ಹರಪ್ಪ ಮತ್ತು ಮೋಹೆಂಜೋ-ದಾರೋ

ಹರಪ್ಪ ಮತ್ತು ಮೋಹೆಂಜೋ-ದಾರೋ

• ಹರಪ್ಪ ಮತ್ತು ಮೋಹೆಂಜೋ-ದಾರೋ ಹಿಂದಿನ ನಗರಗಳು.
• ಹರಪ್ಪ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಪಂಜಾಬ್‌ನಲ್ಲಿರುವ ಸಿಂಧು ನಾಗರಿಕತೆಯ ಮೊದಲ ನಗರ.
• ಮೋಹೆಂಜೋ-ದಾರೋ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಸಿಂಧು ನದಿಯ ಬಳಿ ಇರುವ ಎರಡನೇ ನಗರ.
• ಹರಪ್ಪ ಸಿಂಧು ನದಿಯ ಬಳಿಯಲ್ಲಿರುವ ಪಂಜಾಬ್‌ನಲ್ಲಿದೆ.
• ಹರಪ್ಪವನ್ನು ಮೊದಲ ನಗರವೆಂದು ಗುರುತಿಸಲಾಗಿದೆ.
• ಹರಪ್ಪ ಮತ್ತು ಮೋಹೆಂಜೋ-ದಾರೋ ನಗರಗಳು ಕುಶಲಕರ್ಮಿಗಳು, ಸಾಗಾಟ ಮತ್ತು ಕೃಷಿಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದವು.

ವಿಶೇಷ ಲಕ್ಷಣಗಳು:

• ಹರಪ್ಪ ಮತ್ತು ಮೋಹೆಂಜೋ-ದಾರೋ ನಗರಗಳಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ವಿಶೇಷ ಲಕ್ಷಣಗಳಿವೆ.
• ಅಂತರ್ಜಾಲದ ಮಾದರಿಯನ್ನು ಬಳಸಿ ನಗರಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಲಾಯಿತು.
• ನಗರಗಳಲ್ಲಿ ಗೋಡೆಗಳು ಅಂತರ್ಜಾಲದ ಮಾದರಿಯಲ್ಲಿವೆ.
• ನಗರಗಳಲ್ಲಿ ಆಯತಾಕಾರದ ಚೌಕಗಳು ಮತ್ತು ದೊಡ್ಡ ಕಟ್ಟಡಗಳಿವೆ.
• ಕಲ್ಲಿನಲ್ಲಿ ಕೆತ್ತಿದ ಪೂಜಾ ಸ್ಥಳಗಳಿವೆ.
• ನೀರಿನ ಯೋಜನೆಗಳು ಮತ್ತು ಒಳಚರಂಡಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳಿವೆ.
• ಸ್ನಾನಗೃಹಗಳು ಮತ್ತು ದೊಡ್ಡ ಕಟ್ಟಡಗಳಿಗೆ ಒಳಚರಂಡಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿವೆ.
• ಮಣ್ಣಿನ ಇಟ್ಟಿಗೆಗಳನ್ನು ಬಳಸಿಕೊಂಡು ಕಟ್ಟಡಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಲಾಯಿತು; ಹರಪ್ಪದಲ್ಲಿ ಇಟ್ಟಿಗೆಗಳ ಮೇಲೆ ಪ್ಲಾಸ್ಟರ್ ಇತ್ತು, ಅದನ್ನು ಕಪ್ಪು ಬಣ್ಣದಿಂದ ಚಿತ್ರಿಸಲಾಗಿತ್ತು.
• ನೀರಿನಿಂದ ರಕ್ಷಿಸಲು ಟಾರ್ ಬಳಸಲಾಯಿತು.
• ನೀರಿನ ಕೊಳಗಳ ಅಗತ್ಯವನ್ನು ಪೂರೈಸಲು ಸ್ನಾನಗೃಹಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಲಾಯಿತು.
• ಉದ್ಯಾನಗಳು ಮತ್ತು ಸ್ನಾನಗೃಹಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದ ಮನೆಗಳಿವೆ.

ಮತ್ತಷ್ಟು ಹೆಚ್ಚುವರಿ ನಗರಗಳು

• ಕಲಿಬಂಗನ್ ಹರಪ್ಪ ಮತ್ತು ಮೋಹೆಂಜೋ-ದಾರೋ ನಗರಗಳಿಗೆ ಹೋಲುತ್ತದೆ.
• ಕಲಿಬಂಗನ್ ರಾಜಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿದೆ.
• ಕಲಿಬಂಗನ್‌ನಲ್ಲಿ ಪ್ರಾಚೀನ ನಗರದ ಅವಶೇಷಗಳಿವೆ.
• ದೋಲವೀರ ಗುಜರಾತ್‌ನಲ್ಲಿದೆ.
• ದೋಲವೀರವು ಹರಪ್ಪಾ ನಗರಗಳ ನಂತರದ ನಗರ.

ಹರಪ್ಪನ್ ನಾಗರಿಕತೆಯ ಮುಖ್ಯ ಅಂಶಗಳು

• ಹರಪ್ಪನ್ ನಾಗರಿಕತೆ ಪ್ರಾಚೀನ ನಾಗರಿಕತೆ.
• ಹರಪ್ಪ ಮತ್ತು ಮೋಹೆಂಜೋ-ದಾರೋ ನಗರಗಳಲ್ಲಿ ಜನರು ವಾಸಿಸುತ್ತಿದ್ದರು.
• ಕೃಷಿ, ವ್ಯಾಪಾರ ಮತ್ತು ತಂತ್ರಜ್ಞಾನದಲ್ಲಿ ಅವರು ಸಮರ್ಥರಾಗಿದ್ದರು.
• ಹರಪ್ಪನ್ ನಾಗರಿಕತೆಯ ಒಳನೋಟಗಳು ಹಿಂದಿನ ಜನರ ಮತ್ತು ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಬಗ್ಗೆ ಮಾಹಿತಿಯನ್ನು ನೀಡುತ್ತವೆ.

ಹರಪ್ಪ ನಾಗರಿಕತೆಯ ಡ್ರೈನೇಜ್ ವ್ಯವಸ್ಥೆ

• ಹರಪ್ಪ ನಗರಗಳು ಅತ್ಯಾಧುನಿಕ ಒಳಚರಂಡಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದವು.
• ಮನೆಗಳಿಂದ ಚರಂಡಿಗಳು ರಸ್ತೆಗಳ ಮೂಲಕ ದೊಡ್ಡ ಒಳಚರಂಡಿ ಚಾನಲ್‌ಗಳಾಗಿ ಹರಿಯುತ್ತವೆ.
• ಒಳಚರಂಡಿ ಚಾನಲ್‌ಗಳು ನಗರದ ಹೊರಗೆ ಸಾಗುತ್ತವೆ ಮತ್ತು ನದಿಗಳಿಗೆ ಅಂಟಿಕೊಳ್ಳುತ್ತವೆ.
• ಸ್ಲೋಪ್ ಅನ್ನು ಸ್ವಚ್ಛವಾಗಿರಿಸಿ ಮತ್ತು ನಿಯಮಿತವಾಗಿ ತೆರವುಗೊಳಿಸಿ ಒಳಚರಂಡಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಸ್ವಚ್ಛವಾಗಿ ಇಡಬೇಕು.
• ಒಳಚರಂಡಿ ಚಾನಲ್‌ಗಳನ್ನು ಮೇಲ್ವಿಚಾರಣೆ ಮಾಡಲು ಮತ್ತು ಸ್ವಚ್ಛವಾಗಿ ಇಡಲು ಮೇಲ್ವಿಚಾರಕರನ್ನು ನೇಮಿಸಲಾಯಿತು.
• ಪರಿಕರಗಳ ಕೊರತೆಯಿಂದಾಗಿ ಚರಂಡಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ದುರಸ್ತಿ ಕಷ್ಟವಾಗಿತ್ತು.
• ಕೆಲವು ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ, ಧಾರ್ಮಿಕ ವಿಧಿಗಳನ್ನು ಒಳಚರಂಡಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ನಿರ್ವಹಣೆಗೆ ಬಳಸಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು.

ಹರಪ್ಪ ನಾಗರಿಕತೆಯಲ್ಲಿ ಬರವಣಿಗೆ

• ಹರಪ್ಪನ ಬರವಣಿಗೆಯು ಉಪಖಂಡದಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖ ಲಿಖಿತ ಪುರಾವೆಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ.
• ಸಂಕೇತಗಳು ಮತ್ತು ಚಿತ್ರಲಿಪಿಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿರುವ ಬರವಣಿಗೆಯನ್ನು ಅರ್ಥೈಸಿಕೊಳ್ಳುವುದು ಕಷ್ಟ.
• ಮಣ್ಣಿನ ಚಪ್ಪಡಿಗಳು, ಮುದ್ರೆಗಳು ಮತ್ತು ಇತರ ವಸ್ತುಗಳ ಮೇಲೆ ಬರವಣಿಗೆ ಕೆತ್ತಲಾಗಿತ್ತು.
• ವ್ಯಾಪಾರ, ಆಡಳಿತ ಮತ್ತು ಧಾರ್ಮಿಕ ಉದ್ದೇಶಗಳಿಗಾಗಿ ಬರವಣಿಗೆಯನ್ನು ಬಳಸಲಾಯಿತು.

ಹರಪ್ಪ ನಗರಗಳಲ್ಲಿ ವಸ್ತುಗಳು ಮತ್ತು ಕಲಾಕೃತಿಗಳು

• ಹರಪ್ಪ ನಗರಗಳ ವಸ್ತುಗಳು ಮತ್ತು ಕಲಾಕೃತಿಗಳು ಸಮಾಜದ ಸಂಪತ್ತು ಮತ್ತು ಕೌಶಲ್ಯವನ್ನು ಪ್ರತಿಬಿಂಬಿಸುತ್ತವೆ.
• ಚಿನ್ನ, ಬೆಳ್ಳಿ, ತಾಮ್ರ, ಟಿನ್, ಮಣಿಗಳು ಮತ್ತು ಪತ್ರಗಳಂತಹ ವಿವಿಧ ಲೋಹಗಳು ಮತ್ತು ವಸ್ತುಗಳನ್ನು ಬಳಸಲಾಯಿತು.
• ಕಲ್ಲು, ತಾಮ್ರ ಮತ್ತು ಮಣ್ಣಿನಿಂದ ಆಭರಣಗಳು ತಯಾರಿಸಲ್ಪಟ್ಟವು.
• ಆಭರಣಗಳು ಸಂಪತ್ತು, ಸ್ಥಾನಮಾನ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ಸ್ಥಾನಮಾನವನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸುತ್ತವೆ.
• ಮಣ್ಣಿನ ಪಾತ್ರೆಗಳು, ಸ್ತಂಭಗಳು ಮತ್ತು ಶಿಲ್ಪಗಳು ಇತರ ಹರಪ್ಪಾ ವಸ್ತುಗಳು.
• ವಿವಿಧ ರೀತಿಯ ಪಾತ್ರೆಗಳು ಮತ್ತು ಆಭರಣಗಳನ್ನು ತಯಾರಿಸುವ ಕುಶಲಕರ್ಮಿಗಳು.
• ಶಿಲ್ಪಗಳು ಮತ್ತು ಶಿಲ್ಪಕಲೆಗಳು ಕಲ್ಪನೆ ಮತ್ತು ಸೌಂದರ್ಯವನ್ನು ಪ್ರತಿಬಿಂಬಿಸುತ್ತವೆ.
• ಬಟ್ಟೆ, ಸುಗಂಧ ದ್ರವ್ಯಗಳು ಮತ್ತು ಇತರ ಉತ್ಪನ್ನಗಳು ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರವಹಿಸುತ್ತವೆ.
• ಹರಪ್ಪದ ಬಟ್ಟೆಗಳನ್ನು ಹತ್ತಿ ಮತ್ತು ಉಣ್ಣೆಯಿಂದ ತಯಾರಿಸಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು.
• ವ್ಯಾಪಾರ ಸಂಪರ್ಕಗಳು ಮತ್ತು ವ್ಯಾಪಾರದ ಪ್ರಮಾಣವನ್ನು ಸೂಚಿಸುವ ಸುಗಂಧ ದ್ರವ್ಯಗಳು ಮತ್ತು ಉತ್ಪನ್ನಗಳು.

ಹರಪ್ಪ ನಗರಗಳಲ್ಲಿ ಆಹಾರ ಮತ್ತು ಕೃಷಿ

• ಹರಪ್ಪ ನಗರಗಳು ಆಹಾರ ಮತ್ತು ಕೃಷಿಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಮಹತ್ವ ನೀಡಿದವು.
• ಬಾರ್ಲಿ, ಗೋಧಿ, ಕಡಲೆ ಮತ್ತು ಇತರ ಧಾನ್ಯಗಳನ್ನು ಕೃಷಿ ಮಾಡಲಾಯಿತು.
• ಜಾನುವಾರುಗಳನ್ನು ಸಾಕಲಾಯಿತು, ಮೀನುಗಾರಿಕೆ ಮತ್ತು ಪಶುಪಾಲನೆಯನ್ನು ಪ್ರಮುಖ ಆಹಾರ ಮೂಲಗಳಾಗಿ ಅವಲಂಬಿಸಲಾಯಿತು.
• ಆಹಾರದ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆಯು ಆರ್ಥಿಕ ಸ್ಥಿರತೆಯ ಬಗ್ಗೆ ಕಾಳಜಿ ತೋರಿಸುತ್ತದೆ.

ಹರಪ್ಪ ನಗರಗಳಲ್ಲಿ ವಸತಿ

• ವಿಭಿನ್ನ ಗಾತ್ರದ ಮನೆಗಳು ಮತ್ತು ಕಟ್ಟಡಗಳು ವಿಭಿನ್ನ ವರ್ಗಗಳನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತವೆ.
• ವಿಭಿನ್ನ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ವಿಭಿನ್ನ ವಸತಿಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಲಾಯಿತು.
• ಮನೆಗಳು ಅಂಗಳಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದವು, ಇದು ಸಾಮಾಜಿಕ ಸಂವಹನ ಮತ್ತು ಸಮಾರಂಭಗಳಿಗೆ ಅನುಕೂಲವಾಗುವಂತೆ ಮಾಡಲಾಗಿತ್ತು.
• ವಸತಿ ಮತ್ತು ವಿನ್ಯಾಸವು ಸಮಾಜದ ಬಗ್ಗೆ ಒಳನೋಟವನ್ನು ನೀಡುತ್ತವೆ.

ಹರಪ್ಪದಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖ ವಸತಿಗಳು

• ಮೋಹೆಂಜೋ-ದಾರೋ ಮತ್ತು ಹರಪ್ಪ ನಗರಗಳು ಪ್ರಮುಖ ವಸತಿಗಳು.
• ಯೋಜಿತ ಮತ್ತು ಸಂಘಟಿತ ನಗರಗಳು.
• ನಗರ ಯೋಜನೆ, ಒಳಚರಂಡಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆ, ವಸತಿ ಮತ್ತು ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಕಟ್ಟಡಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಮಾಹಿತಿ ನೀಡುತ್ತವೆ.

ಹರಪ್ಪ ನಾಗರಿಕತೆಯಲ್ಲಿ ವ್ಯಾಪಾರ

• ಆಂತರಿಕ ಮತ್ತು ಬಾಹ್ಯ ವ್ಯಾಪಾರದಲ್ಲಿ ಸಮರ್ಥ ನಾಗರಿಕತೆ.
• ತಾಮ್ರ, ಟಿನ್, ಚಿನ್ನ, ಬೆಳ್ಳಿ ಮತ್ತು ಇತರ ವಸ್ತುಗಳ ವಿನಿಮಯ.
• ನದಿಗಳು ಮತ್ತು ಭೂಮಾರ್ಗಗಳ ಮೂಲಕ ವ್ಯಾಪಾರವನ್ನು ನಡೆಸಲಾಯಿತು.
• ಭಾರತ, ಮೆಸೊಪಟೇಮಿಯಾ ಮತ್ತು ಈಜಿಪ್ಟ್‌ನಂತಹ ವಿವಿಧ ಪ್ರದೇಶಗಳೊಂದಿಗೆ ವ್ಯಾಪಾರ ಸಂಬಂಧಗಳಿವೆ.
• ಸುಸಂಘಟಿತ ಆರ್ಥಿಕ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಸಾಕ್ಷಿ.

ಹರಪ್ಪ ನಾಗರಿಕತೆಯ ಸಂಸ್ಕೃತಿ

• ಸಮೃದ್ಧ ಮತ್ತು ವೈವಿಧ್ಯಮಯ ಸಂಸ್ಕೃತಿ.
• ಆಭರಣಗಳು, ಉಡುಗೆ-ಟಿಕೆಗಳು ಮತ್ತು ಕಲಾತ್ಮಕ ವಸ್ತುಗಳು ಸೌಂದರ್ಯವನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತವೆ.
• ಧಾರ್ಮಿಕ ವಿಧಿಗಳು ಮತ್ತು ಆಚರಣೆಗಳು ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕ ಆಯಾಮವನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತವೆ.
• ಮೋಹೆಂಜೋ-ದಾರೋದ ಧಾರ್ಮಿಕ ಸ್ಥಳಗಳು ಧಾರ್ಮಿಕ ನಂಬಿಕೆ ಮತ್ತು ಆಚರಣೆಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಮಾಹಿತಿ ನೀಡುತ್ತವೆ.

ಹರಪ್ಪ ನಾಗರಿಕತೆಯ ಕುಸಿತ

• ಕುಸಿತವು ಸಂಕೀರ್ಣ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆ.
• ಹವಾಮಾನ ಬದಲಾವಣೆ, ಬರಗಾಲ, ಪರಿಸರ ಸಮಸ್ಯೆಗಳು ಕಾರಣಗಳು.
• ಕಾರಣಗಳು ಪರಸ್ಪರ ಸಂಬಂಧ ಹೊಂದಿರಬಹುದು. ಹೆಚ್ಚಿನ ಸಂಶೋಧನೆ ಅಗತ್ಯ.

ಧೋಳಾವಿರಾ ನಾಗರಿಕತೆ

• ಗುಜರಾತ್‌ನ ಕಚ್‌ನಲ್ಲಿದೆ.
• ಹರಪ್ಪಾ ನಾಗರಿಕತೆಗೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದೆ.
• ನೀರಿನ ಸಂಗ್ರಹ ಮತ್ತು ನಿರ್ವಹಣೆ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳಿವೆ.
• ಕುಂಡಗಳು ಮತ್ತು ನೀರಿನ ಕಾಲುವೆಗಳಿವೆ.
• ಕಲ್ಲು ಮತ್ತು ದೇವಾಲಯಗಳ ನಿರ್ಮಾಣದಲ್ಲಿ ಕುಶಲ ಕರ್ಮಿಗಳು ಪರಿಣತರಾಗಿದ್ದರು.
• ಕಲೆ, ಶಿಲ್ಪ ಮತ್ತು ಕರಕುಶಲತೆಯ ಬಗ್ಗೆ ಆಸಕ್ತಿಯ ಸಾಕ್ಷಿ.
• ಜನಸಂಖ್ಯೆ, ಸಂಪತ್ತು ಮತ್ತು ವ್ಯಾಪಾರ, ವಸತಿ ಮತ್ತು ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಸ್ಥಳಗಳ ನಿರ್ಮಾಣ.
• ನಗರ ವಿನ್ಯಾಸ, ನಿರ್ಮಾಣ ಮತ್ತು ಜನಸಂಖ್ಯಾ ಸಾಂದ್ರತೆಯ ಪ್ರಗತಿ.

ಈಜಿಪ್ಟ್ ನಾಗರಿಕತೆ

• ನೈಲ್ ನದಿಯ ದಡದಲ್ಲಿ ನೆಲೆಸಿದೆ.
• ಪ್ರಾಚೀನ ನಾಗರಿಕತೆ.
• ಪಿರಮಿಡ್‌ಗಳು, ದೇವಾಲಯಗಳು ಮತ್ತು ಸ್ಮಾರಕಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದರು.
• ಲಿಖಿತ ಭಾಷೆ, ಸೂರ್ಯನ ಕ್ಯಾಲೆಂಡರ್ ಮತ್ತು ಔಷಧದ ಆವಿಷ್ಕಾರ.
• ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ವಿಸ್ತರಣೆ ಮತ್ತು ಸಂಪತ್ತು ಸ್ವಾಧೀನಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಯುದ್ಧ.
• ಸುಮಾರು 3,000 ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಪಡಿಸಿದರು.

ಹರಪ್ಪಾ ನಾಗರಿಕತೆ

• ಪ್ರಾಚೀನ ನಾಗರಿಕತೆ.
• ಸಿಂಧೂ ನದಿ ಕಣಿವೆಯಲ್ಲಿದೆ.
• ಪಟ್ಟಣಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಕೃಷಿ ಮಾಡಿದರು.
• ಲಿಖಿತ ಭಾಷೆಯನ್ನು ಬಳಸಿದರು.
• ಮಾನವ ಮತ್ತು ಪ್ರಾಣಿಗಳ ಶಿಲ್ಪಗಳನ್ನು ತಯಾರಿಸಿದರು.

ಸಂಕ್ಷಿಪ್ತ ಸಾರಾಂಶ

• ಧೋಳಾವಿರಾ, ಈಜಿಪ್ಟ್ ಮತ್ತು ಹರಪ್ಪಾ ನಾಗರಿಕತೆಗಳು ಪ್ರಾಚೀನ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಉತ್ತಮ ನಾಗರಿಕತೆಗಳು.
• ಕೃಷಿ, ವ್ಯಾಪಾರ, ಕಲೆ, ಶಿಲ್ಪ ಮತ್ತು ವಿಜ್ಞಾನಗಳಲ್ಲಿ ಪರಿಣತರಾಗಿದ್ದರು.
• ವಾಸ್ತುಶಿಲ್ಪ, ನಗರ ಯೋಜನೆ, ನೀರಿನ ಸಂಗ್ರಹ ಮತ್ತು ಜನಸಂಖ್ಯಾ ನಿರ್ವಹಣೆಯಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವನ್ನು ತೋರಿಸಿದವು.
• ನಾಗರಿಕತೆಯ ಪ್ರಗತಿಗೆ ಕೊಡುಗೆ ನೀಡಿವೆ.