રસાયણિક ક્રિયા: મર્યાદિત રીએક્ટન્ટ અને વધુ રીએક્ટન્ટ

Study Notes

Limiting Reagent: Reactant Excess

Definition: In a chemical reaction, reactant excess refers to the reactant that is present in excess of the amount required to react completely with the limiting reagent.

Key Characteristics:

The reactant in excess is not completely consumed during the reaction.
The amount of product formed is determined by the limiting reagent, not the reactant in excess.
The reactant in excess is often left over at the end of the reaction.

Example: Consider a reaction between hydrogen gas (H2) and oxygen gas (O2) to form water:

2H2 + O2 → 2H2O

If 10 moles of H2 and 5 moles of O2 are reacted, the oxygen is the limiting reagent because it is completely consumed, leaving 3 moles of H2 in excess.

Importance:

Identifying the reactant in excess is crucial in determining the amount of product formed.
It helps in calculating the yield of the reaction and the amount of excess reactant left over.

Tips for Identifying Reactant Excess:

Identify the limiting reagent by calculating the mole ratio of the reactants.
The reactant with the higher mole ratio is the reactant in excess.
Verify the reactant in excess by checking the amount of product formed and the amount of reactant left over.

સીમિત પ્રતિક્રિયાકારક (Limiting Reagent)

રસાયણિક પ્રતિક્રિયામાં પ્રતિક્રિયાકારક અધિક (Reactant Excess) એટલે જે પ્રતિક્રિયાકારક પૂરતી માત્રામાં હોય અને સીમિત પ્રતિક્રિયાકારક સાથે પૂર્ણરૂપથી પ્રતિક્રિયા નથી કરતો.

પ્રતિક્રિયાકારક અધિકના લક્ષણો

પ્રતિક્રિયાકારક અધિક પૂર્ણરૂપથી પ્રતિક્રિયા નથી કરતો.
ઉત્પાદ બનાવાય એટલે સીમિત પ્રતિક્રિયાકારક દ્વારા નક્કી થાય છે, પ્રતિક્રિયાકારક અધિક દ્વારા નહીં.
પ્રતિક્રિયાકારક અધિક પ્રતિક્રિયા પૂર્ણ થાય ત્યારે બાકી રહેલો હોય છે.

ઉદાહરણ

હાઈડ્રોજન ગેસ (H2) અને ઓક્સિજન ગેસ (O2) ની પ્રતિક્રિયાથી પાણી બને છે: 2H2 + O2 → 2H2O
જો 10 મોલ H2 અને 5 મોલ O2 ની પ્રતિક્રિયા થાય, તો O2 સીમિત પ્રતિક્રિયાકારક હોય છે, જે પૂર્ણરૂપથી પ્રતિક્રિયા કરતો હોય અને 3 મોલ H2 બાકી રહેલો હોય.