5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi Kanunu

5018 Sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu Çalışma Notları

• 5018 Sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu, kamu mali yönetiminin yapısını ve işleyişini düzenler.
• Ayrıca kamu bütçelerinin hazırlanması, uygulanması, tüm mali işlemlerin muhasebeleştirilmesi, raporlanması ve mali kontrolü de bu kanun kapsamındadır.

Amaç (Madde 1)

• Amaç, kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde elde edilmesi ve kullanılmasını sağlamaktır.
• Hesap verebilirlik ve mali saydamlık ilkelerinin sağlanması amaçlanır.

Kapsam (Madde 2)

• Kanun, genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin mali yönetim ve kontrolünü kapsar.
• Genel yönetim kapsamındaki kamu idareleri şunlardır:
  • Merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri
  • Sosyal güvenlik kurumları
  • Mahalli idareler
• Avrupa Birliği fonları ile yurt içi ve dışı kaynakların kullanım ve kontrolü de bu Kanuna tabidir.
• Düzenleyici ve denetleyici kurumlar için Kanunun bazı maddeleri (3, 7, 8, 12, 15, 17, 18, 19, 25, 42, 43, 44, 47, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 54, 68 ve 76 78 ncı maddeleri) geçerlidir.

Tanımlar (Madde 3)

• Genel Yönetim Kapsamındaki Kamu İdareleri: Uluslararası standartlara göre belirlenen merkezi yönetim kapsamındaki kamu idareleri, sosyal güvenlik kurumları ve mahalli idarelerdir.
• Merkezi Yönetim Kapsamındaki Kamu İdareleri: Kanuna ekli (I), (II) ve (III) sayılı cetvellerde yer alan idarelerdir.
• Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar: Kanuna ekli (III) sayılı cetvelde yer alan kurumlardır.
• Sosyal Güvenlik Kurumları: Kanuna ekli (IV) sayılı cetvelde yer alan kamu kurumlarıdır.
• Mahalli İdare: Belirli bir coğrafi alanda kamusal faaliyet gösteren belediye, il özel idaresi ve bunlara bağlı birlik ve idarelerdir.
• Bütçe: Belirli bir dönemdeki gelir ve gider tahminleri ile bunların uygulanmasına ilişkin esasları gösteren belgedir.
• Kamu Kaynakları: Borçlanma yoluyla elde edilenler dahil, kamuya ait her türlü gelir, taşınır, taşınmaz, para, alacak ve haklardır.
• Kamu Gideri: Kanunlara veya Cumhurbaşkanlığı kararnamelerine dayanılarak yapılan iş, mal ve hizmet bedelleri, sosyal güvenlik katkı payları, borç faizleri, transferler, bağış ve yardımlar ile diğer giderlerdir.
• Kamu Geliri: Kanunlara dayanılarak toplanan vergi, resim, harç, fon kesintisi, pay, faiz, zam, ceza gelirleri, taşınır ve taşınmazlardan elde edilen gelirler, hizmet karşılığı gelirler, borçlanma araçlarının primli satışı, sosyal güvenlik primi kesintileri, bağış ve yardımlardır.
• Özel Gelir: Genel bütçe kapsamındaki idarelerin kamu görevi ve hizmeti dışındaki faaliyetlerinden elde edilen ve genel bütçede gösterilen gelirlerdir.
• Harcama Birimi: Kamu idaresi bütçesinde ödenek tahsis edilen ve harcama yetkisi bulunan birimdir.
• Kamu Mali Yönetimi: Kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli kullanılmasını sağlayacak yasal ve yönetsel sistem ve süreçlerdir.
• Mali Kontrol: Kamu kaynaklarının belirlenmiş amaçlar doğrultusunda mevzuata uygun, etkili, ekonomik ve verimli kullanılmasını sağlamak için oluşturulan kontrol sistemidir.
• Stratejik Plan: Kamu idarelerinin orta ve uzun vadeli amaçlarını, ilkelerini, hedeflerini, önceliklerini, performans ölçütlerini ve kaynak dağılımlarını içeren plandır.
• Mali Yıl: Takvim yılını ifade eder.

Harcama Yetkisi ve Yetkilisi (Madde 31)

• Bütçeyle ödenek tahsis edilen her harcama biriminin en üst yöneticisi harcama yetkilisidir.
• Harcama yetkisi, üst yönetici tarafından belirlenen kişilere devredilebilir; mahalli idarelerde İçişleri veya Çevre ve Şehircilik Bakanlığının, diğerlerinde Hazine ve Maliye Bakanlığının uygun görüşüyle yürütülebilir.
• Kurul veya komite kararıyla yapılan harcamalarda sorumluluk, kurula veya komiteye aittir.
• Yükseköğretim kurumlarında harcama yetkilileri ödenek gönderme belgesiyle belirlenir; en üst yöneticiler harcama yetkilisidir.
• Genel yönetim kapsamındaki idarelerde harcama yetkililerinin belirlenmesine ilişkin usul ve esaslar Hazine ve Maliye Bakanlığınca belirlenir.
• Harcama yetkisinin devredilmesi, devredenin idari sorumluluğunu ortadan kaldırmaz.
• Harcama yetkilileri, bütçede öngörülen ödenekler kadar harcama yapabilir.

Harcama Talimatı ve Sorumluluk (Madde 32)

• Bütçeden harcama yapılabilmesi için harcama yetkilisinin harcama talimatı vermesi gerekir.
• Harcama talimatlarında hizmet gerekçesi, işin konusu, tutarı, süresi, kullanılabilir ödenek, gerçekleştirme usulü gibi bilgiler yer alır.
• Harcama yetkilileri, harcama talimatlarının bütçe ilke ve esaslarına uygunluğundan, ödeneklerin etkili, ekonomik ve verimli kullanılmasından sorumludur.

Giderin Gerçekleştirilmesi (Madde 33)

• Bütçeden giderin yapılabilmesi için iş, mal veya hizmetin usulüne uygun olarak alındığının veya gerçekleştirildiğinin onaylanması ve belgelerin düzenlenmesi gerekir.
• Giderlerin gerçekleştirilmesi, harcama yetkililerince belirlenen görevli tarafından düzenlenen ödeme emri belgesinin harcama yetkilisince imzalanması ve tutarın hak sahibine ödenmesiyle tamamlanır.
• Gerçekleştirme görevlileri işin yaptırılması, mal veya hizmetin alınması, teslim alma işlemlerinin yapılması, belgelendirilmesi ve ödeme için gerekli belgelerin hazırlanmasından sorumludur.
• Elektronik ortamda yapılacak harcamalarda veri giriş işlemleri gerçekleştirme görevi sayılır; ilgili usul ve esaslar Hazine ve Maliye Bakanlığınca belirlenir.
• Kamu borç yönetimine ilişkin giderler dahil, giderin çeşidine göre aranacak belgelerin şekil ve türleri Hazine ve Maliye Bakanlığınca (merkezi yönetim), İçişleri veya Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca (mahalli idareler), ilgili bakanlıklarca (sosyal güvenlik kurumları) belirlenir.

Ödenemeyen Giderler ve Bütçeleştirilmiş Borçlar (Madde 34)

• Ödeme emri belgesine bağlandığı halde ödenemeyen tutarlar bütçeye gider yazılarak emanet hesaplarına alınır ve buradan ödenir.
• Mali yılı izleyen 5 yıl içinde talep edilmeyen emanet hesaplarındaki tutarlar bütçeye gelir kaydedilir; gelir kaydedilen tutarlar mahkeme kararıyla ödenir.
• Kamu idarelerinin nakit yetersizliği halinde giderler muhasebe kayıt sırasına göre ödenir; vergi, resim, harç, prim, fon kesintisi, tarifeye bağlı ödemeler, ilama bağlı borçlar ve emanet hesaplarındaki tutarlara öncelik verilir.
• Mali yılın sonundan başlayarak 5 yıl içinde geçerli mazeret olmaksızın talep edilmeyen borçlar zamanaşımına uğrar ve kamu idareleri lehine düşer.
• Genel bütçe kapsamındaki idarelerde taahhüde dayanmayan ve bütçede ödeneği olan giderler ilgili hesaplara alınır ve ödeneğin gelmesini takiben ödenir; ödenek gönderme belgeleri en geç mali yıl sonuna kadar muhasebe birimine gönderilir.

Ön Ödeme (Madde 35)

• Harcama yetkilisinin uygun görmesi ve ödeneğin saklı tutulması kaydıyla ivedi veya zorunlu giderler için avans veya kredi açmak suretiyle ön ödeme yapılabilir; üst sınırlar merkezi yönetim bütçe kanununda gösterilir.
• Sözleşmede belirtilmek ve yüklenme tutarının %30'unu geçmemek üzere yüklenicilere teminat karşılığında bütçe dışı avans ödenebilir.
• Açılmış akreditiflere ilişkin kredi artıkları devredilmekle birlikte ödenekleri iptal olunur; devredilen kredi artıkları ilgili bütçe tertibine ödenek kaydolunur.
• Sözleşmelerde ek süre verilmesi halinde yüklenme artıkları devredilir ve akreditiflerle ilgili hükümler uygulanır; hizmetin yapıldığı yıl bütçesine gider kaydedilir.
• Her mutemet, avanslarda 1 ay, kredilerde 3 ay içinde muhasebe yetkilisine kanıtlayıcı belgeleri vermek ve artan tutarı iade etmekle yükümlüdür; aksi halde 6183 sayılı Kanun hükümleri uygulanır.
• Merkezi yönetim kapsamındaki idarelerde ön ödeme şekilleri, devir ve mahsup işlemleri ile ilgili usul ve esaslar Cumhurbaşkanı tarafından çıkarılan yönetmelikle düzenlenir.
• 2.7.1992 tarihli ve 3833 sayılı Kanunun avans ve kredi işlemlerine ilişkin hükümleri saklıdır.
• Emniyet Genel Müdürlüğü, Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığının asayiş ve güvenlik hizmetlerine yönelik alımlarının avans ve kredi işlemleri İçişleri Bakanlığınca belirlenir.

Taşınır ve Taşınmaz İşlemleri (Madde 44)

• Genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerince taşınır ve taşınmaz edinilmesi, yönetilmesi, trampası, elden çıkarılması, ecrimisil tahsili gibi hususlar ilgili kanunlarda düzenlenir.
• Taşınır malların kaydı, muhafazası, kullanımı, yönetim hesabı ve sorumlularının belirlenmesine ilişkin usul ve esaslar Cumhurbaşkanı tarafından çıkarılan yönetmeliklerle belirlenir.
• Türk Silahlı Kuvvetleri, Jandarma Genel Komutanlığı, Sahil Güvenlik Komutanlığı, MİT ve Emniyet Genel Müdürlüğünün taşınırlarının kayda alınması, yönetim ve iç denetimine ilişkin usul ve esaslar Cumhurbaşkanı tarafından çıkarılan yönetmelikle belirlenir.

Taşınır ve Taşınmaz Edinme (Madde 45)

• Genel yönetim kapsamındaki kamu idareleri, kamu hizmetlerinin gerektirdiği taşınır ve taşınmazları peşin, taksitle veya kiralama yoluyla edinebilirler.
• Taşınmaz satın alma veya kamulaştırma işlemleri yetki devri yoluyla başka bir kamu idaresi eliyle yürütülebilir.
• Genel bütçe kapsamındaki idarelerin taşınmazları Hazine adına, diğerlerinin taşınmazları tüzel kişilikleri adına tescil olunur; Hazine adına tescil edilenler Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yönetilir ve ilgili birime bildirilir.
• Kamu idarelerince üretilen malların tüketimlerinde bedelleri rayiç bedel üzerinden ilgili ödenek tertibine gider ve karşılığı gelir kaydedilir.
• İhtiyaç fazlası taşınırlar ile kamu hizmetlerinde kullanılacağına dair şerh konulması kaydıyla taşınmazlar diğer kamu idarelerine devredilebilir.
• Devredilmeyecek taşınır ve taşınmazlar ile devir ve kayıt işlemlerine ilişkin usul ve esaslar Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca belirlenir.
• Kamu idareleri arasındaki taşınmaz mülkiyetine ilişkin uyuşmazlıklar mahkemelerce çözümlenir.

Taşınır ve Taşınmaz Satışı (Madde 46)

• Genel bütçe kapsamındaki kamu idarelerinin taşınır ve taşınmazlarının satışına Çevre ve Şehircilik Bakanlığı yetkilidir; satış bedelleri genel bütçeye gelir kaydedilir.
• Diğer kamu idarelerine ait taşınır ve taşınmazların elden çıkarılması, kanunlarında ve Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinde belirtilen yetkili organların kararıyla mümkündür.
• Merkezi yönetim kapsamındaki kamu idarelerinin taşınmazlarından değeri her yıl bütçe kanununda belirtilen sınırın üzerinde olanlar Cumhurbaşkanı kararıyla satılır.

Taşınmaz Tahsisi (Madde 47)

• Kamu idareleri, kamu hizmetlerini yerine getirmek için mülkiyetlerindeki taşınmazlarla Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki yerleri birbirlerine ve köy tüzel kişiliklerine bedelsiz tahsis edebilirler.
• Tahsis edilen taşınmaz amaç dışı kullanılamaz.
• Hazinenin özel mülkiyetindeki taşınmazları tahsise, tahsisini kaldırmaya Çevre ve Şehircilik Bakanlığı; diğer taşınmazları tahsis etmeye ve kaldırmaya ise maliki kamu idaresi yetkilidir.
• Bu maddenin uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar Çevre ve Şehircilik Bakanlığınca çıkarılacak yönetmelikle belirlenir.
• Kanunlardaki özel hükümler saklıdır.

Mal Yönetiminde Etkililik ve Sorumluluk (Madde 48)

• Kamu idareleri, taşınırların yönetimi, kaydı, muhafazası ve kullanımından sorumludur.
• Taşınırların özelliğinden veya olağan kullanımından kaynaklanan yıpranma ile usulüne uygun olarak belirlenen firelerden dolayı sorumluluk aranmaz.
• Kullanılmak üzere taşınır teslim edilen görevliler, taşınırın korunmasından ve zararlardan sorumludur; kamu idareleri zararların sorumlularına ödettirilmesini sağlamakla yükümlüdür.
• Kamu idarelerine ait malların edinme, kiralama, tahsis, yönetim işlemleri, mevzuatta öngörülen kurallar dahilinde hizmetin amacına uygun olarak verimlilik ve tutumluluk ilkesine göre yapılır.
• Bu ilkeye aykırı eylem ve işlemlerden doğacak zararlardan, malların yönetimi veya kullanılması hususunda yetki verilenler sorumludur.

Dış Denetim (Madde 68)

• Sayıştay tarafından yapılacak harcama sonrası dış denetimin amacı, kamu idarelerinin hesap verme sorumluluğu çerçevesinde yönetimin mali faaliyet, karar ve işlemlerinin kanunlara, kurumsal amaç, hedef ve planlara uygunluğunun incelenmesidir.
• Dış denetim, uluslararası denetim standartları dikkate alınarak;
  • Kamu idaresi hesapları ve belgeleri esas alınarak mali tabloların güvenilirliği ve doğruluğunun denetimi,
  • Gelir, gider ve mallara ilişkin mali işlemlerin kanunlara ve diğer hukuki düzenlemelere uygunluğunun tespiti,
  • Kamu kaynaklarının etkili, ekonomik ve verimli kullanılıp kullanılmadığının belirlenmesi, faaliyet sonuçlarının ölçülmesi ve performans değerlendirilmesi, şeklinde gerçekleştirilir.
• Dış denetim sırasında, kamu idarelerinin iç denetçileri tarafından düzenlenen raporlar, Sayıştay denetçilerinin bilgisine sunulur.
• Denetimler sonucundaki raporlar, idareler itibarıyla konsolide edilir; Sayıştay, raporları ve cevapları dikkate alarak dış denetim genel değerlendirme raporunu Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne sunar.
• Sayıştay tarafından hesapların hükme bağlanması, kamu idarelerinin gelir, gider ve mal hesapları ile ilgili işlemlerinin yasal düzenlemelere uygun olup olmadığına karar verilmesidir.
• Dış denetim ve hesapların hükme bağlanmasına ilişkin diğer hususlar ilgili kanununda düzenlenir.

Sayıştayın Denetlenmesi (Madde 69)

• Sayıştayın denetlenmesi, her yıl TBMM adına TBMM Başkanlık Divanı tarafından görevlendirilen denetim elemanlarından oluşan bir komisyon tarafından yapılır.

Yaptırımlar ve Yetkili Merciler

Ödenek Üstü Harcama (Madde 70)

• Kamu zararı oluşturmamakla birlikte bütçelere, ayrıntılı harcama programlarına aykırı olarak veya ödenek gönderme belgelerindeki miktarı aşan harcama talimatı verenlere, bir aylık net ödemeler toplamının iki katına kadar para cezası verilir.

Kamu Zararı (Madde 71)

• Kamu görevlilerinin kasıt, kusur veya ihmallerinden kaynaklanan mevzuata aykırı karar, işlem veya eylemleri sonucunda kamu kaynağında artışa engel veya eksilmeye neden olunmasıdır.
• Kamu zararının belirlenmesinde dikkate alınacak hususlar:
  • İş, mal veya hizmet karşılığı olarak belirlenen tutardan fazla ödeme yapılması
  • Mal alınmadan, iş veya hizmet yaptırılmadan ödeme yapılması
  • Transfer niteliğindeki giderlerde, fazla veya yersiz ödemede bulunulması
  • İş, mal veya hizmetin rayiç bedelinden daha yüksek fiyatla alınması veya yaptırılması
  • İdare gelirlerinin tarh, tahakkuk veya tahsil işlemlerinin mevzuata uygun yapılmaması
  • Mevzuatında öngörülmediği halde ödeme yapılması
• Kontrol, denetim, inceleme veya yargılama sonucunda tespit edilen kamu zararı, oluştuğu tarihten itibaren faiziyle birlikte ilgililerden tahsil edilir.
• Gerçek dışı belge düzenlemek suretiyle kamu kaynağında artışa engel veya eksilmeye neden olanlar hakkında Türk Ceza Kanunu veya diğer kanunların hükümleri uygulanır.
• Ayrıca, fiili işleyenlere her türlü aylık, ödenek, zam, tazminat dahil yapılan bir aylık net ödemelerin iki katı tutarına kadar para cezası verilir.
• Kamu Zararının tahsiline ilişkin usul ve esaslar Cumhurbaşkanı tarafından çıkarılan yönetmelikle düzenlenir.

Yetkisiz Tahsil ve Ödeme (Madde 72)

• Kanunların veya Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin öngördüğü şekilde yetkili kılınmamış hiçbir kişi, kamu adına tahsilat veya ödeme yapamaz.
• Yetkisiz tahsilat veya ödeme yapılması halinde söz konusu tutarlar yetkisiz işlem yapanlardan alınarak bütçeye gelir kaydedilir veya ilgililerine iade edilmek üzere emanet hesaplarına kaydedilir.
• Ayrıca, ilgili kanunlar uyarınca adli ve idari yönden gerekli işlemler yapılır.

Para Cezaları ve Yetkili Merciler (Madde 73)

• Bu Kanunda belirtilen para cezaları, ilgili kamu idaresinin üst yöneticisi tarafından verilir.
• Para cezaları karar verilmesini izleyen ay başından itibaren ilgililerin aylık net ödemelerinin dörtte biri oranında kesilerek tahsil olunur.

Zamanaşımı (Madde 74)

• Kamu zararının meydana geldiği ve bu Kanunda belirtilen para cezalarının verilmesini gerektiren fiilin işlendiği yılı izleyen mali yılın başından başlamak üzere zamanaşımını kesen ve durduran genel hükümler saklı kalmak kaydıyla 10 yılın sonuna kadar tespit ve tahsil edilemeyen kamu zararları ile para cezaları zamanaşımına uğrar.