زیست 1C110216-pages (PDF)

‫ساختار وعملکرد لولۀ گوارش‬ ‫گفتار ‪1‬‬ ‫در گذشته آموختید دستگاه گوارش از لولۀ گوارش و اندام های‬ ‫دیگر مرتبط با آن تشکیل شده است‪.‬لولۀ گوارش چه قسمت هایی دارد‬...

‫ساختار وعملکرد لولۀ گوارش‬ ‫گفتار ‪1‬‬ ‫در گذشته آموختید دستگاه گوارش از لولۀ گوارش و اندام های‬ ‫دیگر مرتبط با آن تشکیل شده است‪.‬لولۀ گوارش چه قسمت هایی دارد‬ ‫حلق‬ ‫(شکل  ‪)1‬؟‬ ‫لولۀ گوارش‪ ،‬لولۀ پیوسته ای است که از دهان تا مخرج ادامه دارد‪.‬در‬ ‫مری‬ ‫قسمت هایی از لوله گوارش ماهیچه های حلقوی به نام بنداره (اسفنکتر)‬ ‫وجود دارد‪.‬بنداره ها در تنظیم عبور مواد نقش دارند (شکل‪.)2‬‬ ‫کبد‬ ‫معده‬ ‫کیسۀ صفرا‬ ‫لوزالمعده‬ ‫رودۀ باریک‬ ‫رودۀ بزرگ‬ ‫راست روده‬ ‫بنداره‬ ‫مخرج‬ ‫شکل ‪2‬ــ بندارۀ انتهای مری‬ ‫شکل ‪1‬ــ لولۀ گوارش و اندام های‬ ‫مرتبط با آن ‬ ‫غده های بزاقی؛ پانکراس (لوزالمعده)‪،‬کبد (جگر) و کیسۀ صفرا با لولۀ گوارش مرتبط اند و در‬ ‫گوارش غذا نقش دارند‪.‬‬ ‫ً‬ ‫ساختار لولۀ گوارش‪ :‬دیوارۀ بخش های مختلف لولۀ گوارش‪ ،‬ساختار تقریبا مشابهی دارند‪.‬این‬ ‫لوله از خارج به داخل‪ ،‬چهار الیه دارد‪ :‬الیۀ بیرونی‪ ،‬ماهیچه ای‪ ،‬زیر مخاطی و مخاطی‪.‬هر الیه‪ ،‬از‬ ‫انواع بافت ها تشکیل شده است (شکل‪3‬ــ الف)‪.‬در همۀ این الیه ها بافت پیوندی سست وجود دارد‪.‬‬ ‫شکل ‪3‬ــ الف) ساختار الیههای لولۀ‬ ‫الیۀ بیرونی در ناحیۀ شکمی بخشی از صفاق است‪.‬صفاق پرده ای است که اندام های درون‬ ‫گوارش ب) بخشی از صفاق مربوط‬ ‫شکم را به هم وصل میکند (شکل ‪3‬ــ ب)‪.‬‬ ‫به روده ها‬ ‫فضای درون لوله گوارش‬ ‫شبکه های‬ ‫یاخته های عصبی زیر مخاط‬ ‫مخاط‬ ‫حلقوی‬ ‫طولی‬ ‫صفاق‬ ‫ب)‬ ‫الیۀ ماهیچه ای‬ ‫الف)‬ ‫الیه بیرونی‬ ‫‪18‬‬  ‫واژه شناسی‬ ‫الیۀ ماهیچه ای در دهان‪ ،‬حلق‪ ،‬ابتدای مری و بندارۀ خارجی مخرج از نوع مخطط است‪.‬این‬ ‫الیه در بخش های دیگر لولۀ گوارش شامل یاخته های ماهیچه ای صاف است که به شکل حلقوی و بنداره (‪ /Sphincter‬اسفنکتر)‬ ‫اسفنکتربهمعنایماهیچۀحلقویشکل‬ ‫مورب نیز دارد‪.‬‬‫طولی سازمان یافته اند‪.‬دیوارۀ معده یک الیۀ ماهیچه ای ّ‬ ‫گرداگرد یک دهانه است که با انقباض‬ ‫زیر مخاط (الیۀ زیر مخاطی) موجب میشود مخاط‪ ،‬روی الیۀ ماهیچهای بچسبد و به راحتی روی خود سبب بسته یا تنگ  شدن آن‬ ‫میشود‪.‬برای آن در فارسی کلمۀ بنداره‬ ‫آن بلغزد یا چین  بخورد‪.‬در الیۀ ماهیچهای و زیر مخاط‪ ،‬شبکهای از یاختههای عصبی وجود دارد‪.‬‬ ‫مخاط (الیۀ مخاطی) یاخته هایی از بافت پوششی دارد که در بخش های مختلف لولۀ گوارش‪( ،‬صفت  بندار  ‪  +‬پسوند  ه) انتخاب شده‬ ‫است‪.‬بنداره  به  معنای بند آورنده است‪.‬‬ ‫کارهای متفاوتی مثل جذب و ترشح را انجام می دهند‪.‬‬ ‫دهان‬ ‫انقباض‬ ‫تودۀ غذا‬ ‫انتهای روده‬ ‫حرکات لولۀ گوارش‪ :‬انقباض ماهیچه های دیوارۀ لولۀ گوارش‪ ،‬حرکات‬ ‫منظمی را در آن به وجود می آورد‪.‬لولۀ گوارش‪ ،‬دو حرکت کرمی و قطعه قطعه کننده‬ ‫دارد‪.‬‬ ‫در حرکات کرمی‪ ،‬ورود غذا لولۀ گوارش را گشاد و یاخته های عصبی دیوارۀ ‬ ‫لوله را تحریک می کند‪.‬یاخته های عصبی‪ ،‬ماهیچه های دیواره را به انقباض وادار‬ ‫می کنند‪.‬در نتیجه‪ ،‬یک حلقۀ انقباضی در لوله ظاهر می شود که غذا را به حرکت‬ ‫درمی آورد (شکل ‪.)4‬‬ ‫حرکات کرمی نقش مخلوط کنندگی نیز دارند؛ به ویژه وقتی که حرکت‬ ‫محتویات لوله با برخورد به یک بنداره‪ ،‬متوقف شود؛ مثل وقتی که محتویات معده‬ ‫شکل ‪4‬ــ حرکات کرمی‬ ‫به پیلور برخورد می کنند‪.‬پیلور بندارۀ بین معده و رودۀ باریک است‪.‬در این حالت‪،‬‬ ‫انقباض‬ ‫تودۀ غذا‬ ‫حرکات کرمی فقط می توانند محتویات لوله را مخلوط کنند‪.‬‬ ‫در حرکات قطعه قطعه کننده بخش هایی از لوله به صورت یک در میان ‪)1‬‬ ‫منقبض می شوند‪.‬سپس این بخش ها از حالت انقباض خارج و بخش های دیگر‬ ‫منقبض می شوند‪.‬تداوم این حرکات در لولۀ گوارش موجب می شود محتویات ‪)2‬‬ ‫لوله‪ ،‬ریزتر و بیشتر با شیره های گوارشی مخلوط شوند (شکل ‪.)5‬‬ ‫‪)3‬‬ ‫شکل ‪5‬ــ حرکت های قطعه قطعه کننده‬ ‫ّ‬ ‫مری یک گوسفند یا گاو را تهیه و الیه های آن را‬ ‫فعالیت ‪١‬‬ ‫مشاهده کنید‪.‬‬ ‫واژه شناسی‬ ‫گوارش غذا‬ ‫آمیالز از ترکیب واژۀ آمیلوم (به معنای‬ ‫دستگاه گوارش طی فرایند گوارش مکانیکی‪ ،‬غذا را آسیاب می کند و با فرایند گوارش شیمیایی‪،‬‬ ‫نشاسته) و آز (پسوند نشاندهندۀ آنزیم)‬ ‫تشکیل شده است‪.‬لیپاز و پروتئاز هم به‬ ‫مولکول های بزرگ را به مولکول های کوچک تبدیل می کند‪.‬این فرایندها چگونه انجام می شوند؟‬ ‫ترتیب آنزیمهای تجزیهکنندۀ لیپید و‬ ‫چه عواملی در آنها نقش دارند؟‬ ‫پروتئینهستند‪.‬‬ ‫‪19‬‬ ‫گوارش در دهان‪ :‬با ورود غذا به دهان‪ ،‬جویدن غذا و گوارش مکانیکی‬ ‫غدۀ بناگوشی‬ ‫آن آغاز میشود‪.‬آسیابشدن غذا به ذرههای بسیار کوچک برای ّفعالیت بهتر‬ ‫آنزیمهای گوارشی‪ ،‬و اثر بزاق بر آن الزم است‪.‬سه جفت غدۀ بزاقی بزرگ و‬ ‫غدههای بزاقی کوچک‪ ،‬بزاق ترشح میکنند (شکل ‪.)6‬بزاق‪ ،‬ترکیبی از آب‪،‬‬ ‫یونها‪ ،‬انواعی از آنزیمها و موسین است‪.‬آنزیم آمیالز بزاق به گوارش نشاسته‬ ‫کمک میکند‪.‬لیزوزیم‪ ،‬آنزیمیاست که در از بین بردن باکتریهای درون‬ ‫مجرای بزاق‬ ‫غدۀ زیرزبانی‬ ‫دهان نقش دارد‪.‬موسین‪ ،‬گلیکوپروتئینی است که آب فراوانی جذب و مادۀ‬ ‫غدۀ زیرآرواره ای‬ ‫مخاطی ایجاد میکند‪.‬مادۀ مخاطی دیوارۀ لولۀ گوارش را از خراشیدگی حاصل‬ ‫از تماس غذا یا آسیب شیمیایی (بر اثر اسید یا آنزیم) حفظ میکند و ذرههای‬ ‫شکل‪6‬ــغدههایبناگوشی‪،‬زیرآروارهای‬ ‫غذایی را به هم میچسباند و آنها را به تودۀ لغزندهای تبدیل میکند‪.‬‬ ‫وزیرزبانی‪،‬بزاقترشحمیکنند‪.‬‬ ‫تودۀ غذا‬ ‫زبان کوچک‬ ‫زبان‬ ‫حلق‬ ‫برچاکنای (اپی گلوت)‬ ‫حنجره‬ ‫مری‬ ‫شکل ‪7‬ــ الف) هنگام بلع فقط راه‬ ‫مری برای عبور غذا باز است‪.‬‬ ‫بلع غذا‪ :‬هنگام بلع با فشار زبان‪ ،‬تودۀ غذا به عقب دهان و داخل حلق‬ ‫مری‬ ‫رانده می شود‪.‬با رسیدن غذا به حلق‪ ،‬بلع به شکل غیرارادی‪ ،‬ادامه پیدا‬ ‫می کند‪.‬همان طور که می دانید حلق را به چهارراه تشبیه می کنند‪.‬با استفاده‬ ‫مسیر عبور غذا‬ ‫از شکل ‪7‬ــ الف‪ ،‬توضیح دهید هنگام بلع چگونه راه های دیگر حلق بسته‬ ‫بنداره انتهای مری‬ ‫می شوند؟‬ ‫در ادامه دیوارۀ ماهیچه ای حلق منقبض می شود و حرکت کرمی آن‪ ،‬غذا‬ ‫تودۀ غذا‬ ‫را به مری می راند‪.‬حرکت کرمی در مری ادامه پیدا می کند و با شل شدن بندارۀ‬ ‫معده‬ ‫انتهای مری‪ ،‬غذا وارد معده می شود (شکل ‪7‬ــ ب)‪.‬غده های مخاط مری‪،‬‬ ‫مادۀ مخاطی ترشح می کنند تا حرکت غذا آسان تر شود‪.‬‬ ‫گوارشدرمعده‪:‬معده‪،‬بخشکیسه ای شکللولۀگوارش است‪.‬دیوارۀ معده‪ ،‬چین خوردگی هایی‬ ‫شکل ‪7‬ــ ب) حرکات کرمی‪ ،‬غذا را‬ ‫دارد که با پرشدن معده باز می شوند تا غذای بلع شده در آن انبار شود‪.‬گوارش غذا در معده در اثر شیرۀ‬ ‫در طول مری حرکت می دهند‪.‬‬ ‫‪20‬‬  ‫معده و حرکات آن انجام می شود‪.‬در پایان گوارش در معده مخلوط حاصل از گوارش که کیموس‬ ‫نام دارد‪،‬با باز شدن بندارۀ پیلور وارد ابتدای رودۀ باریک می شود (شکل ‪.)8‬به ابتدای رودۀ باریک‬ ‫مری‬ ‫دوازدهه می گویند‪.‬‬ ‫ماهیچه  طولی‬ ‫شکل ‪8‬ــ حرکات معده در اثر انقباض‬ ‫شیرۀ معده‪ :‬یاخته های پوششی مخاط‬ ‫ماهیچه های آن ایجاد می شوند‪.‬‬ ‫معده در بافت پیوندی زیرین فرو رفته اند و ماهیچه حلقوی‬ ‫یاخته های الیۀ ماهیچه ای دیوارۀ‬ ‫بنداره پیلور‬ ‫حفره های معده را به وجود می آورند‪.‬مجاری‬ ‫معده در سه جهت طولی‪ ،‬حلقوی و‬ ‫ّ‬ ‫مورب قرار گرفته اند‪.‬‬ ‫غده های معده‪ ،‬به این حفره ها راه دارند‪.‬‬ ‫ماهیچۀ مورب‬ ‫یاخته های پوششی سطحی مخاط معده‬ ‫بیشتر بدانید‬ ‫و برخی از یاخته های غده های آن‪ ،‬ماده‬ ‫رودۀ باریک‬ ‫فرصت شناسی یک پژوهشگر‬ ‫مخاطی فراوان ترشح می کنند که به شکل‬ ‫دکتر بومون در قرن ‪ 19‬میالدی‪،‬‬ ‫الیۀ ژلهای چسبناکی‪ ،‬مخاط معده را میپوشاند‪.‬یاختههای پوششی سطحی‪ ،‬بیکربنات ( ‪ ) HCO3−‬نیز‬ ‫جوانی را درمان کرد که پهلویش با‬ ‫گلوله سوراخ شده بود‪.‬طی التیام‬ ‫ترشح میکنند که الیه ژلهای حفاظتی را قلیایی میکند(شکل  ‪.)9‬به این ترتیب سد حفاظتی محکمیدر‬ ‫زخم‪ ،‬سوراخ کوچکی در بدن‬ ‫مقابل اسید و آنزیم به وجود میآید‪.‬‬ ‫جوان باقی ماند که داخل معده را‬ ‫یاخته های اصلی غده ها‪ ،‬آنزیم های معده را ترشح می کنند‪.‬پیش ساز پروتئاز های معده را به طور‬ ‫نشان میداد‪.‬بومون از این سوراخ‪،‬‬ ‫چینهای سطح معده و مادۀ مخاطی‬ ‫کلی پپسینوژن می نامند‪.‬پپسینوژن بر اثر کلریدریک اسید به پپسین تبدیل می شود‪.‬پپسین خود با‬ ‫روی سطح آن را مشاهده و با لولهای‬ ‫اثر بر پپسینوژن‪ ،‬تولید پپسین را بیشتر می کند (شکل‪.)9‬آنزیم پپسین‪ ،‬پروتئین ها را به مولکول های‬ ‫الستیکی مقداری از اسید معده را‬ ‫کوچک تر تجزیه می کند‪.‬یاخته های کناری غده های معده‪ ،‬کلریدریک اسید و عامل (فاکتور) داخلی‬ ‫خارج کرد‪.‬او با آزمایش غذاهای‬ ‫گوناگون‪ ،‬نتیجه گرفت معده با‬ ‫معده ترشح می کنند‪.‬عامل داخلی معده‪ ،‬برای ورود ویتامین ‪ B12‬به یاخته های رودۀ باریک ضروری‬ ‫ترشح اسید‪ ،‬به غذای بلع شده پاسخ‬ ‫است‪.‬اگر این یاختهها تخریب شوند یا معده برداشته شود‪ ،‬عالوه بر ساخته نشدن کلریدریک اسید‪،‬‬ ‫میدهد‪.‬بومون نتایج آزمایشهای‬ ‫فرد به کمخونی خطرناکی دچار میشود؛ زیرا ویتامین ‪ B12‬که برای ساختن گویچههای قرمز در مغز‬ ‫خود را در کتابی منتشر کرد‪.‬‬ ‫استخوان الزم است‪ ،‬جذب نمیشود و زندگی فرد به خطر میافتد‪.‬‬ ‫حفره های معده‬ ‫پپسین‬ ‫پپسینوژن‬ ‫‪HCL‬‬ ‫یاختۀ پوششی سطحی‬ ‫حفرۀ معده‬ ‫یاختۀ ترشح کننده‬ ‫مادۀ مخاطی‬ ‫یاختۀ کناری‬ ‫یاختۀ کناری‬ ‫غدۀ معده‬ ‫یاختۀ اصلی‬ ‫یاختۀ اصلی‬ ‫شکل ‪9‬ــ الف) غدههای معده‬ ‫ب)یاختههای غدههای معده‪ ،‬مواد‬ ‫مختلف شیرۀ معده را ترشح می کنند‪.‬‬ ‫ب)‬ ‫الف)‬ ‫‪21‬‬