Antik Yunan'da Felsefenin Başlangıcı

Antik Yunan Felsefesi

• İnsanlık tarihindeki en etkili ve önemli kırılmalardan biri felsefenin Antik Yunan’daki başlangıcında gerçekleşmiştir.

Felsefe Tarihinde Dönüm Noktası

• Yunan filozoflarının iki dönemi birbirinden ayıran noktada durduğunu görmemek imkânsız gibidir.

Düşünsel Devrim

• Pre-Sokratik filozoflar ile birlikte Yunan dünyasında başlayan “düşünsel devrim”in temel nedeni, gerçeği anlamaya ve açıklamaya yönelik yeni bir tavır alınmasıdır.
• Bu tavır geleneksel olarak kabul edilegelmiş olan mit ve din kaynaklı açıklamaların yerine rasyonel açıklamalar getirme çabası olarak özetlenebilir.

Mitos ve Logos

• Mitos ve logos kavramları Antik Yunan felsefesinin ruhuna ilişkin daha derin bir kavrayışa ulaşmamıza yardımcı olacaktır.
• Mitos ve logos kavramlarının hangi açılardan farklılaştığını incelemek gerekir.
• Bu kavramların nasıl bir evren tahayyülü ortaya koyduklarını anlamak için karşıtlığın iki tarafına da bakmak gerekmektedir.

Antik Yunan Felsefesi

• İnsanlık tarihindeki en etkili ve önemli kırılmalardan biri felsefenin Antik Yunan’daki başlangıcında gerçekleşmiştir.

Felsefe Tarihinde Dönüm Noktası

• Yunan filozoflarının iki dönemi birbirinden ayıran noktada durduğunu görmemek imkânsız gibidir.

Düşünsel Devrim

• Pre-Sokratik filozoflar ile birlikte Yunan dünyasında başlayan “düşünsel devrim”in temel nedeni, gerçeği anlamaya ve açıklamaya yönelik yeni bir tavır alınmasıdır.
• Bu tavır geleneksel olarak kabul edilegelmiş olan mit ve din kaynaklı açıklamaların yerine rasyonel açıklamalar getirme çabası olarak özetlenebilir.

Mitos ve Logos

• Mitos ve logos kavramları Antik Yunan felsefesinin ruhuna ilişkin daha derin bir kavrayışa ulaşmamıza yardımcı olacaktır.
• Mitos ve logos kavramlarının hangi açılardan farklılaştığını incelemek gerekir.
• Bu kavramların nasıl bir evren tahayyülü ortaya koyduklarını anlamak için karşıtlığın iki tarafına da bakmak gerekmektedir.

Tarih ve Coğrafya İlişkisi

• İnsanlık tarihine bakmak, büyük ölçekli bir dünya haritasına bakmaya benzer.
• Dünya haritası, dünyayı bir bütün olarak gösterdiği, ayrımları, farklılıkları, sınırları gösterdiği için oldukça işlevseldir.

Tarihî Kategorizasyon

• İnsan, tarihî sürecinde çağlar, dönemler, dönüşümler, kırılmalar, bilimsel, siyasi, felsefi devrimlerle keskin bir biçimde birbirinden ayrılmış zaman dilimleri oluşturur.
• Bu kategorizasyonu yapan insanın ta kendisidir.

Tarihî Süreçteki Amacı

• Büyük resmi görmek olduğunda çağları birbirinden ayırarak isimlendirmenin amacı, büyük toplumsal değişimleri dönüm noktaları olarak imlemektedir.
• Bu amaç, düşünmeyi, anlamayı, anlamlandırmayı, genellemeler yapmayı, araştırmayı, analiz ve sentezi (özellikle sosyal bilimler açısından) kolaylaştırır.

Tarih Bilimine Yaklaşım

• Makro ölçekten tarih bakışı, detayları ve organik bağlantıları kaçırmamıza neden olabilir.
• Büyük ölçekli bir haritada, ufak dereleri ve denizleri besleyen nehirleri göremeyebiliriz.
• Bir dağın eskiden okyanusun dibinde olduğunu, kıtaların eskiden bir bütün olduğunu fark edemeyiz.

Tarih Araştırması

• Tarihsel bir dönemi ya da olguyu konu alan bir araştırma, gerçekçi bir resme ulaşmak için iki perspektife de ihtiyacımız var.
• Bunlar, makro ölçekten bakma ve yakın açıdan inceleme perspektifleridir.
• Sadece böylelikle, geçmişteki dönüşümlerin yavaş ve kademeli biçimde gerçekleştiğini anlarız.
• Eski düşüncelerin, çoğu zaman bilinçsiz bir biçimde, yenisi içinde sindirilerek var olmaya devam ettiğini fark edebiliriz.

Tarih Bilimine Yaklaşım

• Makro ölçekten tarih bakışı, detayları ve organik bağlantıları kaçırmamıza neden olabilir.
• Büyük ölçekli bir haritada, ufak dereleri ve denizleri besleyen nehirleri göremeyebiliriz.
• Bir dağın eskiden okyanusun dibinde olduğunu, kıtaların eskiden bir bütün olduğunu fark edemeyiz.

Tarih Araştırması

• Tarihsel bir dönemi ya da olguyu konu alan bir araştırma, gerçekçi bir resme ulaşmak için iki perspektife de ihtiyacımız var.
• Bunlar, makro ölçekten bakma ve yakın açıdan inceleme perspektifleridir.
• Sadece böylelikle, geçmişteki dönüşümlerin yavaş ve kademeli biçimde gerçekleştiğini anlarız.
• Eski düşüncelerin, çoğu zaman bilinçsiz bir biçimde, yenisi içinde sindirilerek var olmaya devam ettiğini fark edebiliriz.

Antik Yunan Felsefesi

• Felsefenin Antik Yunan’daki başlangıcı, tarihteki büyük ve önemli kırılmalardan biridir.
• Yunan felsefesi, batı rasyonalizm geleneğinin ve batı kültürünün tüm kurumlarının kaynağı olarak görülür.
• Bu geleneğin kurumları arasında sanat, din, bilim, etik eğitim, politika, ekonomi, hukuk gibi alanlar yer alır.

Felsefenin yenilik getirmesi

• Tarihi ve felsefeciler için, felsefenin nasıl bir yenilik getirdiğini, önce ile sonra arasındaki farkı yaratan faktörleri anlamak ve nitelendirmek büyük bir önem taşımaktadır.
• Alman felsefeci Wilhelm Nestle, felsefenin ortaya çıkışı ile birlikte gerçekleşen değişimi "mitostan logosa" geçiş wennediğini ifade etmiştir.
• Bu ifade, "Yunan mucizesi" düşüncesinin merkezi bir parçası olarak görülmüştür ve yaygın biçimde benimsenmiştir.

"Mitosan Logosa" Geçiş İfadesi

• "Mitosan Logosa" geçiş ifadesi, çeşitli sebeplerle ve farklı açılardan yoğun eleştirilere de maruz kalmıştır.
• Pek çok yorumcu tarafından tümüyle terk edilmiştir.
• Bu çalışmanın amacı, "mitostan logosa" geçiş ifadesini her iki perspektifi de göz önünde bulundurarak eleştirel bir biçimde ele almaktır.

Yunan Felsefesi ve Mitos-Logos Karşıtlığı

• Yunan felsefesinin M.Ö. 6.yüzyılda Thales ile başlayıp geliştiği kabul edilir.
• Bu dönemde, dünyanın çeşitli yerlerinde düşünsel değişim ve sıçramalar yaşanmaktaydı.

Dünyadaki Düşünsel Değişim ve Sıçramalar

• Çin'de Lao Tzu ve Konfüçyüs, Hindistan'da Buda, Perslerde Zerdüşt, İsrail'de peygamberler ve Yunanistan'da Pre-Sokratikler gibi düşünsel değişimler yaşanmaktaydı.
• Tüm dünyada büyük bir varoluş krizi yaşanmaktaydı ve bunun sonucunda bağlamına göre birbirinden farklı olan büyük değişimler gerçekleşti.

Yunanlığın Özel Başkanı

• Yunanlıların bu krizi çözme yollarını farklı ve özel kılan şey, onların felsefeye, bilime ve demokrasiye başvurmuş olmalarıdır.
• Pre-Sokratik filozoflar ile birlikte Yunan dünyasında bir "dönüşüm" ve "düşünsel devrim" sürecinin başladığı açıktır.

Mitos ve Logos Kavramları

• Mitos ve logos kavramları, geleneksel olarak kabul edilegelmiş olan mit ve din kaynaklı açıklamaların yerine rasyonel açıklamalar getirme çabası olarak özetlenebilir.
• Bu kavramların hangi açılardan farklılaştığını ve nasıl bir evren tahayyülü ortaya koyduklarını incelemek anlamlı olacaktır.

Yunan Felsefesi ve Mitos-Logos Karşıtlığı

• Yunan felsefesinin M.Ö. 6.yüzyılda Thales ile başlayıp geliştiği kabul edilir.
• Bu dönemde, dünyanın çeşitli yerlerinde düşünsel değişim ve sıçramalar yaşanmaktaydı.

Dünyadaki Düşünsel Değişim ve Sıçramalar

• Çin'de Lao Tzu ve Konfüçyüs, Hindistan'da Buda, Perslerde Zerdüşt, İsrail'de peygamberler ve Yunanistan'da Pre-Sokratikler gibi düşünsel değişimler yaşanmaktaydı.
• Tüm dünyada büyük bir varoluş krizi yaşanmaktaydı ve bunun sonucunda bağlamına göre birbirinden farklı olan büyük değişimler gerçekleşti.

Yunanlığın Özel Başkanı

• Yunanlıların bu krizi çözme yollarını farklı ve özel kılan şey, onların felsefeye, bilime ve demokrasiye başvurmuş olmalarıdır.
• Pre-Sokratik filozoflar ile birlikte Yunan dünyasında bir "dönüşüm" ve "düşünsel devrim" sürecinin başladığı açıktır.

Mitos ve Logos Kavramları

• Mitos ve logos kavramları, geleneksel olarak kabul edilegelmiş olan mit ve din kaynaklı açıklamaların yerine rasyonel açıklamalar getirme çabası olarak özetlenebilir.
• Bu kavramların hangi açılardan farklılaştığını ve nasıl bir evren tahayyülü ortaya koyduklarını incelemek anlamlı olacaktır.

İlkel Dönemdeki Mitsel Açıklamalar

• İlkel dönemde mitsel açıklamaların temel ortak noktası, dünya üzerindeki doğal ve beşeri olayların açıklanmasında bilinçli ve insanüstü güçlere sahip varlıklara başvurulmasıdır.
• Bu dönemde Tanrılara başvurularak doğal ve beşeri olayların açıklanması amaçlanmaktadır.
• Mit ile dinsel gelenek birbirlerinden ayrılması mümkün olmayan bir öğretiler bütününü temsil etmektedir.
• İlkel dönemde mitsel açıklamalar ve dinsel gelenek birlikte bir bütünü oluşturmaktadır.

Tanrıların İnsani Yönü

• Mitlerde ve dinlerde Tanrılar, insana benzer bir biçimde tahayyül edilmiştir.
• Onlara insani duygular atfedilmiştir: öfke, kıskançlık, aşk, nefret gibi.

Doğal Olayların Açıklanması

• Tanrıların insani yönü, doğal ve beşeri âlemde gerçekleşen olayların açıklanması için kullanılmıştır.
• Örneğin, bir deprem felaketi ya da bir savaş, Tanrıların gazabı olarak yorumlanmıştır.

Ritüellerin Amacı

• Kurban kesme ve adak adama gibi ritüellerin amacı, Tanrıları memnun ederek felaketlerden korunmaktır.

Tanrısal Düzen Fikri

• Dünya görüşü, belli bir Tanrısal düzen fikri üzerine kurulmuştur.
• Ancak bu düzenin kendisi, Tanrıların duygusal durumlarına, kaprislerine, kıskançlıklarına ya da memnuniyetine bağlıdır.

Dünyevi Olayların Belirsizliği

• Dünyevi olayların belirsiz ve ön görülemez olduğunu göstermektedir.

Kader

• Evrene, Tanrıların bile değiştirmeye güçlerinin yetmediği bir şey hükmetmektedir: Kader.
• Kader, insan aklının ulaşamayacağı gizli ve ilahi bir plan gibidir.

İnsan ve Kader

• İnsan kendisini, kaderin ve Tanrıların kendilerine biçtiği hayata itaat etmek zorunda kalan ve olaylar üzerinde ancak sınırlı bir kontrole sahip olan edilgen bir varlık olarak görmektedir.

Mitolojik Öykülere Konu Olan Kahramanlar

• Kahramanlar bile, tüm cesaretlerine, güçlerine ve yeteneklerine rağmen Tanrıların müdahalesinden muaf değillerdir.

Homeros'un Destanları ve Yunan Düşüncesi

• Homeros'un destanları, ilk yazılı eserlerdir ve dünya görüşünde büyük bir değişimi ve dönüşümü gösterirler.
• Aristoteles, Homeros'u ilk filozof olarak kabul eder, çünkü Homeros dünya ve hayatın bir yorumcusudur.

Homeros'un Düşünce Yapısı

• Homeros, kültürün bir parçası olan inanışlardan, kültlerden, mitelerden ve dinî uygulamalardan beslenmiş olsa da, kendi zihinsel tasarımı doğrultusunda şekillendirir.
• Homeros'un düşüncesi, tutarlı, belli inanç kalıpları üzerine temellenmiştir ve onun görüşlerini yansıtır.

Tanrılar ve Kozmos

• Homeros, dağınık duran inançları sınıflandırır ve sınırlandırır, yerel kült ve inançlarda sayısız tutarsızlığın ve çelişkinin ardında, tek bir evrensel ve genel kavram bulur.
• Tanrılar, kozmosun ve doğanın yasalarına tabidirler.
• Her Tanrının, huyları, güçleri, kişiliği belirlenmiştir.

Zeus Figürü

• Homeros'un düzenleme çalışmasının sonunda, Zeus adını taşıyan sonsuz sayıdaki yerel tanrı, yerini biricik ve kudretli, insanların ve tanrıların babası Zeus figürüne bırakmıştır.
• Zeus figürü, İlyada'da eylemlerini gördüğümüz, bizzat karşımıza çıkan bir varlık olarak betimlenirken, Odysseus'da doğrudan insanın karşısına çıkmayan, etkisi ancak dua, adak, dilek gibi dinsel uygulamalarda ortaya çıkan biri olarak resmedilmiştir.

İnsan İradesi

• Homeros'un destanlarında, insan iradesinin önemi ilk kez vurgulanmaya başlar.
• İnsanın başına gelen şeylerde tanrıların etkisi olmakla birlikte, kimi durumlarda insanın kendi tercihlerinin onun kaderini belirlediği de ifade edilir.

Homeros'un Önemi

• Homeros, ilkel düşünce yapısında bir kırılma noktası sayabileceğimiz değişikliklerin ilk örneğini verir.
• Homeros'un destanlarında yansımasını bulan bu dönüşüm, aslında Yunanların kültürel ve dinî bilincinde gerçekleşen bir değişimin sonucudur.
• Homeros'un dini, Yunanların inşa ettiği yeni entelektüel yapının ilk detaylı tasarısıdır.
• Homeros'un destanları, ilkel insan zihnini felsefeye hazırlayan bir ara aşama, ilkel düşünce ile felsefe arasında gerilmiş bir köprü gibidir.

Homeros'un Destanları ve Yunan Düşüncesi

• Homeros'un destanları, ilk yazılı eserlerdir ve dünya görüşünde büyük bir değişimi ve dönüşümü gösterirler.
• Aristoteles, Homeros'u ilk filozof olarak kabul eder, çünkü Homeros dünya ve hayatın bir yorumcusudur.

Homeros'un Düşünce Yapısı

• Homeros, kültürün bir parçası olan inanışlardan, kültlerden, mitelerden ve dinî uygulamalardan beslenmiş olsa da, kendi zihinsel tasarımı doğrultusunda şekillendirir.
• Homeros'un düşüncesi, tutarlı, belli inanç kalıpları üzerine temellenmiştir ve onun görüşlerini yansıtır.

Tanrılar ve Kozmos

• Homeros, dağınık duran inançları sınıflandırır ve sınırlandırır, yerel kült ve inançlarda sayısız tutarsızlığın ve çelişkinin ardında, tek bir evrensel ve genel kavram bulur.
• Tanrılar, kozmosun ve doğanın yasalarına tabidirler.
• Her Tanrının, huyları, güçleri, kişiliği belirlenmiştir.

Zeus Figürü

• Homeros'un düzenleme çalışmasının sonunda, Zeus adını taşıyan sonsuz sayıdaki yerel tanrı, yerini biricik ve kudretli, insanların ve tanrıların babası Zeus figürüne bırakmıştır.
• Zeus figürü, İlyada'da eylemlerini gördüğümüz, bizzat karşımıza çıkan bir varlık olarak betimlenirken, Odysseus'da doğrudan insanın karşısına çıkmayan, etkisi ancak dua, adak, dilek gibi dinsel uygulamalarda ortaya çıkan biri olarak resmedilmiştir.

İnsan İradesi

• Homeros'un destanlarında, insan iradesinin önemi ilk kez vurgulanmaya başlar.
• İnsanın başına gelen şeylerde tanrıların etkisi olmakla birlikte, kimi durumlarda insanın kendi tercihlerinin onun kaderini belirlediği de ifade edilir.

Homeros'un Önemi

• Homeros, ilkel düşünce yapısında bir kırılma noktası sayabileceğimiz değişikliklerin ilk örneğini verir.
• Homeros'un destanlarında yansımasını bulan bu dönüşüm, aslında Yunanların kültürel ve dinî bilincinde gerçekleşen bir değişimin sonucudur.
• Homeros'un dini, Yunanların inşa ettiği yeni entelektüel yapının ilk detaylı tasarısıdır.
• Homeros'un destanları, ilkel insan zihnini felsefeye hazırlayan bir ara aşama, ilkel düşünce ile felsefe arasında gerilmiş bir köprü gibidir.

Mitos Kavramı

• Mitos, söylem, mit, salt söz, eylemsiz söz, ağızdan çıkan söz gibi anlamlara sahiptir.
• Mitos, mitsel düşüncenin temel kabullerini, evren ve insan kavrayışını, dünyayı açıklama biçimlerini bir bütün olarak sembolize eder.

Mitosun Özellikleri

• Mitos, nesilden nesle sözlü bir biçimde aktarılır.
• Mitos, herhangi bir kanıta başvurmaksızın gücünü ve otoritesini yalnızca gelenekten alır.
• Mitos, sorgulanamayan bir açıklamalar sistemini temsil eder.

İnsan Tarihinde Mitosun Yeri

• Mitos, insanlık tarihinin binlerce yılına hükmetmiştir.
• Mitos, bölgeden bölgeye, kültürden kültüre önemli farklılıklar göstermiştir.
• Mitos, zaman içinde büyük değişikliklere uğramıştır.

Yunan Kültüründe Mitos

• Yunan kültürü, mitosun değişikliğin açık bir biçimde takip edilebildiği kültürlerden biridir.

Mit ve Felsefe

• Mit, felsefenin dolayımsız müjdecisiydi, yani felsefeyi belli kavramlarla donatmaktaydı.
• Mit, dünyanın işleyişine ilişkin içgörülerle deSupported felsefeyi.
• Mit, bir dünya düzenini öngerektirir, bu kavram daha sonra filozoflar tarafından "kozmos" olarak adlandırıldı.
• Mit, asıl tanrılar arasındaki soy kütük bağlarında temellendirir.

Homeros Destanları ve Mitosu

• Homeros destanlarında, evreni sistemli bir biçimde açıklamaya çalışılır ve her şeyi yerli yerine koymaya çalışılır.
• Tanrılar da dahil olmak üzere, her şeyi açıklamaya çalışırken, eski ilkel düşüncelerden ayrılır.

Tanrıların Rolü

• Tanrılar, aşkın ve şahsi öğelerden, dünyanın ötesinde duran, insana benzer varlıklardır.
• fulWidget Homeros dünyasında, Tanrılar anlaşılabilir varlıklardır.

Bilim ve Felsefenin Gelişimi

• İnsanlar, bilim ve felsefeyi “icat eden” adamlarla aynı gruba ait olduklarını ve ilkel kültlerin karşısına aklı koymaya başladıklarını söylememiz mümkündür.
• Zeller’e göre, “heroik şiirin ve onun mitoslarının görünmeyen yüzeyinin altında, logos kıpırdanmaya başlar, çok geçmeden belirginleşir ve başı çeker”.

Mitosu ve Felsefeye Hazırlayan Süreç

• Mitosu, insan zihnini felsefeye, rasyonel düşünceye, yani logosa hazırlayan bir süreci temsil ettiğini Hesiodos’un eserlerinde de görmek mümkündür.
• Jaeger’in ifadesiyle, mitosu, insan zihnini felsefeye hazırlayan bir süreci temsil eder.

Hesiodos'un Teogonisi ve Felsefenin Doğuşu

• Hesiodos'un Teogonisi, felsefenin doğuşunu hazırlayan bir safhadır.
• Onun dünya görüşünde, büyük filozofların dikkatlerini çektiği belli noktalar vardır.

Mitosun Felsefenin Doğuşuna Etkisi

• Mitos, felsefenin doğuşu için uygun bir zihin durumunun oluşmasında rol oynamıştır.
• Mitos, sorgulama ve şüphenin yolunu açmıştır.

Mitosun İki Yüzü

• Mitos, özgür, rasyonel ve eleştirel düşünceye direnen bir tarafı sahiptir.
• Mitos, otoritesini geleneğe duyulan sarsılmaz bağlılıktan alır.
• Mitos, tartışmaya açık olmayan, dogmatik temellere dayanan açıklamaları kabul eder.

Mitostan Logosa Geçiş

• Yunan filozoflarının düşünce devriminde, cesurca otoriteyi sorgulama ve gücünü gelenekten değil gözlem ve rasyonel akıl yürütmeden alan bir sistem kurma çabaları yatmaktadır.
• Mitolojik açıklamaların, akla başvurarak ulaşılan açıklamalar ile ikame edilmesi yönünde çaba gösterilir.

Logos Kavramı

• Logos kavramı, açıklamaların yeni kaideyi temsil etmektedir.
• Logos terimi, aklın etkinliğini, rasyonaliteyi ve son olarak da akıl yürütmeyi ve akıl yürütmeye temel oluşturan kanıt üzerine yükselmeyi ifade eder.
• Logos, konuşma, açıklama, hesap, akıl, tanım, akıl yetisi gibi farklı kelimelerle karşılanmakla birlikte, dilimize birebir çevrilemez.

Mitostan Logosa Geçiş

• Yunan filozoflarının düşünce devriminde, cesurca otoriteyi sorgulama ve gücünü gelenekten değil gözlem ve rasyonel akıl yürütmeden alan bir sistem kurma çabaları yatmaktadır.
• Mitolojik açıklamaların, akla başvurarak ulaşılan açıklamalar ile ikame edilmesi yönünde çaba gösterilir.

Logos Kavramı

• Logos kavramı, açıklamaların yeni kaideyi temsil etmektedir.
• Logos terimi, aklın etkinliğini, rasyonaliteyi ve son olarak da akıl yürütmeyi ve akıl yürütmeye temel oluşturan kanıt üzerine yükselmeyi ifade eder.
• Logos, konuşma, açıklama, hesap, akıl, tanım, akıl yetisi gibi farklı kelimelerle karşılanmakla birlikte, dilimize birebir çevrilemez.

Felsefe ve Bilim

• Felsefe, kaprisin değil, içkin bir düzenliliğin yattığını ve doğanın açıklamasını bizzat doğada aramak gerektiğini savunur.
• Yunan felsefesinin iki temel kabulü:
  • İçkin bir düzenin varlığı
  • Aklın tek başına bu düzeni keşfetmek için yeterli olması

Paradigma Değişimi

• Felsefi projenin amacı: öte dünyacı düşünceyi bir kenara bırakarak, dünyada olup biten her şeyi, doğal bir ilkeye dayandırmak
• Evrende doğal bir düzenin hüküm sürdüğünü ortaya koymak

Felsefi Yaklaşım

• Felsefe, modern terimlerle ifade edilecek olursa, bir paradigma değişimidir
• Felsefi yaklaşımda, dünyaya içkin olan doğal bir ilkeye dayanarak, evrende doğal bir düzenin hüküm sürdüğünü ortaya koymak amaçlanmaktadır.