Untitled Quiz

Podcast

Play an AI-generated podcast conversation about this lesson

Questions and Answers

राज्यसंस्थेचा विचार करताना कोणती संज्ञा अमान्य नाही?

राजकीय संघटना (correct)

संविधान

आधुनिक संस्कृती

सामाजिक संस्था

राज्याच्या विकासाचे पहिला टप्पा कोणता आहे?

एकल स्थानिक सरकार

राज्य म्हणजे काय?

जागतिक स्तरावर एकत्रित असलेला स्थान

राजकीय व सामाजिक एकत्रीकरण

संस्कृतीचा समुह

एक निश्चित भूप्रदेशावर नियंत्रण ठेवणारी संस्था (correct)

राज्यसंस्थेची सर्वात महत्त्वाची वैशिष्ट्ये कोणती आहे?

राजकीय आणि कायदेशीर अधिकार (C) Signup and view all the answers

बार्कर यांच्या मते, राज्यात कोणत्या घटकांचा समावेश असतो?

राजकीय संघटन (B) Signup and view all the answers

राज्य कायदेशीर अधिकारांची एकत्रित करणे म्हणजे काय?

राज्यात्मकः दर्जा (D) Signup and view all the answers

राज्य व राष्ट्र यामध्ये फरक काय आहे?

राष्ट्र सामाजिक एकत्रीकरण आहे. (D) Signup and view all the answers

टोळी अवस्था कोणत्या प्रकारच्या नियंत्रणासारखे होते?

राजकीय नियंत्रण (C) Signup and view all the answers

राज्याची अस्तित्व सर्व काळात असते, परंतु त्याचे स्वरूप कसे आहे?

भिन्न (D) Signup and view all the answers

राज्यांच्या विकासातील पूर्वेकडील साम्राज्याचा टप्पा कोणता आहे?

भटके जीवन (C) Signup and view all the answers

राज्याच्या विकासात नसलेले कोणते गुणधर्म आहे?

सांस्कृतिक वारसा (D) Signup and view all the answers

राज्याला दंडशक्ती अवशिष्ट कारणे कोणती आहेत?

कायदाव्यवस्था (D) Signup and view all the answers

ज्यावेळी राज्य साजरे केले जातात, त्यावेळी तो थोडा बदलतो का?

सर्व स्तरावर (D) Signup and view all the answers

एक निश्चित भूभागावर अंतर्गत नियंत्रण ठेवले पाहिजे हे कोणते तत्व आहे?

स्थायी लोकसंख्या (C) Signup and view all the answers

राज्यसंस्थेचा प्रबळतेच्या सिद्धान्ताचा कोणता विचारवंत समर्थक होता?

ग्रेगरी सातवा (B) Signup and view all the answers

महात्मा गांधींचा प्रबळतेच्या सिद्धान्तावर कोणता दृष्टिकोन होता?

तो नैतिकतेवर आधारित आहे (C) Signup and view all the answers

पितृसत्ताक सिद्धान्ताच्या प्रणेता कोण होते?

सर हेन्री मैन (D) Signup and view all the answers

राज्याच्या बळाकडे कोणता दृष्टीकोन असलेल्या बळाची टिकवण शाश्वत मानली जात नाही?

प्रबळतेचा सिद्धान्त (D) Signup and view all the answers

कुटुंबाचा आधार कोणता सिद्धान्त आहे?

पितृसत्ताक सिद्धान्त (B) Signup and view all the answers

राज्याचा पायाभूत आधार कशावर आहे?

लोकांच्या इच्छेत (D) Signup and view all the answers

शोषणव्यवस्था टिकण्यासाठी कोणता विचार केला गेला आहे?

प्रबळतेच्या सिद्धान्ताचा उपयोग (D) Signup and view all the answers

सर हेन्री मैन यांच्या सिद्धान्तानुसार राज्याचा निर्मितीचा प्रक्रिया कशी आहे?

कुटुंब -> जमात -> राज्य (C) Signup and view all the answers

हर्बल स्पेन्सर यांचा कोणता सिद्धान्त प्रसिद्ध आहे?

सर्वात उत्कृष्ट टिकेल (C) Signup and view all the answers

राज्यसंस्थेतील नियंत्रण ऑर कोणत्या प्रक्रियेने साधता येते?

युद्ध (C) Signup and view all the answers

उत्क्रांतीचा नियम कोणता आहे?

दुबळा नष्ट होतो (B) Signup and view all the answers

राज्याचा आधार कशावर अवलंबून असतो?

नैतिकता आणि लोकसंमती (A) Signup and view all the answers

शक्तीच्या सिद्धान्तावर आवाहन देणारे विचारक कोण होते?

महात्मा गांधी (D) Signup and view all the answers

पितृसत्ताक वर्चस्व कसे टिकून राहते?

बहुपत्नीत्वाची पद्धत (A) Signup and view all the answers

उत्क्रांतिवादी सिद्धान्ताच्या अनुसार राज्याची निर्मिती कशी झाली?

हळूहळू विकास (B) Signup and view all the answers

राज्याच्या निर्मितीस कारणीभूत झालेल्या घटकांमध्ये कोणता घटक नाही?

व्यक्तिगत राग (B) Signup and view all the answers

राज्यसंस्थेच्या आधारावर कोणती विवाहित पद्धत आहे?

बहुपत्नीत्व (A) Signup and view all the answers

कुटुंब पद्धतीमध्ये कशामुळे पितृसत्ताक संबंध टिकून राहतात?

स्थायी विवाह (A) Signup and view all the answers

गृहसंस्थेच्या पार्श्वभूमीवर कोणती प्रणाली अस्तित्वात होती?

पितृसत्ताक (B) Signup and view all the answers

राज्याची निर्मिती रक्तसंबंधाच्या आधारे कशामुळे झाली?

सामाजिक नियंत्रणामुळे (D) Signup and view all the answers

धर्माचा महत्वाचा कार्य कोणते आहे?

सामाजिक संघटनामध्ये सहाय्य करणे (A) Signup and view all the answers

समाजाच्या प्राथमिक अवस्थेमध्ये कोणती आवश्यकता होती?

सामाजिक आदेश (A) Signup and view all the answers

राज्याच्या विकासाला काय कारणीभूत ठरले?

संपत्तीचे संरक्षण (C) Signup and view all the answers

कुशलतेच्या आधारे निर्माण झालेली संस्था कोणती आहे?

कुटुंब (D) Signup and view all the answers

यालाच राज्याच्या निर्मितीचा ऐतिहासिक सिद्धान्त असे म्हणतात?

उत्क्रांतिवादी सिद्धान्त (B) Signup and view all the answers

राज्याच्या निर्माणाचे ऐतिहासिक विचार कोणाचे आहेत?

गार्ड लाहिनर (D) Signup and view all the answers

शक्तीचा कोणता घटक राज्य निर्मितीमध्ये महत्त्वाचा आहे?

राजकीय जागृती (A) Signup and view all the answers

राजकीय जागृतीची मूळ भावना कोणती आहे?

राजकीय उद्दिष्टे साध्य करणे (B) Signup and view all the answers

सामाजिक करार सिद्धान्तानुसार मानव कोणत्या अवस्थेत राहत होता?

राज्यविहीन अवस्था (C) Signup and view all the answers

राज्याच्या निर्मितीमागे कोणती आवश्यकता होती?

शांतता व सुव्यवस्था (B) Signup and view all the answers

सामाजिक करार करताना लोकांनी काय त्याग केले?

नैसर्गिक हक्क व स्वातंत्र्य (D) Signup and view all the answers

राज्य संस्थांची निर्मिती कोणाच्या द्वारे केली गेली?

लोकांच्या कराराने (B) Signup and view all the answers

नवीन काळात सामाजिक करार सिद्धान्ताने कोणत्या सिद्धांताला विरोध केला?

दैवी अधिकार (A) Signup and view all the answers

राज्यनिर्मितीचा उल्लेख कुठे आढळतो?

महाभारत (A) Signup and view all the answers

निसर्गावस्थेत मानवाचा काय अस्तित्व होता?

कायदे (D) Signup and view all the answers

राज्यात लोकांनी करार करून कोणत्या गोष्टीचा त्याग केला?

नैसर्गिक हक्क (B) Signup and view all the answers

राज्य निर्मिती मधून कोणत्या गोष्टीचा विकास झाला?

लोकशाही व्यवस्था (B) Signup and view all the answers

राज्य संस्थांच्या निर्मितीचा प्रक्रियेचा प्रारंभ कशामुळे झाला?

सामाजिक जागृती (B) Signup and view all the answers

आपल्या नैसर्गिक हक्कांना कोणत्या प्रकारे सुरक्षित करण्यात आले?

राज्याच्या कायद्यांद्वारे (C) Signup and view all the answers

राज्याची निर्मिती दैवी इच्छेमुळे झाली असे मानले जाते का?

नाही, लोकांच्या इच्छेमुळेच (B) Signup and view all the answers

नदीकिनाऱ्यांवर स्थिर वस्ती केल्याने मानवी जीवनाला कसे परिणाम साधले?

सामाजिक आणि सांस्कृतिक विकासात स्थैर्य प्राप्त झाले. (A) Signup and view all the answers

ग्रीक नगरराज्यांचे योगदान काय होते?

सांस्कृतिक विकासातही महत्त्वाचे ठरले. (A) Signup and view all the answers

रोमन साम्राज्याच्या विकासाच्या काळात कोणती गोष्ट विकसित झाली?

कायदेविषयक आधुनिक दृष्टिकोन. (D) Signup and view all the answers

सरंजामी राज्यांचा कालखंड कशाने ओळखला जातो?

स्थानीय सरंजामदारांची शक्तीस्थापना. (B) Signup and view all the answers

राष्ट्र-राज्यांच्या निर्मितीचा प्रमुख आधार कोणता ऐतिहासिक घटक होता?

राष्ट्रवादाचा विकास. (C) Signup and view all the answers

सरंजामी राज्यांच्या काळात स्थानिक प्रशासनाची कोणती विशेषता होती?

स्थानिक सरंजामदारांची प्रभावी सत्ता. (A) Signup and view all the answers

ग्रीक नगरराज्यांचा आकार कसा होता?

लहान, पण प्रभावी. (B) Signup and view all the answers

मध्ययुगीन काळात सरंजामी राज्यांचा अस्त का झाला?

नवीन विचारधनाच्या विकासामुळे. (C) Signup and view all the answers

रोमन साम्राज्याच्या विघटनानंतर युरोपात काय घडले?

नवीन राजकीय संरचना उत्पन्न झाली. (D) Signup and view all the answers

सरंजामी राज्यांचा महत्त्वाचा कार्य कोणता होता?

स्थानिक नागरिकांचे संरक्षण करणे. (A) Signup and view all the answers

प्राचीन ग्रीसच्या संस्कृतीचा उत्कर्ष कशामुळे झाला?

नगरराज्यांच्या प्रभावामुळे. (C) Signup and view all the answers

राष्ट्र-राज्यांच्या विकासात कोणता घटक महत्त्वाचा होता?

आधुनिक विचारधारा. (A) Signup and view all the answers

सरंजामी राज्यांच्या काळात केंद्रिय सरकारची स्थिती कशी होती?

नाममात्र व दुर्बल. (A) Signup and view all the answers

कशामुळे आधुनिक युरोपच्या भूप्रदेशावर रोमन साम्राज्याचा प्रभाव होता?

सांस्कृतिक एकात्मता. (B) Signup and view all the answers

राष्ट्रवादाचा प्राचीन ग्रीक नगरराज्यांच्या विकासात कसा उपयोग झाला?

समान विचारधारेच्या नागरिकांच्या संघटकत्वात. (A) Signup and view all the answers

Study Notes

राज्यसंस्था परिभाषा (Definition of State)

मॅकआयव्हर महोदयांच्या मतानुसार, राज्यसंस्था ही सक्ती करण्याचा अधिकार लाभलेली तदंतर्गत असणारी शासनसंस्था आणि तिचे कायदे व त्यासाठी आवश्यक असणारा निश्चित भूभागातील लोकसमुदाय होय.
ब्लंदली महोदयांच्या मते, राज्यसंस्था हा विशिष्ट भूभागावर राजकीयदृष्ट्या सुसंघटित असा लोक-समुदाय होय.
मॉन्टेव्हिडिओ प्रमाणे, निश्चित भूप्रदेश, स्थायी लोकसंख्या, प्रदेशावर अंतर्गत नियंत्रण ठेवण्यासाठी आणि बाह्य वर्चस्वातून मुक्त राहण्यासाठी इतरांकडून मान्यता असलेला घटक म्हणजे 'राज्य' होय.

राज्यसंस्थाची वैशिष्ट्ये (Characteristics of the State)

'देश' ही संज्ञा 'भूगोल' या अर्थाने येते तर राज्य ही राजकीय संकल्पना आहे.
प्रत्येक राज्य हे देश असतो, परंतु प्रत्येक देश स्वतंत्र असल्याशिवाय 'राज्य' असू शकत नाही.
सार्वभौम लोक केवळ राज्यात असतात.
'राष्ट्र' हे संस्कृतीचे एकत्रीकरण असते तर 'राज्य' हे कायदेशीर आणि राजकीय अधिकारांचे एकत्रीकरण असते.
'राज्य' या घटकात राजकीय संघटन, वैधानिक हक्क, राजकीय-वैधानिक संघटन यात कायदाव्यवस्था राबविणे याचबरोबर अंतर्गत आणि बाह्य स्वायत्तता समावेश असतो.राज्याला दंडशक्ती (Coercive Power) चा अधिकार असतो.
राज्यसंस्थेचे स्वतःचे पूर्वग्रह असतात.जसे ग्रीक राज्यात गुलामगिरीचे समर्थन; गरिबीचे समर्थन; रोमन राज्यात गरिबीचे समर्थन; मध्ययुगात भूमिहीनांचे समर्थन; औद्योगिक कालखंड, उत्पादन साधने नसणारे यांच्या विषयीचे विचार, समाजवाद.

राज्याच्या विकासाचे प्रमुख टप्पे (Major Stages in the Development of the State)

राज्याचे अस्तित्व सर्व काळात व सर्व प्रकारच्या समाजात असले तरी त्याचे स्वरूप सर्वत्र सारखेच होते असे म्हणता येणार नाही.काळानुसार राज्याच्या स्वरूपात बदल होत आला आहे.'राज्य' ही संस्था वेगवेगळ्या अवस्थांमधून विकसित होत आलेली संस्था आहे.

टोळी अवस्था (Tribal Stage)

प्राथमिक समाजातील टोळी अवस्था हा राज्याच्या विकासातील पहिला टप्पा मानला जातो.आधुनिक राज्यापेक्षा टोळी अवस्थेचे स्वरूप बरेच वेगळे असले तरी आधुनिक राज्याची सर्व प्रमुख लक्षणे टोळी जीवनात होती.

पूर्वेकडील साम्राज्य (Eastern Empires)

प्राथमिक अवस्थेतील मानव भटके जीवन जगत होता.त्याला आपल्या उदरनिर्वाहासाठी अन्नाच्या शोधात स्थानांतर करावे लागत होते.शेतीच्या शोधानंतर नदीकिनाऱ्यांवर सुपीक प्रदेशात कायमची वस्ती केली.यातून मानवी जीवनाला स्थैर्य प्राप्त झाले.यातूनच मानवाच्या राजकीय व सांस्कृतिक विकासाला चालना मिळाली.म्हणून प्राचीन काळातील प्रमुख संस्कृती या नदीकाठच्या प्रदेशात उदयाला आल्या व या संस्कृती काळात पूर्वेकडील या देशामध्ये मोठी साम्राज्ये उदयाला आली.

ग्रीक नगरराज्ये (Greek City-States)

प्राचीन ग्रीसमध्ये नगरराज्य अस्तित्वात होती.नगरराज्य म्हणजे एखाद्या शहरापुरते मर्यादित असलेले राज्य होय.ग्रीसमधील विशिष्ट भौगोलिक परिस्थिती नगरराज्यांच्या विकासाला कारणीभूत होती..ही नगरराज्ये आकाराने लहान असली तरी मानवी सांस्कृतिक-राजकीय-सामाजिक विकासातील त्यांचे योगदान अतिशय महत्त्वाचे होते.

रोमन साम्राज्य (Roman Empire)

ग्रीक नगरराज्यांच्या ऱ्हासानंतर युरोपमध्ये रोमन साम्राज्याचा उदय झाला.आधुनिक युरोपचा मोठा भूप्रदेश या साम्राज्याच्या नियंत्रणाखाली होता.राज्याच्या विकासक्रमातील रोमन साम्राज्याचा कालखंड महत्त्वपूर्ण समजला जातो.कारण, आधुनिक राज्याची प्रमुख अंगे याच कालखंडात विकसित झाली.कायदेविषयक आधुनिक दृष्टिकोनही याच काळात मान्य झाला होता.

सरंजामी राज्ये (Feudal States)

इसवी सनाच्या चौथ्या-पाचव्या शतकामध्ये रोमन साम्राज्याचे विघटन झाले.युरोपात या साम्राज्यातून फुटून अनेक छोटी-छोटी सरंजामी राज्ये अस्तित्वात आली.स्थानिक नागरिकांच्या संरक्षणाची जबाबदारी त्यांनी पार पाडली हे त्यांचे महत्त्वाचे कार्य होय.

राष्ट्र-राज्ये (Nation-States)

मध्ययुगीन कालखंडाच्या अखेरीस (16 व्या-17 व्या) शतकानंतर सरंजामी राज्यांचा अस्त झाला आणि त्यांची जागा राष्ट्र-राज्यांनी घेतली.राष्ट्र-राज्ये ही राज्याच्या विकासातील आधुनिक अवस्था होय.युरोपात झालेला राष्ट्रवादाचा विकास हा राष्ट्र-राज्यांच्या निर्मितीमधील सर्वांत महत्त्वाचा घटक होता.राष्ट्रवाद हा आधुनिक राज्याचा प्रमुख आधार बनला आहे.

प्रबलतेचा सिद्धान्त (Theory of Power)

ग्रेगरी सातवा (इ.स. 1080) याने लिहिले की, सत्ताधीशाने सर्व प्रकारे स्वतःची सत्ता टिकविली पाहिजे.
आधुनिक राजकीय विचारवंत ई-जेन्क्स (E-Jenks) (इ.स. 1900) यांनी आपल्या 'A History of Politics' या ग्रंथामध्ये प्रबलतेच्या सिद्धान्ताचे समर्थन केले आहे.
युद्धामुळे राज्यसंस्थेवर कायमस्वरूपी नियंत्रण ठेवता येते, हे दोन प्रकारे घडविता येते.(अ) दुसऱ्यावर विजय मिळवून, (ब) स्वतःचा पराभव होऊ न देणे.
राज्यसंस्था ही विविध घटकांचा परिणाम आहे.मार्क्सवादी विश्लेषणाने हा सिद्धान्त स्वीकारला आणि राज्यसंस्थेमार्फत 'प्रबळ / शक्तिशाली' शोषण करतात असे मानले.
"जे सर्वोत्तम असेल तेच टिकेल" असे प्रतिपादन केले.दुबळे नष्ट होणे आणि सामर्थ्यवान टिकून राहणे हा उत्क्रांतीचा नियम आहे.
शोषणव्यवस्था टिकून राहावी म्हणून महात्मा गांधींनीही असे म्हटले की, प्रबलतेचा/शक्तीचा सिद्धान्त सत्ताश्रेष्ठांकडून वापरला जातो.
टी.एच.ग्रीन यांच्या मते, राज्याच्या शक्तींचा सिद्धान्त फारसा टिकणारा नाही.पाशवी बळाच्या आधारावर असलेली सत्ता टिकत नाही म्हणजे "राज्याचा पाया बळात नसून लोकांच्या इच्छेत आणि पाठबळात असतो."
मानव हा इतर प्राण्यांपेक्षा वेगळा आहे.त्याचे वेगळेपण त्याच्या विवेकशक्ती (Reason) आणि नैतिक धारणा (Ethics) यामुळे अस्तित्वात येतो.सत्य आणि नीतिमत्ता यांपासून फारकत घेतलेले सामर्थ्य हे पराभूत होते.लोकसंमती आणि नैतिकता हेच 'स्थिरपद' राज्याचे खरे आधार असतात.
गांधीजींनी नैतिकतेच्या आधारे शक्ती सिद्धान्तावर आधारलेल्या राज्यसत्तेला आव्हान दिले आणि प्रबलतेची सत्ता नष्ट झाली.

पितृसत्ताक सिद्धान्त (Patriarchal Theory)

सर हेन्री मैन (इ.स. 1822-88) यांनी 'प्राचीन कायदा' (Ancient Law) 1861 या ग्रंथात आणि नंतर 'Early History of Institutions' - 1875 या ग्रंथामध्ये राज्यसत्तेच्या उगमाचा पितृसत्ताक सिद्धान्त मांडला आहे.
मैन यांनी:
- काही संस्कृतीचा होणारा ऱ्हास किंवा त्याचे मागास असणे उदा., इन्का, माया सुमेरियन;
- विशिष्ट वांशिकता आणि त्यांचा इतिहास उदा., रोमन, तैगा;
- प्राचीन कायदा (रोमन आणि हिंदू) उदा., राजसत्तेची वस्त्रे इत्यादी - या तीन घटकांच्या आधारे राज्याच्या निर्मितीच्या पितृसत्ताक सिद्धान्ताची चर्चा केली आहे.
मैन यांच्या मते, कुटुंब हा आदिम समाजाचा आधार होता.ज्येष्ठ पुरुषांचे यावर नियंत्रण होते.त्याचबरोबर त्यांचे संपूर्ण जीवनावर नियंत्रण होते.या पुरुषप्रधान कुटुंबातून पुरुषप्रधान अशी अनेक कुटुंबे निर्माण झाली.यातून पितृसत्ताक जमातींची निर्मिती झाली या जमातींनी 'राज्य' निर्माण केले.
कूळ -> गृहे -> जमात/जनपदे/महाजन पदे -> राज्य - अशी वर्गवारी मैन यांनी केली आहे.म्हणजेच 'राज्य' हे कुटुंबाचाच विस्तार तर 'पिता' हा कुटुंबप्रमुख ठरतो.हा कुटुंबप्रमुख जुन्या करारातील 'पेट्रीआर्क' होय.
भारतातील कुटुंब पद्धतीच्या आधारे मैन यांनी पुढील प्रकारे विश्लेषणं केले आहे.- 'कूळ-गृह-जनपदे-महाजनपदे-राज्य' या राज्यसंस्थेचे आधार पितृसत्ताक अधिकार वंशपरंपरेने प्राप्त झाले आहेत.पुरुषी नातेसंबंध, कायमस्वरूपी विवाह हे आहेत.विवाह नावाच्या सामाजिक संस्थेने राज्यसंस्थेला बळकटी येते.यातूनं पितृसत्ताक संबंध टिकून राहतात.बहुपत्नीत्वाच्या पद्धतीने राज्यसत्तेवर पितृसत्ताक वर्चस्व टिकून राहते.पितृसत्ताक अधिसत्ता ही या प्रकारे पितृसत्ताक कुटुंबातून निर्माण होते.
गार्ड लाहिनर यांच्या मते राज्य निर्माण होण्यापूर्वीपासून पितृसत्ता अस्तित्वात आहे.

ऐतिहासिक/उत्क्रांतिवादी सिद्धान्त (Historical/Evolutionary Theory)

राज्याच्या उदयासंबंधी वस्तुनिष्ठ दृष्टिकोनातून विश्लेषण करणारा सिद्धान्त म्हणून उत्क्रांतिवादी सिद्धान्त ओळखला जातो.यालाच राज्याच्या निर्मितीचा ऐतिहासिक सिद्धान्त असेही म्हणतात.
उत्क्रांतिवादी सिद्धान्तानुसार, राज्याची निर्मिती अचानक किंवा एकाएकी झालेली नसून त्याचा इतिहासाच्या ओघात हळूहळू विकास होत गेला आहे.तसेच राज्याच्या विकासाला अनेक घटक कारणीभूत झाले आहेत.

रक्तसंबंध (Blood Relation)

प्राथमिक समाजातील सर्व संस्था रक्तसंबंधावर आधारित होत्या.

धर्म (Religion)

रक्तसंबंध व धर्म ही प्राथमिक समाजातील मानवी जीवनाचे दोन महत्त्वपूर्ण भाग होते.त्यांनी मानवाला एकत्र आणण्याचे आणि त्यांच्यात सामाजिक जाणीव निर्माण करण्याचे कार्य केले.धर्मामुळे समाज संघटित होण्यास मदत झाली.

संपत्तीचे संरक्षण (Protection of Property)

संपत्तीच्या संरक्षणासाठी आणि तिच्या वाटपाचा प्रश्न सोडविण्यासाठी सामाजिक नियंत्रणाची गरज निर्माण झाली व यातूनच राज्याची निर्मिती झाली.

समूहाचे संरक्षण (Protection of Group)

समाजाच्या प्राथमिक अवस्थेमध्ये टोळीच्या संरक्षणाचा प्रश्न निर्माण झाल्यावर नेतृत्वाची गरज निर्माण झाली.तेव्हा सामाजिक नियंत्रण आणि नेतृत्वाची गरज यामुळे औपचारिक राज्याची स्थापना करणे आवश्यक ठरले.

शक्ती (Power)

शक्ती हा देखील राज्याच्या निर्मितीमधील महत्त्वाचा घटक होता.कारण प्रारंभीच्या काळात नेतृत्वाचा प्रश्न शक्तीच्या आधारावरच सोडविण्यात आला होता.

राजकीय जागृती (Political Awareness)

राजकीय जागृती म्हणजे आपली राजकीय उद्दिष्टे राजकीय संघटनेमार्फतच साध्य करण्यासंबंधीची लोकांमध्ये निर्माण झालेली जाणीव होय.

राज्यसंस्था अस्तित्वात येण्यापूर्वी मानव निसर्गावस्थेमध्ये राहत होता.
निसर्गावस्था ही राज्यविहीन अवस्था होती.या अवस्थेत नैसर्गिक कायदे अस्तित्वात असतात.
राज्याची निर्मिती ही दैवी इच्छा नाही तर ती लोकांमधील करार आहे.
भारताच्या संदर्भात महाभारत, मनुस्मृती, बौद्ध वाङ्मय व कौटिल्याचे अर्थशास्त्र यांमध्ये राज्याच्या निर्मितीचा उल्लेख आढळतो.
बौद्ध वाङ्मयात पृथ्वीच्या उदयापासून राज्याच्या उदयापर्यंतची कल्पना मांडली आहे.

Studying That Suits You

Use AI to generate personalized quizzes and flashcards to suit your learning preferences.