การตัดสินใจเชิงจริยธรรมทางการพยาบาล

บทที่ 6 การตัดสินใจเชิงจริยธรรม (Ethical Decision Making)

• วัตถุประสงค์ของบทเรียนนี้คือการอธิบายลักษณะปัญหาและประเด็นจริยธรรมทางการพยาบาล รวมถึงอธิบายสถานการณ์ ตัวอย่าง และการตัดสินใจเชิงจริยธรรม
• เนื้อหาประกอบด้วย ความขัดแย้งทางจริยธรรม, ลักษณะของความขัดแย้งทางจริยธรรมการพยาบาล, สถานการณ์ที่พบบ่อย, การตัดสินใจเชิงจริยธรรม, ปัจจัยที่ใช้, กระบวนการตัดสินใจ, และรูปแบบการตัดสินใจ

ความขัดแย้งทางจริยธรรม

• เป็นสถานการณ์ที่มีสองทางเลือกที่เกิดขึ้นพร้อมกัน ซึ่งผู้เกี่ยวข้องต้องตัดสินใจเลือกทางหนึ่งโดยให้ผลกระทบต่ออีกทางหนึ่งน้อยที่สุด
• ทางเลือกแต่ละทางมักเกี่ยวข้องกับสิทธิ์ของบุคคล หลักการทางจริยธรรม และหลักจริยธรรม
• การตัดสินใจอาจมีมากกว่าหนึ่งทางเลือก หรืออาจไม่มีทางเลือกที่ดีที่สุด แต่หากต้องเลือก ควรเลือกทางที่ดีที่สุดและมีผลกระทบน้อยที่สุด

ประเด็นขัดแย้งทางจริยธรรมในทางการพยาบาล

• เมื่อเกิดขึ้น พยาบาลต้องตัดสินใจว่าจะทำอย่างไร และใช้เหตุผลทางจริยธรรมสนับสนุนการกระทำนั้น
• ทำให้พยาบาลเกิดความยากลำบากในการตัดสินใจว่าอะไรที่ควรทำหรือไม่ควรทำ
• สถานการณ์มักมีหลายบุคคลเข้ามาเกี่ยวข้อง เช่น แพทย์ พยาบาล ผู้รับบริการ และสมาชิกในครอบครัว ซึ่งแต่ละคนอาจมีมุมมองและค่านิยมที่ต่างกัน

ตัวอย่างกรณีความขัดแย้งทางจริยธรรม

• ผู้ป่วยมะเร็งระยะสุดท้ายที่เคยบอกว่าไม่ต้องการให้ช่วยฟื้นชีพ แต่อาการทรุดหนักจนอยู่ในภาวะโคม่า
• ครอบครัวต้องการให้ช่วยฟื้นชีพเพราะยังทำใจไม่ได้ แต่พยาบาลเชื่อว่าการยื้อชีวิตจะทำให้ผู้ป่วยทรมานมากขึ้น และไม่เคารพสิทธิ์ในการตัดสินใจของผู้ป่วย
• เป็นความขัดแย้งที่ต้องเลือกระหว่างการช่วยฟื้นชีพหรือไม่ช่วยฟื้นชีพ

ลักษณะของประเด็นขัดแย้งทางจริยธรรม

• ความขัดแย้งระหว่างหลักจริยธรรม
• ความขัดแย้งของเหตุการณ์
• ความขัดแย้งระหว่างทางเลือกที่ไม่น่าพอใจทั้งสองทาง
• ความขัดแย้งระหว่างบทบาท หน้าที่ คุณค่า ความเชื่อ หลักจริยธรรมของบุคคล
• ความขัดแย้งระหว่างจริยธรรมและกฎหมาย

ความขัดแย้งระหว่างหลักจริยธรรม

• เกิดเมื่อการกระทำตามทางเลือกหนึ่งถูกต้องตามหลักจริยธรรมหนึ่ง แต่ไม่ถูกต้องตามอีกหลักจริยธรรมหนึ่ง
• ตัวอย่าง: ญาติต้องการให้แพทย์รับผู้ป่วยจิตเวชที่มีพฤติกรรมหวาดระแวงไว้รักษา แต่ผู้ป่วยบอกว่าตนเองปกติดีและไม่ต้องการเข้ารับการรักษา
• แพทย์ต้องตัดสินใจระหว่างการไม่ทำอันตราย (Non-maleficence) กับการเคารพสิทธิ์ในการตัดสินใจของผู้รับบริการ (Respect of Autonomy)

ความขัดแย้งของเหตุการณ์

• เกิดขึ้นในบริบทของการปฏิบัติงาน เกี่ยวข้องกับกฎเกณฑ์ ระเบียบ หรือนโยบายของหน่วยงาน
• ส่งผลกระทบต่อผู้รับบริการพยาบาลหรือบุคลากร
• ตัวอย่าง: ผู้ป่วยต้องการใส่ท่อช่วยหายใจเร่งด่วน แต่ Laryngoscope ใช้งานไม่ได้ และการยืมจากหอผู้ป่วยอื่นต้องทำตามระเบียบก่อน
• เกิดความขัดแย้งระหว่างการปฏิบัติตามนโยบายกับช่วยเหลือชีวิตผู้ป่วย

ความขัดแย้งระหว่างทางเลือกที่ไม่น่าพอใจทั้งสองทาง

• แต่ละทางเลือกทำให้เกิดผลเสีย แต่ต้องเลือกทำอย่างใดอย่างหนึ่ง
• ยากลำบาก โดยเฉพาะเรื่องเกี่ยวกับชีวิต ความตาย หรือความทุกข์ทรมาน
• ตัวอย่าง: ผู้ป่วยมะเร็งตับและท่อน้ำดีระยะสุดท้ายมีอาการปวดท้องรุนแรง แพทย์ให้ยาบรรเทาปวดซึ่งมีผลข้างเคียงต่อการกดการหายใจ
• ลูกสาวต้องเลือกระหว่างให้ยาแก้ปวดเพื่อลดทุกข์ทรมาน (แต่อาจกดการหายใจและทำให้เสียชีวิตเร็วขึ้น) หรือไม่ให้ยาแก้ปวด (แต่ผู้ป่วยจะทรมาน)

ความขัดแย้งระหว่างบทบาท หน้าที่ และคุณค่าความเชื่อ

• เกิดขึ้นเมื่อบทบาทหน้าที่ขัดแย้งกับคุณค่าความเชื่อส่วนบุคคล
• ตัวอย่าง: พยาบาลรู้สึกขัดแย้งในใจเมื่อต้องฉีดมอร์ฟีน (ยาเสพติด) ตามแผนการรักษาให้ผู้ป่วยหลังผ่าตัดขาที่บ่นปวดบ่อยครั้ง
• พยาบาลมีค่านิยมว่ายาเสพติดเป็นสิ่งที่ไม่ดี แต่ต้องบรรเทาความทุกข์ทรมานผู้ป่วย

ความขัดแย้งระหว่างจริยธรรมและกฎหมาย

• กฎหมายทำแท้งที่อนุญาตให้ยุติการตั้งครรภ์ ทำให้เกิดข้อโต้แย้งว่าการทำลายตัวอ่อนถือเป็นการทำลายชีวิตหรือไม่

สถานการณ์ที่เป็นประเด็นขัดแย้งทางจริยธรรมที่พบบ่อย

• การปฏิเสธการรักษา
• การบอกความจริง-ไม่บอกความจริง
• การปกปิดความลับของผู้รับบริการ
• การยึดชีวิตผู้รับบริการกับการยึดความทุกข์ทรมาน
• การกระจายทรัพยากรที่ขาดแคลน
• สัมพันธภาพ การขาดความร่วมมือกับผู้ร่วมงาน
• พันธะหน้าที่ต่อวิชาชีพกับพันธะหน้าที่ต่อตนเอง

การปฏิเสธการรักษา

• ผู้ป่วยที่มีอาการซีดมาก แต่ปฏิเสธการให้เลือดเพราะความเชื่อทางศาสนา
• เป็นความขัดแย้งระหว่างการเคารพเอกสิทธิ์ในการตัดสินใจกับการทำในสิ่งที่ดีและเป็นประโยชน์

การบอกความจริง-ไม่บอกความจริง

• พบบ่อยในผู้ป่วยเอชไอวี/เอดส์และมะเร็ง ซึ่งเป็นโรคที่สังคมไม่ยอมรับ
• การบอกความจริงอาจทำให้ผู้ป่วยตกใจ เครียด หรือคิดฆ่าตัวตาย แต่การไม่บอกความจริงเป็นการละเมิดสิทธิ์ของผู้รับบริการในการรับรู้ข้อมูล

การปกปิดความลับของผู้รับบริการ

• ผู้ป่วยติดเชื้อเอชไอวีขอร้องไม่ให้บอกเรื่องนี้กับญาติ ทำให้พยาบาลอึดอัดใจและกังวลว่าญาติอาจติดเชื้อ
• การปกปิดความลับอาจส่งผลให้ผู้อื่นได้รับอันตราย ทำให้เกิดความคับข้องใจว่าควรปกปิดหรือเปิดเผยข้อมูล

การยึดชีวิตผู้รับบริการกับการยืดความทุกข์ทรมาน

• เกี่ยวข้องกับการมีชีวิตอยู่หรือการตาย ความเชื่อ และค่านิยมของผู้ที่เกี่ยวข้อง
• ตัวอย่าง: ญาติขอให้ใส่ท่อช่วยหายใจให้ผู้ป่วยที่ไม่ได้แสดงความต้องการ และในที่สุดก็ยังตัดสินใจไม่ได้ว่าจะช่วยฟื้นคืนชีพหรือไม่

การกระจายทรัพยากรที่ขาดแคลน

• เกี่ยวข้องกับการตัดสินใจว่าจะปันส่วนทรัพยากรอย่างไรให้ยุติธรรมและเกิดประโยชน์สูงสุด
• ตัวอย่าง: การตัดสินใจว่าจะปลูกถ่ายอวัยวะให้ใครก่อนหลัง หรือใครควรได้รับยาช่วยชีวิตที่ขาดแคลน

สัมพันธภาพ: การขาดความร่วมมือกับผู้ร่วมงาน

• มักเกิดจากความขัดแย้งระหว่างแพทย์และพยาบาลในการสั่งการรักษา
• ตัวอย่าง: พยาบาลไม่เห็นด้วยกับการเร่งคลอดในผู้ป่วยอายุครรภ์ 37 สัปดาห์ แต่ก็ต้องให้ยาตามคำสั่งแพทย์

พันธะหน้าที่ต่อวิชาชีพกับพันธะหน้าที่ต่อตนเอง

• เกิดเมื่อพยาบาลต้องดูแลผู้ป่วยทุกคนอย่างเท่าเทียมกัน แม้ว่าจะมีความเสี่ยงต่อตนเอง เช่น การดูแลผู้ติดเชื้อ

การตัดสินใจเชิงจริยธรรม (Ethical Decision Making)

• เป็นกระบวนการใช้เหตุผลทางจริยธรรมในการคิด วิเคราะห์ ไตร่ตรองในสถานการณ์ที่ขัดแย้ง
• ต้องใช้ความรู้ ความสามารถ และทักษะการตัดสินใจ โดยพิจารณาทางเลือก ให้เหตุผล และตัดสินว่าสิ่งใดควรทำหรือไม่ควรทำ

ปัจจัยที่ใช้ในการตัดสินใจเชิงจริยธรรม

• ความรู้และประสบการณ์: ทฤษฎีจริยศาสตร์, จรรยาบรรณ, ประสบการณ์
• ความไวต่อประเด็นจริยธรรม: การรับรู้, การตีความ, อารมณ์ความรู้สึก
• การใช้เหตุผลเชิงจริยธรรม: หลักจริยธรรม, หลักประโยชน์นิยม, สิทธิมนุษยชน, ความยุติธรรม, คุณธรรม
• คุณค่าและความเชื่อ: ส่วนบุคคล, ทางวัฒนธรรม, ทางวิชาชีพ

ความรู้และประสบการณ์

• ทฤษฎีจริยศาสตร์:
  • ประโยชน์นิยม: ดูผลของการกระทำ
  • หน้าที่นิยม: การกระทำที่สอดคล้องกับกฎเกณฑ์
  • คุณธรรม: มุ่งเน้นที่ลักษณะนิสัยของผู้กระทำ
• หลักจริยธรรม: การไม่ทำอันตราย, การทำในสิ่งที่ดี, การเคารพอิสระ, ความยุติธรรม, ความซื่อสัตย์
• แนวคิดทางจริยธรรม: การทำหน้าที่แทนผู้รับบริการ, ความรับผิดชอบ, ความร่วมมือ, ความเอื้ออาทร
• จรรยาบรรณพยาบาล: หลักจริยธรรมและแนวคิดที่พึงยึดถือ
• ประสบการณ์การตัดสินใจเชิงจริยธรรม

ความไวต่อประเด็นจริยธรรม (ขั้นตอนแรก)

• เป็นขั้นตอนแรกที่นำไปสู่กระบวนการตัดสินใจเชิงจริยธรรม
• การรับรู้: ความไวรับต่อข้อสังเกตหรือสิ่งบ่งบอกเหตุ
• การตีความ: ความเข้าใจว่าอาจเกิดประเด็นจริยธรรม
• อารมณ์ความรู้สึก: อารมณ์และความรู้สึกต่อสถานการณ์
• ความเมตตาและความเอื้ออาทรช่วยกระตุ้นการรับรู้ทางจริยธรรม ในขณะที่ความโกรธและความรีบร้อนเป็นอุปสรรค

การใช้เหตุผลเชิงจริยธรรม

• เป็นการตัดสินใจว่าควรเลือกกระทำสิ่งใด โดยใช้ทฤษฎีจริยศาสตร์และหลักการทางจริยธรรมสนับสนุนหรือโต้แย้ง
• แนวทาง:
  • คำนึงถึงหลักจริยธรรมและกฎเกณฑ์
  • คำนึงถึงหลักประโยชน์นิยม (ความเสี่ยงน้อยเมื่อเทียบกับประโยชน์)
  • คำนึงถึงสิทธิมนุษยชน
  • ยึดหลักความยุติธรรมและคุณธรรม

คุณค่าและความเชื่อ

• หมายถึงสิ่งที่ยึดถือประจำใจ ช่วยในการตัดสินใจ
• ค่านิยมที่พยาบาลยึดถือเป็นตัวบ่งบอกแนวทางปฏิบัติและเป็นเกณฑ์ในการเลือก
  • คุณค่าส่วนบุคคล
  • คุณค่าทางวัฒนธรรม
  • คุณค่าทางวิชาชีพ (ความซื่อสัตย์ ความยุติธรรม ความรับผิดชอบ)

กระบวนการตัดสินใจทางจริยธรรม

• ขั้นที่ 1: รวบรวมข้อมูล วิเคราะห์และแปลผล
• ขั้นที่ 2: ระบุประเด็นขัดแย้งทางจริยธรรม
• ขั้นที่ 3: พิจารณาหาทางเลือก วิเคราะห์ผลดีและผลเสีย
• ขั้นที่ 4: ตัดสินใจเลือกการกระทำที่ดีที่สุด และวางแผนปฏิบัติ
• ขั้นที่ 5: ประเมินผลการตัดสินใจ

กรณีศึกษา

หญิงตั้งครรภ์ติดเชื้อเอชไอวีจากการถูกข่มขืน ขอร้องไม่ให้แจ้งเรื่องนี้กับสามีและญาติ

ขั้นตอนการตัดสินใจ (กรณีศึกษา)

• ขั้นที่ 1: รวบรวมข้อมูลเกี่ยวกับความต้องการของผู้ป่วย ความเชื่อ วุฒิภาวะ สัมพันธภาพกับสามีและครอบครัว
• ขั้นที่ 2: ระบุประเด็นขัดแย้งทางจริยธรรม
• ขั้นที่ 3: พิจารณาทางเลือกโดยใช้หลักการทางจริยธรรม
• ขั้นที่ 4: ตัดสินใจโดยระบุเหตุผล
• ขั้นที่ 5: ประเมินผลการตัดสินใจ

รูปแบบการตัดสินใจเชิงจริยธรรม

• แบบที่เน้นผู้รับบริการเป็นศูนย์กลาง (Clients-centered model): เกิดประโยชน์สูงสุดแก่ผู้รับบริการ
• แบบที่เน้นแพทย์เป็นศูนย์กลาง (Physician-centered model): คงไว้ซึ่งการรักษาของแพทย์และเกิดประโยชน์กับผู้รับบริการ
• แบบที่เน้นกฎเกณฑ์ของหน่วยงานเป็นศูนย์กลาง (Bureaucratic-centered model): เน้นนโยบายและแนวทางปฏิบัติของหน่วยงานนั้น

บทเรียนนี้อธิบายปัญหาและประเด็นจริยธรรมทางการพยาบาล รวมถึงสถานการณ์และตัวอย่างที่เกี่ยวข้อง เนื้อหาครอบคลุมความขัดแย้งทางจริยธรรม ลักษณะของความขัดแย้งในการพยาบาล และกระบวนการตัดสินใจเชิงจริยธรรม พยาบาลจะได้เรียนรู้วิธีการตัดสินใจในสถานการณ์ที่ซับซ้อน