كتاب طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن PDF

‫‪ PDF‬تعاملی‬ ‫استاد گرانقدر سید علی حسینی خامنه‌ای‬ ‫احیاگر تفکّر نوین اسالمی‬  ‫طرح کلی اندیشۀ اسالمی در قرآن‬ ‫سلسله جلسات استاد سید علی حسینی خامنه‌ای‬ ‫مشهد مقدس‪ ،‬مسجد امام حسن مجتبی؟ع؟‬ ‫رمضان‌المبارک ‪ 1353‬شمسی‬ ‫گردآوری و تنظیم‪ :‬صهـبا‬ ‫طراح نشا...

‫‪ PDF‬تعاملی‬ ‫استاد گرانقدر سید علی حسینی خامنه‌ای‬ ‫احیاگر تفکّر نوین اسالمی‬  ‫طرح کلی اندیشۀ اسالمی در قرآن‬ ‫سلسله جلسات استاد سید علی حسینی خامنه‌ای‬ ‫مشهد مقدس‪ ،‬مسجد امام حسن مجتبی؟ع؟‬ ‫رمضان‌المبارک ‪ 1353‬شمسی‬ ‫گردآوری و تنظیم‪ :‬صهـبا‬ ‫طراح نشان‪ :‬استاد مسعود نجابتی‬ ‫چاپ اول‪ :‬اردیبهشت ‪1392‬‬ ‫نسخۀ چاپی ▪‬ ‫نسخۀ ‪ :1.0‬خرداد ‪1399‬‬ ‫‪ PDF‬تعاملی ▪‬ ‫شابک‪978-600-6275-28-4 :‬‬ ‫انتشـارات مؤسسۀ ایمان جهادی‬ ‫‪0910 - 2115776‬‬ ‫‪▪ 025 - 33551212‬‬ ‫‪www.jahadi.ir ▪ [email protected]‬‬ ‫سامانه پیامکی‪ :‬ارسال نام کتاب به ‪300072255‬‬ ‫‪sahba_nashr‬‬  ‫نبوت‬ ‫‪382‬‬ ‫ت‬ ‫فلسفۀ نبو ‬ ‫فهرست‬ ‫‪408‬‬ ‫ت‬ ‫بعثت در نبو ‬ ‫‪438‬‬ ‫ت‬ ‫رستاخیز اجتماعی نبو ‬ ‫‪7‬‬ ‫اشاره‬ ‫‪472‬‬ ‫ت‬ ‫هدف‏های نبو ‬ ‫‪35‬‬ ‫ف‬ ‫مقدمۀ مؤل ‬ ‫‪502‬‬ ‫ت‬ ‫نخستین نغمه‏های دعو ‬ ‫‪534‬‬ ‫ض‬ ‫گروه‏های معار ‬ ‫ایمـان‬ ‫‪564‬‬ ‫فرجام نبوت (‪)1‬‬ ‫‪41‬‬ ‫ایمـــان (‪)1‬‬ ‫‪601‬‬ ‫فرجام نبوت (‪)2‬‬ ‫‪62‬‬ ‫ایمـــان (‪)2‬‬ ‫‪628‬‬ ‫ت‬ ‫تعهد ایمان به نبو ‬ ‫‪88‬‬ ‫ی‬ ‫ایمان از روی آگاه ‬ ‫‪111‬‬ ‫ی‬ ‫ایمان زاینده و همراه با تعهدات عمل ‬ ‫والیت‬ ‫‪134‬‬ ‫ت‬ ‫ایمان و پایبندی به تعهدا ‬ ‫‪655‬‬ ‫ت‬ ‫والی ‬ ‫‪162‬‬ ‫نویـــدها ‪1‬‬ ‫‪687‬‬ ‫ی‬ ‫پیوندهای امت اسالم ‬ ‫‪187‬‬ ‫نویـــدها ‪2‬‬ ‫‪712‬‬ ‫ت‬ ‫بهشت والی ‬ ‫‪738‬‬ ‫در پیرامون والیت (‪)1‬‬ ‫توحیــد‬ ‫‪764‬‬ ‫در پیرامون والیت (‪)2‬‬ ‫‪218‬‬ ‫م‬ ‫توحید در جهان‏بینی اسال ‬ ‫‪792‬‬ ‫در پیرامون والیت (‪( )3‬هجرت)‬ ‫‪243‬‬ ‫م‬ ‫توحید در ایدئولوژی اسال ‬ ‫‪272‬‬ ‫عبادت و اطاعت انحصاری خدا‬ ‫فهرست‌ها‬ ‫‪297‬‬ ‫روح توحید‪ :‬نفی عبودیت غیر خدا‬ ‫‪822‬‬ ‫ت‬ ‫فهرست آیا ‬ ‫‪326‬‬ ‫ی‬ ‫توحید و نفی طبقات اجتماع ‬ ‫‪847‬‬ ‫ت‬ ‫فهرست روایا ‬ ‫‪354‬‬ ‫د‬ ‫تأثیرات روانی توحی ‬ ‫نظر به اسـتقبال گسـترده از کتاب «طرح کلی اندیشـۀ اسلامی در قرآن» و محور‬ ‫شـدن آن در حلقات بحث و تدریس‪ ،‬صهــبا تصمیم گرفت برای تسـهیل تهیه و‬ ‫مطالعـۀ کتـاب‪ ،‬آن را در قالبـی جدیـد به مخاطبان هدیه کنـد‪.‬از ویژگی‌های این‬ ‫قالـب‪ ،‬امـکان ارجاع خودکار بین بخش‌های کتاب و امکان دانلود و پخش صوت‬ ‫هر جلسه است‪.‬‬ ‫از آنجا که این کتاب از برکات ماه مبارک رمضان بود‪ ،‬صهـبا نیز این اثر را همزمان‬ ‫با عید سعید فطر سال ‪1399‬شمسی منتشر و به تمامی عالقه‌مندان اهدا می‌کند‪.‬‬ ‫ً‬ ‫عموما کتاب‌های الکترونیکی جایگزین نسـخ چاپی نمی‌شـوند‪ ،‬برای تهیۀ نسـخۀ‬ ‫چاپی می‌توانید به سایت مؤسسه مراجعه کنید‪.‬‬ ‫٭٭٭‬ ‫در این نسـخه با لمس برخی قسـمت‌های متن‪ ،‬می‌توانید از ویژگی‌های تعاملی‬ ‫کتاب استفاده کنید‪.‬این قابلیت‌ها بدین شرح است‪:‬‬ ‫ـ بـا زدن روی عنـوان فصـول و جلسـات کتـاب در فهرسـت‪ ،‬بـه صفحۀ مـورد نظر‬ ‫منتقل خواهید شد‪.‬‬ ‫ـ هرجای کتاب روی شـمارۀ صفحه در گوشـه باال و چپ صفحات بزنید به صفحۀ‬ ‫فهرست اول کتاب منتقل خواهید شد‪.‬‬ ‫ـ عنـوان فصـل در بـاالی صفحات‪ ،‬شـما را به ابتدای فصل ارجاع می‌دهد‪.‬لیسـت‬ ‫جلسات که در صفحۀ آغاز هر فصل آمده نیز‪ ،‬پیونددار است‪.‬‬ ‫ـ صـوت جلسـات‪ :‬در صفحـۀ ابتدایـی هـر جلسـه‪ ،‬با زدن روی این نشـان‪:‬‬ ‫در صـورت متصـل بودن به اینترنت‪ ،‬به صوت کامل آن جلسـه دسترسـی خواهید‬ ‫داشت‪.‬‬ ‫ـ در هر جای کتاب‪ ،‬متن آبی رنگ‪ ،‬نشانۀ وجود پیوند است‪.‬برخی ارجاعات موجود‬ ‫در پاورقی‌هـا‪ ،‬از آن جملـه اسـت‪.‬همچنیـن در فهرسـت‌های انتهای کتاب‪ ،‬شـمارۀ‬ ‫صفحات ارجاعی‪ ،‬آبی و قابل لمس است‪.‬‬ ‫برای اسـتفاده بهتر از امکانات این نسـخه‪ ،‬از نرم افزار ‪ Adobe acrobat‬برای باز‬ ‫کردن فایل استفاده کنید‪.‬‬  ‫اشاره‬ ‫جلسۀ ‪1‬‬ ‫‪8‬‬ ‫هراشا‬ ‫چهل سال گذشته است‪ ،‬چهل سال‪...‬‬ ‫گوهری بس گرانبها و عزیز‪ ،‬در اطرافمان بوده‪ ،‬اما از آن غافل و از برکتش‬ ‫محروم بودیم‪.‬گوهری درخشان از دریای زالل قرآن حکیم‪ ،‬گوهری نورانی‬ ‫از جنس کتاب نور‪ ،‬چهل سال خاک خورد و فقدانش‪ ،‬مردم تشنۀ معارف‬ ‫قرآن و اهل‌بیت را آزار داد‪.‬گوهری بی‌مثل‌ومانند به‌نام «طرح کلی اندیشۀ‬ ‫اسالمی در قرآن»‪.‬‬ ‫٭٭٭‬ ‫روزهـای آخـر تابسـتان ‪ ،1353‬امام جماعت مسـجد کوچـک و نیمه‌کارۀ‬ ‫امام حسـن مجتبی‪ ،‬در انتهای بازار سرشـور مشـهد‪ ،‬با شروع ماه رمضان‪،‬‬ ‫‌ای سی‌وپنج سـاله‪،‬‬ ‫برنامۀ جدیدی برای مسـجد می‌ریزد‪.‬سـید علی خامنه ِ‬ ‫روز ماه مبارک‪ ،‬بعد‬ ‫ِ‬ ‫با آن قد رشـید و چشـمان نافذش‪ ،‬بنا می‌کند که هر‬ ‫‪9‬‬ ‫هراشا‬ ‫از نماز ظهر و عصر‪ ،‬قرآن به دسـت‪ ،‬پشـت تریبون بایسـتد‪ ،‬و یک ساعت‪،‬‬ ‫سخنرانی کند‪ ،‬با موضوع «طرح کلی اندیشۀ اسالمی در قرآن»‪.‬‬ ‫با شـروع جلسـات‪ ،‬شهر مشهد به‌هم می‌ریزد‪.‬در آخرین روزهای تابستان‪،‬‬ ‫ً‬ ‫معموال شهر خلوت می‌شود و مردم به استراحتی چند‬ ‫وقت نماز ظهر ـ که‬ ‫ساعته تن می‌دهند ـ در گوشه‌ای از شهر‪ ،‬جنب‌و‌جوشی عجیب برپاست‪.‬‬ ‫مـردم‪ ،‬از پیـر و جـوان و زن و مرد‪ ،‬از راه‌های دور و نزدیک‪ ،‬در هوای گرم‬ ‫ظهرهـا‪ ،‬بـا زبان‌هـای خشـک روزه‌دار‪ ،‬در حرکتنـد به سـمت مسـجد امام‬ ‫حسن‪.‬همه مشتاقانه خود را به این مسجد می‌رسانند تا از سفرۀ پربرکت‬ ‫معارفی که سید جوان در بهترین ماه خدا برایشان پهن کرده است‪ ،‬بهره‌ها‬ ‫ببرند و تشنگی‌هایشان را فرو بنشانند‪.‬‬ ‫هر روز به تعداد مستمعان این روحانی جوان اضافه و مجلسش شلوغ‌تر‬ ‫می‌شـود‪.‬دیگر حتی در گاراژ بسـیار بزرگ پشـت مسـجد هم جایی برای‬ ‫نشستن پیدا نمی‌شود‪.‬چشم که می‌گردانی‪ ،‬می‌بینی از همه قشری آنجا‬ ‫ً‬ ‫اکثرا‬ ‫نشسته‌اند‪ :‬طلبه‌‪ ،‬دانشجو‪ ،‬دانش‌آموز‪ ،‬کاسب‪ ،‬اهل محل‪ ،‬زن‪ ،‬مرد؛ و‬ ‫هم جوان‪.‬دانشـجویان پزشـکی برای آمدن و رفتن‪ ،‬اتوبوس گرفته‌اند که‬ ‫هر روز آنها را از دانشگاه به نماز برساند و بعد از جلسه برگرداند‪.‬‬ ‫در جلسۀ سید علی آقای خامنه‌ای‪ ،‬همه‌چیز نو و جدید است‪.‬قبل از شروع‬ ‫جلسه‪ ،‬به هر نفر برگه‌ای کپی‌شده می‌دهند که در آن خالصه‌ای از مباحث‬ ‫جلسه نوشته شده‪.‬سخنران‪ ،‬برخالف معمول‪ ،‬روی منبر نمی‌نشیند؛ پشت‬ ‫تریبون می‌ایسـتد و هر روز‪ ،‬با زبان روزه‪ ،‬بیش از یک سـاعت‪ ،‬با حرارت و‬ ‫‪10‬‬ ‫هراشا‬ ‫صدای بلند صحبت می‌کند‪.‬بعد از سخنرانی‪ ،‬یک قاری قرآن در جایگاهی‬ ‫ِ‬ ‫آیات مطر ح‌شـده در آن‬ ‫کـه روی منبـر برایـش آماده کرده‌اند‪ ،‬می‌نشـیند و‬ ‫سخنرانی مسجد‪ ،‬بیشتر‬ ‫ِ‬ ‫جلسه را با صوت و لحن زیبا قرائت می‌کند‪.‬جلسۀ‬ ‫سخنرانی معمولی‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫کالس آموزشی شباهت دارد تا یک جلسۀ‬ ‫ِ‬ ‫به یک‬ ‫سـال‌ها‪ ،‬سـال‌های خفقان و استبداد و دیکتاتوری رژیم پهلوی‪ ،‬سال‌های‬ ‫کشـتن زیر شـکنجه است‪.‬در این سـال‌های تاریک ـ که‬ ‫ِ‬ ‫سـیاه شـکنجه و‬ ‫امام خمینی در تبعید به سر می‌بردند ـ در هیچ محفل دینی‌ای‪ ،‬نمی‌شود‬ ‫حساس رژیم طاغوت کرد‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫کوچک‌ترین حرف یا حتی اشاره‌ای به موضوعات‬ ‫ِ‬ ‫آیات مربوط‬ ‫ساواک در اوج اقتدار است و همه‌جا جاسوس دارد‪.‬خواندن‬ ‫بـه جهـاد و مبارزه جرم اسـت و اگر سـخنرانی‪ ،‬در آیه‌ای نام بنی‌اسـرائیل‬ ‫را بیاورد و اشـاره‌ای به اسـرائیل بکند‪ ،‬مجلسش تعطیل و خودش زندانی‬ ‫جوان مسـجد امام حسـن‪ ،‬پیر مبارزه است‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫می‌شـود‪.‬بااین‌همه‪ ،‬روحانی‬ ‫او می‌داند چطور جلسـۀ سـخنرانی را اداره کند که گرفتار عوامل سـاواک‬ ‫نشـود‪.‬او در نهایـت کیاسـت و درایـت‪ ،‬معبـری باز می‌کند برای رسـاندن‬ ‫نـور کالم خـدا‪ ،‬بـه امت دورمانده از قرآن‪.‬آقای خامنه‌ای با دقت و زیرکی‬ ‫ِ‬ ‫تمام‪ ،‬مجموعۀ اعتقادات اسلامی را از زبان قرآن طوری بیان می‌کند که‬ ‫مـردم عالوه‌بـر سـاختن دوبارۀ اعتقادات خود بر اسـاس معـارف قرآن‪ ،‬به‬ ‫فکـر ایجاد‌کردن جامعۀ اسلامی نیز می‌افتند! سـید جـوان مباحثش را از‬ ‫ایمان شروع کرده‪ ،‬به توحید رسانده‪ ،‬و بعد با مطر ح‌کردن نبوت و والیت‬ ‫ـ و بـا تمام‌شـدن مـاه رمضـان ـ ایـن دورۀ اعتقـادی نـاب و بی‌نظیر را به‬ ‫‪11‬‬ ‫هراشا‬ ‫بذر ایمان‬ ‫پایان می‌رسـاند‪.‬سـید جوان در این جلسات توانست با کاشتن ِ‬ ‫آگاهانه در قلب و جان جوانان مشهد‪ ،‬آنان را با قرآن آشتی دهد‪.‬و قرآن‬ ‫ِ‬ ‫غربـت طاقچه‌ها و سـفره‌های عقد و مجالس ختم درآورده و در‬ ‫عزیـز را از‬ ‫اختیار جوانان بگذارد‪.‬‬ ‫سـال‌های سـال‪ ،‬عده‌ای که فهم درسـتی از دین نداشـتند‪ ،‬با افکار خشک‬ ‫خـود مـردم را بـه بهانه‌ها و معاذیر مختلف از قرآن دور نگه داشـته بودند‬ ‫ً‬ ‫مثلا فهـم قـرآن کار مـردم عادی نیسـت و باید قرآن را فقـط به امید‬ ‫کـه‬ ‫ثوابـش خوانـد و ایـن حرف‌هـا؛ حرف‌هایی که حکومت‌ها از آن اسـتقبال‬ ‫می‌کردند‪.‬اما سید علی آقای خامنه‌ای اینها را یا توطئۀ دشمن می‌دانست‬ ‫یـا کج‌فهمی‌هـای خـواص‪.‬خودش مجـذوب قرآن بود‪ ،‬عاشـق قـرآن بود‪،‬‬ ‫فدایی قرآن بود‪ ،‬و کمر بسته بود که مهجوریت قرآن را از بین ببرد‪.‬استوار‬ ‫و راسـخ‪ ،‬بـا کالمـی گـرم و گیرا‪ ،‬قرآن به دسـت می‌گرفت‪ ،‬پشـت تریبون‬ ‫می‌ایسـتاد‪ ،‬و تمـام وجـودش را وقـف کلمات الهی می‌کرد‪.‬می‌خواسـت‬ ‫اندیشۀ ناب اسالمی را دوباره‪ ،‬از دل ناب‌ترین متن الهی احیا کند و قرآن‬ ‫مردم مسلمان بازگرداند‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫را به قلب و عمل‬ ‫سـرانجام‪ ،‬چنـد مـاه پـس از پایان‌یافتـن جلسـات طـرح کلـی در مسـجد‬ ‫امام حسـن‪ ،‬و پیرو جلسـات شـرح نهج‌البالغه‪ ،‬سـید علی آقای خامنه‌ای‬ ‫راهی یکی از مخوف‌ترین‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫پایتخت سـتم می‌شـود؛‬ ‫دسـتگیر شـده و راهی‬ ‫روز دنیا‪« :‬کمیتۀ مشترک ضد خرابکاری»‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫شکنجه‌گاه‌های آن‬ ‫٭٭٭‬ ‫‪12‬‬ ‫هراشا‬ ‫رمضـان فراموش‌نشـدنی گذشـته اسـت و در‬ ‫ِ‬ ‫حـاال چهـل سـال از آن مـاه‬ ‫ایـن چهل سـال‪ ،‬آن دریـای معارف قرآنی‪ ،‬فقط در سـینۀ همان چند هزار‬ ‫باقی تشـنگان از آن بی‌بهـره بوده‌اند‪.‬در‬ ‫ِ‬ ‫مسـتمع مشـهدی باقـی مانـده و‬ ‫ِ‬ ‫معارف ناب قرآنی‪ ،‬فقط خبری مانده بود و نشـانی‬ ‫این چهل سـال‪ ،‬از آن‬ ‫ـ آن‌قدر که از بودنش مطمئن شویم ـ و تنها کتابچه‌ای به‌نام «طرح کلی‬ ‫اندیشۀ اسالمی در قرآن»‪.‬‬ ‫آری! چهل سال دیر شد و از دست رفت‪.‬اما باز هم خدا را شکر و سپاس‬ ‫که باالخره بعد از گذشت این‌همه سال‪ ،‬گرد و غبار از این گنجینه برگرفته‬ ‫شد و آن گوهر نورانی‪ ،‬سر برآورد و جلوه‌گر شد‪.‬الحمدهلل‪...‬‬ ‫قدمـت چهـل سـاله‪ ،‬وقار و جذبه‌اش را باال بـرده‪ ،‬و تازگی و جوانی‪ ،‬از هر‬ ‫مهمان عزیز چهل سـال در‬ ‫ِ‬ ‫کلمـه‌اش می‌بـارد‪.‬آغـوش باز کنیم بـرای این‬ ‫راه مانده‪.‬گنجینۀ «طرح کلی اندیشـۀ اسلامی در قرآن» از دل سـال‌های‬ ‫تاریک و سـیاه و سراسـر خفقان‪ ،‬برای امروز و فردا و فرداها‪ ،‬رسـیده است‬ ‫تا قلب‌ها را روشن کند‪.‬دریغ از سال‌هایی که گذشت‪...‬‬ ‫کتابچۀ «طرح کلی اندیشۀ اسالمی در قرآن»‬ ‫«طرح کلی اندیشۀ اسالمی در قرآن» پنجمین اثر مکتوب حضرت آیت‌اهلل‬ ‫خامنه‌ای بود که قبل از انقالب‪ ،‬در سال ‪ 1354‬به چاپ رسید‪.‬‬ ‫ایـن کتابچـه مجموعۀ همان پلی‌کپی‌هایی بود که در جلسـات روزانۀ ماه‬ ‫رمضـان مسـجد امـام حسـن در سـال ‪ 1353‬در اختیار حاضـران قرار داده‬ ‫‪13‬‬ ‫هراشا‬ ‫ّ‬ ‫معظم‌له‪ ،‬قبل از چاپ بر آن نوشـته‬ ‫می‏شـد؛ به‌علاوۀ مقدمـه‌ای که خـود‬ ‫بودنـد‪.‬مقدمـه‌ای کـه در آن به‌خوبـی ضـرورت و لـزوم ارائـۀ طرحـی کلی‬ ‫از اندیشـۀ اسلامی مبتنـی بـر قـرآن‪ ،‬بیـان‪ ،‬و اهداف و ثمـرات آن ذکر و‬ ‫دستاوردهایش برای مخاطب توضیح داده شده است‪.‬‬ ‫و جالب اینکه متن همین کتابچه نیز در عین اختصار و ایجاز‪ ،‬ابعاد فردی‬ ‫و اجتماعـی دیـن را درسـت در کنـار هم قرار داده و برداشـتی نو و بدیع از‬ ‫قرآن ارائه کرده است‪.‬کتابچه‌ای به‌ظاهر مختصر‪ ،‬اما با محتوایی عمیق‪.‬‬ ‫عالوه‌بر این کتابچه‪ ،‬بعد از انقالب‪ ،‬محتوای شش جلسه از بیست‌و‌هشت‬ ‫جلسـۀ ایـن مجموعـه‪ ،‬در قالـب جزوه‌ای بـا عنوان «والیت» توسـط حزب‬ ‫ً‬ ‫مجددا چاپ‬ ‫جمهوری اسلامی در سـال ‪ 1360‬به چاپ رسـیده اسـت‪ ،‬که‬ ‫نشد و چندان در دسترس نیست‪.‬‬ ‫نحوۀ دست‌یابی صهـبا به نوارهای جلسات‬ ‫مدت‌هـا دسـت‌یابی بـه محتوای این جلسـات‪ ،‬یکی از آرزوهـا و دعاهای‬ ‫قلبی‌مان بود‪ ،‬که روزی مصاحبه‌ای دیدیم از آقای مرتضی سادات فاطمی‬ ‫دربارۀ فعالیت قرآنی‌شـان پیش از انقالب‪ ،‬و دربارۀ یک مرکز نوارفروشـی‬ ‫کـه در خیابـان سـناباد مشـهد داشـتند‪.‬ایشـان از قاریان و اسـاتید قرآنی‬ ‫ممتـاز کشـور هسـتند کـه در دوران قبـل از انقالب‪ ،‬از یـاران و نزدیکان و‬ ‫ّ‬ ‫معظم رهبری بوده‌اند و بعد از انقالب نیز همچنان مورد‬ ‫معتمـدان مقـام‬ ‫توجه و عنایت ایشان قرار دارند‪.‬‬ ‫‪14‬‬ ‫هراشا‬ ‫آقـای سـادات فاطمـی در جایـی از مصاحبـه گفتـه بودند کـه در آن زمان‬ ‫مسـئول ضبط صوت جلسـات طرح کلی بوده‌اند‪.‬درنگ نکردیم؛ به مشهد‬ ‫رفتیم و به خدمتشان رسیدیم‪.‬از مصاحبۀ ایشان ذکری به میان آوردیم‬ ‫و از صوت جلسـات طرح کلی پرسـیدیم‪.‬ایشـان فرمودند که صوت همۀ‬ ‫جلسـات ضبط شـده‪ ،‬کتاب طرح کلی اندیشۀ اسالمی هم چاپ شده و از‬ ‫آن کتاب می‌توان به محتوای جلسـات‪ ،‬دسـت پیدا کرد‪.‬وقتی به ایشـان‬ ‫عرض کردیم که آن کتاب‪ ،‬تنها شـامل محتوای پلی‌کپی‌ها می‌شـود و از‬ ‫متن جلسـات خالی اسـت‪ ،‬متعجبانه افسوس خوردند‪.‬از ایشان پرسیدیم‬ ‫کـه نوارهـا را در اختیـار دارنـد یا خیر‪.‬جـواب مثبت بود‪ ،‬امـا ریل‌ها ـ که‬ ‫ّ‬ ‫معظم‌له‬ ‫همان اصل سندها بود ـ به مرکز اصلی نگهداری اسناد مربوط به‬ ‫رفته بود و تنها یک کپی بر روی نوار کاست در اختیار داشتند‪.‬‬ ‫آقای سادات فاطمی بدون هیچ‌گونه چشم‌داشتی‪ ،‬آن نوارها را در اختیار‬ ‫ما قرار دادند و ما نیز هیچ‌گاه نتوانستیم آن‌طور که باید‪ ،‬از ایشان تشکر‬ ‫کنیم‪.‬ایشـان متواضعانه همان کاری را انجام دادند که چهل سـال قبل‪،‬‬ ‫بـه ایشـان محول شـده؛ نشـر و تکثیـر نوارها بـه معتمدان‪.‬گویـی بعد از‬ ‫سـال‌های سـال‪ ،‬دوباره یک نفر از راه دور‪ ،‬به مرکز پخش نوارهای مذهبی‬ ‫آمـده تـا نوارهـای آقـای خامنـه‌ای را تهیه کند؛ و ایشـان همـان کاری را‬ ‫کردنـد که سـال‌های قبل از انقلاب می‌کردند‪.‬خداوند حافظ وجود نورانی‬ ‫و قرآنی‌شان باشد‪.‬‬ ‫ً‬ ‫مثال از‬ ‫نوارها به‌دلیل اینکه از روی ریل پر شـده بودند‪ ،‬نقایصی داشـتند؛‬ ‫‪15‬‬ ‫هراشا‬ ‫ً‬ ‫عموما به انتهای بحث‬ ‫ابتدای بحث شـروع می‌شـوند نه از آغاز جلسـه؛ یا‬ ‫ً‬ ‫عموما‬ ‫ّ‬ ‫معظم‌له را ندارند‪.‬زیرا‬ ‫ختم می‌شوند و صوت تالوت قرآن و دعای‬ ‫زمان برگزاری جلسات بیشتر از یک ساعت به طول می‌انجامیده است‪.‬‬ ‫ً‬ ‫تقریبـا بعید و دور‬ ‫یـک راه‪ ،‬تأمـل بـرای دسترسـی به نوار ریـل بود‪ ،‬امری‬ ‫ّ‬ ‫مداقه بر محتوای جلسـات به این نتیجه رسـیدیم که از‬ ‫از امکان‪.‬بعد از‬ ‫محتوا چیزی از دست نرفته است‪ ،‬مگر در حد یکی‪ ،‬دو درصد‪.‬لذا تصمیم‬ ‫بـه انتشـار کتـاب گرفتیـم تـا در هر زمان صوتـی جدید ناظر بـه محتوای‬ ‫جلسات یافتیم به کتاب بیفزاییم‪.‬‬ ‫ارزش و جایگاه کتاب‬ ‫ارزش محتوایـی ایـن کتـاب‪ ،‬بـا دقـت در مطالعـه‪ ،‬مـرور و چندبارخوانی‬ ‫و مطالعه‌هـای جنبـی‪ ،‬بـرای مخاطـب بیش از پیش آشـکار خواهد شـد‪.‬‬ ‫اینجا با ذکر مختصری از مشـخصات کتاب‪ ،‬خوانندۀ گرامی را به اهمیت‬ ‫انتشار و مطالعۀ آن آگاه‌تر می‌کنیم تا با آگاهی از ارزش محتوای کتاب‪،‬‬ ‫زمان مناسـب و کافی به مطالعۀ آن اختصاص دهد و با دقت و تیزبینی‬ ‫مشغول مطالعه شود‪.‬‬ ‫کتاب حاضر کتابی منحصر‌به‌فرد در ارائۀ درسـت و کامل اندیشـۀ اسالمی‬ ‫اسـت‪.‬این کتاب با کتاب‌های متعددی که با عنوان اندیشـۀ اسلامی یا‬ ‫اصول عقاید به رشـتۀ تحریر درآمده‌اند‪ ،‬متفاوت اسـت‪.‬آن کتاب‌ها اصول‬ ‫اعتقـادی دیـن را بیشـتر به‌عنـوان مفاهیـم ذهنـی تلقی کـرده و در مقام‬ ‫‪16‬‬ ‫هراشا‬ ‫اثبات درسـتی این اصول و پاسـخگویی به شـبهات مطرح شـده هسـتند‪.‬‬ ‫برخالف آن کتاب‌ها‪« ،‬طرح کلی اندیشۀ اسالمی در قرآن» مباحث ضروری‬ ‫دیـن را به‌گونـه‌ای تعهدآفرین معرفی کرده اسـت‪.‬بنابراین‪ ،‬اولین ویژگی‬ ‫همیـن اسـت کـه این کتاب از جنـس کتاب‌های کالمی نیسـت که روند‬ ‫اثبات و نفی در پیش گرفته باشد‪.‬‬ ‫دومیـن ویژگـی کتـاب‪ ،‬ارائۀ نمایی کلی از اندیشـۀ اسلامی بـه جهانیان‬ ‫است؛ نه‌فقط مسلمانان‪ ،‬بلکه یکایک انسان‌ها‪ ،‬چه موحد و چه غیر موحد‪.‬‬ ‫هرکـس‪ ،‬بـا هر ایـده و تفکری‪ ،‬می‌توانـد مخاطب این کتاب باشـد‪ ،‬چون‬ ‫روند بحث و نکات عرضه‌شـده در کتاب‪ ،‬آنچنان منطقی و دور از هرگونه‬ ‫تعصب‌ورزی است که مورد پسند هر عقل سلیمی قرار خواهد گرفت‪.‬‬ ‫سـومین ویژگـی کتـاب ایـن اسـت کـه در آن تعریفـی دوبـاره از دیـن به‬ ‫مخاطب داده شده‪.‬تعریفی که دین را تنها مجموعه‌ای از اصول فکری یا‬ ‫عملـی مجـزا نمی‌داند‪ ،‬بلکـه آن را مجموعه‌ای متحد تعریف می‌کند که با‬ ‫ِ‬ ‫نظمی خاص در کنار هم قرار گرفته‌اند‪.‬‬ ‫ایـن کتـاب سـندی اسـت گویـا از اقدامات حضـرت آیـت‌اهلل خامنه‌ای در‬ ‫راستای احیای تفکر اسالمی‪.‬در آن سال‌هایی که مفاهیم دینی از معانی‬ ‫حقیقی خود تهی شده و جز پوسته‌ای از آن چیزی باقی نمانده بود‪.‬گرچه‬ ‫حرکت‌ها و سـخن برخی از اندیشـمندان اسالمی‪ ،‬نگاه‌ها را دوباره متوجه‬ ‫اسلام و مفاهیـم عمیـق آن کـرده بـود‪ ،‬اما آنچـه کم بود یا نبـود‪ ،‬طرحی‬ ‫جامع از دین بود‪.‬طرحی که بتواند خأل فکری مسلمانان را در برابر مکاتب‬ ‫‪17‬‬ ‫هراشا‬ ‫پوچ و خالی بشری پر کند و زمینه را برای نفوذ اسالم در میان جوامع و‬ ‫آزاداندیشان فراهم آورد‪.‬‬ ‫ً‬ ‫قطعا احیاگر اسلام در این عصر بودند‪.‬با شـروع‬ ‫حضرت امام خمینی؟حر؟‬ ‫سر زبان‌ها افتاد و قلوب خمودۀ مسلمین‬ ‫ِ‬ ‫نهضت امام‪ ،‬نام اسالم دوباره بر ِ‬ ‫بیدار شـد‪.‬بعد از تبعید حضرت امام این شـور و عالقۀ ایجاد‌شـده‪ ،‬برای‬ ‫شـاگردان مجاهد امام بسـتری بود برای کار عمیق فکری و ایمانی‪.‬برای‬ ‫ساختن زیربنایی محکم از تفکر ناب اسالم محمدی‪.‬‬ ‫ارائۀ چنین طرحی میسـر نبود‪ ،‬مگر از متفکری آگاه و مسـئول‪ ،‬آشـنا به‬ ‫مفاهیـم قـرآن و آگاه از مقصـود و مقصد دیـن‪.‬حضرت آیت‌اهلل خامنه‌ای‬ ‫بـا احسـاس ایـن خلأ و نیـاز در جامعه‪ ،‬و با اشـراف به آثار اندیشـمندان‬ ‫اسلامی و مراوده با عالمان زمان‌شـناس عصر‪ ،‬همچون شـهید مطهری و‬ ‫تمسـک به قرآن‪ ،‬مباحث «طرح کلی اندیشۀ اسالمی در قرآن»‬ ‫ّ‬ ‫با تسـلط و‬ ‫را در مـاه مبـارک رمضـان مطـرح کردند؛ مباحثی که به‌دلیـل ارائۀ نگاهی‬ ‫جامع از تفکر توحیدی و با درنظرداشتن شئون مختلف زندگی بشر‪ ،‬بابی‬ ‫اسـت بـرای ورود بـه حوزۀ تفکر اسلامی‪.‬این چهارمیـن ویژگی برای این‬ ‫کتاب است‪.‬‬ ‫پنجمین ویژگی کتاب‪ ،‬بازتاب نگاه نو و بدیع ایشان به مفاهیم دینی‌ست‪.‬‬ ‫اگرچه واژگان قرآن‪ ،‬کلماتی هستند که مکرر به گوش شنونده رسیده‪ ،‬اما‬ ‫در کالم ایشـان جانـی تازه می‌گیرنـد؛ نگاهی که به مفاهیم دینی ابعادی‬ ‫تـازه می‌بخشـد و در آن روزگار مـورد انتقـاد قرار می‌گیـرد‪« :‬یک عده‌ای در‬ ‫‪18‬‬ ‫هراشا‬ ‫مشهد جنجال علیه من به راه انداختند که چرا در زیر کلمۀ «والیت»‪ ،‬فالنی‪،‬‬ ‫ایـن حرف‌هـا را زده؛ درحالی‌که این‪ ،‬انکار آن والیتی که آنها می‌گفتند که‬ ‫نبود‪.‬آنها می‌گفتند والیت یعنی محبت‪.‬خب ما محبت ائمه را که قبول‬ ‫داریم‪ ،‬والیت یعنی اعتقاد به امامت علی؟ع؟‪ ،‬این را که ما قبول داشتیم‪.‬‬ ‫یک چیزهایی عالوۀ بر اینها ما از کلمۀ والیت پیدا کرده بودیم‪.‬من آیات‬ ‫والیـت را در قـرآن جمـع کـردم‪.‬آیاتی کـه در آن کلمۀ والیت بـه‌کار رفته‬ ‫ّٰ‬ ‫ُ‬ ‫ُ‬ ‫ً‬ ‫مثال فرض کنید و آیات متعددی را؛ از این آیات‬ ‫‪1‬‬ ‫الولا َی ة ِلل ِه>‬ ‫ک َ‬‫‪ 2‬رهبانیتی که آنان از خود‬ ‫می‌فرماید‪< :‬و ر ب‬ ‫درآوردند‪ ،‬به‌صورت بدعتی آن را ایجاد کردند؛ ما بر آنان رهبانیت را ننوشته‬ ‫بودیم‪.‬اما عالِم اسالمی رهبانیت ندارد‪ ،‬گوشه‌گیری ندارد‪ ،‬فرار ندارد‪.‬عالِم‬ ‫اسلامی همانی اسـت که سـعی می‌کند که بگیرد غریق را‪ 3.‬یک فرد آگاه‬ ‫‪(.1‬ر‌ه‌ب) ترس دائمی‪ ،‬رَهبانِیَّ ة‪ :‬گوشه‌گیری و ترک دنیا‬ ‫‪.2‬سوره مبارکه حدید‪ /‬آیه ‪27‬‬ ‫‪.3‬صاحبدلی به مدرسه آمد زخانقاه ‪ /‬بشکست عهد صحبت اهل طریق را‬ ‫گفتم میان عالم و عابد چه فرق بود ‪ /‬تا اختیار کردی از آن‪ ،‬این فریق را‬ ‫گفت آن گلیم خویش به در می‌برد ز موج ‪ /‬و این جهد می‌کند که بگیرد غریق را (سعدی)‬  ‫ناـمیا‬ ‫‪43‬‬ ‫ ۀسلجج ‪ ( ‬ناـــمیااا‬ ‫مسلمان‪ ،‬هر انسان مسلمان ـ که مسلمان بودن و مسئول بودن‬ ‫با یکدیگر الزم و ملزوم هسـتند ـ‌ همین‌جور اسـت؛ سـعی می‌کند غریق‬ ‫را‪ ،‬وَ َ‬ ‫بازده را‪ ،‬بیمار را‪ ،‬نجات بدهد؛ اینکه با فرار جور درنمی‌آید‪.‬خودش را‬ ‫متقی می‌کند‪ ،‬دارای تقوا؛ یعنی آن تجهیز الزم را‪ ،‬آن زره الزم را درمقابل‬ ‫آسـیب گناه‪ ،‬بر تن می‌پوشـد و وارد منطقۀ گناه می‌شود‪ ،‬برای دستگیری‬ ‫گناهکاران؛ خالصه تقوا این است‪.‬‬ ‫وقتی‌که این معنای تقوا شـد‪ ،‬آیا تقوا مقدمه و وسـیله‌ای برای پیروزی‬ ‫هسـت یـا نیسـت؟ می‌بینیـد کـه خیلـی آسـان‪ ،‬وسـیلۀ پیروز ی‌سـت‪.‬‬ ‫آن‌کسـی‌که می‌خواهـد بـر این بیمـاری‪ ،‬در این منطقه پیروز بشـود‪ ،‬اگر‬ ‫همواره بترسـد که نبادا این میکروب در جسـم او اثر بگذارد‪ ،‬این چطور‬ ‫می‌توانـد میکروب‌زده‌هـا و وبازده‌هـا را نجـات بدهـد؟ بایـد خـودش را‬ ‫خاطرجمـع کـرده باشـد؛ بایـد از خـودش خاطـرش جمع باشـد‪ ،‬بعد وارد‬ ‫منطقۀ وبازده بشود و دیگران را نجات بدهد؛ آن‌وقت است که به پیروزی‬ ‫هم خواهد رسید‪.‬آن‌وقت است که این کار را هم به‌راحتی انجام خواهد‬ ‫َ‬ ‫تُ ف‬ ‫َ َ َّ ُ‬ ‫داد‪<.‬و ا وا اهلل>‪ 1‬تقوای خدا پیشه کنید‪< ،‬لعلكم ِل ن‬ ‫َ‬ ‫َ تَّ ُق‬ ‫حو > مگر پیروزمند‬ ‫و رسـتگار و موفق گردید‪.‬‬ ‫ف‬ ‫ُ َّ‬ ‫ّ َ َّ‬ ‫َ تَّ قُ‬ ‫ > بپرهیزید و پروا کنید از آن آتشی که آماده‬ ‫ال ار ال ت ى ا ِعد ت ِل ِ‬ ‫لكا ر ي نَ‬ ‫ اطاعت کنید‬ ‫شده است برای کافران‪<.‬و ا ي‬ ‫از اهلل و از پیامبر‪ ،‬شاید مورد رحمت پروردگار قرار بگیرید‪.‬خب اطاعت از‬ ‫‪.1‬سوره مبارکه آل‌عمران‪ /‬آیات ‪ 130‬تا ‪132‬‬  ‫ناـمیا‬ ‫‪44‬‬ ‫ ۀسلجج ‪ ( ‬ناـــمیااا‬ ‫خدا با اطاعت از پیغمبر تفاوتی ندارد‪ ،‬به چه مناسبت می‌فرماید‬ ‫کـه اطاعـت کنیـد از خـدا و اطاعـت کنیـد از پیامبـر؟ ذکر کـردن هر دوتا‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ط عوا اهلل> اطاعت کنید از‬ ‫باهم‪ ،‬زائد نیست؟ نه‪.‬اگر چنانچه فقط بگوید ‪ ،2‬یـک‌ذره هـم باالتـر از پیغمبـر؛ او‬ ‫صارى نُ‬ ‫ٰ‬ ‫ال هود و ن‬ ‫ال ‬ ‫ اطاعت کنید خدا را و رسول را‪< ،‬لعلكم رح‬ ‫و‬ ‫پروردگار قرار گیرید‪.‬‬ ‫رحـم خـدا یعنـی چـه؟ مورد رحـم خدا قـرار گرفتن یعنی چـه؟ اینجا یک‬ ‫مقایسـه‌ای بکنیـد بیـن بیان قـرآن و پنـدار عامیانۀ ما‪.‬مـا می‌گوییم که‬ ‫اگـر گناهکاریـم‪ ،‬اگـر نافرمانـی خدا کردیم‪ ،‬اگـر به واجبـات و تعهدات و‬ ‫تکالیـف عمـل نکردیـم‪ ،‬اگـر چنانچـه از منطقه‌هـای ممنوعۀ پـروردگار پا‬ ‫عقب نکشیدیم؛ فقط یک امیدواری داریم‪ ،‬آن چیست؟ آن رحم خداست‪.‬‬ ‫خـدا بـا رحمتـش با مـا عمل کند‪ ،‬خدا ما را رحم کنـد‪ ،‬این داعیه و حرف‬ ‫ماسـت؛ یعنی حرف معمول اجتماع ما و مردم ما این اسـت‪.‬رحمت خدا‬ ‫را بـرای کجـا می‌دانیم؟ برای آنجا که عمـل نکردیم‪.‬درصورتی‌که نافرمانی‬ ‫می‌ز) جداشده‪ ،‬متمایز‬ ‫‪‌ (.1‬‬  ‫ناـمیا‬ ‫‪46‬‬ ‫ ۀسلجج ‪ ( ‬ناـــمیااا‬ ‫کردیم‪ ،‬درصورتی‌که منطقۀ ممنوعۀ خدا را زیر پا لگدکوب کردیم‪،‬‬ ‫مسـئولیت و تعهـدِ الهـی را مالحظه نداشـتیم؛ در یک‌چنین صورت‌هایی‬ ‫می‌گوییـم‪ :‬مـا که عمل نداریم‪ ،‬مگر خـدا رحممان کند‪.‬رحم را‪ ،‬رحم خدا‬ ‫را‪ ،‬رحمـت پروردگار را‪ ،‬رقیب عمل‌کـردن و جایگزین عمل‌کردن می‌دانیم‪.‬‬ ‫آیـۀ قـرآن به‌عکس اسـت؛ می‌گوید عمـل کنید‪ ،‬اطاعت کنید‪ ،‬شـاید مورد‬ ‫رحمـت پـروردگار قـرار بگیرید‪.‬رحمت خدا آن‌وقتی‌سـت که یک ملتی به‬ ‫مسـئولیتش عمـل کنـد‪.‬خـدا آن‌وقتـی به مردمـی رحم می‌کند کـه او را‬ ‫اطاعـت کننـد‪ ،‬تکالیـف خـود را انجـام بدهنـد‪.‬هفتصد میلیون مسـلمان‬ ‫بنشینند به انتظار ابر رحمت پروردگاری که بر سرشان ببارد‪ ،‬آن‌وقت راه‌ها‬ ‫دزدان ناموس و غارتگران دین بیایند همه چیزشان را ببرند؛‬ ‫ِ‬ ‫را باز کنند تا‬ ‫به امید رحمت خدا بنشینند؟ پس بگو بنشینند حاال!‬ ‫سول لعلكم رح نَ‬ ‫َ َ َّ ُ تُ َ‬ ‫ط عوا اهلل و ّ‬ ‫الر َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫ََ‬ ‫مو > اطاعت کنید خدا را و رسول را‪ ،‬پیامبر‬ ‫ تسلیم فرمان‬ ‫آنها و دل آنها بر جای نمی‌گذارد‪< ،‬و ي س ِلموا ي‬ ‫َ‬ ‫تواند‪.‬مؤمن واقعی این‌جور است‪.‬اگر این‌جور بود یک ملتی‪ ،‬یک امتی‪،‬‬ ‫اگر یک عده جمعیت به این صورت تحت فرمان خدا قرار گرفتند‪ ،‬آن‌وقت‌ ‬ ‫است که رحمت پروردگار و لطف بی‌نهایت او شامل حال آنان خواهد شد‪،‬‬ ‫آن‌وقت اسـت که یک امت به آقایی می‌رسـد‪ ،‬آن‌وقت اسـت که یک ملت‬ ‫به رشـد انسـانی می‌رسد‪ ،‬آن‌وقت است که اسارت‌ها و زنجیرها از دست و‬ ‫پای او باز می‌شود‪ ،‬آن‌وقت است که رحمت الهی شامل حال او می‌شود‪.‬‬ ‫سول لعلكم رح نَ‬‫َ َ َّ ُ تُ َ‬ ‫ط عوا اهلل و ّ‬ ‫الر َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫ََ‬ ‫مو > اطاعت کنید خدا را و پیامبر را‪ ،‬باشد‬ ‫‪ ،1‬میدان مسابقه است اینجا‪ ،‬میدان پیشی‌گیری‬ ‫‪.‬سرعتت به‌سوی مغفرت پروردگار‬ ‫َ ف‬ ‫به‌سوی چه؟ ِ‬ ‫َ‬ ‫او کوششی در راه این لطف الهی کرده باشد‪<.‬و ِ‬ ‫َ ضُ َ‬ ‫َ َّ‬ ‫ر ها‬ ‫ و بهشتی‪< ،‬ع‬ ‫سرعت بگیرید به‌سوی مغفرتی از پروردگارتان‪،‬‬ ‫تُ َ َ ضُ‬ ‫َّ‬ ‫ماوا و الار > که پهنا و گسـتردگی آن به‌قدر آسـمان‌ها و زمین است‪،‬‬ ‫الس‬ ‫ُ َّ ق َ‬ ‫ُ َّ‬ ‫ آماده شده است‪ِ < ،‬للم ت ی ن > برای متقیان‪.‬‬ ‫ایـن جملـۀ معروفـی کـه می‌گوینـد‪ :‬آقا شـما اهل بهشـتید و به بهشـت‬ ‫خواهیـد رفـت‪ ،‬اگـر ان‌شـاءاهلل راهتـان بدهند‪ ،‬این بسـیار حـرف به‌جایی‌ ‬ ‫اسـت‪.‬ما همه آرزومند بهشـتیم‪ ،‬همه در دعاها بهشت را طلب می‌کنیم؛‬ ‫بهشت تنها هم ما را قانع نمی‌کند‪ ،‬دانه‌دانه خصوصیات آن را‬ ‫ِ‬ ‫گاهی طلب‬ ‫‪2‬‬ ‫حم َطیرَش‬ ‫َ‬ ‫هم در دعا می‌آوریم؛ از حورالعینش و از غذای خوبش و از ل ِ‬ ‫‪1‬‬ ‫و ‌غیرو‌ذلک‪ ،‬در دعاهایمان ردیف می‌کنیم‪.‬اما خود خدا می‌گوید ما این‬ ‫بهشـت را برای مردم باتقوا آماده کردیم‪ ،‬این سـفره را برای یک عده مردم‬ ‫خاصی انداختیم‪ ،‬آنها باید بیایند سر این سفره بنشینند و وارد این منطقه‬ ‫بشوند‪.‬آنها کی هستند؟ باتقوایان‪.‬‬ ‫ُ َّ ق‬ ‫باتقوا کیست؟ آماده شده است برای متقیان‪(.‬ترجمه‌ها‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ُ‬ ‫َ ََ‬ ‫‪ ،‬و همسران بهشتی را به ازدواج آنها درمی‌آوریم‪.‬‬ ‫ور ي‬ ‫ٍ‬ ‫بِ ح‬ ‫هو >‪ ،‬و هر‬ ‫ آماده شده است برای باتقوایان‪.‬چه کسانی هستند باتقوایان؟‬ ‫لم تَّ ق ی َن‬ ‫ل ُ‬ ‫ِ‬ ‫َّ ذ َ ُ ن ف ق َ ف َّ ّ َ ضّ َّ‬ ‫‪ 1‬آن‌کسانی‌که انفاق می‌کنند در خوشی و‬ ‫ناخوشـی‪.‬ایـن یک شـرط باتقوا بودن اسـت‪ ،‬انفاق‌کردن‪.‬انفـاق را هم باز‬ ‫چندبـار تـا حـاال معنـا کردم‪.‬عیبـی ندارد اینهـا را تکرار کنیم‪.‬چـون اینها‬ ‫ً‬ ‫غالبا تازه‌تـازه به گوش شـما می‌رسـد‪ ،‬هرچه تکرار‬ ‫حرف‌هایـی اسـت کـه‬ ‫بشـود‪ ،‬بیشـتر در دل می‌مانـد و چـه بهتر‪.‬انفاق با خرج کـردن فرق دارد‪.‬‬ ‫خرج کـردن یعنـی اینکه انسـان یک پولی را خرج کنـد‪.‬انفاق خرج کردن‬ ‫است‪ ،‬اما نه هر خرج کردنی‪.‬انفاق آن خرج کردنی را می‌گویند که با آن‪،‬‬ ‫یک خلئی پر بشود‪ ،‬یک نیاز راستینی برآورده بشود‪.‬کجایند آن‌کسانی‌که‬ ‫میلیون‌هـا خـرج می‌کنند‪ ،‬به‌ظاهر هم بـرای کارهای نیک خرج می‌کنند‪،‬‬ ‫تا از زبان قرآن به آنها بگوییم که بدبخت‌ترین مردمند‪ ،‬زیرا کارشان انفاق‬ ‫َ ُّ‬ ‫َ َ‬ ‫ً َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫قُ َ ُ َ ُ ُ‬ ‫نیسـت‪ <.‬ل هل ن ن ِّب ئ كم ِب الا خ َسر ي نَ اعمالا  ال ذ ي نَ ض ّل َسع ُ ي ُهم ِف ی الح ي ِةا الد ن ي ا َو‬ ‫ُ َ َ َ َ نّ ُ ُ ن َ ُ ً‬ ‫و ص ن عا>‪.2‬این پول‌هایی که خرج می‌شـود‪ ،‬این زر‬ ‫و ا هم ي ِحس ن‬ ‫هم ي حس ب ن‬ ‫‪.1‬سوره مبارکه آل‌عمران‪ /‬آیات ‪ 134‬تا ‪136‬‬ ‫زیانکارترین مردم آگاه گردانیم؟‬ ‫ِ‬ ‫‪.2‬سوره مبارکه کهف‪ /‬آیات ‪ 103‬و ‪ :104‬بگو آیا شما را از‬ ‫٭ آنان کسـانی هسـتند که کوشـش ایشان در زندگی دنیا به هدر رفته و خود می‌پندارند‬ ‫کار خوب انجام می‌دهند‪.‬‬  ‫ناـمیا‬ ‫‪55‬‬ ‫ ۀسلجج ‪ ( ‬ناـــمیااا‬ ‫و زیورهایی که بر پیکر گرسـنۀ یک عده مردم آویخته می‌شـود‪،‬‬ ‫این پیرایه‌های زیادی و دروغین؛ اینها انفاق نیسـت‪ ،‬چرا؟ چون خلئی را‬ ‫پر نمی‌کند‪.‬‬ ‫آقا! اگر این پنج‌زار‪ 1‬را شما دادید به کسی که صدتا پنج‌زاری و یک تومانی‬ ‫در جیبـش هسـت‪ ،‬صدتـای دیگـر هـم می‌توانـد فراهـم کند‪ ،‬ایـن انفاق‬ ‫نیسـت؛ اگـر دادی بـه آن آدمـی که منتظر یک پنج‌زاری اسـت تا یک نان‬ ‫سـنگک بخرد و شـکم خودش را پر کند‪ ،‬این انفاق اسـت‪.‬البته نخواسـتم‬ ‫بـا ایـن جملـه بگویم آقایان برونـد حاال ِهی پنج‌زاری بدهند به گرسـنه‌ها‬ ‫و گداها که شکم‌هایشـان را پر کنند‪ ،‬نه‪.‬گاهی پر‌کردن شـکم گرسـنه هم‬ ‫انفاق نیسـت‪ ،‬در یک شـرایطی این‌جوری اسـت‪.‬در آن شرایطی که فقر و‬ ‫گرسـنگی ماننـد گیاه هـرزه‌ای‪ ،‬بی‌حسـاب دارد بر روی زمین‌هـا می‌رُ وید‪،‬‬ ‫آنجا پرکردن شکم یک گرسنه مثل قیچی‌کردن پیکرۀ باالی یک دانه علف‬ ‫هرزه است‪.‬در صحرا علف هرزه چقدر قیمت دارد؟ باالخره از جلوی چشم‪،‬‬ ‫یک گیاه هرزه کم می‌شود‪ ،‬اما چقدر این کار اساسی است؟ چقدر جالب‬ ‫اسـت این کار؟ خیلی کم و ناچیز‪.‬بنابراین انفاق آن‌چیزی اسـت که یک‬ ‫خلئـی را پـر می‌کنـد‪.‬یک نیازی را برآورده می‌کنـد‪.‬آن ملتی که امروز به‬ ‫یـک چیـزی احتیـاج دارد‪ ،‬ماننـد آب‌و‌هوا‪ ،‬اگر در غیـر آن‌چیز‪ ،‬به آن ملت‬ ‫کمـک کـردی‪ ،‬اینجا انفاق نکردی‪ ،‬پول‌حرام‌کـردن‌ انجام دادی‪.‬پس انفاق‬ ‫کار مردمان باهوش اسـت‪.‬آنهایی که خألها‬ ‫کار همه‌کس نیسـت‪ ،‬انفاق ِ‬ ‫ِ‬ ‫‪.1‬پنج لایر‬  ‫ناـمیا‬ ‫‪56‬‬ ‫ ۀسلجج ‪ ( ‬ناـــمیااا‬ ‫و نیازها را می‌فهمند و حاضر می‌شـوند به‌جا آن خألها و نیازها‬ ‫َ ضَّ‬ ‫َّ‬ ‫ف‬ ‫ُ فق‬ ‫َّ ذ‬ ‫را پر کنند‪.‬انفاق خیلی مهم است‪<.‬ال ي نَ ي ن ِ نَ‬ ‫و ِ ی الس ّر ِاء و ال ّر ِاء>‪ ،‬یکی‬ ‫از نشانه‌های باتقواها این است‪ ،‬انفاق می‌کنند در خوشی و ناخوشی‪.‬‬ ‫َ ظَ‬ ‫ ظ‬ ‫َ‬ ‫ ال غ ي > و فروبرنـدگان خشـم‪.‬فروبرنـدگان خشـم یعنـی چه؟‬‫م نَ‬ ‫‪ ،‬معنایـش‬ ‫على الك ِار رحما ُء ب ي ن هم>‪.1‬اینی‌کـه می‌گوینـد کظم‌کننـدگان‪ ،‬فروبرندگان‪.‬نه فراموش‌کنندگان؛ فروبرندگان غیظ‬ ‫و خشم‪.‬که وقتی خشم فرونشست‪ ،‬انسان می‌تواند با عقل‪ ،‬با درک‪ ،‬آنچه‬ ‫را که شایسته است انجام بدهد‪.‬‬ ‫ گذرندگان از مردم‪ ،‬عفوکنندگان از خطاهای مردم‪.‬از‬ ‫ِ‬ ‫اشـتباهات مردم‪ ،‬از خطاهای مردم‪ ،‬از گناهان مردم‪ ،‬از لغزش‌های مردم‬ ‫بایـد گذشـت‪ ،‬بایـد صرف‌نظـر کـرد‪.‬از آن گناهـی نباید صرف‌نظـر کرد که‬ ‫لغزش نبوده است‪.‬خدا هم از یک‌چنین گناهی مشکل صرف‌نظر بکند‪.‬از‬ ‫ّ‬ ‫تعمد و عناد انجام گرفته‬ ‫عمل خالفی نباید صرف‌نظر کرد که از روی‬ ‫ِ‬ ‫آن‬ ‫‪.1‬سوره مبارکه فتح‪ /‬آیه ‪29‬‬  ‫ناـمیا‬ ‫‪57‬‬ ‫ ۀسلجج ‪ ( ‬ناـــمیااا‬ ‫است‪ ،‬اما لغزش‌ها‪ ،‬قصورها که در کار عامۀ مردم فراوان هست‪،‬‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ُ ُ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫ف َ َ‬ ‫َ‬ ‫ال ِاس و اهلل ي ِ ح ّب الم ِ‬ ‫حس ن ي ن > و‬ ‫قابل گذشتن و عفوکردن است‪<.‬و العا ي ن ع ن ن‬ ‫ِ‬ ‫خدا دوست می‌دارد مردمان احسان‌کننده را‪.‬‬ ‫َ َّ ذ نَ ذ فَ َ ف َ ً َ َ َ َ ُ‬ ‫اح ش ة او ظ لموا ا ن ف َس ُهم‬ ‫از دیگر نشانه‌های باتقواها چیست؟ آن‌کسـانی‌که چـون گنـاه بزرگـی انجـام دهند‪،‬‬ ‫اهلل ف َ تَ فَ ذُ ن‬ ‫ ذَ َ‬ ‫ك ُروا َ‬ ‫َ ظَ َ َ ن فُ َ ُ‬ ‫یـا بر خویشـتن سـتم کننـد‪< ،‬او لموا ا سهم> بـر نفس‌های خود ظلم روا‬ ‫ً‬ ‫َ‬ ‫ ذ َ ُ‬ ‫َ‬ ‫بدارند‪ < ،‬كروا اهلل> فورا به یاد خدا بیفتند‪.‬در وادی غفلت‪ِ ،‬‬ ‫زیر سـرپوش‬ ‫غفلـت‪ ،‬دیـر نپایند‪.‬یک آیۀ خیلی عجیبی هسـت در قرآن‪ ،‬در زمینۀ تذکر‬ ‫َّ َ‬ ‫َ َّ‬ ‫َّ َّ ذ َ تَّ قَ‬ ‫اتفاقا‪‪ 1‬وقتی یک گروه شیطان ـ با آن معنای‬ ‫طا ِم ن ال ي ِ‬ ‫ِا ا مسهم ِ‬ ‫وسـیعی که شـیطان دارد ـ‌ وقتی یک گروهی شـیطان و شیطان‌صفت او‬ ‫را احاطه می‌کنند تا گمراه کنند‪ ،‬تا از راه به‌در ببرند‪ ،‬تا او را به فراموشـی‬ ‫ً‬ ‫ ذ َ‬ ‫ك ُروا َ‬ ‫َ‬ ‫فـورا بـه یاد خدا بیفتد انسـان‪.‬یـاد خدا یک‌چنین‬ ‫اهلل>‬ ‫بیندازنـد‪< ،‬‬ ‫چیـزی اسـت‪.‬یـاد خدا حربه‌ای اسـت در دسـت مـا علیه شـیطان‌ها‪ ،‬یاد‬ ‫دشـمنان‬ ‫ِ‬ ‫خـدا ریسـمانی اسـت در اختیـار مـا‪ ،‬برای نجـات از ورطه‌ای که‬ ‫هوشیاری ما‪ ،‬در برابر ما به‌وجود آورده‌اند‪.‬یاد خدا خیلی چیز ارزشمند و‬ ‫ِ‬ ‫قیمتی است‪.‬‬ ‫َ‬ ‫ ذَ َ‬ ‫< ك ُروا اهلل>‪ ،‬چون کار خالفی بکنند یا بر خویشتن ظلم بکنند‪ ،‬خدا را به‬ ‫ذُ ن‬ ‫ف َ َ فَ‬ ‫اس غ روا ِل و ِب ِهم> پس طلب غفران و مغفرت می‌کنند برای‬ ‫یاد می‌آورند‪ <.‬ت‬ ‫‪.1‬سوره مبارکه اعراف‪ /‬آیه ‪201‬‬  ‫ناـمیا‬ ‫‪58‬‬ ‫ ۀسلجج ‪ ( ‬ناـــمیااا‬ ‫گناهانشان‪ ،‬در جستجو می‌آیند که این گناه‪ ،‬این خأل التیام پیدا‬ ‫ و چه کسی غفران و مغفرت می‌بخشد گناهان را به‌جز خدا؟‬ ‫َّ ُ‬ ‫تلاش از تـو و حرکـت از تـو‪ ،‬و برکـت از خـدا؛ تلاش و کوشـش از ما‪ ،‬و‬ ‫قبـول از خـدای مـا‪.‬پس تلاش را از پرونـدۀ خودمان‪ ،‬حـق نداریم حذف‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ُ‬ ‫فَ َ‬ ‫َ‬ ‫کنیم‪<.‬و لم ی ِص ّروا علی ما علوا و هم ی عل ن‬ ‫َ َ ُ‬ ‫مو > بر آنچه که می‌دانند گناه است‪،‬‬ ‫َّ‬ ‫َ ف ٌ‬ ‫ُ ٓ َ َ ُُ‬ ‫ول ِئ ك ج ز ا ؤ هم م غ ِ َر ة ِم ن ر ِب ِهم> این‌چنین کسانی‌که از تالش‬ ‫اصراری نورزند‪<.‬ا ٰ‬ ‫و کوشش بازنمی‌ایستند‪ ،‬استغفار می‌کنند برای گناهان‪ ،‬اصرار ‌نمی‌ورزند‬ ‫در راه خطـا و خلاف؛ این‌چنیـن آدم‌هایـی پاداششـان مغفـرت از سـوی‬ ‫َن ُ‬ ‫تَ َ‬ ‫َ َ ّ ٌ تَ‬ ‫ا ج رى ِم ن ِتح ها الا هار> و بهشت‌هایی که در زیر‬ ‫پروردگارشان است‪<.‬و ج ن ت‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ن‬ ‫َ ف‬ ‫ل ن > در آن جاودانه‌اند و چه‬ ‫عم ا ج ُر ِ‬ ‫العام ي‬ ‫‪.‬مسئلۀ عمل یکی از مسائل بسیار مهم است‪.‬‬ ‫‪ 1‬از تـو می‌پرسـند ـ ای پیامبـر ـ‌ در مـورد انفـال‪،‬‬ ‫ً‬ ‫مختصرا‬ ‫حق کیسـت‪.‬انفـال را‬ ‫سـؤال می‌کننـد کـه انفـال برای کیسـت و ّ‬ ‫می‌تـوان به‌این‌صـورت ترجمـه کرد؛ انفـال یعنی ثروت‌هایـی که به عموم‬ ‫ً‬ ‫مثال درآمدهایی اسـت که در جنگ‬ ‫مسـلمانان متعلـق اسـت‪.‬یک نمونـه‬ ‫نصیب مسـلمانان می‌شـود‪ ،‬نه هر درآمدی‪ ،‬درآمدهای خاصی‪.‬یک نمونه‬ ‫از انفـال‪ ،‬معادن اسـت‪ ،‬این ثروت‌هـای زیرزمینی‪.‬یک نمونه از انفال این‬ ‫جنگل‌هاست‪.‬یک نمونه از انفال این دشت‌ها و مرتع‌های عظیمی‌ست که‬ ‫در گوشه‌و‌کنار و بر سر کوه‌ها قرار دارد‪.‬انفال به‌طورخالصه‪ ،‬آن ثروت‌هایی‬ ‫را می‌گوینـد کـه متعلـق بـه یک فرد خاص یا به یک جمع خاص نیسـت‪،‬‬ ‫‪.1‬سوره مبارکه انفال‪ /‬آیه ‪1‬‬  ‫ناـمیا‬ ‫‪64‬‬ ‫ ۀسلجج ‪ ( ‬ناـــمیااا‬ ‫تمامی ملت است‪.‬یک نمونه‌اش‬ ‫ِ‬ ‫آن‬ ‫در اختیار همگان است‪ ،‬از ِ‬ ‫البتـه همان‌طور ی‌کـه عـرض شـد‪ ،‬غنائـم خاصـی اسـت کـه در جنگ‌هـا‬ ‫نصیب سلحشـوران لشـکر مسلمان می‌شود‪.‬اول‌باری که این مسئله برای‬ ‫مسـلمانان مطرح شـد در جنگ بدر بود گویا‪ ،‬مسلمان‌ها با همدیگر بحث‬ ‫آن کیست؟ میان آنها اختالف به‌وجود آمد‪،‬‬ ‫می‌کردند که این غنیمت‌ها از ِ‬ ‫به پیغمبر اکرم مراجعه کردند‪ ،‬از آن حضرت سؤال کردند‪ ،‬آیۀ قرآن پاسخ‬ ‫ّ‬ ‫ّٰ َ َ‬ ‫ُ‬‫َن ف‬ ‫قُ‬ ‫سول> انفال از ِ‬ ‫آن خدا‬ ‫را بـه پیامبـر خـود الهـام می‌دهـد‪ِ <.‬ل الا ال ِلل ِه و الر ِ‬ ‫آن خـدا یعنـی چه؟ یعنی بـرای یک عدۀ معینی‬ ‫آن پیامبـر اسـت‪.‬از ِ‬ ‫و از ِ‬ ‫مال خدا به‬ ‫ِ‬ ‫مال خداسـت‪ ،‬آنچه که باید نام‬ ‫ِ‬ ‫از بندگان خدا نیسـت‪.‬آنچه‬ ‫روی آن گذاشـت‪ ،‬این درحقیقت آن‌چیزی اسـت که باید صرف بشـود در‬ ‫مصالح خدا خرج نمی‌شـود‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫مـال خدا‪ ،‬پیداسـت که بـرای‬ ‫ِ‬ ‫اهـداف الهـی‪.‬‬ ‫مال او‬ ‫ِ‬ ‫مصالح آن‌چنانی ندارد‪ ،‬نیازی ندارد‪ ،‬حاجتی ندارد که‬ ‫ِ‬ ‫خدای متعال‬ ‫مال بندگان‬ ‫ِ‬ ‫مال خداست‪ ،‬درحقیقت‬ ‫ِ‬ ‫برای رفع آن نیاز مصرف بشود‪.‬آنچه‬ ‫خداست‪.‬باید در راه مصالحی که خدای متعال معین کرده است‪ ،‬صرف و‬ ‫آن خدا هست‪ ،‬به‌این‌معناست‪.‬‬ ‫خرج بشود‪.‬پس مال‌اهلل‪ ،‬انفال از ِ‬ ‫ّ‬ ‫َ َ‬ ‫سول>‪ ،‬یعنی چه؟ از ِ‬ ‫آن رسول است‪ ،‬یعنی چه؟ مگر رسول یک قطبی‬ ‫‪.‬اگر مؤمن هسـتید‪ ،‬این‬ ‫ط عوا اهلل و رسوله ِا ‬ ‫ا ب ي ِ كم و ا ي‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ف تّ قُ‬ ‫َ‬ ‫اوال تقـوای خـدا پیشـه کنیـد‪ < ،‬ا وا اهلل> پس‬ ‫ً‬ ‫سـه کار را انجـام بدهیـد‪:‬‬ ‫فارسـی ناگزیرانـه‌ای که مـا کردیم در این‬ ‫ِ‬ ‫از خـدا پـروا بداریـد‪.‬در ترجمـۀ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ََ‬ ‫ف َ تَّ قُ‬ ‫صلحوا ذ تا بَ ي نِ كم>‬ ‫َ‬ ‫ورقه؛‪ < 1‬ا وا اهلل> پس از خدا پروا بدارید؛ این یک‪<.‬و ا ِ‬ ‫فی‌ما‌بین خود را اصالح کنید‪.‬اختالفات را در میان خود از میان بردارید‪.‬‬ ‫به سود حقیقت‪ ،‬آن‌کسانی‌که سخنی غیر حقیقت می‌گویند‪ ،‬از سخن خود‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ََ‬ ‫صلحوا ذ تا بَ ي نِ كم>‬ ‫دسـت بکشـند‪ ،‬اختالفـات را از میان خود برداریـد‪<.‬و ا ِ‬ ‫میـان خـود را اصلاح کنیـد‪ ،‬بر سـر چیزهای جزئـی به جان هـم نیفتید‪،‬‬ ‫بهانـه بـرای به جان یکدیگر افتـادن نجویید‪.‬خاصیت یک عده مردمی که‬ ‫جنگشان می‌آید با دوستان و با دشمنان‪ ،‬همین است که دنبال بهانه‌های‬ ‫کوچـک بـرای جنگیدن و دعوا کردن و ایجـاد اختالف می‌گردند‪.‬نصیحت‬ ‫خدا و رسول به این‌گونه مردم این است که به‌جای آنکه برای جنگیدن با‬ ‫دوسـتان بهانه بجویید‪ ،‬برای جنگیدن با دشـمنان بهانه‌ها را پنهان نکنید‪.‬‬ ‫‪.1‬به پلی‌کپی انتهای جلسه مراجعه بفرمایید‪.‬‬  ‫ناـمیا‬ ‫‪67‬‬ ‫ ۀسلجج ‪ ( ‬ناـــمیااا‬ ‫اگـر اهـل جنگی‪ ،‬با دشـمن بجنگ‪ ،‬با برادر چرا؟ با دوسـت چرا؟‬ ‫ُ‬ ‫ ذ َ َ‬ ‫ََ‬ ‫ا ب ي ن ِ كم>‪.‬ایـن دوتـا توصیۀ بزرگ‪ ،‬توصیۀ سـوم یک مطلبی‬ ‫صلحوا ت‬ ‫ و اطاعـت کنیـد‪ ،‬فرمـان ببریـد خدا را و‬ ‫بـد می‌شـود‪< ،‬و ا ي‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ ُ‬ ‫ اگر شما مؤمنید‪.‬‬ ‫پیامبرش را‪ِ ،‬‬ ‫مسـئلۀ ایمان‪ ،‬این گِ ر َِوش قلبی‪ ،‬وابسـتگی فکری و اعتقادی و روانی به‬ ‫یک مطلب‪ ،‬به یک شخص‪ ،‬به یک قطب و به یک مرکز‪ ،‬که نامش ایمان‬ ‫اسـت‪ ،‬تنها به همین خالصه نمی‌شـود که در قلب‪ ،‬انسـان این گروش و‬ ‫گرایش و گرویدگی را داشـته باشـد‪.‬آن‌وقتی ایمان به‌صورت راسـتین در‬ ‫برطبق آن ایمان عمل کند‪.‬آن‌وقتی کسـی می‌تواند‬ ‫ِ‬ ‫کسـی وجود دارد که‬ ‫ادعـا کنـد مؤمن واقعی‌سـت‪ ،‬که بـه لوازم ایمان و تعهـدات ایمان پایبند‬ ‫باشـد‪.‬آن‌وقتـی کسـی می‌تواند بگوید مـن به خدا مؤمـن و معتقدم‪ ،‬که‬ ‫واقعیت وجود او‪ ،‬با آن‌کسـی‌که منکر خداسـت‪ ،‬تفاوتی‬ ‫ِ‬ ‫متن‬ ‫ِ‬ ‫زندگی او و‬ ‫داشته باشد‪.‬آن‌کسی‌که امروز منکر خداست‪ ،‬عملش با عمل آن‌کسانی‌که‬ ‫مدعـی خداینـد چـه تفاوتی دارد؟ هر دو ظلم می‌کننـد‪.‬هر دو در مادیات‬ ‫تـا خرخـره غرق شـدند‪.‬هر دو برای این چند صبـاح زندگی‪ ،‬چند روز دیگر‬ ‫ّ‬ ‫متعفن کـردن‪ ،‬برای دو‬ ‫بیشـتر نفـس‌زدن و دو لقمـه‌ای خـوردن و فضا را‬ ‫صبـاح بیشـتر راحت زیسـتن‪ ،‬حاضرند همـۀ فضیلت‌ها را زیر پـا بگذارند‪.‬‬ ‫منتهـا ایـن یکـی صـاف می‌گوید مـن به خـدا معتقد نیسـتم‪ ،‬آن دیگری‬ ‫مدعی اسـت که به خدا معتقد اسـت‪.‬این چه‌جور ایمانی است؟ آیۀ قرآن‬  ‫ناـمیا‬ ‫‪68‬‬ ‫ ۀسلجج ‪ ( ‬ناـــمیااا‬ ‫در اینجـا صریـح اسـت‪.‬اینجا دیگر حسـاب اسـتدالل‌های عقلی‬ ‫نیست که شبهه بردارد؛ باید این کارها را انجام بدهید‪ ،‬اگر مؤمنید‪.‬و یکی‬ ‫ط عوا اهلل و ّ‬ ‫الر َ‬ ‫َ َ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫سول>‪ 1‬اسـت‪.‬خـدا و پیامبـر را اطاعت کنید‪،‬‬ ‫از ایـن کارهـا‪< ،‬ا ي‬ ‫دنبال فرمان آنها راه بیفتید‪.‬‬ ‫مال آدمی‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫فرمان خدا چیست؟ هرچه هست‪ ،‬بدیهی است که خدا در مورد‬ ‫ِ‬ ‫جـان آدمـی‪ ،‬در مـورد عمـر آدمی‪ ،‬در مورد روابط انسـان با سـایر‬ ‫ِ‬ ‫در مـورد‬ ‫انسـان‌ها‪ ،‬در مورد روابط انسـان با خدا‪ ،‬در مورد روابط انسـان با حیوانات‬ ‫و حتـی بـا گیاهان‪ ،‬تعهدها‪ ،‬مسـئولیت‌ها‪ ،‬تکلیف‌ها‪ ،‬وظیفه‌هایی معین‬ ‫کـرده اسـت‪.‬در این‌هـم اگـر خـدا را اطاعت کردیـد‪ ،‬می‌توانیـد بگویید ما‬ ‫مؤمنیم‪ ،‬و ِا ّل ایمان به‌صرف اینکه قلب انسـان و دل انسـان به یک قطبی‬ ‫وابسـته اسـت‪ ،‬اما شـعاع این وابستگی در عمل‪ ،‬در دست‪ ،‬در زبان‪ ،‬در پا‬ ‫ً‬ ‫اصال‬ ‫و در اعضـا و جـوارح دیگر منعکس نیسـت‪ ،‬به درد نمی‌خـورد؛ بلکه‬ ‫نـام ایمـان از نظر اسلام برای او صـدق نمی‌کند‪ ،‬این منطق قرآن اسـت‪.‬‬ ‫ُ‬ ‫ ذ َ َ‬ ‫ََ‬ ‫َ‬ ‫ف َ تَّ قُ‬ ‫ا ب ي ن ِ كم> فی‌ما‌بین خود‬ ‫صلحوا ت‬ ‫ پـس از خـدا پـروا کنید‪< ،‬و ا ِ‬ ‫َ‬ ‫ خدا و رسولش را اطاعت کنید‪ اگر شما مؤمنید‪.‬‬ ‫خـب‪ ،‬بـه مناسـبت نـام مؤمـن در پایان ایـن آیه‪ ،‬آیـۀ بعد دربـارۀ صفات‬ ‫َ َّ‬ ‫مؤمنان و شـرایط ایمان‪ ،‬باز ادامۀ سـخن می‌دهد‪< :‬ا نَّ َما ُ‬ ‫و ال ذ ي نَ ِا ذ ا‬ ‫الم ؤ مِ ن ن‬ ‫ِ‬ ‫َ‬ ‫ّ‬ ‫َ‬ ‫ن ً َ َ ٰ َ ّ َ تَ َ ّ نَ‬ ‫ََ آ ُُ َ‬ ‫ُ‬ ‫ ذُ َ ُ َ قُ ُ‬ ‫لو  ال ذ ي نَ ‬ ‫اهلل َو ِج ل ت لو ب ُهم َو ِا ذ ا ت ِل يَ ت عل ي ِهم ي تا ه ز اد ت ُهم يا ما ا وعلى ر ِب ِهم ي وك‬ ‫ِكر‬ ‫‪.1‬سوره مبارکه آل‌عمران‪ /‬آیات ‪132 ،32‬‬  ‫ناـمیا‬ ‫‪69‬‬ ‫ ۀسلجج ‪ ( ‬ناـــمیااا‬ ‫َ َ قّ ً‬ ‫ُ‬ ‫َ ُ‬ ‫ول ك ه ُم الم ؤ مِ ن ن‬ ‫ُ‬ ‫و  ا ِئ‬ ‫ُ فق‬ ‫َّ َ َ ّ َ َ ق ُ‬ ‫َ‬ ‫مو الص ة‬ ‫لا و ِمما ر ز ن اهم ي ن ِ ن‬ ‫ُق‬ ‫ي ي ن‬ ‫و ح ا>‪1‬؛ برای‬ ‫مؤمن راسـتین‪ ،‬پنج خصلت در اینجا معین شـده‪.‬ممکن اسـت این پنج‬ ‫ِ‬ ‫خصلت در گوینده و شـنونده نباشـد‪ ،‬اما اگر کسـی در راه ایجاد این پنج‬ ‫هدف‬ ‫ِ‬ ‫خصلـت در خـود‪ ،‬تالشـی و فعالیتـی بکند‪ ،‬باز در راه ایمـان‪ ،‬در راه‬ ‫نام مؤمن هسـت‪.‬مؤمن راسـتین آن کسی‌ست که این‬ ‫ایمان و شایسـتۀ ِ‬ ‫پنج صفت در او باشد‪.‬‬ ‫َّ‬ ‫اول؛ آن کسانی هستند که ِ‬‫الم ؤ مِ ن نَ‬ ‫ِ‬ ‫َ َ قُ ُ ُ‬ ‫ُ‬ ‫ ذُ‬ ‫ِك َر اهلل> چـون یـاد شـود خـدا‪< ،‬و ِج ل ت لو ب هم> بـه بیـم آید دل‌هایشـان‪.‬‬ ‫ترسـیدن‬ ‫ِ‬ ‫یعنـی چـه بـه بیم بیاید؟ ترسـیدن از خدا به چه معناسـت؟ آیا‬ ‫یک گنه‌کار درمقابل قاضی است‪ ،‬یا نوع دیگر و لطیف‌تری است؟ ممکن‬ ‫اسـت کسـی بگوید من گناهی نکردم‪ ،‬از خدا هم نمی‌ترسم‪.‬بله‪ ،‬ترسیدن‬ ‫گنه‌کار درمقابل قاضی و دادستان‪ ،‬آن‌کسی‌که باید آدم را مجازات کند‪ ،‬آن‬ ‫نداشتن گناه‪ ،‬البته منتفی است؛ تا چه کسی باشد که بتواند‬ ‫ِ‬ ‫نوع ترس با‬ ‫مطمئن باشد که گناهی ندارد‪.‬‬ ‫اما یک نوع ترس دیگر هست که آن ناشی از معرفت است‪.‬انسان درمقابل‬ ‫ً‬ ‫قهرا احساس دهشت‪ 2‬و‬ ‫اشیای بزرگ‪ ،‬ذوات عظیم‪ ،‬حقیقت‌های باشکوه‪،‬‬ ‫وجودی انسان این است‪ ،‬ترکیب روحی و جسمی‬ ‫ِ‬ ‫حیرت می‌کند‪.‬خاصیت‬ ‫هرچیز باعظمتی‪ ،‬هر انسانی حالت‬ ‫ِ‬ ‫انسان این را ایجاب می‌کند؛ درمقابل‬ ‫‪.1‬سوره مبارکه انفال‪ /‬آیات ‪ 2‬تا ‪4‬‬ ‫‪(.2‬د‌ه‌ش) سرگشتگی‪ ،‬ترس‬  ‫ناـمیا‬ ‫‪70‬‬ ‫ ۀسلجج ‪ ( ‬ناـــمیااا‬ ‫دهشـتی را در خـود احسـاس می‌کنـد‪.‬این حالت دهشـت‪ ،‬نه از‬ ‫بـاب ایـن اسـت کـه از او می‌ترسـد‪ ،‬ممکن اسـت او هیچ ترسـی نداشـته‬ ‫باشد‪ ،‬به‌این‌معنا که تعرّ ضی‪ 1‬بکند‪ ،‬ترس ناشی از گناه نیست اینجا؛ بلکه‬ ‫حقارت‬ ‫ِ‬ ‫این دهشـت و بیمناکی‪ ،‬ناشـی از احسـاس عظمت او و احسـاس‬ ‫خویشـتن درمقابل اوسـت‪.‬این‌چنین ترسی از خدا جا دارد‪ ،‬مطلوب است‪،‬‬ ‫الزم اسـت‪ ،‬مفیـد اسـت‪.‬آن‌کسـی‌که درمقابل پـروردگار‪ ،‬خـود را کوچک و‬ ‫ناقـص و حقیـر می‌بینـد و خـدا را به‌تمـام شـئون امـور خویش مسـلط و‬ ‫مهیمن و مسیطر‪ 2‬مشاهده می‌کند‪ ،‬این‌چنین انسانی سعی می‌کند جز از‬ ‫خط سیر مستقیمی که خدای عالم برای او معین کرده‪ ،‬از راه دیگری‬ ‫ِ‬ ‫آن‬ ‫سـیر نکنـد‪ ،‬حرکـت نکند‪.‬ایـن بزرگ‌ترین ضامن اجرایی عمـل و حرکت و‬ ‫تالش است در یک انسان مسلمان و در یک جامعۀ ُمسلِم‪.‬‬ ‫اینی‌که می‌بینید امیرالمؤمنین در نیمه‌های شب‪ ،‬در شب‌های ماه رمضان‪،‬‬ ‫به خود می‌پیچد و اشک می‌ریزد؛ اینی‌که می‌بینید امام سجاد گاهی صیحه‬ ‫می‌زند؛ اینی‌که می‌بینید رسول‌اهلل‪ ،‬با همۀ جاللت و عظمتش‪ ،‬وقتی دهۀ‬ ‫رختخواب مرا جمع کنید‪ ،‬بسـتری برای‬ ‫ِ‬ ‫سـوم ماه رمضان می‌آید‪ ،‬می‌گوید‬ ‫خود نمی‌گسـتراند؛ یعنی شـب‌ها دیگر وقت خواب نیسـت‪ ،‬وقت عبادت‬ ‫اسـت‪ ،‬وقـت تضرّ ع اسـت‪ ،‬وقـت خضوع اسـت درمقابل پـروردگار؛ اینها را‬ ‫‪(.1‬ع‌ر‌ض) دست دراز ی‌کردن‬ ‫‪(.2‬م‌ه‌م) ایمن‌کننده‪ ،‬نگهبان‪( ،‬س‌ط‌ر) حافظ و نگهبان‪ ،‬این کلمه با توجه به قواعد زبان‬ ‫عربی مصیطر هم نوشته می‌شود‪.‬‬  ‫ناـمیا‬ ‫‪71‬‬ ‫ ۀسلجج ‪ ( ‬ناـــمیااا‬ ‫گمان مکن کارهای تصنعی است که انجام می‌گیرد‪.‬چقدر ناقص‬ ‫و ناآگاه است آن‌کسی‌که بگوید امام در دعای ابوحمزه می‌خواهد به مردم‬ ‫چیـز یـاد بدهـد و خودش را نمی‌گوید‪.‬چقدر نـاوارد و بی‌اطالع از روح دعا‬ ‫بندگان صالح با خداسـت‪ ،‬آن‌کسـی‌که خیال می‌کند‬ ‫ِ‬ ‫و از کیفیت مناجات‬ ‫اشـک امام علیه‌السلام برای آموزش‌دادن اسـت‪.‬یعنی‬ ‫ِ‬ ‫آن گریـه و نالـه و‬ ‫ً‬ ‫واقعا اشک‬ ‫تصنعی گریه کرده‌اند تا تو و من یاد بگیریم؟ اشتباه است این‪.‬‬ ‫ریخته‌اند‪ ،‬چرا اشک ریخته‌اند؟ برای خاطر اینکه معرفتشان نسبت به خدا‬ ‫بیشتر است‪.‬در وجود مقدس پروردگار‪ ،‬عظمتی می‌بیند امیرالمؤمنین‪ ،‬که‬ ‫‌بین من و شما نمی‌تواند این عظمت را ببیند‪.‬تو بزرگی‬ ‫چشم‌های نزدیک ِ‬ ‫و در آیینۀ کوچک ننمایی‪ 1.‬این آیینۀ کوچک روح ما نمی‌تواند آن عظمت‬ ‫عجیـب را در خـود منعکـس کند‪ ،‬امـا آیینـۀ روح امیرالمؤمنین چطور؟ او‬ ‫می‌توانـد‪ ،‬او ایـن عظمـت را می‌فهمد‪ ،‬می‌گیـرد‪ ،‬درک می‌کند و به همین‬ ‫دلیل است که آن‌جور به خود می‌پیچد و اشک می‌ریزد‪.‬‬ ‫وقتی‌کـه یـاد خـدا بـه میان بیایـد‪ ،‬آن حالـت هیبت‪ ،‬آن حالت خشـیت‪،‬‬ ‫حقارت‬ ‫ِ‬ ‫آن احسـاس تـرس و بیـم‪ ،‬آن حالـت رعبی که ناشـی از احسـاس‬ ‫ُ‬ ‫خـود درمقابـل عظمت خداسـت‪ ،‬بـر دل مؤمن مسـلط می‌شـود‪‪.‬خـدا بـرای انسـان از صـورت بازیچه بیـرون می‌آید‪ ،‬نام‬ ‫خـدا از صـورت یـک ذکـر اعتیادگونه خارج می‌شـود‪.‬در مجلـس یک نفر‬ ‫‪.1‬تو بزرگی و در آیینۀ کوچک ننمایی ‪ /‬نازم آن سـر که چو گیسـوی تو در پای تو ریزد‬ ‫(شهریار)‬  ‫ناـمیا‬ ‫‪72‬‬ ‫ ۀسلجج ‪ ( ‬ناـــمیااا‬ ‫که می‌نشـیند؛ یا‌اهلل‪ ،‬به‌عنوان یک جملۀ احترام‌آمیز؛ خمیازه که‬ ‫آدم می‌کشـد‪ ،‬آخـرش ال‌إلـه‌اال‌اهلل‪ ،‬بـا خسـتگی؛ از این حالت‌ها که نشـانۀ‬ ‫بی‌اعتنایـی و بی‌ادراکـی و عـدم حساسـیت روان انسـان درمقابل یاد خدا‬ ‫و نام خدا و عظمت خداسـت‪ ،‬از این صورت‌ها دیگر خارج می‌شـود قلب‬ ‫یک انسـان خداشـناس و عظمت‌بین‪ ،‬کسی که ادراک می‌کند و احساس‬ ‫نَّ َ ُ ؤ ن نَ َّ ذ نَ ذ ذُ َ ُ َ قُ ُ‬ ‫اهلل َو ِج ل ت لو ب ُهم>‬ ‫می‌کنـد عظمت پروردگار را‪‪.‬ایـن ایمـان ماننـد بـذری در دل او‪ ،‬در روح او رُ شـد می‌کند‪ ،‬بزرگ‬ ‫‪1‬‬ ‫می‌شـود‪ ،‬مانند گیاهی باال می‌آید‪ ،‬مانند درختی سـاقه و ریشـه‌اش ستبر‬ ‫می‌شـود‪ ،‬آن‌چنانی‌کـه امکان ریشـه‌کن کـردن آن از میان مـی‌رود‪.‬ایمان‬ ‫به‌صـورت یـک آب راکـد‪ ،‬در وجود یـک مؤمن‪ ،‬معنی ندارد‪.‬آن‌کسـانی‌که‬ ‫شـک دوران بلوغ‪ ،‬آن یک‬ ‫ِ‬ ‫یـک کلمـه‌ای را در کودکـی فراگرفته‌انـد‪ ،‬بر اثر‬ ‫کلمه از آن صالبت و از آن عظمت در روح اینها افتاد‪ ،‬کوچک شد‪ ،‬ناقص‬ ‫شـد‪ ،‬ناچیـز شـد‪ ،‬یک نیمه‌ایمانـی‪ ،‬یـک نیمه‌حقیقتی در روحشـان باقی‬ ‫‪.1‬ضخیم‪ ،‬محکم و استوار‬  ‫ناـمیا‬ ‫‪73‬‬ ‫ ۀسلجج ‪ ( ‬ناـــمیااا‬ ‫آمـدن جریانـات و حـوادث گوناگون‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫مانـد‪ ،‬آن‌هـم بـر اثـر پیش‬ ‫مدام کاسـته شـد و کاسته شد؛ یک‌چنین ایمانی یک روزی هم از انسان‬ ‫َ‬ ‫ستودع‪ ،‬ایمان عاریت‪ ،‬مؤمن این‌جوری‬ ‫به‌آسـانی گرفته می‌شـود‪.‬ایمان ُم‬ ‫نیسـت‪.‬مؤمـن راسـتین‪ ،‬آن مؤمنی اسـت کـه اگر یک کلمـه از حقایق و‬ ‫معارف دینی و الهی در دل اوست‪ ،‬آن یک کلمه را با تدبر‪ ،‬با دقت‌نظر‪ ،‬با‬ ‫اندیشـیدن‪ ،‬با هرچه نسـبت به آن یک کلمه مساعد‪ 1،‬ایمان خود را زیادتر‬ ‫کردن‪ ،‬این ایمان را از زایل شدن نجات بدهد‪.‬مؤمن واقعی این است‪.‬‬ ‫ایمان انسان‬ ‫ِ‬ ‫از این آیه و از این جمله استفاده می‌کنیم که با تالوت قرآن‪،‬‬ ‫مؤمن باید زیاد بشود‪.‬و از این جمله اتخاذ سند می‌کنیم‪ ،‬دقت کنید از این‬ ‫کالم خدا اتخاذ سـند می‌کنیم و به آن‌کسـانی‌که می‌گویند قرآن را ترجمه‬ ‫ِ‬ ‫نکنید‪ ،‬معنا نکنید‪ ،‬تفسـیر نکنید که عقل ما نمی‌رسـد‪ ،‬به آنها می‌گوییم‬ ‫اگر ما قرآن را نمی‌توانستیم بفهمیم‪ ،‬چگونه ایمان ما با خواندن قرآن زیاد‬ ‫می‌شـود؟ پس پیداسـت‪ ،‬قرآن کتاب رمز نیست‪.‬قرآن کتابی است که باید‬ ‫آن را خواند به‌قصد فهمیدن‪ ،‬و فهمید به‌قصد افزون‌شدن و نیرومندتر‌شدن‬ ‫نً‬ ‫َ ذ تُ َ َ َ آ تُ ُ َ ُ‬ ‫ایمان‪< ،‬و ِا ا ِل ي ت عل ي ِهم ي ا ه ز اد تهم يا ما ا>‪.‬این شرط دوم‪ ،‬خصلت دوم‪.‬‬ ‫َ َ ٰ َ ّ َ تَ َ َّ نَ‬ ‫لو >‪ ،‬نشانۀ دیگر مؤمنین این است که بر پروردگار‬ ‫دنبالۀ آیه ‪ 1‬تو و پروردگارت بروید‪،‬‬ ‫مشغول جنگ بشوید‪ ،‬با دشمن بستیزید‪ ،‬ما اینجا نشستیم ـ به تعبیر بنده‬ ‫کنار دیوار‪ ،‬زیر سایه ـ‌ وقتی فتح کردید‪ ،‬ما را هم خبر کنید تا بیاییم‪.‬این‬ ‫ملعون دور از‬ ‫ِ‬ ‫‌اسـرائیل مطـرودِ‬ ‫ِ‬ ‫روش بنی‬ ‫ِ‬ ‫را قـرآن نفـی می‌کند‪.‬این روش‪،‬‬ ‫انسانیت محروم از لذائذ دین و ایمان است‪ ،‬برای آنهاست‪ ،‬شایستۀ‬ ‫ِ‬ ‫جادۀ‬ ‫ُمسـلِم نیسـت‪.‬پس توکل به‌این‌معنا نیسـت‪.‬این حرفی که در بین مردم‬ ‫رایج‬ ‫ِ‬ ‫رایـج شـده ـ دارم می‌گویم تا همه بشـنوند و همه بفهمنـد ـ‌ اینی‌که‬ ‫میان مردم است؛ می‌گویند‪ :‬آقا‪ ،‬خدا خودش باید اصالح بکند‪ ،‬از بندۀ خدا‬ ‫کاری برنمی‌آید؛ این غلط است‪.‬اگر از بندۀ خدا کاری برنمی‌آمد‪ ،‬اگر برای از‬ ‫بین بردن و ریشه‌کن کردن فساد‪ ،‬ارادۀ آدمی و نیروی آدمی به کار نمی‌آمد‪،‬‬ ‫خدا انبیا را بسیج نمی‌کرد‪.‬مردم را به پیروی از انبیا دعوت نمی‌کرد‪.‬انبیای‬ ‫الهی را با رسالت‌های سنگین به صحنۀ نبرد این جهان نمی‌فرستاد‪.‬اینی‌که‬ ‫می‌بینید خدا کسـانی را فرسـتاده‪ ،‬برای ریشه‌کن کردن فساد و آن‌کسان از‬ ‫جنس بشرند‪ ،‬پس بدانید که فساد بشری را بشر باید ریشه‌کن کند‪.‬‬ ‫پـس تـوکل یعنـی چه؟ توکل یعنی در همه حـال‪ ،‬اتکاء و امیدت به خدا‬ ‫باشد‪.‬اگر درست موشکافی کنید‪ ،‬می‌بینید با این تعبیری که بنده عرض‬ ‫‪.1‬سوره مبارکه مائده‪ /‬آیه ‪24‬‬  ‫ناـمیا‬ ‫‪75‬‬ ‫ ۀسلجج ‪ ( ‬ناـــمیااا‬ ‫می‌کنم‪ :‬در همه‌حال اتکاء و امیدت به خدا باشد؛ با این تعبیر‪،‬‬ ‫توکل از صورت یک چیز مخدر در می‌آید‪ ،‬به‌صورت یک عامل برانگیزاننده‬ ‫و عامل تحرک‪ ،‬جلوه‌گری می‌کند‪.‬‬ ‫دیدید بعضی‌ها در دشوار ی‌های زندگی‪ ،‬در بحران‌ها‪ ،‬در آنجایی‌که از همۀ‬ ‫وسایل ظاهری دستشان کوتاه است‪ ،‬چه می‌کنند؟ دیدید؟ شنیدید؟ یکی‬ ‫از چند کار را انجام می‌دهند‪ :‬یا تسـلیم دشـمن می‌شـود‪ ،‬می‌گوید وقتی‬ ‫کاری از من برنمی‌آید چه کنم؟ تسلیم دشمن‪ ،‬این یک‪.‬یا تسلیم مسیر‬ ‫ً‬ ‫عمال‬ ‫عادی زندگی می‌شـود‪ ،‬نمی‌رود درمقاب