ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା: ଇତିହାସ ଓ ସାହିତ୍ୟ

ଓଡ଼ିଆ ଏକ ଇଣ୍ଡୋ-ଆର୍ଯ୍ୟ ଭାଷା, ଯାହା ମୁଖ୍ୟତଃ ଭାରତର ଓଡ଼ିଶା ରାଜ୍ୟରେ କୁହାଯାଏ | ଏହା ଭାରତର ୨୨ଟି ଅନୁସୂଚିତ ଭାଷା ମଧ୍ୟରୁ ଗୋଟିଏ | ଏହି ଭାଷା ପଶ୍ଚିମବଙ୍ଗ, ଝାଡ଼ଖଣ୍ଡ, ଆନ୍ଧ୍ରପ୍ରଦେଶ ଏବଂ ଛତିଶଗଡ଼ର କିଛି ଅଞ୍ଚଳରେ ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ |

ଇତିହାସ ଏବଂ ବିବର୍ତ୍ତନ

ବିଶ୍ୱାସ କରାଯାଏ ଯେ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ମଗଧୀ ପ୍ରାକୃତରୁ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋଇଛି, ଯେପରିକି ଅନ୍ୟ ପୂର୍ବ ଭାରତୀୟ-ଆର୍ଯ୍ୟ ଭାଷା ଯଥା ବଙ୍ଗାଳୀ, ଆସାମୀ ଏବଂ ମୈଥିଳୀ | ଓଡ଼ିଆରେ ସର୍ବପ୍ରଥମ ଜଣାଶୁଣା ଲେଖାଗୁଡ଼ିକ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ୧୦ମ ଶତାବ୍ଦୀରୁ ମିଳିଥାଏ | ଏହି ଭାଷା ପୁରୁଣା ଓଡ଼ିଆ (୧୦ମ-୧୩ଶ ଶତାବ୍ଦୀ), ମଧ୍ୟ ଓଡ଼ିଆ (୧୩ଶ-୧୬ଶ ଶତାବ୍ଦୀ) ଏବଂ ଆଧୁନିକ ଓଡ଼ିଆ (୧୬ଶ ଶତାବ୍ଦୀରୁ ଆରମ୍ଭ) ସହିତ ବିଭିନ୍ନ ପର୍ଯ୍ୟାୟ ଦେଇ ଗତି କରିଛି | ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ବିବର୍ତ୍ତନ ଜଗନ୍ନାଥ ସଂସ୍କୃତି ସହିତ ଘନିଷ୍ଠ ଭାବରେ ଜଡ଼ିତ, ଯାହା ଫଳରେ ଧାର୍ମିକ ଗ୍ରନ୍ଥଗୁଡ଼ିକର ଅନୁବାଦ ଏବଂ ରୂପାନ୍ତର ହୋଇଛି |

ସାହିତ୍ୟ

ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ଏକ ସମୃଦ୍ଧ ପରମ୍ପରା ରହିଛି, ଯାହା ଅନେକ ଶତାବ୍ଦୀ ଧରି ବ୍ୟାପିଛି | ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର କିଛି ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଅଛନ୍ତି:

• ସାରଳା ଦାସ: ଜଣେ ୧୫ଶ ଶତାବ୍ଦୀର କବି, ଯିଏ ତାଙ୍କର ଓଡ଼ିଆ ମହାଭାରତ, ରାମାୟଣ ଏବଂ ଚଣ୍ଡୀ ପୁରାଣ ପାଇଁ ଜଣାଶୁଣା |
• ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସ: ଜଣେ ୧୬ଶ ଶତାବ୍ଦୀର କବି, ଯିଏ ତାଙ୍କର ଓଡ଼ିଆ ଭାଗବତ ପାଇଁ ଜଣାଶୁଣା, ଯାହା ଭାଗବତ ପୁରାଣର ଅନୁବାଦ ଅଟେ |
• ବଳରାମ ଦାସ: ଜଣେ ୧୬ଶ ଶତାବ୍ଦୀର କବି ଏବଂ ପଞ୍ଚସଖାଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଜଣେ, ଯିଏ ତାଙ୍କର ଜଗମୋହନ ରାମାୟଣ (ଦାଣ୍ଡି ରାମାୟଣ) ପାଇଁ ଜଣାଶୁଣା |
• ଅନନ୍ତ ଦାସ, ଅଚ୍ୟୁତାନନ୍ଦ ଦାସ, ଯଶୋବନ୍ତ ଦାସ: ପଞ୍ଚସଖାଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ଅନ୍ୟ କବିମାନେ |
• ଫକୀର ମୋହନ ସେନାପତି: ଆଧୁନିକ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟର ପିତା ଭାବରେ ବିବେଚିତ, ତାଙ୍କର ଉପନ୍ୟାସ ଯଥା "ଛଅ ମାଣ ଆଠ ଗୁଣ୍ଠ" ପାଇଁ ଜଣାଶୁଣା |
• ରାଧାନାଥ ରାୟ: ଆଧୁନିକ ଓଡ଼ିଆ କବିତାରେ ଏକ ପ୍ରମୁଖ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱ, ତାଙ୍କର କାବ୍ୟ (ଦୀର୍ଘ ବର୍ଣ୍ଣନାତ୍ମକ କବିତା) ପାଇଁ ଜଣାଶୁଣା |
• ମଧୁସୂଦନ ରାଓ: ଜଣେ କବି, ଲେଖକ ଏବଂ ସମାଜ ସଂସ୍କାରକ |
• ଗଙ୍ଗାଧର ମେହେର: ଜଣେ କବି, ଯିଏ ତାଙ୍କର ପ୍ରକୃତି ଅନୁପ୍ରାଣିତ କବିତା ପାଇଁ ଜଣାଶୁଣା |
• ସୀତାକାନ୍ତ ମହାପାତ୍ର: ଜ୍ଞାନପୀଠ ପୁରସ୍କାର ପ୍ରାପ୍ତ କବି |
• ପ୍ରତିଭା ରାୟ: ଜ୍ଞାନପୀଠ ପୁରସ୍କାର ପ୍ରାପ୍ତ ଔପନ୍ୟାସିକା |

ସାହିତ୍ୟିକ କାର୍ଯ୍ୟ ଏବଂ ଆନ୍ଦୋଳନ

ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ଉଲ୍ଲେଖନୀୟ କାର୍ଯ୍ୟଗୁଡ଼ିକ ମଧ୍ୟରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ:

• ସାରଳା ଦାସଙ୍କ ମହାଭାରତ, ରାମାୟଣ ଏବଂ ଚଣ୍ଡୀ ପୁରାଣ |
• ଜଗନ୍ନାଥ ଦାସଙ୍କ ଭାଗବତ |
• ଫକୀର ମୋହନ ସେନାପତିଙ୍କ "ଛଅ ମାଣ ଆଠ ଗୁଣ୍ଠ", "ରେବତୀ" ଏବଂ "ଲଛମା" |
• ରାଧାନାଥ ରାୟଙ୍କ "ମହାଯାତ୍ରା", "ଚିଲିକା" ଏବଂ "ଚନ୍ଦ୍ରଭାଗା" |
• ସବୁଜ ଯୁଗ: ୨୦ଶ ଶତାବ୍ଦୀର ପ୍ରାରମ୍ଭରେ ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ଏକ ରୋମାଣ୍ଟିକ ଆନ୍ଦୋଳନ |
• ପ୍ରଗତି ଯୁଗ: ଓଡ଼ିଆ ସାହିତ୍ୟରେ ସମାଜବାଦୀ ଏବଂ ମାର୍କ୍ସବାଦୀ ପ୍ରଭାବର ଏକ ସମୟ |

ବ୍ୟାକରଣ

ଓଡ଼ିଆ ବ୍ୟାକରଣ ଇଣ୍ଡୋ-ଆର୍ଯ୍ୟ ବ୍ୟାକରଣିକ ସଂରଚନା ଉପରେ ଆଧାରିତ | ଏହା ଅନ୍ୟ ପୂର୍ବ ଭାରତୀୟ-ଆର୍ଯ୍ୟ ଭାଷା ସହିତ ସମାନତା ବାଣ୍ଟିଥାଏ | ଓଡ଼ିଆ ଏକ କର୍ତ୍ତା-କର୍ମ-କ୍ରିୟା (SOV) ବାକ୍ୟ ସଂରଚନା ବ୍ୟବହାର କରେ | ବିଶେଷ୍ୟ ପଦ ଲିଙ୍ଗ, ବଚନ ଏବଂ କାରକ ପାଇଁ ରୂପ ବଦଳାଇଥାଏ | କ୍ରିୟାପଦ କାଳ, ଦିଗ, ମନୋଭାବ ଏବଂ ବ୍ୟକ୍ତି ପାଇଁ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋଇଥାଏ | ଓଡ଼ିଆରେ କ୍ଲିଟିକ୍ସ ଏବଂ ପାର୍ଟିକ୍ଲିସର ଏକ ସମୃଦ୍ଧ ପ୍ରଣାଳୀ ରହିଛି, ଯାହା ଅର୍ଥକୁ ଭିନ୍ନତା ପ୍ରଦାନ କରିଥାଏ |

ଶବ୍ଦଭଣ୍ଡାର

ଓଡ଼ିଆ ଶବ୍ଦଭଣ୍ଡାର ସଂସ୍କୃତ, ପ୍ରାକୃତ ଏବଂ ଦ୍ରାବିଡ଼ ଭାଷାରୁ ଆସିଛି | ଏହା ପାର୍ସୀ, ଆରବୀ ଏବଂ ଇଂରାଜୀରୁ ମଧ୍ୟ ଶବ୍ଦ ନେଇଛି | ଏହି ଭାଷା ବଙ୍ଗାଳୀ, ଆସାମୀ ଏବଂ ମୈଥିଳୀ ସହିତ ଶବ୍ଦଗତ ସମାନତା ପ୍ରଦର୍ଶନ କରିଥାଏ |

ଲିପି

ଓଡ଼ିଆ ଲିପି କଳିଙ୍ଗ ଲିପିରୁ ବିକଶିତ ହୋଇଛି | ଏହି ଲିପି ହେଉଛି ଆବୁଗିଡା, ଯେଉଁଠାରେ ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଣ୍ଣଗୁଡ଼ିକର ଏକ ନିହିତ ସ୍ୱର ଥାଏ | ସ୍ୱରଗୁଡ଼ିକୁ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ଅକ୍ଷର ଭାବରେ କିମ୍ବା ବ୍ୟଞ୍ଜନ ବର୍ଣ୍ଣଗୁଡ଼ିକୁ ସଂଶୋଧନ କରୁଥିବା ଡାୟାକ୍ରିଟିକ୍ ଭାବରେ ଲେଖାଯାଏ | ଏହି ଲିପି ଓଡ଼ିଆ ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ସମ୍ବନ୍ଧିତ ଭାଷା ଲେଖିବା ପାଇଁ ବ୍ୟବହୃତ ହୁଏ |

ଧ୍ୱନିବିଜ୍ଞାନ

ଓଡ଼ିଆରେ ସ୍ୱର ଏବଂ ବ୍ୟଞ୍ଜନର ଏକ ଧ୍ୱନିମିକ ତାଲିକା ରହିଛି | ଏଥିରେ ନାସିକା ସ୍ୱରର ଏକ ସେଟ୍ ରହିଛି | ବ୍ୟଞ୍ଜନଗୁଡ଼ିକରେ ଷ୍ଟପ୍, ଘର୍ଷଣ, ଆଫ୍ରିକେଟ୍, ନାସିକା, ତରଳ ଏବଂ ଗ୍ଲାଇଡ୍ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ | ଓଡ଼ିଆ ଏକ ଅକ୍ଷର-ସମୟ ଭାଷା |