Państwa Afryki Subsaharyjskiej - rozwój gospodarczy i poziom życia PDF

Państwa Afryki Subsaharyjskiej – rozwój gospodarczy i poziom życia Materiał składa się z sekcji: "1. Afryka – krótki zarys historii kontynentu", "2. Ludność Afryki", "3. Zróżnicowanie poziomu życia i gospodarki w krajach Afryki Subsaharyjskiej", "Podsumowanie", "Słowniczek", "Zadania". Materiał zawi...

Państwa Afryki Subsaharyjskiej – rozwój gospodarczy i poziom życia Materiał składa się z sekcji: "1. Afryka – krótki zarys historii kontynentu", "2. Ludność Afryki", "3. Zróżnicowanie poziomu życia i gospodarki w krajach Afryki Subsaharyjskiej", "Podsumowanie", "Słowniczek", "Zadania". Materiał zawiera 31 ilustracji (fotografii, obrazów, rysunków), 8 ćwiczeń, w tym 8 interaktywnych. Słownik pojęć zawiera wyjaśnienia terminów: "faktoria", "trójpolówka" Materiał wykracza poza zapisy podstawy programowej w szkole podstawowej. Państwa Afryki Subsaharyjskiej – rozwój gospodarczy i poziom życia Północne wybrzeża Afryki były znane Europejczykom już w starożytności. Na tych gęsto zaludnionych wybrzeżach ukształtowały się i rozrosły wielkie kultury. W dolnym biegu Nilu ok. 3,6 tys. lat przed naszą erą powstało państwo egipskie. W VII wieku naszej ery tereny północnej Afryki przejęli Arabowie. Obszary leżące na południe od największej pustyni świata – Sahary – zamieszkane przez ludność czarnoskórą były nieznane Europejczykom aż do XV wieku. Dzisiaj tereny te nazywa się Afryką Subsaharyjską. Park Narodowy Serenge w Tanzanii – dzika przyroda stanowi wielką atrakcję dla turystów, którzy mogą ją podziwiać, lecąc balonem Źródło: Harvey Barrison, CC BY-SA 2.0, dostępny w internecie: h ps://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=21466288. Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie: położenie Afryki; jak czytać mapę polityczną; jakie warunki naturalne występują w Afryce; co wpływa na rozwój określonych gałęzi gospodarki. Twoje cele Wskażesz na mapie państwa „czarnej” Afryki Subsaharyjskiej i „białej” Afryki Północnej. Wskażesz różnice w historii, kulturze, gospodarce między Afryką Subsaharyjską a Afryką Północną. Opiszesz rozmieszczenie ludności w Afryce i wyjaśnisz przyczyny istniejącego stanu rzeczy. Wyjaśnisz pojęcie eksplozja demograficzna i podasz przyczyny jej wystąpienia w Afryce. Opiszesz gospodarkę człowieka w Afryce i jej związki z warunkami naturalnymi. Wskażesz na mapie świata obszary bardziej rozwiniętej Północy i mniej rozwiniętego Południa. 1. Afryka – krótki zarys historii kontynentu Afryka Subsaharyjska była bardzo słabo poznana jeszcze nawet w XX wieku. Różni się ona kulturowo, ludnościowo, a także historycznie od Afryki Północnej. Często też tę część Afryki nazywa się prawdziwą Afryką lub Czarnym Lądem. Charakterystyczną cechą dla obszaru Afryki na południe od Sahary było utrzymywanie się aż do XIX wieku społeczności bez struktur państwowych. Podstawę organizacji społeczności stanowiły związki rodzinne, pokrewieństwa lub stowarzyszenia sprawujące władzę religijną i sądowniczą. W XV wieku europejscy żeglarze, głównie Portugalczycy, docierają do wybrzeży Afryki Zachodniej. W 1488 roku odkrywają Przylądek Dobrej Nadziei i mogą płynąć dalej na wschód – do Indii, dokąd drogą morską jako pierwszy Europejczyk dociera Vasco da Gama. W XVI wieku na wybrzeżach całej Afryki kupcy angielscy, francuscy, holenderscy zakładają faktorie. Od XVI do XIX wieku trwa jeden z najtragiczniejszych okresów w dziejach Afryki – handel niewolnikami. Szacunki historyków podają, że w ciągu prawie 400 lat wywieziono z Afryki ok. 65 mln ludzi, z czego tylko 15 mln dotarło do Ameryki, a 40 mln straciło życie podczas podróży przez Ocean Atlantycki. Handel niewolnikami generalnie zakończył się w pierwszej połowie XIX wieku, choć na przykład w Brazylii niewolnictwo zniesiono dopiero w 1888 roku. Wnętrze Afryki zostało zbadane przez Europejczyków dopiero w XIX wieku. Wówczas to m.in. odkryto źródła Nilu (jedynej rzeki przepływającej przez Saharę) i Kongo, a także poznano niezwykle zróżnicowane typy ludności żyjące we wnętrzu Afryki. W XIX wieku kilka państw europejskich wyznaczyło zasięgi swoich wpływów, tworząc instytucje, które wykorzystywały gospodarczo i politycznie terytoria w Afryce. Okres ten nazywa się kolonializmem. Jedyne państwa, które nie były koloniami państw europejskich, to Abisynia (dzisiejsza Etiopia – okupacja Włoch w latach 1936–41) oraz Liberia. Ciekawostka Liberia to państwo w Afryce Zachodniej założone w 1822 roku przez wyzwolonych niewolników ze Stanów Zjednoczonych, którzy powrócili do Afryki. W 1847 roku została ogłoszona niepodległość państwa. Liberia jest najstarszą niepodległą republiką w Afryce. W 1911 roku niepodległość Liberii uznały Wielka Brytania i Francja. Do 1980 roku pełnię władzy politycznej sprawowali potomkowie osadników amerykańskich. Państwa europejskie podzieliły kontynent afrykański na terytoria zależne, nie uwzględniając stosunków etnicznych, elementów geograficznych czy kulturowych. Powstały sztuczne granice na mapie widoczne jako linie proste, które utrwaliły się wraz z uzyskiwaniem niepodległości przez państwa afrykańskie. Procesy wyzwalania się krajów afrykańskich spod kolonialnej zależności zakończyły się w drugiej połowie XX wieku. W 2011 roku w wyniku referendum nastąpił podział Sudanu. W części południowej powstało niepodległe państwo Sudan Południowy. Obecnie w Afryce jest 55 niepodległych państw bardzo zróżnicowanych co do wielkości, liczby ludności i rozwoju gospodarczego. Afryka – mapa polityczna Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY-SA 3.0. Centrum Lagos – stolicy Nigerii do 1991 roku; obecnie to największe miasto Afryki, liczące ponad 12 mln mieszkańców Źródło: Jeremy Weate, CC BY 2.0, dostępny w internecie: h ps://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=35428046. Pomnik lwa w Addis Abebie – stolicy E opii od 1887 roku; dziś miasto liczy 5 mln mieszkańców Źródło: Vob08, CC BY-SA 3.0, dostępny w internecie: h ps://commons.wikimedia.org. Monrovia na wybrzeżu Oceanu Atlantyckiego – wielki port morski i stolica Liberii, czyli kraju będącego największą na świecie „tanią banderą” Źródło: Mark Fischer, CC BY-SA 2.0, dostępny w internecie: h ps://commons.wikimedia.org/w/index.php? curid=42213743. Johannesburg – największe miasto RPA liczące około 6 mln mieszkańców; stolicą kraju jest nieco mniejsza i leżąca w sąsiedztwie Pretoria Źródło: Evan Bench, CC BY 2.0, dostępny w internecie: h ps://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=19334544. Abidżan – dawna stolica Wybrzeża Kości Słoniowej i największe miasto kraju liczące ponad 5 mln mieszkańców; także duży port morski i jedno z najpiękniejszych miast Afryki Źródło: fr.zil, CC BY-SA 2.0, dostępny w internecie: h ps://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=20805777. 2. Ludność Afryki Według danych ONZ w 2021 roku Afrykę zamieszkiwało 1 mld 373 mln ludzi, co stanowiło 17,4% ludności świata. Udział ten stale rośnie. Na 1 km2 przypada średnio 45 osób. W latach 1950–2021 zanotowano w Afryce ponad pięciokrotny, niespotykany na żadnym innym kontynencie wzrost liczby ludności. Do tej wielkiej eksplozji demograficznej przyczyniły się głównie poprawa warunków higienicznych i ogólnie bytowych, lepszy dostęp do opieki medycznej oraz uświadomienie potrzeby dbania o własne zdrowie. Skutkiem tego było m.in. obniżenie śmiertelności niemowląt i wydłużenie średniej długości życia. Afryka – zmiany liczby ludności Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0. Rdzenna ludność Afryki dzieli się na pięć zróżnicowanych grup. Są to biali Afrykanie, czarnoskórzy Afrykanie, Pigmeje, ludy Khoisan i Austronezyjczycy. Ludność biała zamieszkuje północną Afrykę, Saharę i Półwysep Somalijski. Obszary na południe od Sahary zaludniają czarnoskórzy Afrykańczycy Bantu. Obecnie jest to najliczniejsza grupa ludności w Afryce. Pigmeje – ludność o bardzo drobnej budowie ciała – zamieszkują Kotlinę Kongo. W Kotlinie Kalahari żyją grupy ludności Khoisan mającej żółtawy odcień skóry – dawniej ludy Khoisan nazywano Buszmenami i Hottentotami. Na największej wyspie Afryki, Madagaskarze, żyją Austronezyjczycy wykazujący kulturowe i językowe pokrewieństwo z ludnością zamieszkującą wyspę Borneo oddaloną od Madagaskaru o 7 tys. km. Ludność zamieszkująca tereny na południe od Sahary jest silnie zróżnicowana etnicznie, kulturowo i językowo, co często prowadzi do różnych konfliktów społecznych, w tym zbrojnych. Źródło: Andrzej Boczarowski, Tom Pa erson, licencja: CC BY-SA 3.0. Przedstawiciel kel tamasheq Źródło: Andrzej Boczarowski, Tom Pa erson, licencja: CC BY-SA 3.0. Erytrejczyk z Keren Źródło: Andrzej Boczarowski, Tom Pa erson, licencja: CC BY-SA 3.0. Kobieta z plemienia Joruba Źródło: Andrzej Boczarowski, Tom Pa erson, licencja: CC BY-SA 3.0. Pigmej Batwa Źródło: Andrzej Boczarowski, Tom Pa erson, licencja: CC BY-SA 3.0. Kobieta z plemienia Hedzabe Źródło: Andrzej Boczarowski, Tom Pa erson, licencja: CC BY-SA 3.0. Mężczyzna z plemienia Hedzabe Źródło: Andrzej Boczarowski, Tom Pa erson, licencja: CC BY-SA 3.0. Mapa poniżej pokazuje, że ludność Afryki jest rozmieszczona bardzo nierównomiernie. Obszary, na których występują duże skupiska ludności, a gęstość zaludnienia jest wyższa od wartości średniej, to: obszar nad Zatoką Gwinejską obejmujący Nigerię (najludniejsze państwo w Afryce – 206,1 mln mieszkańców w 2020 roku), Kamerun, Wybrzeże Kości Słoniowej, Burkinę Faso, Ghanę i Togo; szacuje się, że na obszarze tym mieszka około 320 mln ludzi; dolina dolnego Nilu i jego delta – na tym niewielkim obszarze w Egipcie żyje ok. 97 mln ludzi, a gęstość zaludnienia przekracza 1000 osób na 1 km2; północno‐zachodnie wybrzeże Afryki nad Morzem Śródziemnym (Maroko, Algieria, Tunezja); obszary w Afryce Południowej wokół Johannesburga aż po wybrzeża Oceanu Indyjskiego. Afryka – rozmieszczenie ludności. Gęstość zaludnienia i wielkie miasta w Afryce Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY-SA 3.0. Na pozostałym obszarze kontynentu gęstość zaludnienia jest na ogół bardzo niska i nie przekracza 10 osób na 1 km2. We wnętrzu Sahary występują obszary całkowicie niezamieszkane, gdyż cechy środowiska przyrodniczego uniemożliwiają jakąkolwiek formę osadnictwa. W Afryce na południe od Sahary mieszka ok. 85% ludności kontynentu, czyli ponad 1,1 mld ludzi, głównie odmiany czarnej. Ludność ta posługuje się ok. 1500 językami, wyznaje chrześcijaństwo i islam, a także tradycyjne religie animistyczne. Czynnikami silnie oddziałującymi na życie społeczne są warunki środowiska przyrodniczego, tradycje kulturowe i przeszłość historyczna. Dorośli pigmeje obok człowieka rasy białej Źródło: Keystone View Company, CC BY-SA 3.0, dostępny w internecie: h p://commons.wikimedia.org. Rodzina Afrykańczyków Bantu – najliczniejszej grupy ludności czarnej w Afryce Źródło: Francis Hannaway, CC BY-SA 3.0, dostępny w internecie: h ps://commons.wikimedia.org/w/index.php? curid=16938613. Ludy Khoisan (Buszmeni) zamieszkują południową część Afryki Źródło: Nicolas M. Perrault, CC0, dostępny w internecie: h ps://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=11764443. 3. Zróżnicowanie poziomu życia i gospodarki w krajach Afryki Subsaharyjskiej Na południe od Sahary leży prawie 50 państw silnie zróżnicowanych pod względem społecznym i gospodarczym. Według statystyk międzynarodowych większość państw tego regionu zalicza się do krajów o niskim poziomie rozwoju gospodarczego. Najgorsza sytuacja panuje w Burundi, Somalii, Mozambiku, Madagaskarze, Sudanie i Republice Środkowoafrykańskiej, gdzie wartość rocznego dochodu narodowego na 1 mieszkańca nie przekracza 500 USD. I tylko w kilku krajach afrykańskich notowane są wysokie wartości dochodu w przedziale 4 tys. USD - 11 tys. USD. Są to głównie państwa posiadające bogactwa mineralne, np. RPA (różne bogactwa) czy Gabon i Gwinea Równikowa (ropa naftowa), a także Botswana (diamenty). Wysoki dochód narodowy osiągany jest również w małych państwach wyspiarskich – Seszele i Mauritius – gdzie zyski pochodzą niemal wyłącznie z turystyki. W większości państw afrykańskich rolnictwo jest sektorem gospodarki zatrudniającym od 30% do 60% ogółu pracujących. W skrajnych przypadkach udział ten sięga 75‐85%. Tak jest na przykład w Czadzie, Malawi, Somalii i Burundi. Rolnictwo afrykańskie zależy od warunków naturalnych, tradycji oraz współcześnie zachodzących przemian. Do dzisiaj w strefie wilgotnych lasów deszczowych występuje rolnictwo wędrowne, zwane odłogowym lub żarowym. Polega ono na wykarczowaniu roślinności pierwotnej i jej częściowym wypaleniu. Popiół użyźnia glebę, którą spulchnia się prymitywnymi narzędziami, a następnie sadzi się w niej bulwy i kłącza (maniok, jams) lub wysiewa zboża (proso, sorgo). Po kilku latach, gdy gleba utraci żyzność, uprawę przenosi się w inne miejsce. Na obszarach suchych w strefie międzyzwrotnikowej z rolnictwem osiadłym, w którym nie stosuje się nawodnienia, popularna jest tzw. trójpolówka. Aby podtrzymać żyzność gleb, obszar uprawy dzieli się na trzy części: pola uprawne, tereny pastwiskowe i odłogi, czyli obszary pozostające w spoczynku. W trzyletnim cyklu następuje zmiana sposobów wykorzystania ziemi na poszczególnych częściach. Na niektórych obszarach Afryki rozwinęło się rolnictwo plantacyjne zajmujące się towarową uprawą roślin. Celem tego typu rolnictwa jest uzyskanie wysokich zbiorów przeznaczonych do sprzedaży. Taki typ rolnictwa rozwinął się głównie w państwach nad Zatoką Gwinejską, w których uprawia się kakao, kawę, bawełnę, owoce cytrusowe czy palmę oleistą. Jednym z niewielu państw, w których rolnictwo zaspokaja potrzeby żywnościowe ludności, jest Republika Południowej Afryki. Choć w rolnictwie pracuje tam tylko 5% ogółu zatrudnionych, to jest ono na tyle nowoczesne i wydajne, by móc wytworzyć nawet niewielkie nadwyżki żywności. Rolnictwo w pozostałych krajach Afryki jest na ogół prymitywne i ekstensywne, silnie uzależnione od warunków naturalnych. Ma niską wydajność, w uprawie nie stosuje się sztucznego nawożenia i nawadniania, a stopień mechanizacji jest niewielki. Tym niemniej w niektórych uprawach państwa afrykańskie zajmują czołowe miejsca w świecie. Udział państw afrykańskich w produkcji wybranych płodów rolnych (2020 r.) RODZAJ UPRAWY Państwo Udział w produkcji światowej Miejsce na świecie MANIOK Nigeria 19,8% I Demokratyczna Republika Konga 13,6% V Ghana 7,6% IV Angola 2,9% VIII 2,3% IV 8,4% III OLEJ PALMOWY Nigeria ORZESZKI ZIEMNE Nigeria KAWA RODZAJ UPRAWY Państwo Udział w produkcji światowej Miejsce na świecie Etiopia 5,5% V Uganda 2,7% IX Wybrzeże Kości Słoniowej 38,2% I Ghana 13,9% II Nigeria 5,9% IV Kamerun 5,0% VI 8,1% III ZIARNO KAKAO HERBATA Kenia Źródło: FAOstat Warunki naturalne ograniczają również hodowle zwierząt w Afryce. Stałym zagrożeniem dla stad zwierząt są powtarzające się okresy suszy i wynikający z nich brak wody. W strefie lasów deszczowych i na terenach wilgotnych sawann hodowla bydła jest ograniczona przez występującą tam muchę tse‐tse roznoszącą śmiertelną chorobę – naganę, tj. śpiączkę afrykańską. Afryka jest kontynentem zasobnym w surowce mineralne. Jednak eksploatacja użytecznych kopalin wymaga dużych nakładów pieniężnych. Koszty przetwarzania surowców są również bardzo wysokie, dlatego w Afryce pozyskuje się takie surowce mineralne, które nie muszą być przetwarzane, a przynoszą duże zyski. Mapa poniżej przedstawia największych producentów głównych surowców energetycznych. Afryka – główne miejsca wydobycia ropy na owej i węgla kamiennego (2020 r.) Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY-SA 3.0. Ważnymi surowcami wydobywanymi w państwach Afryki są rudy metali kolorowych i szlachetnych oraz diamenty. Największe wydobycie metali kolorowych występuje w Pasie Miedzionośnym – okręgu wydobywczym leżącym na pograniczu Demokratycznej Republiki Konga i Zambii oraz w Okręgu Witwatersrand w Republice Południowej Afryki. Najwięksi producenci złota w Afryce to Ghana (6. miejsce na świecie z udziałem 4,0% w globalnym wydobyciu w 2020 r.) i RPA (11. miejsce i 2,9%). Diamenty są wydobywane m.in. w Botswanie, Demokratycznej Republice Konga, Angoli, Zimbabwe i Republice Południowej Afryki. Czynnikiem ograniczającym rozwój przemysłu przetwórczego jest brak wykwalifikowanych pracowników. Wśród państw Afryki Subsaharyjskiej wyróżniają się dwa wytwarzające aż 45% wartości produktu krajowego brutto całego regionu: Republika Południowej Afryki i Nigeria. Pozostałe państwa to kraje o niskim lub bardzo niskim stopniu rozwoju gospodarczego, co wpływa na wskaźniki rozwoju społecznego, rozwój oświaty, ochronę zdrowia. W regionie subsaharyjskim występuje najwyższy udział na świecie ludności żyjącej w ubóstwie i niedożywieniu. Przy niskim poziomie urbanizacji, wynoszącym 41%, aż 54% mieszkańców miast żyje w ubogich osiedlach niezapewniających dostatecznych warunków egzystencji (slamsach). Według WHO, w omawianym regionie jedynie 30% ludności ma dostęp do odpowiedniej jakości wody pitnej. Wielkie zagrożenie społeczne w regionie subsaharyjskim to epidemia wirusa HIV. Szacuje się, że ok. 26 mln ludzi w Afryce jest nosicielem tego wirusa. Najgorsza sytuacja występuje na południu kontynentu, gdzie w krajach takich jak Botswana, RPA, Lesotho, Suazi zarażeni stanowią nawet 20% populacji. Tabela 2. i mapa poniżej pokazują, jak wielkie są dysproporcje między regionami Północy a Południa. Wybrane dane obrazujące rozwój gospodarczy i społeczny w Afryce i Europie (2020 r.) AFRYKA EUROPA Ludność 1 mld 136 mln 448 mln Ludność na 1 km2 48 112 Przeciętna długość trwania życia 62 lata 81 lat Ludność w miastach 41% 75% Ludność umiejąca czytać i pisać kobiety 59% kobiety 98%** (w wieku >15 lat) mężczyźni 72% mężczyźni 99%** 1 502 USD 34 149 USD 290 880 Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca Użytkownicy Internetu na 1000 mieszkańców Źródło: Bank Światowy, dane za 2020 r. **Europa i kraje b. ZSRR łącznie Afryka – HDI Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY-SA 3.0. Mapa pokazuje, jak wielka w Afryce jest skala niedorozwoju społeczno‐ekonomicznego. Wskaźnik rozwoju społecznego oznaczany jako HDI (ang. Human Development Index) uwzględnia szereg mierników społecznych i gospodarczych, np. wysokość dochodu narodowego na 1 mieszkańca, przeciętne dalsze trwanie życia, poziom analfabetyzmu. Jest on uniwersalną miarą pozwalającą na wiarygodną ocenę poziomu i jakości życia w państwie. Wskaźnik przyjmuje wartość od 0,001 do 1,000. W przedziale od 0,001 do 0,549 znajdują się państwa o niskim poziomie życia; przedział od 0,550 do 0,699 oznacza poziom średni; 0,7001–0,799 to poziom wysoki, a co najmniej 0,800 – poziom bardzo wysoki. Na mapie widać wyraźnie, że region Afryki na południe od Sahary to najbiedniejsza część świata. Należy postawić pytanie – jak państwa Północy mogą pomóc krajom afrykańskim leżącym na ubogim Południu? Do odpowiednich działań należą: umożliwienie wejścia na rynki światowe towarów nieprzetworzonych z państw afrykańskich; udzielenie różnorodnej pomocy finansowej; zmniejszenie zadłużenia krajów afrykańskich; udzielenie pomocy materialnej w sytuacjach zagrożenia klęskami naturalnymi; świadczenie pomocy medycznej w ograniczaniu epidemii AIDS; wspomaganie rozwoju oświaty i ograniczenie analfabetyzmu. Wypalanie roślinności naturalnej na Madagaskarze w celu pozyskania ziemi pod uprawy Źródło: Diorit, CC BY-SA 3.0, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php? curid=12470773. Prymitywna uprawa ziemi w Ugandzie Źródło: Michael Shade, domena publiczna, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=12535726. Zmechanizowany zbiór zboża w Republice Południowej Afryki Źródło: NJR ZA, CC BY-SA 3.0, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php? curid=25348699. Kopalnia diamentów w Republice Południowej Afryki Źródło: NJR ZA, CC BY-SA 3.0, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php? curid=2882322. Zatoka Gwinejska – statek przystosowany do wydobycia ropy naftowej z dna morskiego Źródło: Ciacho5, domena publiczna, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php? curid=8434888. Ubogie przedmieścia stolicy Kenii – Nairobi (4 mln mieszkańców) Źródło: genvessel, CC BY 2.0, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php? curid=5739874. Dzieci uczestniczące w zajęciach z rolnictwa w wiejskiej szkole w Malawi Źródło: Swathi Sridharan (ICRISAT), CC BY-SA 2.0, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=14888149. Park Narodowy Serengeti w Tanzanii – dzika przyroda stanowi wielką atrakcję dla turystów, którzy mogą ją podziwiać, lecąc balonem Źródło: Harvey Barrison, CC BY-SA 2.0, dostępny w internecie: https://commons.wikimedia.org/w/index.php? curid=21466288. Polecenie 1 Przy każdym z opisów państw umieść literę, którą oznaczono państwo na mapie konturowej Afryki.     Państwo o największej liczbie ludności w Afryce Państwo o najlepiej rozwiniętej gospodarce w Afryce Państwo produkujące najwięcej ziarna kakaowca na świecie - ok. 30% udziału światowego Państwo produkujące najwięcej miedzi rafinowanej w Afryce Źródło grafiki: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0. Oprócz tradycyjnych działów gospodarki, takich jak rolnictwo, handel czy przemysł wydobywczy, w Afryce rozwijają się także nowoczesne usługi. Należą do nich przede wszystkim usługi telekomunikacyjne. W ich rozwoju zauważalne są olbrzymie kontrasty, ponieważ w wielu miejscach ludzie nie mają dostępu do wody i elektryczności, to w innych miejscach w Afryce wzrasta dynamicznie odsetek osób korzystających z sieci komórkowych i internetu. 100 80 60 40 20 0 1990 2000 2005 2010 2015 2020 liczba użytkowników internetu na 100 osób liczba użytkowników telefonii komórkowej na 100 osób Odsetek użytkowników telefonii komórkowej i Internetu w ogólnej liczbie ludności Afryki Subsaharyjskiej w wybranych latach Źródło: dostępny w internecie: Bank Światowy; 2020 r., licencja: CC BY 3.0. Wzrost ten rozpoczął się na początku XXI w. dzięki inwestycjom międzynarodowych korporacji, takich jak Google, Microsoft, Intel czy Huawei. Smartfony i zainstalowane w nich aplikacje ułatwiają pracę wielu ludziom, np. taksówkarzom, rybakom, rolnikom i lekarzom. Ponadto w wielu krajach Afryki powszechny stał się system płatności mobilnych. Coraz częstsze wykorzystywanie nowoczesnych technologii powoduje rozwój firm IT, które tworzą oprogramowania dla wymienionych dziedzin gospodarki. Sprzyja temu napływ chińskiego kapitału. W Afryce rozwija się także przemysł high‐tech, głównie w RPA. Należą do niego m.in.: elektronika, biotechnologia, informatyka oraz energetyka jądrowa. Podsumowanie Afrykę zamieszkują dwie odmiany człowieka: biała – wybrzeża północne i tereny północnej Sahary; czarna – na południe od Sahary (Afryka Subsaharyjska). W latach 1950–2021 na kontynencie afrykańskim nastąpił największy na świecie, prawie pięciokrotny wzrost liczby ludności. Ludność w Afryce jest rozmieszczona nierównomiernie, na co decydujący wpływ mają warunki środowiska przyrodniczego. Podział polityczny Afryki został ustalony przez europejskie państwa kolonialne. Po uzyskaniu niepodległości granice państw afrykańskich zostały utrwalone. Większość państw leżących na południe od Sahary ma charakter rolniczy. Wiele państw eksploatuje surowce mineralne, które są eksportowane w postaci nieprzetworzonej. Region subsaharyjski charakteryzuje się największym na świecie udziałem ludności żyjącej w ubóstwie i niedożywieniu, co wpływa na stan zdrowotny i średnią długość życia. Praca domowa 1. Przedstaw przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia ludności w Afryce. Posłuż się mapami tematycznymi i wskaż obszary o dużej gęstości zaludnienia i obszary prawie bezludne. 2. Wyjaśnij, jakie czynniki spowodowały, że poza Republiką Południowej Afryki państwa leżące na południe od Sahary należą do najbiedniejszych państw świata. Słownik Afryka Subsaharyjska część Afryki położona na południe od Sahary faktoria dawna placówka handlowa w krajach kolonialnych, położona najczęściej na wybrzeżu morskim w celu ułatwienia wymiany handlowej trójpolówka prymitywny sposób racjonalnego wykorzystania ziemi uprawnej, polegający na podziale pola na trzy części i uprawianiu na każdej z nich co roku innych roślin; jedna część pola może też „odpoczywać” i być odłogowana Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Ludność Nigerii liczy 206,1 mln mieszkańców. Jest to najliczniejsze państwo w Afryce i siódme na świecie. Oblicz udział ludności Nigerii w liczbie ludności Afryki, która wynosi 1 mld 341 mln (dane z 2020 roku). Zaznacz prawidłową odpowiedź  21,6%  15,4%  10,7%  6,5% Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0. Ćwiczenie 2 Rozwiąż krzyżówkę. W pionowej kolumnie powinno pojawić się hasło będące właściwym rozwiązaniem. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 1. Najstarsza republika na Czarnym Lądzie. 2. Druga część nazwy państwa Burkina. 3. Skrót nazwy państwa zajmującego południową część Afryki. 4. Najmniejsze państwo afrykańskie nad Morzem Czerwonym. 5. Państwo nad Zatoką Gwinejską. 6. Dawniej Abisynia. Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0. Ćwiczenie 3 Odczytaj na mapie politycznej Afryki i wskaż, w którym zestawie umieszczono nazwy państw niezaliczających się do Afryki Subsaharyjskiej.  Nigeria, Kamerun, Ghana  Angola, Zimbabwe, Republika Południowej Afryki  Algieria, Libia, Egipt  Kenia, Tanzania, Malawi Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0. Ćwiczenie 4 Zaznacz poprawne zakończenie zdania. Największym państwem leżącym na południe od Sahary jest Demokratyczna Republika Konga, gdzie na powierzchni 2345,4 tys. km 2 mieszka  około 86 os./km 2  około 15 os./km 2  około 455 os./km 2  około 33 os./km 2 Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0. Ćwiczenie 5 Wskaż nazwy państw zaliczających się do regionu Afryki Subsaharyjskiej.  E opia  Maroko  Libia  Angola  Egipt  Madagaskar  Liberia  Tunezja  Nigeria  Algieria Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0. Ćwiczenie 6 Wykorzystaj mapy tematyczne w atlasie i wskaż, na którym z wymienionych obszarów występuje największe skupienie ludności na terytorium Afryki Subsaharyjskiej.  nad Jeziorem Wiktorii  na wyżynach w południowej Afryce  na Wyżynie Abisyńskiej  na wybrzeżach Zatoki Gwinejskiej Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0. Ćwiczenie 7 Do podanej nazwy państwa dopasuj nazwę używki, z której uprawy dane państwo słynie. kakao Wybrzeże Kości Słoniowej kawa E opia herbata Kenia Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0. Ćwiczenie 8 Do wymienionych surowców mineralnych dopasuj nazwy państw, w których są one wydobywane na dużą skalę. węgiel kamienny Zambia Angola Demokratyczna Republika Konga ropa na owa Zimbabwe Zimbabwe Botswana Nigeria Republika Południowej Afryki Gabon rudy miedzi Demokratyczna Republika Konga Angola Libia Republika Południowej Afryki diamenty Źródło: Gromar sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0. Algieria