ARALING PANLIPUNAN - Kalikasan at Kapaligiran (Unang Markahan) PDF

Flash Flood o Biglaang Pagbaha ARALING PANLIPUNAN ▪ KALAMIDAD - Mabilis na pagbaha sa mga mababang lugar....

Flash Flood o Biglaang Pagbaha ARALING PANLIPUNAN ▪ KALAMIDAD - Mabilis na pagbaha sa mga mababang lugar. - Maaaring dulot ito ng malakas na bagyo, biglaan at matinding pagbuhos ng ulan, malakas at matagal na pag-ulan, o pagbabara ng mga kanal, estero, ilog, at iba’t Itinuturing na mga pangyayaring nagdudulot ng ibang daluyan ng tubig. malaking pinsala sa kapaligiran, ari-arian, kalusugan, at buhay ng mga tao sa lipunan. ▪ Landslide o Pagguho ng Lupa - Paggalaw ng lupa o bato - sanhi ng malakas na ulan, pagyanig ng lupa, MGA URI NG KALAMIDAD: at maaaring magdulot ng malakas at tuloy- tuloy nap ag-ulan sa matataas na lugar, pag- ▪ El Niño lindol at pagputok ng bulkan. - Kakaibang panahon bunga ng pag-init ng - Maaaring bunga ito ng mga quarrying o katubigan ng Pacific Ocean pagmimina, at ang maling pagputol ng mga - Ang mga bansang apektado ay nakararanas puno sa kagubatan dahil nawawala ang mga ng matinding tagtuyot na nagiging sanhi ng ugat niti na pumipigil sa lupa. problemang pangkabuhayan. ▪ Pagputok ng Bulkan ▪ La Niña - Sa halos 200 na bulkan sa Pilipinas, 24 ang - matagal na tag-ulan aktibo - nagiging sanhi ng pagbaha ▪ Bagyo ▪ Lindol - Napakasamang lagay ng panahon na may - Yumayanig sa bansa taon-taon dalang malakas na hangin at ulan. - May lakas na 1 hanggang 7 sa Richter Scale - 19 hanggang 30 ang bagyong dumaraan sa ang mga ito at iba’t iba ang lakas o ating bansa taon-taon intensidad. - Nagaganap ang mga ito mula buwan ng Mayo hanggang Oktubre dahil ang Pilipinas ay nasa daanan ng mga bagyong GEOHAZARD MAP nanggagaling sa rehiyon ng Marianas at mga pulo ng Caroline sa Pacific Ocean. Mula sa Mines and Geosciences Bureau ng DENR na ginagamit upang matukoy ang mga ▪ Tsunami lugar na madaling tamaan ng mga sakuna at - Malalaking alon ng karagatan na maaaring kalamidad. dulot ng lindol o mga pangunahing pagguho Nagbibigay ng impormasyon tungkol sa mga ng lupa sa karagatan. lugar na may mataas na antas ng peligro. - Salitang Japanese na ang ibig sabihin ay Naglalayon na mapangalagaan at “wave in the port” maprotektahan ang buhay ng mga tao at hayop, ari-arian, impraestruktura, at komunidad sa ▪ Storm Surge o Daluyong pamamagitan ng paghahanda laban sa mga - Hindi pangkaraniwang pagtaas ng tubig sa kalamidad o sakuna. dalampasigan habang papalapit ang bagyo sa baybayin.  Mga lalawigan na madaling tamaan ng Camiguin at Sulu ang pinakananganganib na Pagbaha: lugar sa pagkakaroon ng volcanic eruption. 1. Pampanga Pangunahing lugar ang Sulu at Tawi-Tawi na 2. Nueva Ecija maaaring makaranas ng tsunami. 3. Pangasinan 4. Tarlac 5. Maguindanao 6. Bulacan SUPER TYPHOON YOLANDA (TYPHOON 7. Metro Manila HAIYAN) 8. North Cotabato 9. Oriental Mindoro → Isa sa mga pinamalakas na bagyong naitala sa 10. Ilocos Norte buong daigdig → Nobyembre 8, 2013 → Eastern Samar at Leyte Mga lugar na mapanganib sa Pagguho ng → Nagkaroon ng 5.2m (17 ft) storm surge sa Lupa dahil sa Lindol: Tacloban 1. Ifugao 2. Lanao del Sur 3. Saranggani 4. Benguet PAGPUTOK NG BULKANG PINATUBO 5. Mountain Province → Tarlac, Zambales 6. Bukidnon 7. Aurora → Hunyo 15, 1991 8. Davao del Sur → Mula sa pagkakahimbing ng mahigit sa 600 taon 9. Davao Oriental ay pumutok ito na itinalang pinakamalaki at 10. Rizal pinakamalakas na pagputok ng bulkan para sa ika-20 siglo. → Ang pagputok nito ay umabot sa taas 25-30 km Mga lugar na mapanganib sa Pagputok ng at inabot ang stratosphere. Bulkan: 1. Camiguin 2. Sulu 3. Biliran MGA BABALA NG BAGYO 4. Albay 5. Bataan Public Storm Warning Signal (PSWS) na ipinalabas ng 6. Sorsogon Philippine Atmospheric, Geophysical and Astronomical 7. South Cotabato Services Administration – Department of Science and 8. Laguna Technology (PAGASA-DOST) upang malaman ng mga 9. Camarines Sur mamamayan kung gaano kalakas ang paparating na 10. Batanes tropical cyclone o bagyo at mga dapat gawin. Mga lugar na mapanganib sa Tsunami: 1. Sulu MGA URI NG BAGYO 2. Tawi-Twai Tropical Depression – 35-63 bawat oras ang 3. Basilan 4. Batanes lakas ng hangin 5. Guimaras Tropical Storm – 64-117 kilometro bawat oras 6. Romblon ang lakas ng hangin 7. Siquijor Typhoon – higit sa 117 kilometro bawat oras 8. Surigao del Norte ang lakas ng hangin 9. Camiguin Super Typhoon – 220 kilometro bawat oras o 10. Masbate mahigit pa ang lakas ng hangin Babala Bilang 1 (PSWS Babala Bilang 2 (PSWS #2) sa paghahanda at pagtugon sa mga kalamidad na #1) 24 oras mararanasan ng bansa. 36 oras 60-100 kph ang lakas ng 30-60 kph ang lakas hangin ng hangin Klase sa mababa at Pabugso-bugsong mataas na paaralan ay DISASTER RISK MITIGATION pag-ulan suspendido Naglalayong mapigil ang nakakapinsalang epekto ng mga Kalakalan ay Maaaring mabali ang kalamidad. magpapatuloy mga sanga ng puno at katulad ng dati at may masira ang mahihinang Layunin: pasok sa mga astrukturang nakatayo. paaralan at opisina 1. Pagpapatupad ng mga building code at matitibay Maging handa sa mga na disenyo ng impraestruktura upang mangyayari makayanan ng mga gusali at impraestruktura Babala Bilang 3 (PSWS Babala Bilang 4 (PSWS #4) ang tindi ng mga kalamidad; #3) 12 oras o hindi kaya’y 2. Pagpaplano ng maayos at sustainable na 12-18 oras mas maaga pa paggamit at pamamahala ng lupa – pagbabawas 101-185 kph ang 185-220 kph ang lakas o pagpigil ng mga konstruksiyon sa mga seismic lakas ng hangin ng hangin fault line, sa mga baybaying rehiyon na madalas Klase sa lahat ng Lubhang mapanganib tamaan ng bagyo at storm surge, at mga tabing- antas ng paaralan ay Kailangang lumikas sa ilog na madalas bahain; at suspendido ligtas na lugar kung may 3. Pagpapalaganap ng kamulatan at kalaman Kailangang manatali nakaambang panganib tungkol sa kalamidad. ng mga tao sa loob ng tulad ng landslide, pag- bahay o lumipat sa apaw ng tubig sa ilog, o mas matibay na storm surge sa lugar. gusali. MGA AHENSIYA NG PAMAHALAAN Babala Bilang 5 (PSWS #5) NA NAGTUTULUNGAN PARA SA 12 oras o ‘di kaya’y mas maaga pa 220 kph o higit pa ang lakas ng hangin KALIGTASAN NG MGA Matinding pagkawasak o delubyo sa komunidad MAMAMAYAN Kailangang lumikas sa ligtas na lugar Maaaring magkaroon ng storm surge at maaaring Kagawaran ng Kagalingang umabot sa tatlong metro ang taas ng daluyong na magdadala ng maraming tubig at malawakang sisira ng Panlipunan at Pagpapaunlad o mga ari-arian at kapaligiran sa mga baybay dagat. Department of Social Welfare and Development (DSWD) – paglilingkod sa lipunan lalo na sa mahihirap. HEAVY RAINFALL WARNING SIGNALS Yellow Rainfall Advisory – 7.5mm hanggang 15mm na taas ng ulan ang inaasahan na bumuhos sa susunod na isang oras. Kagawaran ng Interyor at Orange Rainfall Advisory – 15mm hanggang 30mm na taas Pamahalaang Lokal o Department of ng ulan ang inaasahang bumuhos sa susunod na isang oras. the Interior and Local Government Red Rainfall Advisory – mahigit 30mm na ulan ang bubuhos (DILG) – namamahala sa mga yunit ng lokal ng sa susunod na isang oras, o kung tatlong oras nang malakas ang ulan at umabot na sa 65mm. pamahalaan (barangay, bayan, lungsod, o lalawigan). NDRRMC Pangasiwaan sa Pagpapaunlad ng Kalakhang Maynila o Metropolitan Itinatag ang National Disaster Risk Reduction Management and Council bilang ahensiyang mamumuno Manila Development Authority  (MMDA) – ahensiyang nagbibigay ng tuwirang serbisyo sa mga mamamayan sa Metro Manila o National Capital Region. CLIMATE CHANGE Kagawaran ng Edukasyon o ang pagbabago ng klima o panahon ay Department of Education (DepEd) – nagdudulot ng pagbabago sa lakas at haba ng may kinalaman sa pagpapaunlad ng batayang tag-ulan, at dalang ng pag-ulan. edukasyon sa ating bansa. Ang climate change ay nagdudulot ng tagtuyot o Kagawaran ng Kalusugan o kauntig tubig sa ilang lugar at matindi naming pagbaha sa ibang bahagi ng mundo. Department of Health (DOH) – nangangalaga ng kalusugan ng mga mamamayan Ang pagtindi ng init ng panahon ay nagiging sanhi ng bansa. ng pagkatuyo ng lupa, mga pananim, pagkakasakit ng mga tao at hayop. Kagawaran ng Pagawaing Bayan at Lansangan o Department of Public Works and Highways (DPWH) – Senyales at Epekto ng Patuloy na Pag-init nagsasaayos ng mga lansangan, daan, tulay, ng Panahon dike, at iba pang impraestruktura ng pamahalaan. ▪ Pagbabago ng dalas at tindi ng pag-ulan ▪ Pagtaas ng lebel ng tubig sa dagat dahil sa pagkatunaw ng yelo, icebergs, at glacier sa Arctic Kagawaran ng Tanggulang Pambansa at Antarctic o Department of National Defense (DND) – pinangangalagaan ang kapayapaan at kaayusan sa ating bansa. CLIMATOLOGIST Kagawaran ng Kapaligiran at Likas na Mga siyentipiko na nag-aaral ng klima. Yaman o Department of Environmental and Natural Mga Sanhi ng Climate Change Resources (DENR) – pinangangalagaan ang kapaligiran at likas na yaman ng bansa. 1. Natural na pagbabago ng klima dala ng epekto ng araw sa mundo. Pangasiwaan ng Pilipinas sa 2. Init mula sa ilalim ng lupa o epekto ng mga Serbisyong Atmosperiko, Heoposiko gawain ng mga tao. at Astronomiko o Philippine Atmospheric, Geophysical and Astronomical Services GREENHOUSE GASES Administration (PAGASA) – ipinararating ang lagay ng panahon. Mga gas na nakapagpapainit sa daigdig tulad ng carbon dioxide, methane, nitrous oxide, hydrofluorocarbons, at iba pa. Surian ng Pilipinas sa Bulkanolohiya Mga hanging-singaw na ibinubuga ng mg at Sismolohiya o Philippine Institute makinarya at mga pagawaan na napupunta sa of Volcanology and Seismology ating kapaligiran at atmospera na nagkakaroon (PHIVOLCS) - nagbibigay-babala sa pagputok ng greenhouse effect sa daigdig. ng bulkan upang mapaliit ang epekto ng sakuna.  Tinatayang nagsimula ang pagtindi ng global MGA EPEKTO NG CLIMATE CHANGE warming noong pagtatapos ng ika-18 siglo dahil sa Industrial Revolution. SA TAO Sunburn, Blister, Skin Cancer, at Heat Stroke 1. Water Vapor - Dahil sa matinding init ng panahon → Pinakamarami sa ating atmospera → Dahilan ng pagkakaroon ng mga ulap, Pangangati ng Balat presipitasyon na nagdadala ng ulan, at - Dulot ng polusyon nagkokontrol ng lubhang pag-init ng atmospera. Malaria at Dengue - Dahil sa pagdami ng mga lamok 2. Carbon Monoxide at Carbon Dioxide → Mula sa mga natural na proseso tulad ng Leptospirosis paghinga ng mga tao at hayop at pagsabog ng mga bulkan. - Mula sa maruming tubig baha na may ihi ng daga → Nabubuo tuwing sinusunog ang mga fossil fuel tulad ng langis, coal, at natural gas para mapaandar ang mga sasakyan , Mga Sakit sa Respiratory System mga pagawaan, at mga planta ng - Dulot ng polusyon at pabago-bagong kuryente. panahon 3. Chlorofluorocarbons (CFCs) Pananakit ng Tiyan, Diarrhea, at → Kemikal na nakasisira ng ozone layer ng Cholera ating mundo. - Dahil sa pag-inom ng maruming tubig at → Ginagamit bilang refrigerants o pagkain. pampalamig at aerosol propellants at iba pa. MGA EPEKTO SA AGRIKULTURA AT 4. Methane KAPALIGIRAN → Mula sa natural na proseo sa kapaligiran tulad ng mga nabubulok na bagay tulad Pagkatuyo ng mga basura, dumi ng mga hayop, at dayami ng palay. - Kung matindi ang init, nagkakaroon ng tagtuyot at kakulangan sa tubig na kailangan 5. Nitrous Oxide sa pagtatanim o pagsasaka. → Nabubuo sa pamamagitan ng paggamit ng mga komersiyal at organikong Pagbabaha, Flashflood, at Pagguho pataba, pagsunog ng biomass, ng Lupa kombustiyon ng fossil fuel, at paggawa ng nitric acid. - Kapag may matinding pag-ulan at pag-bagyo maaaring mangyari ang mga kalamidad na ito na nakakapinsala ng mga pananim.  Pagkasira ng Coral Reef maaari itong mag-bunga sa kakulangan ng suplay sa kuryente. - Dahil sa matinding init namamatay rin ang mga korales at nawawalan ng tirahan ang Nadaragdagan ang greenhouse gases mga isda at iba pang organism. sa ating atmospera - Dahil karamihan sa kuryenteng ating Pagkakasakit at Pagkamatay ng mga ginagamit ay nagmumula sa pagsunog ng Hayop at Halaman mga fossil fuel, nadaragdagan din ang greenhouse gas sa ating kapaligiran at - Kapag umiinit ang panahon, dumarami ang atmospera. insekto at peste na nakasisira sa mga pananim. Tataas ang bayad sa enerhiya - Naiiba rin ang life cycle ng mga halaman at - Dahil lumalaki ang pangangailangan ng tao hayop sa enerhiya, tumataas din ang halaga ng - may mga halamang tumutubo ng mas maaga ibinabayad para sa paggamit nito. at may mga hayop na naiiba ang kanilang hibernation Dumadalas ang El Ñiňo - naiiba rin ang migration o panahon ng paglilipat sa ibang lugar ng ibang mga hayop - Dahil sa pag-init ng panahon maaaring mawalan ng tirahan ang mga polar bear at MGA PROGRAMA, POLISIYA, AT maaaring maging extinct na ang mga PATAKARAN NG ATING halaman at hayop PAMAHALAAN HINGGIL SA CLIMATE CHANGE MGA EPEKTO SA EKONOMIYA Ayon sa National Disaster Risk Reduction and Management Council (NDRRMC), maraming tao ang Paghina ng produksyon (agrikultura) nawalan ng tirahan at umabot sa halos na 90 bilyong piso - Dahil sa pagbabago ng klima, dumadalas ang ang halaga ng mga ari-arian, produkto, at panahon na tagtuyot kaya’t ang agrikultura impraestruktura ang nasira ng Bagyong Yolanda. ng mga bansa ay nakararanas ng paghina ng produksiyon dulot ng kakulangan ng tubig. Nababawasan ang mga negosyo ng RA 9729 o Local Climate Change mga tao Action Plan (LCCAP) - Kung magiging mas mainit na ang klima sa → Naglunsad ang ating pamahalaan ng malalamig at may yelong lugar na mga proyekto upang matugunan ang pinupuntahan ng mga tao upang mag- suliranin ng pagbabago ng klima taong liwaliw ay mababawasan na ang 2009. pagkakataon ng mga negosyante sa mga → Ito ay nagbigay-daan sa pagkakatatag ng lugar na ito na kumita ng kanilang Climate Change Commission na ikabubuhay. nakatuon sa pagsasakatuparan ng ilang mga programa tungkol sa climate Kakulangan sa suplay ng kuryente change. - Sa patuloy nap ag-init ng panahon dahil sa pagbabago ng klima, mas malaki ang pangangailangan sa produksiyon ng National Framework Strategy on kuryente dahil sa pagtaas ng konsumo nito; Climate Change (2010-2012)  (NFSCC) at National Climate Change V. Climate-Smart Industries and Services Action Plan (NCCAP) VI. Sustainable Energy → Binuo noong taong 2012 upang VII. Knowledge and Capacity Development amyendahan ang RA 9729 ng RA 10174 para mapalakas ang mga programa at pagkilos laban sa climate change. MGA PANDAIGDIGANG POLISIYA HINGGIL SA CLIMATE CHANGE Legal na Mandato ng Climate Change United Nations Framework Commission (CCC) Convention on Climate Change at Bilang tugon sa nahaharap na isyu sa pagbabago ng Kyoto Protocol klima, ipinasa ng Kongreso ng Pilipinas ang Republic Act → Bunga ng pagkakaroon ng kolaborasyon 9729 na kilala rin bilang Climate Change Act of 2009. at kasunduan ng iba’t ibang mga bansa upang sama-samang natugunan ang isyu ng climate change. Climate Change Act of 2009 (CCA) → naglalaman ng mga programa ng lokal na Asia Pacific Partnership pamahalaan para mapigilan at → Bunga ng pandaigdigang pagpupulong at mabawasan ang masamang epekto ng kasunduan tungkol sa isyu ng climate climate change at panatilihing ligtas ang change noong taong 2005 sa Gleneagles, kanilang nasasakupan at mga United Kingdom. mamamayan. → Ito ay naaayon sa NCCAP Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) → Itinatag noong 1988 ng World National Climate Change Action Plan Meteorological Organization (WMO) at (NCCAP) United Nations Environmental → inaprubahan ni Pangulong Benigno S. Programme (UNEP) Aquino III noong taong 2011. → Grupo na binubuo ng mga eksperto na → Nakabalangkas sa action plan ng NCCAP nagtatasa ng mga pag-aaral tungkol sa ang mga dapat gawin ng ating bansa climate change. mula sa taong 2011 hanggang 2028 (18 taon ito o tatlong termino ng tatlong Intergovernmental Negotiating maihahalal na pangulo ng ating bansa sa Committee for Framework hinaharap.) Convention on Climate Change → Itinatag ng UN General Assembly Narito ang ilang bahagi ng naturang Lokal Climate matapos ilabas ng IPCC ang unang ulat Change Action Plan: nito. I. Food Security UN Framework Convention on II. Water Sufficiency Climate Change (UNFCCC) → Nabuo noong Mayo 1992 III. Ecological and Environmental Stability → Nabuo sa nasabing pagpupulong ang IV. Human Security layuning lubusang maibsan ang  pagpapakawala ng greenhouse gases sa lupa ay karaniwang nakikita sa pagdating ng taong 2000. sumusunod: → Noong December 12, 2015, nagkaroon a. Problema sa Basura – Ang muli ng pagpupulong sa Paris ang mga pagtatapon ng basura ay isang bansang kalahok dito at sila’y nagkaroon malaking suliranin sa ating sariling ng kasunduan upang labanan ang pamayanan at ibang lugar sa buong climate change. daigdig. → Sa pinakahuling tala, may 185 na bansa ang lumagda sa kasunduang ito. Dalawa ang uri ng basura: nabubulok at hindi nabubulok. Ang mga ito ay maaaring galing sa MGA SULIRANING kabahayan o basurang industriyal. Ang mga basurang industriyal ay PANGKAPALIGIRAN SA SARILING mga basurang mula sa mga PAMAYANAN pagawaan o pabrika at ospital. Dumudumi ang hangin kapag 1. POLUSYON SA HANGIN sinunog ang mga basura. Kung → Malala na ang polusyon sa hangin sa itinambak sa mga bakanteng lupa, ating kapaligiran tulad ng carbon maaaring mapunta sa lupa ang ilang dioxide, methane, nitrous oxide, nakalalasong kemikal at dumadaloy hydrofluorocarbons, sulfur dioxide, at sa tubig na iniinom o sa tubig pang- iba pa. irigasyon sa mga taniman ng → Ito ay dahil sa paggamit ng mga fossil halaman. fuels. Malala rin ang problemang ito sa mga pangunahing lungsod tulad ng b. Pagmimina - Dahil sa pagmimina Metro Manila. nagkakaroon ng mga delikadong heavy metal sa kapaligiran tulad ng 2. POLUSYON NG TUBIG lead, cadmium, at mercury. Ang mga → Ang mga basura, maruming tubig, at metal na ito ay sanhi ng sakit na nakalalasong kemikal na galing sa mga neurological sa mga bata at tahanan, pabrika, planta, ospital at matatanda. minahan ay napupunta sa mga daluyan ng mga tubig tulad ng sapa, kanal, ilog, at mga naiipon sa mga lawa, dagat, at 4. PANGANIB NA MAWALA ANG IBA’T karagatan. IBANG URI NG HAYOP AT HALAMAN → Nalalason at namamatay ang iba’t ibang → Maraming uri ng hayop at halaman ang uri ng isda at iba pang organismong nanganganib na dahil sa pakakaroon ng nabubuhay rito. climate change. Hindi sila makaangkop → Kung patuloy na ganito ang mangyayari, sa pagbabago ng klima. ang mga tao rin ang maapektuhan nito. Mawawalan na tayo ng mga 5. PAGKALBO NG KAGUBATAN mapagkukunang likas na yaman mula sa → Nakakalbo ang kagubatan dahil sa mga katubigan. Mawawalan din tayo ng pagtotroso at pagkakaingin. mapagkukunan ng malinis na tubig. → Matagal nang pinapatigil ng pamahalaan ang illegal na gawaing ito, ngunit patuloy 3. POLUSYON NG LUPA pa rin ang mga tao sa gawaing ito. → Ito ay dulot ng nakakalasong kemikal ng mga basura, mine tailings at mga karaniwang landfill. Ang mga polusyon  b. Enerhiya mula sa lupa o geothermal – 6. PAGLAKI NG POPULASYON ang init ng mga bukal o ilalim ng mundo ay → Dahil sa paglaki ng populasyon, ginagawang kuryente ng geothermal power tumataas din ang pangangailangan sa plant. mga likas na yaman. → Ang sobrang pagkuha ng mga likas na c. Enerhiya mula sa tubig o hydropower yaman ay nagdudulot ng pagkasira ng ecosystem sa ating kapaligiran. ▪ Hydroelectric dam – enerhiya mula sa ilog ▪ Wave power – enerhiya mula sa MGA HAKBANG NA mga alon sa ibabaw ng karagatan MAKATUTULONG SA PAGLUTAS SA gamit ang espesyal na uri ng buoy o pampalutang. SULIRANIN NG CLIMATE CHANGE ▪ Tidal power – enerhiya mula sa 1. Pagtatanim ng mga Puno at Halaman alon sa pamamagitan ng turbina → Nakakabawas ng carbon dioxide at nagiging-daan upang magkaroon ng natural na lilim na nakapagpapalamig sa d. Wind power o enerhiya mula sa lugar. hangin – ang mga malalaking turbina na itinayo ay maaaring makagawa ng sapat na alternatibong enerhiya na kapag ikinabit sa 2. Pagbawas ng Paggamit ng Enerhiya isang generator ay makapagbibigay ng → Malaking bahagi sa enerhiyang ating kuryente sa mga tao sa mga lalawigan. ginagamit sa araw-araw ay nagmumula Makikita ang ilan sa mga ito sa Ilocos Norte sa mga fossil fuel at nakadaragdag sa at Rizal. greenhouse gas emissions. 4. Pag-iwas o Pagbabawas ng 3. Paggamit ng Alternatibong Enerhiya Pagsusunog ng mga Basura a. Solar energy o ang enerhiya mula sa → Nakadaragdag sa konsentrasyon ng init ng araw nakalalasong gas sa kapaligran at atmospera. ▪ Photovaltic cells – ang sinag ng araw ang ginagawang kuryente (solar calculators o solar na relo) 5. Pagpapanatiling Malinis ang ▪ Solar thermal power – pagkolekta Kapaligiran ng init ng araw sa mga solar panel o → Ang polusyon ay nakapagdaragdag ng solar thermal power plant; ang init greenhouse gases sa kapaligiran. na mula sa araw ay nagiging steam na ginagamit naman para magkaroon ng kuryente 6. Pagresiklo ng mga Patapon na Bagay ▪ Solar heating – ginagamit ang init → Nakatutulong sa pagtitipid ng enerhiya ng araw sa pagpapatuyo ng damit, at nakababawas sa pagkasira ng likas na paggawa ng asin, pagdadaing, at iba yaman at pagdami ng mga basura. pa. 7. Pag-iwas sa Paggamit ng mga Plastik at Nakalalasong Kemikal → Nakakabara sa mga daluyan ng tubig, nakakain ng mga hayop na nagiging sanhi ng kanilang pagkamatay, at nakakapinsala ito at nagiging sanhi ng sakit at pagkamatay ng mga tao, hayop, at halaman.