Articulatoren en Spraakproductie

Fonetiek en Fonologie

• Fonetiek is de studie van spraakklanken; de feitelijke realisering.
• Fonologie bestudeert het klanksysteem van een taal; de klankinteracties binnen de taal, de patronen van geluiden in een taal.

Fonetiek: Domeinen

• Articulatorische fonetiek: beschrijft de manier van articulatie.
• Akoestische fonetiek: bestudeert de fysische en fysiologische eigenschappen van spraakklanken.
• Auditieve fonetiek: bestudeert waarneming en verwerking van spraakklanken door de hoorder.

Fonologie

• Fonologie bestudeert de rol van klanken binnen het systeem van een taal.
• Klanken kunnen aan het begin en einde van een woord voorkomen, of alleen aan het einde van een lettergreep, of niet in een beklemtoonde lettergreep.
• Elke taal heeft zijn eigen fonologie.
• Lettergrepen kunnen niet altijd eindigen op een medeklinker.
• Konsonanten kunnen aan het einde van een woord voorkomen, afhankelijk van de taal

Fonologie

• Contrastieve klanken zijn fonemen.
• Contrastieve klanken onderscheiden zich in minimale paren, waardoor verschillende woorden worden gevormd (bijv. rood vs. lood).
• Niet-contrastieve klanken zijn allofonen.
• Allofonen kunnen in complementaire distributie of in vrije variatie voorkomen.
• Allofonen kunnen afhankelijk zijn van de spreker. Voorbeelden van minimale paren in het Nederlands: zit/pit, peren/beren, boom/bom, heus/geus, kous/kuis, mot/bot

Fonologie

• Voorbeelden van minimale paren in het Fwe: kùtô rà - kùkô rà, ku-tór-a - ku-kór-a, inf-pick_up-fv-'to pick up', inf-cough-fv-'to cough'
• Een tabel met de vraag of de volgende klanken contrastief zijn in het Nederlands (p, b, s, z, n, ng, g, ch).
• Definitie van contrastieve klanken (fonemen) - woordparen die zich in slechts een klank van elkaar onderscheiden en die een betekenisverschil opleveren.
• Definitie van Niet-contrastieve klanken (allofonen)

Fonologie

• Voorbeelden van allofonen in complementaire distributie (bijv., Nederlandse L), vrije variatie en afhankelijk van de spreker. Voorbeelden van allofonen van k in Kipsigis: kuur/ke-guur, nok-ta/nog-iik, ker/ke-ger. Voorbeelden van allofonen van p in Kipsigis: put/ke-but, poor/ke-boor.

Fonologie

• Voorbeelden van allofonen in vrije variatie (bijv. Lusoga I/r).
• Beschrijving van allofonen afhankelijk van de spreker (bijv. huig-r versus tongpunt-r).

Articulatorische Fonetiek

• Beschrijving van de manier van articulatie.
• De manier waarop lucht door het spraakkanaal wordt vervormd (bijv. plosief, fricatief, approximant, stop).
• Plaatsen van articulatie (bijv. bilabiaal, labiodentaal, dentaal, alveolair etc.)
• Stemhebbendheid (voicing) (bijv. trillen van de stembanden bij b, d, g, z, v / niet trillen bij p, t, k, s, f).

Klinkers Beschrijven

• Klinkerplaats (positie van de tong)
• Klinkerhoogte (hoogte van de tong)
• Ronding
• Nasalisatie
• Klinkerlengte

Klinkerplaats (Voor klinkers)

• Positie van de tongboog (voor)
• Klinkerhoogte/tonghoogte
• Voorbeelden (bijv. Nederlands 'ziek', 'leef', 'hek')

Klinkerplaats (Achter klinkers)

• Positie van de tongboog (achter)
• Klinkerhoogte/tonghoogte
• Voorbeelden (bijv. Nederlands 'boek' , 'loon', 'pot')

Klinkerplaats (centrale klinkers)

• Positie van de tongboog (midden)
• Klinkerhoogte/tonghoogte
• Voorbeelden (bijv. Nederlands 'lopen', 'huis')

Lipronding

• Geronde klinkers (bijv. als in 'muur')
• Ongeronde klinkers (bijv. als in 'mier')

Klinkerlengte

• Contrast tussen lange en korte klinkers (bijv. in Malila (Tanzania)).

DiFtongen/Twee klanken

• Definitie van een diftong.
• Beschrijving van voorbeeld uit Noord-Nederlands/Zuid Nederlands ('feest /feist/ vs '/fe:st'.)
• Uitzondering: Khoisantalen.
• Voorbeelden (bijv. in Khoekhoegowab/Nama).

Transcripties

• Fonologie beschrijft het klanksysteem van een taal.
• Fonetiek beschrijft de specifieke realisatie van klanken in een taal.
• Fonologische transcriptie geeft enkel fonemen weer.
• Fonetische transcriptie geeft fonemen en allofonen weer.
• Ortografische transcriptie geeft de schrijfwijze van een woord weer.

Oefeningen

• Distributie van [k] en [x] in Ghomara Berber. Stemhebbende plosieven die fonemen zijn in Sheko.
• Of aspiratie fonemisch of allofonisch is in Tswana.

Niet-Pulmonische klanken

• Pulmonische klanken: lucht komt vanuit de longen.
• Niet-pulmonische klanken: lucht komt niet alleen vanuit de longen. Onderverdeling: ejectieven, implosieven, kliks.

Ejectieven

• Plosieven met opwaartse beweging van de glottis.
• Altijd stemloos.
• Voorbeelden (bijv., Hausa).

Implosieven

• Plosieven met neerwaartse beweging van de glottis.
• Altijd stemhebbend.
• Voorbeelden (bijv. Zulu).

Kliks

• Afsluiting bij het velum en aan de voorkant (bijv. tanden).
• Neerwaartse beweging midden van de tong > vacuüm, > inwaartse beweging lucht.
• Vijf kliktypes (= verschillende manieren van voorafsluiting)
• Voorbeelden van kliktypes

Kliks

• Diversité van klikinventarissen in verschillende talen (Zuid Sotho, Zulu, etc.).
• Unieke aspect van Afrikaanse talen en hun specifieke fonologische systemen.

Kliks

• Unieke kenmerk van Afrikaanse talen
• Behalve paralinguistische gebruik, en rituele register Damin in Australië