ทัศนธาตุในงานทัศนศิลป์และสิ่งแวดล้อม

ทัศนธาตุ

• ใบความรู้เกี่ยวกับทัศนธาตุ
• หน่วยการเรียนรู้ที่ 5 เรื่องทัศนธาตุ
• แผนการจัดการเรียนรู้ที่ 11 เรื่องทัศนธาตุ 1
• รายวิชา: ศิลปะ ม.1 รหัสวิชา ศ21101 ภาคเรียนที่ 1 ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 1

ทัศนราตุ (Visual Elements)

• ส่วนประกอบที่มองเห็นได้และนำมาจัดรวมกันเป็นภาพ
• จุด, เส้น, น้ำหนัก, ที่ว่าง, รูปร่าง, รูปทรง, สี, ลักษณะพื้นผิว ถือเป็นองค์ประกอบ
• ตัวอย่างผลงาน: ลูกหลานชาวนา, สีน้ำมันบนผ้าใบ (181 x 200 ซม.) โดย บุณนำ สาสุด

ทัศนศิลป์ (Visual art)

• ศิลปะที่รับรู้ได้ด้วยสายตา
• ตัวอย่างประเภท:
  • จิตรกรรม: ราตรีประดับดาว (The Starry Night) โดย วินเซนต์ แวนโก๊ะ
  • ประติมากรรม: เลาคูน (Laocoon) โดย อเจซานเดอร์, อรานาโดรุส และ โปลีโดรุส
  • สถาปัตยกรรม: วัดร่องขุ่น ออกแบบโดย เฉลิมชัย โฆษิตพิพัฒน์
  • ภาพพิมพ์: ยามเช้า โดย ประหยัด พงษ์ดำา

สิ่งแวดล้อม

• สิ่งรอบตัว ทั้งธรรมชาติและสิ่งที่มนุษย์สร้างขึ้น ที่มีผลต่ออารมณ์และเป็นแรงบันดาลใจในการสร้างสรรค์งานทัศนศิลป์
• ธรรมชาติ vs สิ่งที่มนุษย์สร้างขึ้น

ทัศนธาตุในงานทัศนศิลป์และสิ่งแวดล้อม

• ทั้งสองอย่างต่างอาศัยทัศนธาตุในการสร้างภาพให้สวยงาม
• ความสวยงามที่รับรู้เป็นความเหมือนกัน
• ความต่าง: ทัศนธาตุในทัศนศิลป์เป็นสิ่งที่มนุษย์สร้างขึ้นใหม่ ส่วนทัศนธาตุในสิ่งแวดล้อมเกิดขึ้นเองหรือมีอยู่ก่อนแล้ว

องค์ประกอบทัศนธาตุ

• 1. จุด (Point):
  • เป็นต้นกำเนิดของทัศนธาตุอื่น ๆ
  • ทัศนธาตุพื้นฐานที่เล็กที่สุดในงานทัศนศิลป์, ไม่มีกว้าง ยาว หนา หรือลึก
  • ตัวอย่าง: All the Eternal Love I Have for the Pumpkins, โดย ยาโยอิ คุซามะ

เส้น (Line)

• 2. เส้น (Line):
  • สร้างอารมณ์และความรู้สึก
  • เกิดจากการนำจุดมาเรียงต่อกัน, ลากเส้นระหว่างจุด หรือการขูดขีดเป็นริ้วรอย
  • เป็นพื้นฐานสำคัญของการวาดภาพ ใช้ร่างภาพ, เขียนรูปร่าง, แรเงา และจัดองค์ประกอบ
  • ประเภท:
    • เส้นตั้ง: ให้ความรู้สึกมั่นคง แข็งแรง
    • เส้นนอน: ให้ความรู้สึกสงบ ราบเรียบ
    • เส้นเอียง/ทแยง: ให้ความรู้สึกไม่มั่นคง รวดเร็ว แสดงถึงการเคลื่อนไหว
    • เส้นซิกแซก/หยัก: ให้ความรู้สึกน่ากลัว อันตราย
    • เส้นโค้ง: ให้ความรู้สึกอ่อนช้อย อ่อนน้อม
    • เส้นอิสระ: ให้ความรู้สึกเคลื่อนไหว อิสระ
    • ตัวอย่าง: Optical Illusion Rooms, โดย ปีเตอร์ โคเกลอร์

ที่ว่าง (Space)

• 3. ที่ว่าง (Space):
  • ทำให้ภาพผ่อนคลาย ไม่อึดอัด
  • พื้นที่ว่างรอบรูปร่าง/รูปทรง หรือพื้นที่ว่างภายในรูปทรง ช่วยให้ภาพดูปลอดโปร่ง ผ่อนคลาย ไม่อึดอัด
  • ตัวอย่าง: Sam Cox (Mr.Doodle), โมนาลิซา (Mona lisa) โดย เลโอนาร์โด ดาวินชี

รูปร่างและรูปทรง

• 4. รูปร่าง (Shape):
  • จากเส้นเป็นภาพ
  • เส้นรอบนอกของวัตถุ, 2 มิติ (กว้างและยาว)
  • ประเภท:
    • รูปร่างธรรมชาติ: เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ (คน, สัตว์, พืช)
    • รูปร่างเรขาคณิต: มนุษย์สร้างขึ้น (สามเหลี่ยม, สี่เหลี่ยม, วงกลม)
    • รูปร่างอิสระ: เกิดขึ้นตามความต้องการของผู้สร้างสรรค์ ไม่แน่นอน (หยดน้ำ, ก้อนเมฆ, เปลวไฟ)

• รูปทรง (Form):

  • โครงสร้างของวัตถุ, 3 มิติ (กว้าง, ยาว, หนา/ลึก)
  • ประเภท:
    • รูปทรงในธรรมชาติ
    • รูปทรงเรขาคณิต
    • รูปทรงอิสระ

สี (Color)

• 5. สี (Color):
  • สร้างจุดเด่น ดึงดูดความสนใจ
  • ลักษณะความเข้มของแสงที่กระทบดวงตา
  • ต้องมีแสงสว่างกระทบวัตถุจึงจะมองเห็นสี
  • วงล้อสี Colors Wheel: จัดสีเป็นหมวดหมู่ (12 สี) เพื่อความสะดวกในการจำและแบ่งกลุ่ม
  • สีวรรณะ: - ร้อน (Warm Tone): ให้ความรู้สึกร้อน/อุ่น (สีเหลือง, สีส้ม, สีแดง) - เย็น (Cool Tone): ให้ความรู้สึกเย็น/สงบ/สบาย (สีเขียว, สีน้ำเงิน, สีม่วง)

ลักษณะผิว (texture)

• 6. ลักษณะผิว (texture):
  • พื้นผิวของวัตถุที่มองเห็น สัมผัสได้ ทำให้เกิดความรู้สึกต่ออารมณ์และจิตใจที่แตกต่างกัน
  • ตัวอย่าง: ผิวขรุขระของเปลือกไม้, ผิวละเอียดของเม็ดทราย

ค่าน้ำหนักแสงเงา

• 7. ค่าน้ำหนักแสงเงา (Value / Light & Shade):
  • สร้างมิติ ระยะลึกตื้น
  • แสงเงา (light & shade): ลักษณะของแสงที่กระทบวัตถุ ทำให้เกิดแสงสว่าง (Light) บริเวณที่แสงส่องมากที่สุด (Highlight) และเกิดเงา (Shadow) บริเวณที่ไม่ได้รับแสง รวมถึงเงาตกทอด (Cast shadow) ของวัตถุนั้นลงบนพื้น
  • ค่าน้ำหนัก (value): จำนวนความเข้ม/อ่อนของสีต่าง ๆ ตามที่ประสาทตารับรู้ เมื่อเทียบกับน้ำหนักของสีขาวดำ ความอ่อนแก่ของแสงเงาทำให้เกิดมิติ เกิดระยะใกล้ไกล
• แสงและเงาเป็นตัวกำหนดระดับของค่าน้ำหนัก
• ความเข้มของเงาขึ้นอยู่กับความเข้มของแสง
• แสงสว่างมากเงาเข้มมาก แสงสว่างน้อย เงาจะไม่ชัดเจน
• The night watch: เวรยามกลางคืน
• ศิลปิน Rembrandt Harmensz van Rijn