જલીય પ્રાણીઓના ઉત્સર્ગ પ્રણાલી

ઉત્સર્ગ દ્રવ્યોના નિકાલ માટે પ્રાણીઓના પ્રકાર

• એમોનિયાત્યાગી પ્રાણીઓ (એમિનોટેલિસમ)

  • એમોનિયાનું નિકાલ એમિનોટેલિસમ પ્રક્રિયા દ્વારા થાય છે.
  • ઉદાહરણ: અસ્થિ મત્સ્યો, જલીય ઉભયજીવીઓ, જલીય કીટકો.
  • એમોનિયા પાણીમાં દ્રાવ્ય છે અને આમ જ শরીના સ્પષ્ટ કરનારા મોહકો દ્વારા ઉત્સર્જિત થાય છે.
  • મૂત્રપિંડ નિકાલમાં મહત્વનો ભાગ નથી ભજવતો.

• યુરિયાતા ત્યાગી પ્રાણીઓ (યુરિયોટેલિસમ)

  • પાણીની જાળવણી માટે ઓછા ઝેરી નાઇટ્રોજનયુક્ત પદાર્થો (યુરિયા, યૂરિક ઍસિડ)નું ઉત્પન્ન જરૂરી છે.
  • યુરિયાના ઉત્સર્જનની પ્રક્રિયાને યુરિઓટેલિઝમ કહેવામાં આવે છે.
  • ઉદાહરણ: સસ્તનાં, સ્થલીય ઉભયજીવીઓ, દરિયાઈ મત્સ્યો.
  • યકૃતમાં એમોનિયા યુરિયામાં રૂપાંતરિત થાય છે, પછીથી યુરિયા મૂત્રપિંડ દ્વારા ઉત્સર્જિત થાય છે.

• યૂરિક એસિડ ત્યાગી પ્રાણીઓ (યુરિકોટેલિસમ)

  • આ પ્રાણીઓ યૂરિક એસિડનું ઉત્સર્જન ખૂબ ઓછા પાણીમાં કરે છે.
  • ઉદાહરણ: સરિસૃપ, પક્ષીઓ, કીટકો.
  • તેઓ નાઈટ્રોજનયુક્ત પદાર્થ યુરીક એસિડને ગોળકો કે લુગદી સ્વરૂપે ઉત્સર્જિત કરે છે.

ઉત્સર્ગ રચનાઓ

• અપૃષ્ઠવંશીઓ

  • નલિકા સ્વરૂપે ઉત્સર્ગ રચનાઓ જેવી કે આદિઉત્સર્ગિકાઓ (Protonephridia).
  • ઉદાહરણ: પૃથુકૃમિઓ, ચપટાકૃમિ.
  • આ રચનાઓ જલનિયમન અને આયનીક સંતુલન જાળવવામાં મદદરૂપ છે.

• ઉત્સર્ગિકા

  • નલિકામય રચનાઓ, નાઇટ્રોજનયુક્ત નકામા પદાર્થોની ઉત્સર્ગમાં મદદ કરે છે.
  • ઉદાહરણ: અળસિયા.

• માલ્પિધિયન નલિકાઓ

  • મોટા ભાગના કીટકોમાં જોવા મળી આવેલા નલિકાએ નાઇટ્રોજનયુક્ત પદાર્થોના નિકાલમાં મદદ કરે છે.

• એન્ટેનલ ગ્રંથિ (હરિતગ્રંથિ)

  • ઉત્સર્જનના કાર્યમાં મુખ્ય ભૂમિકા ભજવે છે, ખાસ કરીને ઝીંગા જેવા સ્તરકવચી સંધિપાદોમાં.

• પૃષ્ઠવંશીઓ

  • તેઓમાં જટિલ નલિકામય અંગો એવા મૂત્રપિંડ હોય છે, જે ઉત્સર્ગ માટે જવાબદાર છે.