กฎหมายแพ่ง: ความรับผิดเพื่อละเมิด

• เอกสารนี้เป็นหน่วยที่ 1 เกี่ยวกับ "ความรับผิดเพื่อละเมิดในการกระทำของตนเอง" โดย ศาสตราจารย์ไพจิตร ปุญญพันธุ์ และผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.กฤติญดา เกิดลาภผล

แผนการสอนประจำหน่วย (ภาพรวม)

• ชุดวิชานี้คือกฎหมายแพ่งว่าด้วยละเมิดและทรัพย์สิน
• หน่วยนี้เน้นความรับผิดต่อการละเมิดจากการกระทำของตนเอง
• เนื้อหาแบ่งเป็นลักษณะทั่วไปของความรับผิดและเรื่องการละเมิดโดยหมิ่นประมาท, การพิพากษาคดี รวมถึง การร่วมกันทำละเมิด

แนวคิดสำคัญ

• ความรับผิดชอบต่อการละเมิด จำเป็นต้องมีการกระทำโดยเจตนาหรือประมาทเลินเล่อ ซึ่งก่อให้เกิดความเสียหายแก่ผู้อื่น
• การเผยแพร่ข้อมูลที่เป็นเท็จ ทำให้ผู้อื่นเสียหาย ถือเป็นการละเมิด

วัตถุประสงค์

• อธิบายและวินิจฉัยความรับผิดต่อการละเมิดในการกระทำของตนเองได้
• อธิบายและวินิจฉัยการละเมิดจากการหมิ่นประมาท, การดำเนินคดี และการร่วมกันทำละเมิดได้

กิจกรรมระหว่างเรียน

• ทำแบบประเมินตนเองก่อนและหลังเรียน
• ศึกษาเนื้อหาตอนที่ 1.1-1.2
• ทำกิจกรรมตามที่ได้รับมอบหมาย
• ฟัง CD เสียงประกอบชุดวิชา (ถ้ามี)
• ฟังรายการสอนทางวิทยุ/โทรทัศน์
• เข้าร่วมการสอนเสริม (ถ้ามี)

สื่อการสอน

• เอกสารการสอน
• แบบฝึกปฏิบัติ
• ซีดีเสียงประกอบชุดวิชา
• รายการสอนทางวิทยุ/โทรทัศน์
• การสอนเสริม (ถ้ามี) และ/หรือ ผ่านดาวเทียม (ถ้ามี)

การประเมินผล

• ประเมินจากแบบประเมินตนเองก่อนและหลังเรียน
• ประเมินจากกิจกรรมและการตอบคำถามท้ายเรื่อง
• ประเมินจากข้อสอบประจำภาคการศึกษา

ตอนที่ 1.1: ลักษณะทั่วไปของความรับผิดของบุคคลในการกระทำของตนเอง

หัวข้อเนื้อหา

• ความหมายของการกระทำ
• การกระทำโดยจงใจหรือประมาทเลินเล่อ
• การกระทำโดยผิดกฎหมาย
• การกระทำที่ก่อให้เกิดความเสียหายแก่ผู้อื่น
• ความเสียหายนั้นเป็นผลมาจากการกระทำของผู้กระทำความเสียหาย

แนวคิดหลัก

• การกระทำ หมายถึงการเคลื่อนไหวของบุคคลโดยรู้สึกถึงการเคลื่อนไหว, รวมถึงการงดเว้นการกระทำ
• จงใจ คือการรู้สึกสำนึกถึงผลเสียหายที่จะเกิด, ประมาทเลินเล่อ คือการไม่ใช้ความระมัดระวังที่ควร
• ผิดกฎหมาย หมายถึงการกระทำที่ไม่มีสิทธิหรือข้อแก้ตัวตามกฎหมาย
• ความเสียหายแก่ผู้อื่น หมายถึงความเสียหายที่เกิดแก่สิทธิของบุคคลอื่น
• ความเสียหาย จะพิจารณาตามทฤษฎีความเท่ากันแห่งเหตุ แต่ศาลอาจปรับลดหรือยกเว้นความรับผิดได้

วัตถุประสงค์

• อธิบายความหมายของการกระทำได้
• อธิบายหลักเกณฑ์ความรับผิดของบุคคลในการกระทำโดยจงใจหรือประมาทเลินเล่อได้
• อธิบายหลักเกณฑ์ความรับผิดของบุคคลในการกระทำโดยผิดกฎหมายได้

ความนำ: บ่อเกิดแห่งหนี้และมูลหนี้ละเมิด

• บ่อเกิดแห่งหนี้ไม่ได้มีแค่จากนิติกรรมสัญญา แต่อาจเกิดจาก “นิติเหตุ” เช่น จัดการงานนอกสั่ง, ลาภมิควรได้, และ “ละเมิด” ตามที่ระบุในประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์
• “ละเมิด” ในทางกฎหมายมีความหมายเฉพาะเจาะจง ไม่เหมือนความเข้าใจของคนทั่วไป
• ตัวอย่าง: การกระทำที่เป็นเหตุสุดวิสัย ไม่ถือเป็นการละเมิด

ความหมายของ "ละเมิด" ในอดีต

• แต่เดิมหมายถึงการ “ไม่ชอบด้วยกฎหมาย" เช่น ฝ่าฝืนพระบรมราชโองการ (ละเมิดพระราชอาญา)
• การกระทำผิดทางอาญา ผู้กระทำต้องได้รับโทษ และต้องเสียเงินสินไหมให้รัฐ
• ในปัจจุบัน กรมหลวงราชบุรีดิเรกฤทธิ์เรียกว่า “ประทุษร้ายทางแพ่ง” เพื่อให้ชัดเจนและไม่สับสนกับความผิดทางอาญา

ความหมายของ "ละเมิด" ในปัจจุบัน

• เป็นความรับผิดทางแพ่งที่เกิดจากการล่วงสิทธิผิดหน้าที่
• ป.พ.พ. มาตรา 420: ผู้ใดจงใจหรือประมาทเลินเล่อทำต่อบุคคลอื่นโดยผิดกฎหมายให้เขาเสียหาย...จำต้องชดใช้ค่าสินไหมทดแทน
• ผู้กระทำต้องกระทำโดยจงใจหรือประมาทเลินเล่อ โดยผิดกฎหมาย และก่อให้เกิดความเสียหาย (ชีวิต, ร่างกาย, อนามัย, เสรีภาพ, ทรัพย์สิน, สิทธิ)
• บุคคลอาจต้องรับผิดในการกระทำของตนเอง, บุคคลอื่น, หรือความเสียหายจากทรัพย์สิน
• กฎหมายมีบทบัญญัติเฉพาะในหมวดความรับผิดเพื่อละเมิด (ต่อจาก ป.พ.พ. มาตรา 420)
• อายุความในการเรียกร้องค่าเสียหายจากมูลละเมิด (ป.พ.พ. มาตรา 448) ครอบคลุมความเสียหายหลายประเภท (เช่น จากสัตว์, ความเสียหายจากโรงเรือน)
• ละเมิดต่างจากความรับผิดทางอาญา เพราะมีวัตถุประสงค์และการลงโทษต่างกัน
• ในเรื่องของโทษ อาญามุ่งสู่การป้องกันและปราบปราม ส่วนละเมิดมุ่งเยียวยา

เจตนา vs จงใจ

• “เจตนา” คือ รู้สำนึกและประสงค์ต่อผล/เล็งเห็นผล
• “จงใจ” คือแค่รู้สำนึก ไม่รวมถึงต้องประสงค์ต่อผล/เล็งเห็นผล
• เล็งเห็นผลทางแพ่ง ถือเป็น "ประมาทเลินเล่ออย่างร้ายแรง"
• ตัวอย่าง: ชกต่อย ( เจตนาทำร้าย), เสียชีวิต (ไม่มีเจตนา/เล็งเห็นผลถึงตาย = ความผิดฐานทำร้าย), ค่าเสียหายต้องชดใช้

ความรับผิดตาม ป.พ.พ. มาตรา 420

• บุคคลต้องรับผิดในการกระทำของตนเอง
• นักศึกษาต้องลำดับความเข้าใจ (1.1.1 -> 1.1.5)
• หากไม่ใช่มนุษย์, ก็ไม่ต้องพิจารณาเรื่องอื่นๆ ต่อไป

ความหมายของการกระทำ

• การกระทำ คือการเคลื่อนไหวในอิริยาบถโดยรู้สำนึกในความเคลื่อนไหว
• ไม่ใช่แค่เคลื่อนไหว แต่ต้องรู้สึกตัว
• ตัวอย่าง: ยกแก้วน้ำขึ้นดื่ม เป็นการกระทำ
• ถ้าไม่รู้ตัว (เช่น นอนพลิกตัว) ไม่ถือว่าเป็นการกระทำ

เด็กเล็ก vs ความรับผิด

• เด็กเล็ก (5-6 ขวบ) อาจถือว่ามีการกระทำได้ ถ้ามีสติรู้สำนึกในการเคลื่อนไหว
• บุคคลวิกลจริตหรือเมาสุรา ก็เช่นกัน (ถ้ายังมีสติ)

อาการแสร้งทำ

• อาการอย่างเดียวกับความเคลื่อนไหวตามธรรมชาติของมนุษย์
• ความเคลื่อนไหวที่รู้สำนึก เป็นการกระทำ

ผู้เยาว์และผู้พิการทางจิต

• มาตรา 429: แม้ไร้ความสามารถก็ยังต้องรับผิดในผลของการละเมิด
• บิดามารดา/ผู้อนุบาลต้องรับผิดร่วม เว้นแต่พิสูจน์ได้ว่าได้ใช้ความระมัดระวังตามสมควรแล้ว

ตัวอย่างคำพิพากษาศาลฎีกา 5689/2561

• ลูกหนี้ผิดนัดชำระดอกเบี้ยจากค่าสินไหมทดแทนเพื่อชดเชยจากการละเมิด
• เริ่มนับแต่เวลาที่ทำละเมิด

ตัวอย่างคำพิพากษาศาลฎีกา 6924/2561

• ขับเรือเร็วประมาททำให้ผู้โดยสารบาดเจ็บ
• จำเลยต้องรับผิดในผลแห่งการละเมิดด้วย

การงดเว้นไม่กระทำ

• การงดเว้นไม่กระทำที่ต้องทำตาม "หน้าที่" (กฎหมาย/ สัญญา/ ความสัมพันธ์/ ฐานะ)

1. หน้าที่ตามกฎหมาย:
   • สามีภริยาต้องช่วยเหลืออุปการะเลี้ยงดูกัน
   • บุตรต้องอุปการะเลี้ยงดูบิดามารดา
     • ถ้าไม่อุปการะเลี้ยงดู = ละเมิด
   • ต้องเป็นการละเว้นนั้นขัดต่อสิ่งที่กฎหมายบัญญัติไว้
2. หน้าที่ตามสัญญา:
   • สัญญากำหนดหน้าที่ => ต้องทำตามสัญญา
3. ความสัมพันธ์ทางข้อเท็จจริง:

• มีหน้าที่ต้องทำการตามสมควรเพื่อความปลอดภัยของบุคคลอื่น

คำพิพากษาศาลฎีกา: หน้าที่ตามกฎหมาย

• คดี 881/2495 - นายอำเภอไม่จดทะเบียนซื้อขายที่ดินตามคำขอ => ละเมิด
• คดี 5763/2541 - พนักงานสอบสวนไม่เก็บรักษาของกลางที่ยึดมาให้ดี => ละเมิด
• คดี 4493/2543 - นิติบุคคลอาคารชุด => ดูแลรักษาทรัพย์สินส่วนกลาง
• 11332/2555 - รพ.เอกชนปฏิเสธไม่รับรักษา เป็นเรื่องละเมิด
• 5211/2561 - ทุบทำลายกำแพงคอนกรีต
• 1172/2492 - คณะสงฆ์ไม่ให้บวช, ไม่ถือว่าเป็นการละเมิด
• 857/2512 - ไม่จัดคนเฝ้าบ้าน
• 13068/2558 - ไม่ฟ้องร้อง

สัญญา

• 7292/2543 : กรณีแพทย์ไม่ปฏิบัติตามสัญญาจ้างในการรักษา
• 11029/2553 : ทุจริตยักยอกเงินและปลอมลายเซ็น
• 8622/2559 : ทรัพย์สินห้างสูญหาย

ข้อสังเกต

• กฎหมายไม่ได้บัญญัติไว้ => ไม่เป็นหน้าที่
• ๑๙๙๖/๑๕๒๒ : การปฏิเสธไม่ให้บวชเป็นสมาชิก
• 15434/2558 : กรณีรถยนต์หายและที่จอดรถของจำเลย
• 2506/2560 : สูญหายในห้าง, ลูกค้าต้องดูแลเอง

การงดเว้นไม่กระทำ

• 400/2546 : โต๊ะนักเรียนชำรุด
• 1201/2502 : เทศบาลปล่อยปละบ่อน้ำ
• 769/2513 : สะพานผุที่เทศบาลประมาท
• 335/2532 : ก่อสร้างถนน, การไฟ, กรุงเทพฯ
• 6616/2558 : ห้างใช้กล้องแทนบัตร, เหตุโจรกรรม, งดเว้น
• 743/2561 : ห้างยกเลิก/ติดป้ายว่า ต้องดูแล

เรื่องที่ 1.1.2 การกระทำโดยจงใจหรือประมาทเลินเล่อ

จงใจ

• รู้สำนึกถึงผลเสียหาย
• ต่างกับ”จงใจ”ในทางอาญา
• 1104/2509 : ฆ่าคนตายโดยไม่เจตนา, แทงผู้ตาย, ใช้ 290, ทำร้ายแล้วถึงตาย ,420
• 8309/2548 โรงงานพ่นสี, มี 420, ได้รัรบความรำคาญแก่
• 7121/2560 : เจตนา,จงใจทำต่อผู้ตาย,420

ประมาท

• เลินเล่อและไม่ใช้, ต้อง,มาตรา659
• 429
• 5689/2561 ,425, ลูกหนี้, 6
• 2118/2553 ,แผ่นพับ
• 5129/2546 . อบอุน่
• 6040/2551
• 1053/2521 บังคัย
• 420
• 1712/2554

เรื่องที่ 1.1.3 การกระทำโดยผิดกฎหมาย

• ต้องมีกฎหมาย บ,ญญััติไว้โดยชัดแจ้ง
• -1172/2492 ไม่มี ม

421 มี, หน้าที่ 420 Rossel, 83-84

บทสรุป

• ถ้ากระทำโดยมีสิทธิ์ตามกฎหมาย ผลักดัน,421 บิดามารดา ต้อง 156
• กระทำต้อง,โดย 423

ตัวอย่าง

• บิดามารดาว่ากล่าง/ทำโทษ

คำพิพากษา

• 1443/2519, ป้ายกำหนด, ต้องปฎิบัติตาม
• 2549-2550, หาย

สรุป

• ถ้าเจ้าทำ 421 มิได้420

คดี

• 1104 , 290,, 420 852/2553 ย