જૈન ધર્મ અને મહાવીર સ્વામી

અહીં તમારા માટે પાઠયના આધારે વિગતવાર અભ્યાસ નોંધો છે:

નોંધ

• આ સામગ્રી ફક્ત અંત્યોદય જ્ઞાનપીઠના વિદ્યાર્થીઓ માટે જ છે
• કોઈએ આનો વ્યવસાયિક ઉપયોગ કરવો જોઈએ નહીં
• નુકસાનીઓ માટે, તેનો ઉપયોગ કરનાર જવાબદાર રહેશે અને તપાસ વગર ઉપયોગ કરવા બદલ કાનૂની કાર્યવાહી કરવામાં આવશે.

જૈન ધર્મ

• જૈનોની માન્યતા અનુસાર જૈન ધર્મની સ્થાપના અનાદિકાળથી થઈ
• કુલ ૨૪ તીર્થંકરોનો વિચાર રજૂ કરાયો છે
• આદિનાથ તરીકે ઓળખાતા ઋષભદેવને પ્રથમ તીર્થંકર અને જૈન ધર્મના સ્થાપક ગણવામાં આવે છે અને સાંઢ તેમનું પ્રતીક છે
• બીજા તીર્થંકર અજિતનાથ હતા અને હાથી તેમનું પ્રતીક હતું
• ૨૨માં તીર્થંકર નેમિનાથ હતા, જેમનું પ્રતીક શંખ હતું અને તેઓ ભગવાન કૃષ્ણના સમકાલીન હતા
• પાર્શ્વનાથ, ૨૩મા તીર્થંકર કાશીના રાજા અશ્વસેનના પુત્ર હતા, માતાનું નામ વામા અને પત્નીનું નામ પ્રભાવતી હતું અને તેમનું આયુષ્ય ૧૦૦ વર્ષનું માનવામાં આવે છે અને તેમનું પ્રતીક સાપ છે
• તેઓએ જૈન ધર્મના પાંચ મહાવ્રતોમાંથી ચાર આપ્યા: સત્ય, અસ્તેય (ચોરી ન કરવી), અહિંસા અને અપરિગ્રહ (સંગ્રહખોરી ન કરવી), જ્યારે બ્રહ્મચર્ય મહાવીર સ્વામીએ આપ્યું હતું

મહાવીર સ્વામી

• મહાવીર સ્વામી જૈન ધર્મના ૨૪મા તીર્થંકર હતા અને પાર્શ્વનાથના અનુયાયી હતા
• 30 વર્ષની વયે મહાવીર સ્વામીએ ઘર છોડ્યું, અને 12 વર્ષની તપસ્યા પછી રૂજુપાલિકા નદીના કિનારે અને ભૂમ્ભિક ગામ નજીક સાલ વૃક્ષ નીચે કૈવલ્યજ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યું, જેનાથી તેઓ કેવલી બન્યા
• દુઃખ અને વેદનાના બંધનોથી મુક્ત થવાને કારણે તેઓ નિર્ગ્રંથ તરીકે પણ ઓળખાય છે અને ઈન્દ્રિયો પર મેળવેલા વિજયને લીધે તેઓ જિન તરીકે ઓળખાય છે, જેના પરથી તેમના અનુયાયીઓ જૈન તરીકે ઓળખાયા
• કૈવલ્યજ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યા પછી તેમણે ૩૦ વર્ષ સુધી વૈશાલી, વિદેહ અને મગધમાં ઉપદેશ આપ્યો અને ૭૨ વર્ષની ઉંમરે મગધની રાજધાની રાજગૃહ નજીક આવેલા પાવાપુરીમાં તેમનું નિર્વાણ થયું.
• જન્મ: ઇ.સ. પૂર્વે 599, જન્મ સ્થળ: કુંડગ્રામ, વૈશાલી (જ્ઞાતૃક કુળ)
• મૂળ નામ: વર્ધમાન અને પ્રતીક સિંહ હતું
• માતા: ત્રિશલા દેવી (લિચ્છવી નરેશ ચેટકના બહેન), પિતા: સિદ્ધાર્થ
• ભાઈ: નંદીવર્ધન, પત્ની: યશોદા, પુત્ર: પ્રિયદર્શના, જમાઈ: જમાલી
• મહાવીરસ્વામીએ કર્મોના બંધનમાંથી મુક્ત થવા માટે ત્રણ રત્નનો માર્ગ આપ્યો, જેમાં સમ્યક્ જ્ઞાન, સમ્યક્ દર્શન અને સમ્યક્ ચારિત્ર્યનો સમાવેશ થાય છે
• સમ્યક્ ચારિત્ર્યમાં પાંચ મહાવ્રતોનો પણ સમાવેશ થાય છે: સત્ય, અહિંસા, અસ્તેય, અપરિગ્રહ અને બ્રહ્મચર્ય
• જૈન ધર્મનું તત્વજ્ઞાન અનેકાંતવાદ અથવા સ્યાદવાદ તરીકે પણ ઓળખાય છે, જે કોઈપણ વસ્તુને બધી બાજુથી જોવાની હિમાયત કરે છે
• કોઈપણ બાબતની તપાસ કે રજૂઆત ૭ રીતે કરી શકાય છે (આ નિયમ આઈન્સ્ટાઈનના સાપેક્ષતાના સિદ્ધાંતને સમાન છે) "અહિંસા પરમો ધર્મ" એ જૈન ધર્મનું મૂળ સૂત્ર છે અને સપ્તભંગી ન્યાયનો સિદ્ધાંત જૈન ધર્મ સાથે ગાઢ રીતે જોડાયેલો છે

મહાવીર સ્વામીના ઉપદેશો અને જૈન ધર્મગ્રંથો

• મહાવીર સ્વામીએ અર્ધમાગધી ભાષામાં ઉપદેશ આપ્યો હતો
• જૈન ધર્મ પરિષદો

જૈનધર્મની સભાઓ

• ઈ.પૂ. 298માં પાટલીપુત્રમાં ચન્દ્રગુપ્ત મૌર્યના શાસનમાં સ્થૂલીભદ્રની અધ્યક્ષતામાં શ્વેતાંબરની સ્થાપના થઈ, અને જૈન ધર્મના ગ્રંથોની મૌખિક રચના થઈ
• ઈ.પૂ. 512માં વલભીમાં ધ્રુવસેન-1ના શાસનમાં દેવાનિશ્રમાશ્રવણની અધ્યક્ષતામાં જૈન ધર્મના ગ્રંથો લિપીબદ્ધ થયા
• કલ્પસૂત્રની રચના ભદ્રબાહુએ કરી હતી
• બીજી જૈન સમિતિમાં, જૈન સિદ્ધાંતો દર્શાવતા બાર મૌખિક અંગોને 45 આગમગ્રંથો રૂપે ગ્રંથસ્થ કરવામાં આવ્યા અને 'આગમ' જૈન ધર્મનો પવિત્ર ગ્રંથ બન્યો
• અને પ્રાચીન જૈન મઠને 'બસદી' તરીકે ઓળખવામાં આવે છે
• જૈન ધર્મના ધર્મગ્રંથોમાં આધ્યાત્મિક ભાવનાઓ, ધાર્મિક કથાઓ, શિલ્પશાસ્ત્ર અને તીર્થંકરોના સ્તોત્રો મુખ્ય છે
• તે ઉપકાર ણે વિજ્ઞાન, કાવ્યો, વાર્તાઓ, નાટકો અને નિબંધો દ્વારા જૈન ધર્મને પ્રોત્સાહન આપ્યું
• ભારતમાં આર્ય અને દ્રવિડિયન ભાષાઓ અને બોલીઓમાં જૈન સાહિત્ય અસ્તિત્વ ધરાવે છે

જૈનમૂર્તિઓ

• જૈન મંદિરો અનેક દેવીઓ અને તીર્થંકરો ધરાવે છે, જેમાં અંબિકા, ચક્રેશ્વરી, જ્વાલિની, પદ્માવતી, ચામુંડા, મહાદેવી, ભારતી અને સરસ્વતી મુખ્ય છે
• જૈની સંપ્રદાયોમાં તીર્થંકરોની મૂર્તિ સાથે યક્ષ, શાસન દેવી અને ચિહ્નો પણ અંકિત હોય છે

કલાક્ષેત્ર

• મેસુરુના ચંદ્રગિરિ પહાડ પરની ગોમતેશ્વર (બાહુબલી) ની ઉંચી પ્રતિમા એ મધ્યકાલીન જૈન શિલ્પકલાનું ઉત્તમ ઉદાહરણ છે
• ઓરિસ્સાના પૂરી જિલ્લામાં રાજા ખારવેલે ઉદયિગિરિ અને ખંડગિરિ પર્વતો પર 35 ગુફાઓ કોતરી છે, જેમાં રાણી ગુફા અને ગણેશ ગુફા સૌથી રસપ્રદ ગુફાઓ છે
• પશ્ચિમ ભારતના એલોરાના જૈન ગુફા સ્મારકોમાં, ઈન્દ્ર સભા મંડીર ખૂબ જ પ્રસિદ્ધ છે
• ગુજરાતના પાલીતાણા (શેત્રુંજય) અને ગિરનાર પર્વતો મધ્યકાલીન જૈન મંદિરોનું ઘર છે
• કુંભારરયા રિલ્ટો અને પાથોઆવા ગુરૂપૂના ગુરૂપૂડ લ્યુઈલ્ટો, વાસનિલસા, ગુલપેરિયાના ગુર્લા લૈડ્સ
• વસાવામા પના આયન આત્માનંદોના લિએસ્ટાઈકોસ અને પડાડોઆવા ઉકિલનો કુકરાટોના પડોઆયાના ડિવઝામાં

જૈન ધર્મના મુખ્ય સિદ્ધાંતો

• પાંચ વ્રત, તિરત્ન, ચાર ભાવના અને ત્રણ ગુપ્તિઓ
• પાંચ સાવધાનીઓ: યામસનનતિ, હયામસનનતિ, યામસનનતિ, ક્ષનત અને પરિસ્મૃતિ સંમિતિત મનોગુપ્તિઓ
• યોગ્ય વ્રતો: સત્ય, અહિંસા, અસ્તેય, બ્રહ્મચર્ય અને પરિગ્રહ
• તિરત્નો: યોગ્ય જ્ઞાન, આદર અને પાત્રતા દર્શાવો

24 તીર્થંકરો

• તેમના પ્રતીકો દર્શાવે છે જેમ કે, ઋષભદેવજીને બળદનું ચિહ્ન, અજિંકનાથ ને હાથી અને સંભવનાથજી ને ઘોડો

બૌદ્ધ ધર્મ

• ગૌતમ બુદ્ધ, બૌદ્ધ ધર્મના સ્થાપક હોવાનું મનાય છે
• બૌદ્ધકથાઓ મુજબ, ગૌતમ પહેલાં આનંદમાં જીવતા હતા પરંતુ ઘર છોડ્યા પછી તેમણે દુઃખી લોકો તરફ તેમની સંવેદના વધારી
• તેમણે આલાર કલામના આશ્રમ અને રામપુત્ર રુદ્રકના આશ્રમની મુલાકાત લીધી
• 6 વર્ષ ની તપસ્યા બાદ તેમને વેશાખી પૂર્ણિમાના દિવસે બોધિ (જ્ઞાન) પ્રાપ્ત થયું અને બુદ્ધ તરીકે જાણીતા થયા
• ઋષિ પાટણ (સારનાથ)માં તેમણે પ્રથમ ઉપદેશ આપ્યો, જેને ધર્મચક્રપર્વતન તરીકે ઓળખવામાં આવે છે
• તેમના ઉપદેશો સંસ્કૃતમાં નહિ પરંતુ લોકોની ભાષા પાલીમાં આપવામાં આવ્યા
• તેમના ઉપદેશોને કારણે આ ધર્મ બૌદ્ધ ધર્મ તરીકે ઓળખાયો
• દુ: ખ એ વિશ્વનો ભાગ છે એ બૌદ્ધ ધર્મ શીખવે છે. મોહ અને તરસ એ દુ:ખનું કારણ છે, કારણ કે, તેમાંથી છૂટકારો મેળવવાથી દુ:ખ દૂર થાય છે
• તમારા વિચારોને સુધારવાનું દુઃખ ઘટાડવાની ચાવી છે; આ "મધ્યમ માર્ગ" તરીકે ઓળખાય છે.
• આ માર્ગમાં આઠ જ્ઞાનતંતુઓ છે, યોગ્ય કામ, આજીવિકા, વલણ, વિભાવ, સમજ અને એકાગ્રતા
• પાંચ વર્ગનો માર્ગ - તેને આય અસ્તંગિક માળ પણ કહેવામાં આવે છે

અન્ય તથ્યો

• નિર્વાણ બૌદ્ધ ધર્મનું ઉચ્ચ ધ્યેય છે, સંસારના ચક્રમાંથી મુક્તિ મેળવવી એનો અર્થ થાય છે. એના માટે બુધ્ધે દસ શિલો ઉપર ભાર મૂકવાની વાત કરેલ છે:

  • અહિંસા

  • સત્ય

  • અપ્રતિગ્રહ

  • અયોગ્ય સમયે ભોજન ન કરવું

  • વધારે પૈસો એકઠો ન કરવો

  • ચોરી ન કરવી

  • ભ્રષ્ટાચાર ન કરવો

  • આરામદાયક જગ્યા માં ના સૂવું

  • વિજાતીય થી દુર રહેવું

  • નાચ-ગાન થી દૂર રહેવું

• ગૃહસ્થ જીવન જીવનારાઓ માટે પહેલી પાંચ શિલોનું પાલન જરૂરી છે