VEJETARYEN BESLENMESİ PDF

10.12.2024 Hangi Kaynaklara Bakalım? Posi%on of the academy of nutri%on and diete%cs: vegetarian diets. 2016 www.vrg.org VEJETARYEN BESLENMES...

10.12.2024 Hangi Kaynaklara Bakalım? Posi%on of the academy of nutri%on and diete%cs: vegetarian diets. 2016 www.vrg.org VEJETARYEN BESLENMESİ www.SuprtTracker.usda.gov www.veganhealth.org www.vegweb.com Doç. Dr. GÖZDE ARITICI ÇOLAK www.vegetariannutri%on.net www.PCRM.org 1 2 1  10.12.2024 VEJETARYENLİK PREVALANSI? Birçok batı ülkesinde sayıları hızla artmaktadır ABD %3.3, Bireyin sağlık durumu/ hastalıklardan korunmak Almanya %8- %9, Bu grubun Çevreye olan endişe Avusturya, İsviçre %5, %46’sı vegan Hayvanlara olan saygı İtalya %6.7 Ekonomik nedenler Tayvan %10 Dünyadaki açlık sorunları Hindistan %40 Dini inançlar TÜRKİYE???? (Türkiye vegan ve vejetaryenler derneği) 3 4 2  10.12.2024 Her yaş grubunda görebilirsiniz Vejetaryen beslenmesinin artmasına bağlı olarak; Hamileler, 18-44 yaş grubu arasındaki kişiler ağırlıkta olmak üzere, et Emziren anneler, ürünlerine alternatif ürünlerin satışı %8 oranında artmıştır. Bebekler, Zenginleştirilmiş kahvaltılık gevrekler, et analogları ve Çocuklar, zenginleştirilmiş ürünlerin satışları artmıştır. Adölesanlar, 2015-2020 Amerikan beslenme rehberinde lakto-ovo ve vegan Yetişkinler, diyetleri sağlıklı diyet önerileri içerisinde yer almaktadır. Sporcular 5 6 3  10.12.2024 VEJETARYEN BESLENME VEGANLARIN ALT GRUPLARI TÜRLERİ NELERDİR? BULUNMAKTADIR 1- VEGAN DİYETİ: Zenmakrobiyotik diyet: sadece tahıl ürünleri tüketirler Fruvitarianlar veya Früitistler: Sadece meyvelerle ve botanik Hiçbir hayvansal besin yok bakımından meyve sayılan kabak, salatalık, biber ve domates gibi Bazıları bal, jelatin, çikolata yemeyi reddeder sebzelerle beslenirler. Hayvandan elde edildiği için yün, ipek, deri giysiler giymez, Ravistler: Besinleri çiğ olarak tüketirler hayvansal yağ içeren sabunları kullanmaz 7 8 4  10.12.2024 2- LAKTO VEJETARYEN DİYETİ 6-SEMİ-VEJETARYEN DİYETİ: Hayvansal besinlerden süt ve ürünlerini tüketirler Yumurta, süt ve ürünlerini tüketirler. Kırmızı et tüketmezler. Tavuk ve balık sınırlı sayıda tüketirler. 3 OVA VEJETARYEN DİYETİ 7- ETLER ARASINDA TERCİH YAPAN GRUPLAR: Yumurta tüketirler. Et, süt tüketmezler Kırmızı et yemezler. Yalnızca kümes hayvanları tüketenlere Polo, 4 LAKTO-OVA VEJETARYEN DİYETİ:* (EN SIK) yalnızca su ürünleri tüketenlere Pekso vejetaryen denilir. Öldürülmüş hayvan ürünü yemezler. Süt ve yumurtayı tüketirler. Budizime dayanır 5 PESKETARİAN/ MAKROBİYOTİK VEJETARYEN: Sadece balığın yer aldığı diyetler 9 10 5  10.12.2024 YETERSİZ ALDIKLARI BESİN YETERLİ / FAZLA ALDIKLARI ÖĞELERİ BESİN ÖĞELERİ Protein Karbonhidratlar VEJETARYENLERDE GÖRÜLEN Omega-3 YA Omega-6 YA BESLENME SORUNLARI?? B12 Posa Zn Karotenoidler Ca (zenginleştirilmiş ürün kullanımı) Folat Fe C, E vitamini D vitamini Magnezyum İyot 11 12 6  10.12.2024 SAĞLIK İÇİN ZARARLARI (Bireysel SAĞLIK İÇİN FAYDALARI (Bireysel değerlendirme) değerlendirme) İyi bir diyet planlanmazsa kansızlık Kalp hastalıkları Özellikle veganlarda B12 eksikliği ve neden Hipertansiyon olduğu hastalıklar DİYET PROTEİNİ GÖREVİ NEDİR? B12 eksikliğine bağlı homosistein Kanser AMİNOASİT DENGESİ NASIL SAĞLANIR? yükselmesi ve buna bağlı kalp damar hastalıkları riski Kemik hastalıkları Bazı böbrek taşı türlerinde daha az risk Safra taşı daha az risk 13 14 7  10.12.2024 BAZI BESİN VE BESİN GRUPLARININ PROTEİN İÇERİĞİ PDCASS (PROTEİN SİNDİRİLEBİLİRLİĞİ- DÜZELTİLMİŞ AMİNOASİT SKORU) (THE PROTEİN DİGESTİBİLİTY-CORRECTED AMİNO ACİD SCORE)/ FAO VE WHO TARAFINDAN GELİŞTİRİLMİŞ Besinler PDCAAS (%) Sınırlı Aminoasitler Et, balık 92 Dallı zincirli aa Soya 91 Metiyonin, sistein Mısır 52 Triptofan, lizin Pirinç 44 Lizin Buğday 42 Lizin ** O halde hayvansal proteinlerin olmadığı ve düşük protein içeren vejetaryen diyetlerde lizin alımı nasıl arttırılabilir? 15 16 8  10.12.2024 ÖĞÜNÜN PROTEİN KALİTESİ 3 GRUP İÇİNDEN EN AZ Omega-3 YA İKİSİ SEÇİLEREK DENGELEYEBİLİRSİNİZ Balık tüketmeyen vejetaryenlerde serum EPA ve DHA düzeyleri önemli ölçüde azalmıştır. Bitkisel kaynaklı n-3 yağ asidi kaynaklarına diyette verilmeli Mikroalg içeren balık yağı kullanımı artan DHA ihtiyacını karşılamaya yardımcı olacaktır Diyette α-linoleik asit kaynakları arttırılmalıdır EPA ve DHA ile zenginleştirilmiş ürün kullanımı 17 18 9  10.12.2024 DEMİR DEMİR Serbest Fe prooksidandır ve fenton rxn ile hidroksil Vejetaryenlerde serum ferritin düzeyleri omnivorlara göre daha radikalleri oluşturarak oksidatif stres ve endotel düşüktür. disfonksiyona neden olur. Azalmış serum ferritin düzeyleri bu kişilerde metabolik sendromdan koruyucu olabilmektedir. (fenton rxn. hatırlayın) Vejetaryenlerin almış oldukları Fe kaynakları non hem demir (biyoyararlanım için diyette nelerde dikkat edilmeli hatırlayın, bu sayede emilim %1 ile %23 arasında değişecektir) 19 20 10  10.12.2024 DEMİR B12 VİTAMİNİ Veganlarda eksikliği görülür Eksiklik olan kişilerde non-hem Fe emilimi 10 250 ml süt✚1 yumurta ile RDA B12 önerisinin 2/3 ‘ü kata kadar artış gösterebiliyor karşılanabilir Yapılan bir çalışmada 10 hafta boyunca B12 eksikliği erken dönemde; aşırı yorgunluk, parmaklarda karıncalanma, dikkatte azalma, sindirimde biyoyararlılığı düşük diyetle beslenen kişilerde zorlanma, küçük çocuklarda büyüme geriliği Fe emiliminin %40 arttığı belirlenmiştir Subklinik B12 eksikliği, artmış homosistein düzeyi 21 22 11  10.12.2024 B12 VİTAMİNİ B12 VİTAMİNİ B12 ‘nin dört formu bulunmakta; siyanokobalamin, B12 eksikliği megaloblastik anemi demiyelinizasyon metilkobalamin, adenozilkobalamin, hidroksikobalamin B12 eksikliği (eritrosit indeksi: MCV,MCH,RDW ) Siyanokobalamin zenginleştirilmiş ürünlerde ve suplemen hiperhomosisteinemi Kalp Hastalıkları Riski olarak kullanılan formu, Metilkobalamin, adenozilkobalamin suplemen olarak Güvenilir kaynaklardan B12 alımları sağlanmalı, kullanılan formu, zenginleştirilmiş ürünler tercih edilebilir Hidroksikobalamin enjeksiyon olarak yapılan formu 23 24 12  10.12.2024 ÇİNKO ÇİNKO Diyetimizdeki çinko kaynakları nedir? Vejetaryenlerin Pişirme yöntemlerindeki kayıplara, diyetlerindeki çinko kaynakları nedir? Emilimini olumsuz etkileyen durumlara dikkat Vejetaryenlerin serum çinko konsantrasyonları olması edilmeli gereken aralıkta ancak düşük sınırdadır. Bu durumun herhangi bir olumsuz yan etkisi bulunmamaktadır 25 26 13  10.12.2024 İYOT KALSİYUM Veganlarda yetersiz alım düşünülebilir Vejetaryenler özellikle veganlarda eksikliği görülebilir Yeşil yapraklı sebzeler oksalat, fitat ve posa içeriklerinden dolayı Vegan olan doğurganlık çağındaki kadınlara günde biyoyararlılığı yüksek Ca kaynağı olarak kabul edilmezler (%5) Kuru fasulye, badem, kuru incir ve portakal orta derecede Ca 150 µg/gün takviye önerilmektedir kaynağı olarak kullanılırlar Deniz tuzu, kosher tuzu, tamari iyot içermemektedir. Oksalat içeriği düşük olan sebzelerin içerisindeki kalsiyumun emilimi daha yüksektir (%50) Yetersiz iyot alımında guatrojenik sebzelerin fazla Zenginleştirilmiş bitki sütleri ve kalsiyum tuzu ile yapılmış tofunun tüketimi hipotiroide neden olabilir biyoyararlılığı inek sütü ile benzerdir (%30) 27 28 14  10.12.2024 Tofu nedir? BEBEKLER Emziren vegan annelerin bebeklerinde B12 eksikliği görülebilir Soya fasülyesinden elde edilen soya peyniridir Anne sütü almayan vegan bebeklerde protein malnutrisyonuna karşı soya Bitkisel proteini en çok içeren besinlerden biridir bazlı formulalar tercih edilebilir ***100 g= 145 kcal Katı besine başlama normal bebeklerle aynı zamanda; et yerine Püre halinde tofu, kabuğu ezilip ayrılan baklagiller, 100 g humus, soya veya inek sütü, pişmiş yumurta sarısı ve Avakado yumuşak peynirler kullanılabilir CHO (g) 4.3 İki yaşından küçük çocuklara yağ sınırlandırılmamalıdır (keten tohumu, Protein (g) 12.6 kanola, kolza veya fındık yağı kullanılmalıdır) Yağ (g) 8 Çinko alımları takip edilmeli, gerekirse takviye Ca (mg) 345 29 30 15  10.12.2024 SOYA PROTEİNİ TEMELLİ MAMALAR ÇOCUKLAR Lakto-ovo çocukların büyüme gelişimleri yaşıtlarına benzer Soya proteininin biyoyararlanımı düşük olduğundan kodeks standartlarında belirtilen minimum protein miktarı daha yüksek Vegan çocuklar; daha düşük vücut ağırlığı, kısa olmaya meyilli Yeterli protein, Ca ve D vitamini, Fe ve Zn alınımından emin Metionin, DZAA, lizin ve prolin düşük miktarda, L- karnitin yok olunmalı Aspartat, glisin, arginin, sistein yüksek miktarda, Laktoz intoleransı, galaktozemi ve inek sütü alerjilerinde Yeterli enerji aldığından emin olunmalı kullanılabilir B12 düzeyleri takip edilmeli 31 32 16  10.12.2024 ÇOCUKLAR ADÖLESANLAR Protein gereksinmelerinin yüksek olduğu Büyüme eğrileri düzenli takip edilmeli unutulmamalı, B12, Ca, D vitamini, Fe, Zn yetersizliğine dikkat 1-2 yaşındaki veganların diyetinin %20-30 ‘u, Yeme bozukluğu var mı? 2-6 yaşındakilerin %30 ‘u, 6 yaşından sonra %15-20 ‘si proteinden gelmeli 33 34 17  10.12.2024 GEBE VE EMZİKLİLER YAŞLILAR Vejetaryen gebe veya emzikli kadınların enerji ve besin öğesi gereksinmeleri Fe gereksinmelerinin yüksek olması dışında Kalori ihtiyacı azalırken bazı besin öğelerine ihtiyacın farklı değildir (30 mg Fe önerilmektedir) arttığı unutulmamalı İyi hazırlanmış bir beslenme programı ile bebeğin vücut ağırlığı D vitamini, protein kullanımı azalmakta, ve boy uzunluğunda sorunlara neden olmadığını gösteren Yaşla beraber B6, Ca gereksinimi artmakta, çalışmalar bulunmaktadır Atrofik gastirit ile beraber 50 yaşından sonra B12 B12, D vitamini, folat, Fe, Zn, Ca EPA ve DHA alımları desteklenmelidir emilimi azalmakta 35 36 18  10.12.2024 SPORCULAR Osteoporoz Kardiyovasküler Branşlara göre günlük gerekli olan protein gereksinmesi Hipertansiyon hastalıklar değişmektedir Vejeteryanlarda protein gereksiniminde %10 ‘luk artış VEJETARYEN DİYETLER Diğer VE KRONİK Demans Enerji alımı yetersiz bırakılmamalı hastalıklar HASTALIKLAR Fe, B12, riboflavin, D vitamini, Ca, Zn alımlarına dikkat Diaybet Kanser Obezite 37 38 19  10.12.2024 İskemik Kalp Hastalığı Hipertansiyon / Diyabet/Obezite Vejetaryen diyetleri uygulayanlarda iskemik kalp Yapılan pek çok önemli epidemiyolojik çalışmada EPİC, hastalıklarından ölüm riski düşüktür (Kohort-meta-analiz Adventist health study gibi düşük vücut ağırlığı, hipertansiyon çalışmaları) ve diyabet görüldüğünü göstermektedir Total kolesterol ve LDL kolesterol düzeyleri düşüktür Bitkisel sterollerinin fazla alınması Düşük vücut ağırlıklarının olması, inflamatuvar sitokinlerde Çözünür posanın LDL-K düşürücü etkisi azalma, düşük oksidatif stres düzeyi ile karakterize 39 40 20  10.12.2024 Hipertansiyon / Diyabet/Obezite KANSER K, Mg, antioksidan ve ve diyet posasının fazla olması Vejetaryen olanlarda; genel olarak kanser insidansı Göreceli kırmızı et tüketimi diyabet riskini arttırmakta %18 azalmakta İnsülin direnci üzerinde olumlu etkileri, serum glukoz Kolorektal, prostat kanseri (%35 azaltmakta) kontrolleri iyidir üzerinde olumlu etkisinin olduğu ancak akciğer, Kurubaklagillerin glisemik kontrol üzerine olan etkisi meme, uterus, mide kanserinde olumlu etkisinin (ADA tip 2 DM hastalarının glisemik kontrolüne katkı bulunmadığı sağlaması için vegan diyeti önermektedir) 41 42 21  10.12.2024 KANSER KANSER Fitokimyasalların (sülforafan, genistein, resveratrol, kurkumin,epigallokateşin-3-gallat, Sebze ve meyveler ; akciğer, ağız, özefagus, mide quarsetin, diallil disülfit, laykopen vb.) olumlu etkisi. kanserine karşı koruyucudur. Hücre proliferasyonunun kansere neden olan Vejetaryen olan ve olmayanlarda kanser insidansı ve bileşenlerin DNA’ya katılımının, faz 1 enzimlerinin, ölüm oranlarında büyük farklar sinyal iletim yolaklarının, nüklear faktör kappa B’nin görülmemektedir????? aktivasyonunun ve anjiyojenezin inhibasyonu ile hücre döngüsünün durması, apoptozisin başlatılması ve faz 2 enzimlerinin indüksiyonudur. 43 44 22  10.12.2024 OSTEOPOROZ BESLENME PROGRAMINI NASIL AYARLAYACAĞIZ? EPİC çalışması veganlarda kemik kırığı riskinin omnivorlara USDA vejetaryenler için adapte edilmiş besin grupları göre %30 artmış olduğunu göstermektedir Değişim listeleri Vejetaryenlerde kemik problemleri yaşanmaması için; günlük aldıkları Ca, D vitamini, B12 ve protein miktarlarının dikkatli takip edilmeli ve RDA’nın günlük değerlerine ulaşılması hedeflenmelidir 45 46 23