15-17. Yüzyıl Felsefesi

15. - 17. Yüzyıl Felsefesi: Dönemi Hazırlayan Düşünce Ortamı

• 12. yüzyılda Antik Yunan felsefesi Batı'ya çevrildi.
• Kopernik'in güneş merkezli evren modeli ve Galileo'nun deney ve gözlem vurgusu ile coğrafi keşifler ve bilimsel gelişmeler yaşandı.
• Katolik Kilisesi'ne tepki olarak dini reformlar ortaya çıktı ve dinin mutlak otoritesi sarsıldı.

Karakteristik Özellikler

• Skolastik düşünce inanç merkezliyken, modern düşünce akıl ve deneyi ön planda tutar.
• Bilimsel yöntem, Aristoteles'in tümdengeliminden Bacon'ın tümevarımına doğru evrildi.

Önemli Filozoflar ve Görüşleri

• Machiavelli: Siyasetin ahlaktan bağımsız olması gerektiğini savunur ("Prens" adlı eser).
• Bacon: Empirizmin öncüsüdür ve tümevarım yöntemini geliştirmiştir.
• Descartes: Rasyonalizmin babası olarak bilinir ve "Cogito, ergo sum" (Düşünüyorum, öyleyse varım) sözüyle tanınır.
• Hobbes: Toplum sözleşmesi teorisini savunur, insan doğasının bencil olduğunu ve mutlak otorite gerektiğini belirtir.
• Spinoza: Panteizmi savunur (Tanrı ve doğa aynı şeydir).
• Leibniz: Monadoloji teorisiyle bilinir, evrenin bölünemeyen monadlardan oluştuğunu ileri sürer.
• Newton: Mekanik evren anlayışını benimser.
• Galileo: Deney ve gözleme dayalı bilimsel bir yaklaşım sergiler.

18. - 19. Yüzyıl Felsefesi: Dönemi Hazırlayan Düşünce Ortamı

• Aydınlanma Hareketi: Akıl, bilim ve bireysel özgürlük ön plandadır.
• Sanayi Devrimi: Bilim ve teknoloji gelişerek toplum yapısını değiştirmiştir.

Karakteristik Özellikler

• Akıl ve bilimin üstünlüğü kabul edilir, tüm bilgi akıl ve gözlem temellidir.
• Pozitivizm ve bilimsel yöntem Auguste Comte'un üç hal yasası (teolojik, metafizik, pozitif dönemler) ile temsil edilir.
• İnsan hakları ve hukuk devleti gibi kavramlar özgürlük ve eşitlik fikriyle gelişir.

Önemli Filozoflar ve Görüşleri

• Kant: Bilgi deney ve aklın birleşimiyle oluşur (sentetik a priori yargılar) ve ödev ahlakı anlayışını geliştirir.
• Hegel: Diyalektik idealizmi (tez-antitez-sentez yöntemi) savunur.
• Marx: Tarihsel materyalizmi ve sınıf mücadelesi teorisini ortaya koyar.
• J.S. Mill: Faydacılığı (en çok sayıda insan için en fazla mutluluk) savunur.
• Comte: Bilginin gözlem ve deneyle elde edilmesi gerektiğini savunan pozitivizmin temsilcisidir.

Fransız İhtilali ve Felsefi Etkisi

• Özgürlük, eşitlik ve kardeşlik gibi kavramlar felsefi düşünceye yansır.
• Ansiklopedistler, bilginin halkla paylaşılmasını savunur (Diderot ve d'Alembert).

Ütopya ve Distopya Eşleştirmeleri

• Ütopya (Thomas More): Özel mülkiyetin olmadığı ideal toplum.
• Yeni Atlantis (Francis Bacon): Bilim merkezli ideal toplum.
• Güneş Ülkesi (Campanella): Bilim insanlarının yönettiği toplum.
• Cesur Yeni Dünya (Aldous Huxley) ve 1984 (George Orwell): Distopya örnekleri.

Temel Kavramlar (3. ve 4. Üniteler)

• Rasyonalizm (Akılcılık): Bilginin kaynağı akıldır (Descartes, Spinoza, Leibniz).
• Empirizm (Deneycilik): Bilginin kaynağı deney ve gözlemdir (Locke, Bacon, Hume).
• Panteizm: Tanrı ve doğa aynı şeydir (Spinoza).
• İndüksiyon: Tekil gözlemlerden genel ilkelere ulaşma yöntemidir (Bacon).
• Dedüksiyon: Genel ilkelerden tekil sonuçlar çıkarma yöntemidir (Descartes).
• Tabula Rasa (Boş Levha): İnsan zihni doğuştan boş bir levhadır (Locke).
• Töz (Substance): Varlığın temelini oluşturan değişmeyen özdür (Descartes: Ruh ve madde, Spinoza: Tek töz).
• Skolastik Felsefe: Orta Çağ'da Kilise'nin egemen olduğu inanç temelli felsefedir.
• Ütopya: Mükemmel toplum tasarımıdır (Thomas More - Ütopya).
• Distopya: Baskıcı ve olumsuz gelecek tasarımıdır (George Orwell - 1984).
• Diyalektik: Tez, antitez ve sentez yoluyla ilerleyen düşünce sürecidir (Hegel).
• Aydınlanma: 18. yüzyılda akıl ve bilime dayalı düşünme hareketidir.
• Doğal Haklar: İnsanların doğuştan sahip olduğu temel haklardır (Locke: Yaşam, özgürlük, mülkiyet).
• Toplum Sözleşmesi: Bireylerin haklarını devlete devretmesiyle oluşan düzendir (Hobbes, Locke, Rousseau).

Önemli Filozoflar ve Temel Görüşleri (3. ve 4. Üniteler)

• Francis Bacon (1561-1626): Empirizm'in öncüsüdür; bilgi, deney ve gözlemle elde edilir. İndüksiyon yönteminin temelini atmış ve "Yeni Atlantis" adlı bilimsel ütopya eserini yazmıştır.
• René Descartes (1596-1650): Rasyonalizmin babasıdır; bilgiye akıl yoluyla ulaşılır. Metodik şüphe ile kesin bilgiye ulaşmak için her şeyden şüphe edilir; "Cogito, ergo sum" (Düşünüyorum, öyleyse varım) varlığın kesin kanıtıdır. İkici (Dualist) Töz Anlayışı: Ruh (düşünen) ve madde (yer kaplayan) ayrımını yapar.
• Thomas Hobbes (1588-1679): Materyalist felsefeyi benimser ve gerçekliğin maddesel temelli olduğunu savunur. Toplum Sözleşmesi: İnsan doğası bencildir, bu nedenle güçlü bir devlet (Leviathan) gereklidir. Eseri: Leviathan (Mutlak monarşiyi savunur).
• John Locke (1632-1704): Empirizm ve Tabula Rasa: Zihin doğuştan boş bir levhadır; bilgi deneyle kazanılır. Doğal Haklar: Yaşam, özgürlük, mülkiyet hakları devlet tarafından korunmalıdır. Eseri: İnsan Anlığı Üzerine Deneme.
• Baruch Spinoza (1632-1677): Panteizm: Tanrı ve doğa aynı şeydir; tek bir töz vardır. Nedensellik İlkesi: Evren zorunluluk yasalarına bağlıdır. Eseri: Ethica (Ahlak Üzerine).
• Gottfried Wilhelm Leibniz (1646-1716): Monadoloji: Evren, monad denilen bağımsız varlıklardan oluşur. En İyi Dünya İlkesi: Tanrı, mümkün olan en mükemmel dünyayı yaratmıştır.
• Immanuel Kant (1724-1804): Bilgi Teorisi: Bilgi, deney ve aklın birleşimiyle oluşur (Sentetik a priori yargılar). Ödev Ahlakı: Ahlaki değer, niyete dayanır. "İyi niyet, ahlakın temelidir." Eseri: Saf Aklın Eleştirisi.
• George Wilhelm Friedrich Hegel (1770-1831): Diyalektik İdealizm: Tez, antitez ve sentez yoluyla gelişen düşünce. Mutlak İdea: Tüm gerçeklik, mutlak aklın bir açılımıdır. Eseri: Tinin Fenomenolojisi.
• Auguste Comte (1798-1857): Pozitivizm: Bilgi, gözlem ve deney yoluyla elde edilir. Üç Hal Yasası: İnsan düşüncesi teolojik, metafizik ve pozitif aşamalardan geçer. Eseri: Pozitif Felsefe Dersleri.
• Karl Marx (1818-1883): Tarihsel Materyalizm: Tarihi ekonomik ilişkiler belirler. Sınıf Mücadelesi: Toplum, burjuvazi (sömürenler) ve proletarya (sömürülenler) arasındaki çatışmayla ilerler. Eseri: Komünist Manifesto (F. Engels ile birlikte).
• J.S. Mill (1806-1873): Faydacılık (Utilitarizm): En çok sayıda insan için en fazla mutluluk ilkesi. Özgürlük İlkesi: Bireyin özgürlüğü, başkalarına zarar vermediği sürece sınırsızdır. Eseri: Özgürlük Üzerine.
• Machiavelli (1469-1527): Gerçekçi Siyaset: Siyaset, ahlaktan bağımsız olmalıdır. Güç ve İktidar: "Amaca ulaşmak için her yol mubahtır." Eseri: Prens (Liderlerin nasıl davranması gerektiğini açıklar).
• Thomas More (1478-1535): Ütopya Anlayışı: Mükemmel bir toplum düzeni tasarımı. Eseri: Ütopya (Özel mülkiyetin olmadığı ideal toplum tasviri).
• Francis Bacon (1561-1626): Bilimsel Yöntem: Gözlem ve deneye dayalı bilgi anlayışı (Empirizm'in temelleri). Eseri: Yeni Atlantis (Bilimsel bir ütopya).