бұлт — Жер бетінен белгілі бір биіктікте шоғырланып тұратын су тамшылары.
- 10 түрге — Сыртқы көрінісі бойынша бұлттар бөлінеді.
- Шарбы, қабатты, будақ, будақ жаңбырлы — Сыртқы көрінісі бойынша бөлінетін бұлттардың түрлері.
- Жоғарғы, орташа, төменгі — Орналасу биіктігіне қарай бұлттар бөлінеді.
- 5-13 км биіктікте — Қоңыржай белдеудің жоғарғы топқа жататын бұлттары орналасқан.
- 2-7 км биіктікте — Қоңыржай белдеудің орташа топқа жататын бұлттары орналасқан.
- 2 км биіктікте — Қоңыржай белдеудің төменгі топқа жататын бұлттары орналасқан.
- Оңтүстіктен солтүстікке, батыстан шығысқа қарай көбейеді — Қазақстандағы жауын-шашынның таралуындағы негізгі заңдылық.
- 300-400 мм — Орманды дала зонасындағы орташа жылдық жауын-шашын мөлшері.
- 250 мм — Дала зонасындағы орташа жылдық жауын-шашын мөлшері.
- 350 мм — Сарыарқадағы орташа жылдық жауын-шашын мөлшері.
- 200-250 мм — Ертіс маңы жазығындағы орташа жылдық жауын-шашын мөлшері.
- 100-150 мм — Шөл және шөлейт зоналарындағы орташа жылдық жауын-шашын мөлшері.
Studying That Suits You
Use AI to generate personalized quizzes and flashcards to suit your learning preferences.
Description
Бұл тест ауа райы мен оны болжау туралы негізгі ұғымдарды қамтиды. Ауа температурасы, бұлттылық, жауын-шашын және метеорологиялық құрылғылар жайында сұрақтар болады. Синоптикалық карта мен метеорологиялық стансалар туралы да ақпарат беріледі.
