พยาธิวิทยาเนื้องอก

เนื้อหาหลักสูตรพยาธิวิทยาเนื้องอก (Neoplasia)

• หัวข้อเรื่องคือ พยาธิวิทยาเนื้องอก (Neoplasia)
• ผู้บรรยายคือ ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.รัษฎา ประภาสะวัต
• สถาบันคือ คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยพะเยา

โครงสร้างหัวข้อ

• สังคมศาสตร์และคุณลักษณะ
• มะเร็งและยีนมะเร็ง
• การเกิดมะเร็ง
• การตั้งชื่อมะเร็ง
• การบุกรุกและการแพร่กระจายของมะเร็ง
• ปัจจัยเสี่ยงของมะเร็ง
• วิธีการวินิจฉัยมะเร็ง

คำศัพท์เกี่ยวกับโรคเนื้องอก

• เนื้องอก (Neoplasm): การเจริญเติบโตใหม่/เนื้อเยื่อผิดปกติ
• เนื้องอก (Neoplasia): การเกิดเนื้องอก
• เนื้องอก (Tumor): ก้อนเซลล์เนื้องอก
• มะเร็ง (Cancer): เนื้องอกชนิดร้าย (malignant neoplasm)
• วิทยาศาสตร์มะเร็ง (Oncology): การศึกษาเกี่ยวกับโรคเนื้องอก

ลักษณะของเซลล์มะเร็ง - Anaplasia

• ลักษณะของการเปลี่ยนแปลงมะเร็งที่ไม่สามารถแยกแยะได้
• Pleomorphism: รูปร่างและขนาดของนิวเคลียสผิดปกติ
• รูปร่างนิวเคลียสผิดปกติ
• Mitoses: การแบ่งตัวของเซลล์เพิ่มขึ้น
• การสูญเสียขั้ว (Polarity): การสูญเสียโครงสร้างปกติ
• เซลล์ขนาดใหญ่ (Giant cell): พวกเซลล์ขนาดใหญ่

ลักษณะการเจริญเติบโตที่ไม่เป็นระเบียบ (Dysplasia)

• การเจริญเติบโตที่ผิดปกติ โดยมากพบในเยื่อบุผิว
• การสูญเสียความสม่ำเสมอของเซลล์
• การสูญเสียทิศทางการเรียงตัวของเซลล์ (Architectural orientation)
• Chromatin กระจายไม่สม่ำเสมอและเพิ่มกิจกรรม mitotic

มะเร็ง in situ (CIS)

• เนื้องอกก่อนรุกราน (Preinvasive neoplasm)
• ครอบคลุมความหนาของเยื่อบุผิวทั้งหมด
• ยังคงจำกัดอยู่ที่เนื้อเยื่อปกติ

ลักษณะของโรคเนื้องอก

• เซลล์เนื้องอกมีการเปลี่ยนแปลงในจีโนมของมัน ทำให้เกิดการเจริญเติบโตผิดปกติ
• เนื้องอกประกอบด้วยเซลล์ที่เจริญเติบโตไม่เป็นระเบียบ

ยีนมะเร็ง

• ยีนกดการเจริญเติบโต (tumor suppressor gene): ยีนที่กดการเจริญเติบโตของเซลล์
• โปรโตออนโคจีน (proto-oncogene): ยีนที่สามารถกระตุ้นให้เกิดการเจริญเติบโตของเซลล์
• ออนโคจีน (oncogene): โปรโตออนโคจีนที่กลายพันธุ์

การเกิดมะเร็ง (Carcinogenesis)

• มะเร็งและเนื้องอกเกิดจากการกลายพันธุ์ของยีน
• ผลของการกระตุ้นทางพันธุกรรมทำให้เซลล์เกิดการเปลี่ยนแปลง
• การแบ่งเซลล์เพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็ว
• การเปลี่ยนแปลงเนื้อเยื่อและอวัยวะ
• สาเหตุคือการตอบสนองของยีนต่อสิ่งกระตุ้นภายในและภายนอก
• ผู้ที่สืบทอดยีนมะเร็งมีแนวโน้มที่จะเป็นมะเร็งมากกว่าปกติ

มะเร็งลำไส้ใหญ่ (Colon cancer)

• ยีน APC และ KRAS เป็นยีนสำคัญที่เกี่ยวข้องกับการเกิดมะเร็งลำไส้ใหญ่
• การเกิดมะเร็งลำไส้ใหญ่เกิดจากลำดับความผิดปกติทางพันธุกรรม

ลักษณะของเซลล์มะเร็ง

• นิวเคลียสขนาดใหญ่ รูปร่างไม่สม่ำเสมอ
• เซลล์แบ่งตัวมาก
• การจัดเรียงตัวของเซลล์ไม่เป็นระเบียบ
• ขนาดและรูปร่างของเซลล์แตกต่างกัน
• สูญเสียลักษณะของเซลล์ปกติ

เนื้องอก (Benign and Malignant)

• อัตราการเจริญเติบโต
• การแบ่งตัวของเซลล์ (Mitoses)
• การแยกความแตกต่างของเซลล์ (Differentiation)
• การแพร่กระจาย (Local growth)
• การห่อหุ้ม (Encapsulation)
• การทำลายเนื้อเยื่อ (Destruction of tissue)
• การบุกรุกหลอดเลือด (Vessel invasion)
• การแพร่กระจาย (Metastases)
• การพยากรณ์โรค (Prognosis)

การจำแนกเนื้องอกตามแหล่งกำเนิด

• เนื้องอกของเนื้อเยื่อเยื่อบุผิว(เช่น Adenoma, Adenocarcinoma)
• เนื้องอกของเนื้อเยื่ออื่นๆ(เช่น Fibroma, Sarcomas)

การตั้งชื่อเนื้องอก (Nomenclature)

• เนื้องอกชนิดดี(Benign): ชื่อหลักขึ้นอยู่กับแหล่งกำเนิด + “oma”
• เนื้องอกชนิดร้าย(Malignant): ชื่อหลักขึ้นอยู่กับแหล่งกำเนิด + “sarcoma”

ปัจจัยเสี่ยงของมะเร็ง

• สิ่งแวดล้อม/อาชีพ
• พฤติกรรมสุขภาพ
• อาหาร
• อายุ
• การถ่ายทอดทางพันธุกรรม
• โรคเรื้อรัง

ผลกระทบของเนื้องอกต่อร่างกาย

• ผลกระทบเฉพาะที่ (Local effects)
• ผลกระทบต่อฮอร์โมน
• ภาวะโลหิตจาง (Cancer cachexia)

การจัดระยะมะเร็ง (Staging of Tumor)

• ระบุถึงขอบเขตของการแพร่กระจายของมะเร็งในผู้ป่วย
• การตั้งชื่อระยะ (1, 2, 3, 4)
• ประโยชน์ในการพยากรณ์โรค
• การประเมินประสิทธิภาพของการรักษา
• ตัวพยากรณ์ความรอดและการเปลี่ยนแปลงการรักษาที่มีประสิทธิภาพ

วิธีการวินิจฉัยมะเร็ง

• การตรวจทางกล้องจุลทรรศน์ (Gross and Histology examinations)
• การตรวจทางเซลล์วิทยา (Cytologic method: Fine needle aspiration (FNA), pap smear)
• ตัวบ่งชี้มะเร็ง (Clinical Tumor Markers)

เนื้องอกที่ไม่เข้ากับการจำแนกประเภทหลัก

• Teratoma

การแพร่กระจายของมะเร็ง (Invasion & Metastasis)

• เกิดจากความบกพร่องของเซลล์มะเร็งในการแพร่กระจาย
• การบุกรุกเนื้อเยื่อข้างเคียง
• การแพร่กระจายไปยังอวัยวะอื่นๆ

แหล่งกำเนิดการแพร่กระจายของมะเร็ง

• การบุกรุกโดยตรง
• ทางระบบน้ำเหลือง
• ทางระบบเลือด
• ทางช่องว่างภายในร่างกาย

ตัวอย่างของเนื้องอกที่รู้จัก

• Papilloma
• Cystadenoma
• Polyp
• Adenomatous poly
• Colorectal cancer
• Lipoma
• Hepatocellular carcinoma (HCC)
• Mesothelioma
• การแตกแขนงของมะเร็งในตับ