Verbetersleutel thema 1 - Bewust omgaan met energie PDF

# Thema 1: Bewust omgaan met energie ## 1-1 Oriëntatie ### Energiebronnen - **Zon:** - kan niet opraken (onuitputtelijk) - **Steenkool:** - kan niet opraken (onuitputtelijk) - **Aardgas:** - kan niet opraken (onuitputtelijk) - **Wind:** - kan niet opraken (onuitputtelijk) - **Aardo...

# Thema 1: Bewust omgaan met energie ## 1-1 Oriëntatie ### Energiebronnen - **Zon:** - kan niet opraken (onuitputtelijk) - **Steenkool:** - kan niet opraken (onuitputtelijk) - **Aardgas:** - kan niet opraken (onuitputtelijk) - **Wind:** - kan niet opraken (onuitputtelijk) - **Aardolie:** - kan niet opraken (onuitputtelijk) - **Water:** - kan niet opraken (onuitputtelijk) ## 1-2 Hoe ga je bewust om met elektrische energie? ### Onderzoeksvraag 1: Waarvoor gebruiken we elektrische energie? - **Criteria:** - De onderzoeksvraag begint met een vraagwoord (wat, waar, welke, hoe, waarvoor, hoeveel,...). - De onderzoeksvraag bestaat uit één zin. - De onderzoeksvraag is afgebakend. - De onderzoeksvraag is onderzoekbaar. - **Eigen antwoord:** - **Cirkeldiagram:** - Koelen en vriezen: 6% - Water verwarmen: 15% - Woning verwarmen: 60% - Verlichting: 6% - Koken: 5% - Wassen en drogen: 5% - Ontspanning: 3% - **Waarvoor wordt het grootste gedeelte van de elektriciteit gebruikt?** - Voor het verwarmen van de woning en van water ### Besluit We gebruiken hoofdzakelijk elektrische energie voor het verwarmen van de woning en het verwarmen van water. ## 1-3 Hoe bewust ga jij om met elektrische energie? ### Onderzoeksvraag 2: Hoe bewust ga jij om met elektrische energie? - **Criteria:** - De onderzoeksvraag begint met een vraagwoord. - De onderzoeksvraag bestaat uit één zin. ### Beantwoord de vragen: - **Waar en wanneer brandt het licht bij je thuis?** - Ik doe de lichten altijd uit als ik de kamer verlaat. - **Hoe ga je om met digitale media?** - Ik zet de computer/televisie/laptop volledig uit als die niet gebruikt. - **Hoe gebruik je de koelkast/diepvriezer?** - Ik open de koelkast/diepvriezer heel even om iets te nemen, maar sluit die weer meteen. - **Wanneer laad je een smartphone/tablet/laptop op?** - Ik laad de smartphone/tablet/laptop op als de batterij bijna leeg is. - **Hoe ga je om met natuurlijk licht en natuurlijke warmte?** - Ik maak er zoveel mogelijk gebruik van . ### Markeer met groen de antwoorden waarbij het minste energie verbruikt wordt. ### Markeer met rood de antwoorden waarbij het meeste energie verbruikt wordt. ### Resultaat Het aantal rode, groene en niet gekleurde antwoorden die je hebt aangeduid: - x2= - x1= - x0= - Totaal: ## 1-4 Welke afvalstoffen ontstaan er bij de productie van elektrische energie? ### Onderzoeksvraag 3: Hoe wordt elektrische energie opgewekt? - **Criteria:** - De onderzoeksvraag begint met een vraagwoord. - De onderzoeksvraag bestaat uit één zin. - De onderzoeksvraag is afgebakend. - De onderzoeksvraag is onderzoekbaar. - **Plaats in elke cirkel het overeenkomstige nummer uit de tekst.** ### Besluit We kunnen niet meer zonder elektrische energie. Elektriciteitsproductie is altijd het resultaat van energieomzettingen. ### Het schijfdiagram toont via welke installaties de elektrische energie in België in 2017 werd opgewekt. - Kerncentrale: 49.9% - Windturbine: 7.7% - Zonnecellen: 3.8% - Biogascentrale: 7.6% - Waterkrachtcentrale: 1.4% - Aardgas- en steenkoolcentrale: 29.6% - **Waar wordt het grootste deel van onze elektriciteit opgewekt?** - In een kerncentrale - **Welke centrale staat op de tweede plaats?** - De aardgas- en steenkoolcentrale ### Besluit Meestal wordt elektrische energie opgewekt met een generator die de kinetische energie omzet in elektriciteit. Bij zonnecellen ontstaat elektrische energie wanneer siliciumkristallen belicht worden. In België is de elektrische energie vooral afkomstig van kerncentrales en aardgas -en steenkoolcentrales. ### Vul de tabel verder aan. | Elektrische energie afkomstig van | Verbranding | Geen Verbranding | CO₂-productie | Geen CO₂-productie | |---|---|---|---|---| | Aardgas- of steenkoolcentrale | X | | X | | | Kerncentrale | | X | | X | | Stuwdam | | X | | X | | Windturbine | | X | | X | | Zonnecel | | X | | X | | Biogascentrale | X | | X | | - **Komt er in een kerncentrale CO₂ vrij? Leg uit.** - Neen, want er is geen verbranding. - **Welk afval produceert een kerncentrale?** - Radioactief afval of kernafval ### Besluit Afhankelijk van de manier waarop elektrische energie geproduceerd wordt, ontstaan er verschillende afvalstoffen. Aardgas-, steenkool- en biogascentrales produceren koolstofdioxide (CO₂). Bij kernenergie wordt kernafval of radioactief afval geproduceerd dat opgeslagen moet worden. Bij de elektriciteitsproductie door waterkrachtcentrales, windturbines en zonnepanelen komt er geen CO₂ vrij. ## 1-5 Welke invloed heeft koolstofdioxide op het klimaat? ### Onderzoeksvraag 4: Welke invloed heeft koolstofdioxide op het klimaat? - **Vergelijk figuur 4 en 5 en ontdek welke gevolgen de toename aan koolstofdioxide uit de atmosfeer heeft. Vul de tekst aan.** - Hoe meer koolstofdioxide we produceren, hoe meer er in de atmosfeer terechtkomt en hoe _diker_ de deken wordt (nr. 7). Daardoor ontsnapt er _minder_ warmte vanop aarde (pijl nr. 3 en nr. 5). Er kaatst _meer_ warmte naar de aarde terug (pijl nr 4 en nr. 6) waardoor de temperatuur op aarde _stijgt_. We spreken van een versterkt broeikaseffect. - **Welke elektrische installaties produceren koolstofdioxide (CO₂)?** - Aardgas-, steenkool- en biogascentrales ### Besluit Hoewel ze allemaal CO₂ produceren, is een biogascentrale CO₂-neutraal. Dat betekent dat de hoeveelheid CO₂ die de centrale produceert gelijk is aan de hoeveelheid CO₂ die uit de lucht werd gehaald door de organismen die als afval gebruikt worden. Voor aardgas- en steenkoolcentrales is dat anders. Aardgas en steenkool zijn fossiele brandstoffen. Net zoals aardolie en bruinkool zijn ze ontstaan uit de versteende resten van planten en dieren die onder lagen van aarde terechtkwamen. - **Bij de verbranding van fossiele brandstoffen komt er CO₂ vrij. Daardoor stijgt de hoeveelheid CO₂ in de atmosfeer drastisch. De aarde warmt op.** ### Besluit Door het gebruik van fossiele brandstoffen als energiebron neemt de hoeveelheid koolstofdioxide in de atmosfeer toe, en dat versterkt het _broekaseffect_. De aarde warmt op, de temperatuur stijgt en het klimaat verandert. ## 1-6 Welke elektriciteitscentrale heeft jouw voorkeur? ### Onderzoeksvraag 5: Welke elektriciteitscentrale heeft jouw voorkeur? - **Zoek extra info over de verschillende manieren van elektriciteitsproductie. Vul de tabel verder aan.** | Elektrische energie afkomstig van | Voordelen | Nadelen | |---|---|---| | Aardgas - of steenkoolcentrale | | CO₂-productie | | Kerncentrale | Geen CO₂-productie | | | Stuwdam | Geen CO₂-productie | | | Windturbine | | Slagschaduw | | Zonnecel | Geen CO₂-productie | | | Biogascentrale | CO₂-neutraal | | - **Welke elektriciteitscentrale vind jij het meest geschikt voor ons land?** - Mijn voorkeur gaat uit naar: eigen antwoord - Argument: eigen antwoord ## 2-1 Hoe ga je bewust om met thermische energie? ### Onderzoeksvraag 6: Hoe ga je bewust om met thermische energie? - **Onderzoek 1 tot en met 4 voer je uit in kleine groepjes. Je denkt goed na en overlegt samen.** ## 2-2 Hoe verplaatst thermische energie zich doorheen vaste stoffen? ### Onderzoeksvraag 7: Hoe verplaatst thermische energie zich in vaste stoffen? - **Formuleer een onderzoeksvraag.** - **Benodigdheden:** - Chronometer - Lucifers - Parafinekorrels - Priem - Theelichtje - **Uitvoering:** - Steek drie parafinekorrels op gelijke afstand van elkaar op de priem. - Steek het theelichtje aan met de lucifers. - Houd één kant van de priem in de vlam. - Chronometreer wanneer elke korrel valt. - **Vastelling**: Niet alle/Alle parafinekorrels vallen gelijktijdig van de priem. De parafinekorrel die het dichtst bij de vlam zit, valt _eerst_. ### Besluit In vaste stoffen verplaatst thermische energie zich door _geleiding_. ## 2-3 Hoe verplaatst thermische energie zich in vloeistoffen? ### Onderzoeksvraag 8: Hoe verplaatst thermische energie zich in vloeistoffen? - **Formuleer een onderzoeksvraag** - **Benodigdheden:** - 2 houten blokjes - Geelkleurd ijsblokje - Lucifers - Theelichtje - Rechthoekig bakje - **Uitvoering:** - Vul het bakje met water. - Plaats het bakje op de twee houten blokjes. - Steek het theelichtje aan. - Plaats het theelichtje onder de ene kant van het bakje. - Leg aan de andere kant het ijsblokje in het water. - Bestudeer gedurende enkele minuten wat er gebeurt met de gekleurde vloeistof. - **Vastelling**: Na een paar minuten is de vloeistof _verspreid_. ### Besluit In een vloeistof dalen de koude vloeistoflagen en stijgen de warme tot de temperatuur in heel de vloeistof gelijk is. Hierdoor ontstaat er een stroming in de vloeistof. We spreken over _convectie_. ## 2-4 Hoe verplaatst thermische energie zich in gassen? ### Onderzoeksvraag 9: Hoe verplaatst thermische energie zich in gassen? - **Formuleer een onderzoeksvraag** - **Benodigdheden:** - Lucifers - Theelichtje - Warmtemolen - **Uitvoering:** - Monteer het warmtemolentje. - Steek het theelichtje aan. - Wacht enkele seconden. - **Vastelling**: De warme lucht stijgt en doet het warmtemolentje draaien. ### Besluit In gassen wordt thermische energie getransporteerd door _stroming_. Dat heet _convectie_. ## 2-5 Hoe verplaatst thermische energie zich nog? ### Onderzoeksvraag 10: Hoe verplaatst thermische energie zich nog? - **Benodigdheden:** - Kaars - Lucifers - **Uitvoering:** - Steek de kaars aan. - Plaats de kaars op de tafel. - Voel met je handen boven, naast en onder de vlam - **Vastelling:** - Boven de vlam: Warmte - Naast de vlam: Warmte - Onder de vlam: Warmte ### Besluit Het transport van thermische energie gebeurt niet enkel door geleiding of convectie. Thermische energie verplaatst zich in alle richtingen door _straling_. ## 2-6 Hoe houdt de mens rekening met het transport van thermische energie bij het ontwikkelen van technische systemen? - **Je steekt een lepel in een warme tas thee.** - **Hoe gebeurt het transport van thermische energie?** - Door middel van geleiding - **Welk voordeel biedt een lepel met een kunststoffen handvat in deze situatie?** - Je hand wordt niet warm. ### Besluit Het kunststoffen handvat geleidt de thermische energie niet. Stoffen die de thermische energie niet geleiden, zijn _isolatoren_. - **Je gebruikt een radiator om de kamer te verwarmen.** - **Hoe gebeurt het transport van thermische energie in de kamer?** - Door convectie of stroming - **Evalueer het rendement van deze radiator.** - Het bovenste deel van de radiator rendeert enkel om een handdoek mee te drogen en minder om de kamer mee te verwarmen. Warme luchtlagen stijgen immers. - **Je plaatst een terrasverwarmer.** - **Hoe gebeurt het transport van thermische energie?** - Door straling - **Welke functie heeft de paddenstoelvorm?** - Hierdoor blijft de thermische energie hangen en worden de stralen naar beneden gericht. ### Besluit Het transport van thermische energie gebeurt via _geleiding_, _stroming_ en _straling_. Met deze vormen van thermisch transport wordt rekening gehouden bij het ontwikkelen van _technische systemen_. ## 3-1 Hoe ga je bewust om met stralingsenergie? ### Onderzoeksvraag 11: Hoe ga je bewust om met stralingsenergie? - **Waar kom je met stralen in contact?** - Je vriendin was vorige zaterdag jarig. Hieronder vind je hoe je zaterdagochtend verliep. Onderstreep in de tekst alle situaties die verband houden met straling. - 9u00: _Je wekkerradio_ springt aan. Geeuwend word je wakker. Tijd om op te staan! - 9u10: Vlug twee boterhammen _roosteren_ en een kop _chocomelk opwarmen_ in de _microgolfoven_. Daana de _waterstralen_ op je hoofd voelen onder de douche en de vrije dag kan beginnen. - 9u40: Het _zonnetje_ is er al om je op te beuren. Voor je op je fiets stapt nog vlug een _sms'je_ sturen naar je vriendin om te melden dat je er over een uurtje aankomt. Ze zal vast _stralen_ nu ze jarig is. Maar eerst nog even stoppen in de winkel voor een passend geschenk. - **Ook onderstaande foto's werden genomen op deze zaterdagochtend. Op welke manier kwam je onderweg nog met straling in contact?** - Duid aan of er sprake is van onzichtbare of zichtbare straling. - _De verkeerslichten geven d.m.v. lichtstralen aan of je al dan niet mag oversteken._ - Onzichtbare straling - _Zichtbare straling_ - _Lichtreclame zorgt ervoor dat de naam van deze winkel opvalt in het straatbeeld._ - Onzichtbare straling - _Zichtbare straling_ - _D.m.v. stralen wordt gedetecteerd of er iemand in de buurt van de deur komt. De deur gaat automatisch open._ - _Onzichtbare straling_ - Zichtbare straling - _De prijs van het product wordt gescand a.d.h.v. onzichtbare stralen._ - _Onzichtbare straling_ - Zichtbare straling ### Besluit In het dagelijkse leven kom je met veel stralen in contact. Heel wat technische systemen maken er gebruik van. Sommige stralen zijn zichtbaar, andere _onzichtbaar_. ## 3-2 Welke soorten stralen bestaan er? ### Onderzoeksvraag 12: Welke soorten stralen bestaan er? - **Formuleer een onderzoeksvraag.** - **Welke golven hebben de kortste golflengte?** - _Gammastralen_ - **Welke golven hebben de langste golflengte?** - _Radiogolven_ - **Hoe lang zijn ze?** - _Tussen 100 m en 1 m_ - **Situeer het zichtbare licht in het stralenspectrum.** - _Het zichtbare licht situeert zich ongeveer in het midden van het stralenspectrum._ ### Besluit Naargelang de grootte van de golflengte deelt men straling in en spreekt men van _radiogolven, microgolven, infraroodstralen, zichtbaar licht, ultravioletstralen, röntgenstralen, gammastralen_. ## 3-3 Wat is het effect van straling? ### Onderzoeksvraag 13: Wat is het effect van straling? - **Formuleer een onderzoeksvraag.** #### Zonnestralen - **De zon transporteert energie onder de vorm van zichtbare en onzichtbare straling naar de aarde. Zonnestralen hebben een golflengte van 1/400 mm tot 1/4000 mm. De helft hiervan zien we onder vorm van zichtbaar licht. Het onzichtbare gedeelte bestaat uit uv-stralen (ultravioletstralen) en ir-stralen (infraroodstralen). Bescherm je je niet tegen de uv-stralen van de zon, dan kunnen ze je huid beschadigen en kun je huidkanker krijgen. Vermijd het dus om te lang in de zon te lopen of te liggen en gebruik zonnecrème en een zonnebril om schade te voorkomen. Ir-stralen transporteren warmte en zijn niet schadelijk.** #### Microgolven - **Draadloze communicatie, zoals internet, gps en mobiele telefoons, maakt gebruik van microgolven. Microgolven hebben een golflengte van 1 m tot 1 mm en kunnen doorheen de meeste stoffen. In een microgolfoven worden ook microgolven gebruikt, maar dan in zeer grote hoeveelheden. De microgolfoven zendt microgolven uit. Deze bevatten energie. De microgolven dringen doorheen het servies en worden geabsorbeerd door het voedsel. De watermoleculen in het voedsel gaan sneller trillen, waardoor het voedsel opwarmt. Wetenschappers zijn het er nog niet over eens of microgolven al dan niet schadelijk zijn. Feit is wel dat we als het ware 'ingepakt' zijn door de golven van heel wat draadloze toestellen.** #### Röntgenstralen - **Röntgenstralen, of x-stralen, hebben een laag energietransport en elke golf is kleiner dan een miljoenste van een millimeter. Ze kunnen doorheen de meeste stoffen. Sommige stoffen absorberen de golven beter dan andere. Bij het nemen van een röntgenfoto leg je een deel van je lichaam op een plaat. De botten in je lichaam absorberen de röntgenstralen, terwijl het zachte weefsel ze beter doorlaat. De plaat fluoresceert op de plaatsen waar veel röntgenstralen komen. Wanneer de radioloog van dit beeld een negatief maakt, worden de lichte delen donker en omgekeerd. Er ontstaat een röntgenfoto. Een langdurige blootstelling aan röntgenstralen kan kanker veroorzaken. Daarom beschermen radiologen zicht met een loden schort.** | Straling | Positief effect | Negatief effect | |---|---|---| | Zonnestralen | Geven licht en warmte | Verbranden, huidkanker, zonnesteek | | Microgolven | Voedsel opwarmen en draadloze communicatie (gps, wifi, smartphone) | Effecten op lange termijn nog niet bekend | | Röntgenstralen | Breuken opsporen | Kanker | ### Besluit Naargelang het type straling kunnen de effecten zeer verschillend zijn. Sommige stralen kunnen doorheen bepaalde stoffen, andere niet. Sommige stralen zijn schadelijk. ## 3-4 Hoe bewust ga jij om met straling? ### Onderzoeksvraag 14: Hoe bewust ga jij om met straling? - **Er bestaan heel wat maatregelen om de blootstelling aan straling te verminderen. Duid aan hoe jij dat kunt en wilt doen.** - **Smartphone:** - Ik draag mijn smartphone niet op mijn lichaam. - Ik houd mijn smartphone op 15 mm afstand van mijn oor. - Ik laat mijn smartphone 's nachts niet op de kamer liggen. - Ik zet mijn smartphone soms uit. - **Computer, laptop, tablet:** - Ik schakel de netwerkkaart zoveel mogelijk uit als ik internet niet gebruik. - Ik zet mijn laptop, netbook of tablet niet op mijn schoot, zodat de stralingsenergie niet te dicht tegen vitale organen komt. - Ik kies bewust voor een toetsenbord en een muis met draad om de stralingsenergie te verminderen. - Ik zet de tablet zoveel mogelijk op vliegtuigmodus als de toegang tot internet niet nodig is. - **Draadloos internet (wifi):** - Ik zet 's nachts het draadloos internet uit. - Ik vervang de gewone wifirouter door ecowifi. - Ik vervang het draadloos internet door internet met een snoer. - **Spelcomputers:** - Ik zet de spelcomputer volledig uit na gebruik. - Ik gebruik een hoofdtelefoon aan een snoer in plaats van een draadloze hoofdset om te communiceren met mijn medespelers. - Ik kies bewust voor een gameconsole met een snoer om zoveel mogelijk straling te vermijden. - Ik beperk mijn dagelijkse schermtijd. ### Besluit eigen antwoord ## Synthese: Bewust omgaan met energie ### Elektrische energie - **Aardgas- en steenkoolcentrale:** - Energiebron: fossiele brandstof - Nadeel: eindige energiebron, veel CO₂-productie - **Biogascentrale:** - Energiebron: plantaardig en dierlijk afval - Nadeel: eindige energiebron - Voordeel: CO₂-neutraal - **Kerncentrale:** - Energiebron: uranium - Nadeel: eindige energiebron, radioactief afval - Voordeel: geen CO₂-uitstoot - **Zonnecellen:** - Energiebron: zon - Voordeel: oneindige energiebron, geen CO₂-productie - **Stuwdam:** - Energiebron: waterkracht - Voordeel: oneindige energiebron, geen CO₂-productie - **Windturbine:** - Energiebron: windkracht - Voordeel: oneindige energiebron, geen CO₂-productie ### Natuurlijk broeikaseffect - Veel CO₂ -> meer broeikasgassen in de atmosfeer -> minder warmte ontsnapt -> versterkt broeikaseffect -> opwarming van de aarde ### Thermische energie - **Geleiding:** Geleiding door vaste stoffen -> stoffen die warmte goed geleiden -> geleiders bv. metalen -> stoffen die warmte niet goed geleiden -> isolatoren bv. kunststof - **Convectie:** Stroming doorheen vloeistoffen en gassen -> warme lucht- en vloeistoflagen stijgen -> koude lucht- en vloeistoflagen dalen - **Straling:** Warmte verspreidt zich via straling in alle richtingen. ### Stralingsenergie - **Radiogolven**: - Golflengte: 10² - **Microgolven**: - Golflengte: 1 - **Infraroodstralen**: - Golflengte: 10⁻² - **Zichtbaar licht**: - Golflengte: 10⁻⁷ - **Ultravioletstralen**: - Golflengte: 10⁻⁸ - **Röntgenstralen**: - Golflengte: 10⁻¹⁰ - **Gammastralen**: - Golflengte: 10⁻¹² ## Test jezelf ### Test 1 - **Formuleer een tip om thuis bewuster om te gaan met elektrische energie die gebruikt wordt voor:** - Verlichting: eigen antwoord - Koelen en vriezen: eigen antwoord - Ontspanning: eigen antwoord - Koken: eigen antwoord - ** Bekijk de afbeeldingen en los de vragen op.** - **Welke elektriciteitscentrales zie je?** - Zonnecellen - Windturbines - Waterkrachtcentrales - Kerncentrales - **Geef één voordeel en één nadeel.** - **Zonnecellen:** - Voordeel: eigen antwoord - Nadeel: eigen antwoord - **Windturbines:** - Voordeel: eigen antwoord - Nadeel: eigen antwoord - **Waterkrachtcentrales:** - Voordeel: eigen antwoord - Nadeel: eigen antwoord - **Kerncentrales:** - Voordeel: eigen antwoord - Nadeel: eigen antwoord - **Welke van de vier afgebeelde elektriciteitscentrales vind jij de beste? Leg uit.** - Eigen antwoord - **Bestudeer het broeikaseffect.** - **Kruis het juiste bijschrift aan bij de 2 foto's.** - **Foto 1:** - [X] Natuurlijk broeikaseffect - [ ] Versterkt broeikaseffect - **Foto 2:** - [ ] Natuurlijk broeikaseffect - [X] Versterkt broeikaseffect - **Wat is de oorzaak van het versterkte broeikaseffect?** - _Er wordt meer CO₂ geproduceerd. Hoe meer er in de atmosfeer terechtkomt, hoe dikker de deken rond de aarde wordt. Hierdoor warmt de aarde op._ - **Welke invloed heeft dat op het klimaat?** - _De aarde warmt op en de gemiddelde temperatuur stijgt._ - **Welke energieomzetting vindt er plaats in een zonnecel?** - _Stralingsenergie → elektrische energie_ - **Welke vorm van transport van thermische energie herken je in deze toepassingen en situaties?** - **Het opwarmen van een lokaal met de radiatoren.** - [ ] Geleiding - [X] Convectie - [ ] Straling - **Het lekker warme gevoel op je gezicht op een terras hoog in de bergen.** - [ ] Geleiding - [ ] Convectie - [X] Straling - **Je warmt je handen aan een warme kop thee.** - [X] Geleiding - [ ] Convectie - [ ] Straling - **Het gebruik van pannenlappen als je een hete kookpot vastneemt.** - [X] Geleiding - [ ] Convectie - [ ] Straling - **Hieronder zie je effecten van straling. Welk soort stralen veroorzaken dit effect?** - UV-stralen - Zichtbaar licht - Röntgenstralen - Ir-stralen ### Test 2 - **Geef een voorbeeld van een elektriciteitscentrale en leg uit hoe die werkt.** - Gekozen elektriciteitscentrale: _eigen antwoord_ - Principe: _eigen antwoord_ - **Lees de teksten en vul aan.** - **Ik ben een Afrikaanse olifant. Ik ben het allergrootste landdier ter wereld. Ik heb veel water nodig, zo'n 150 tot 300 liter water per dag. Jaar na jaar moet ik telkens verder wandelen om aan water te geraken. Het ecosysteem waar ik in leef verandert. Dat komt doordat er minder _neerslag_ is en door de _hogere temperaturen_.** - **Ik ben een ijsbeer. Het gaat niet goed met mij. Omdat het zee-ijs smelt, verkleint mijn leefgebied en geraak ik steeds moeilijker aan voedsel. Het ecosysteem waar ik in leef verandert. Deze verandering wordt veroorzaakt door de hogere _temperaturen_.** - **Ik ben een vuurlibel, de Ferrari onder de libellen. Mijn habitat bestaat uit allerlei wateren zoals vennen, poelen en sloten. Ik houd ook van de warmte. Oorspronkelijk leefde ik in Zuid- Europa maar ik ben bezig aan een opmars in noordelijke richting. Mijn leefgebied wordt groter. Dat komt door de hogere _temperaturen_.** - **Omcirkel bij elke technische toepassing of die gebruikmaakt van straling. Motiveer je antwoord.** - **De zonnebank** _maakt wel geen gebruik van straling._ - Motivatie: _Een zonnebank werkt met lampen die ultravioletstralen produceren. Deze stralen zorgen ervoor dat je bruin wordt._ - **De kookpot** _maakt wel geen gebruik van straling._ - Motivatie: _Vermits de kookpot een vaste stof is, wordt de warmte van de kookplaat doorgegeven via geleiding._ - **De afstandsbediening** _maakt wel geen gebruik van straling_. - Motivatie: _De afstandsbediening werkt door middel van infraroodstralen. Die zorgen ervoor dat je van kanaal kunt veranderen_. - **Een warmtecabine** _maakt wel geen gebruik van straling._ - Motivatie: _De infraroodstralen zorgen voor de warmte. Ze brengen de warmte rechtstreeks over naar de huid, zonder dat er warme lucht aan te pas komt._ - **Toon aan met een voorbeeld dat onzichtbare straling energie levert.** - _In de microgolfoven warmt voedsel op door middel van onzichtbare microgolfstralen._