ทักษะการคิดและสมรรถนะการคิดขั้นสูง

ทักษะการคิด

• การคิดเป็นกระบวนการทางสมองที่ซับซ้อน เกิดจากสิ่งเร้าและสภาพแวดล้อมที่กระตุ้นให้เกิดการตัดสินใจ
• แบ่งการคิดออกเป็น 2 ระดับ:
  • การคิดขั้นพื้นฐาน: เกี่ยวกับความจำ การทำความเข้าใจ และการเรียกใช้ข้อมูลที่มีอยู่แล้ว คิดไม่ซับซ้อนและไม่ต้องการเหตุผลมาก
  • การคิดขั้นสูง: กระบวนการคิดซับซ้อน ใช้ทักษะมากมาย เช่น การคิดวิจารณญาณ การคิดเชิงระบบ การคิดสร้างสรรค์ และการแก้ปัญหา
• ปัจจัยที่กำหนดความซับซ้อนของการคิด: ปริมาณข้อมูลที่ใช้ เป้าหมายของการคิด ความยากง่ายของการตีความสิ่งเร้า ทักษะการคิดที่ใช้ ข้อจำกัดหรือเงื่อนไข ความหลากหลายในการเชื่อมโยง และระยะเวลาในการคิด

สมรรถนะการคิดขั้นสูง (HOTS)

• หมายถึงการคิดวิเคราะห์ สังเคราะห์ และตัดสินใจอย่างมีวิจารณญาณ ใช้เหตุผลรอบด้าน มีคุณธรรมและความเป็นเหตุเป็นผล
• มุ่งเน้นความเข้าใจเชื่อมโยงของสิ่งต่าง ๆ ใช้จินตนาการ เพื่อสร้างทางเลือกใหม่ในการแก้ปัญหาที่ซับซ้อน
• องค์ประกอบ 4 ประการ:
  • การคิดอย่างมีวิจารณญาณ (HOT-CTC): การคิดพิจารณาไตร่ตรองอย่างมีเหตุผล เพื่อตัดสินว่าสิ่งใดควรเชื่อหรือกระทำ ใช้ทักษะ/กลยุทธ์ต่าง ๆ (ตีความ ประเมิน วิเคราะห์ สรุปความ อธิบาย ฯลฯ)
  • การคิดเชิงระบบ (HOT-STM): มองภาพรวมของระบบและความสัมพันธ์ของชิ้นส่วนทั้งหมด เพื่อเข้าใจรากเหง้าของปัญหาและหาทางแก้ปัญหาอย่างมีประสิทธิภาพ
  • การคิดสร้างสรรค์ (HOT-CRT): คิดหลากหลาย ริเริ่ม ประเมิน ปรับปรุง และพัฒนาความคิดใหม่ ๆ เพื่อแก้ปัญหาหรือสร้างทางเลือกใหม่
  • การคิดแก้ปัญหา (HOT-PRB): ระบุปัญหา นิยามปัญหา รวบรวมข้อมูล เลือกทางเลือก และดำเนินการแก้ปัญหาอย่างมีประสิทธิภาพ

การคิดอย่างมีวิจารณญาณ (Critical Thinking)

• เป็นการคิดอย่างมีเหตุผลและวิเคราะห์ข้อเท็จจริง เพื่อเข้าใจปัญหาอย่างละเอียด
• กระบวนการพัฒนา: สงสัย, ระบุปัญหา, รวบรวมข้อมูล, จัดระบบข้อมูล, ตั้งสมมติฐาน, สรุป, และประเมินผลสรุป

การคิดเชิงระบบ (System Thinking)

• มองภาพรวมของระบบและความเชื่อมโยงของชิ้นส่วนต่าง ๆ
• ระดับการคิดเชิงระบบ: สถานการณ์, แบบแผนพฤติกรรม, โครงสร้างระบบ, และภาพจำลองความคิด

แนวทางการพัฒนาการคิดเชิงระบบ

• ระบุประเด็นปัญหา
• รวบรวมข้อมูลและศึกษาปัจจัยที่เกี่ยวข้อง
• พิจารณาความสัมพันธ์เชิงเหตุผลและผลของปัจจัย
• สร้างสรรค์แผนการแก้ปัญหา
• ประโยชน์ของการคิดเชิงระบบ: มองเห็นภาพรวมของระบบ เข้าใจความสัมพันธ์ของส่วนย่อย ช่วยแก้ปัญหาที่รากเหง้าได้

ความคิดสร้างสรรค์

• เป็นความสามารถในการคิดหลายแง่มุมเพื่อสร้างรูปแบบความคิดใหม่ ๆ นำไปสู่การประดิษฐ์และนวัตกรรม
• องค์ประกอบ: ความคิดคล่องตัว ความคิดยืดหยุ่น ความคิดริเริ่ม ความคิดละเอียดลออ
• ประโยชน์: เพิ่มประสิทธิภาพ บุคคล องค์กร และสังคม เพิ่มคุณค่า/ประโยชน์

การคิดแก้ปัญหา (Problem Solving Thinking)

• เป็นกระบวนการคิดเพื่อขจัดอุปสรรคและบรรลุเป้าหมาย
• ปัจจัยที่เกี่ยวข้อง: ประสบการณ์เดิม แรงจูงใจและอารมณ์ ความเชี่ยวชาญ ความสามารถในการคิดแบบอเนกนัย
• แนวทางการพัฒนา: ระบุปัญหา กำหนดความชัดเจนของปัญหา กำหนดกลยุทธ์ การจัดระบบสารสนเทศและทรัพยากร การติดตามและประเมินผลการแก้ปัญหา