Unang Markahan sa Araling Panlipunan - Reviewer (1).pdf

ARALING PANLIPUNAN Unang Markahan | Ang Konsepto ng Kontemporaryong Isyu at Mga Suliraning Pangkapaligiran ARALIN 1: Nagaganap sa kasalukuyang panahon o may Ang Konsepto ng Kontemporaryong Isyu matinding epekto o...

ARALING PANLIPUNAN Unang Markahan | Ang Konsepto ng Kontemporaryong Isyu at Mga Suliraning Pangkapaligiran ARALIN 1: Nagaganap sa kasalukuyang panahon o may Ang Konsepto ng Kontemporaryong Isyu matinding epekto o impluwensiya sa takbo ng PANIMULA kasalukuyang panahon, at Mga temang napag-uusapan at maaaring may KONTEMPORARYONG ISYU maganda o positibong impluwensiya o epekto sa Ito ang tawag sa pangyayari o ilang lipunan suliraning bumabagabag o gumagambala at nagpapabago sa Apat na Kategorya ng Kontemporaryong Isyu kalagayan ng ating pamayanan, bansa, o 1. Kategoryang Pangkapaligiran mundo sa kasalukuyang panahon. - kalamidad o mga hamong Ang mga isyung ito ay maaaring may pangkapaligiran, kinalaman sa mga sumusunod: lipunan, - pagbabago ng klima, at karapatang pantao, relihiyon, ekonomiya, - mga suliraning pangkapaligiran politika, kapaligiran, edukasyon o 2. Kategoryang Pang-ekonomiya pananagutang pansibiko at - kawalan ng trabaho pagkamamamayan. (unemployment), - globalisasyon, at Kontemporaryo - sustainable development Kasalukuyan o nabubuhay 3. Kategoryang pampolitika at kapayapaan Moderno, uso, o napapanahon - suliranin sa migrasyon, Isyu - hidwaang panteritoryo, Paksa, tema, o suliraning nakakaapekto sa - dinastiyang politikal, at lipunan - katiwalian at korupsiyon Ito ay napag-uusapan, nagiging batayan ng 4. Kategoryang Panlipunan o debate, at may malaking epekto sa pampamayanan pamumuhay ng mga tao sa lipunan - karapatang pantao at kasarian, - edukasyon, TANDAAN: - gawaing pansibiko at Hindi lahat ng isyu ay negatibo at nagiging pagkamamamayan, at suliranin - pagpapayaman ng kultura May ilang isyu na may positibong epekto at - nagkakaroon ng malaking epekto sa pamumuhay Mga Kasanayang Kailangan sa Pag-aaral ng ng tao. Kontemporaryong Isyu Hindi lahat ng isyu ay maituturing na isang Pagkilala sa Primarya at Sekundayang Kontemporayong Isyu Sanggunian ○ Primaryang Sanggunian – Ilan sa mga katangian upang maituring ang pinagkunan ng impormasyon ay isang pangyayari o suliranin na mga orihinal na tala ng mga kontemporaryong isyu: pangyayaring isinulat o ginawa ng Mahalaga at makabuluhan sa lipunang mga taong nakaranas sa mga ito. ginagalawan May malinaw na epekto o impluwensiya sa Halimbawa: Sariling talaarawan, lipunan o sa mga mamamayan dokumento, ulat ng saksi, larawan, accounts, ulat ng gobyerno o |1  pahayagan, talambuhay, talumpati, Mga Sanggunian Tungkol sa mga sulat at guhit Kontemporaryong Isyu : Pahayagan Sekundaryang Sanggunian – mga Magasin impormasyon o interpretasyon batay Radyo sa primaryang pinagkunan o ibang Telebisyon sekundaryang sanggunian na Internet inihanda o sinulat ng mga taong Impormal na talakayan (sa bahay o sa walang kinalaman sa mga komunidad) pangyayaring itinala. Pormal na talakayan (sa paaralan o sa pamayanan) Halimbawa: Aklat, biography, Saksi articles, kwento ng hindi nakasaksi Dokumento sa pangyayari, komentaryo, encyclopedias, political cartoon Kahalagahan ng Pag-aaral ng Kontemporaryong Isyu Pagtukoy sa katotohanan at opinyon Mahalagang maging mulat sa mga ○ Katotohanan – ito ay mga totoong kontemporaryong isyu dahil sa mga pahayag o pangyayari na sumusunod: pinatutunayan sa tulong ng mga upang matukoy ang pinagmulan ng mga aktwal na datos. isyu at matutunang iwasan ang mga ito sa ○ Opinyon – ito ay mga kuro-kuro, hinaharap; palagay, impresyon o haka-haka na upang matanto ang mga epekto nito sa nagpapahiwatig ng saloobin at iba’t ibang bahagi ng lipunan; kaisipan ng tao tungkol sa inilahad upang matukoy ang mga nararapat na na katotohanan. solusyon o tugon sa mga panlipunang suliranin; Pagtukoy sa pagkiling (bias) upang malutas ang mga suliranin habang ○ Sa pagsususri ng mga isinasaalang-alang ang iba’t ibang sektor ng impormasyong may kaugnayan sa lipunan; at agham panlipunan, kailangang upang matutong magkaisa at magtulungan malaman kung ito ay walang ang mamamayan at pamahalaan sa kinikilingan. Ang paglalahad ay pagharap sa mga hamon dala ng mga isyu. dapat balanse na kung saan dapat ilahad ang kabutihan at ang hindi TANDAAN: kabutihan ng isang bagay Ang pagiging mulat sa mga. kontemporaryong isyu ay nakatutulong hindi Pagsusuri sa Kontemporaryong Isyu lamang sa pagpapayabong ng kaalaman at Maaaring pag-aralan ang kontemporaryong isyu katalinuhan bilang mag-aaral, kundi maging sa sa ilang aspekto nito: paghubog ng pagkatao bilang isang responsableng Kahalagahan mamamayan ng bansa. Epekto Personal na Damdamin Mga Maaaring Gawin Mga Pagkakaugnay Iba’t ibang pananaw Pinagmulan 2  ARALIN 2: Pagsasabatas ng Batas Republika blg. Mga Suliraning Pangkapaligiran 9003 o ang “Ecological Solid Waste PANIMULA Management” na naglalatag ng mga programa para sa tamang pangangasiwa Ang suliraning pangkapaligiran ay mga problema ng solidong basura (solid waste) tulad ng o suliranin na tumutukoy sa pagkasira o garapa, papel, metal, sapatos at damit, pagkawasak ng kaayusan sa kapaligiran. Ang mga kahoy, goma, at iba pa suliraning pangkapaligiran na ito ay ang mga Pagsasanay sa mga tao sa paghihiwalay sumusunod: ng basura sang-ayon sa mga kategorya. ❖ Suliranin sa Solid Waste Kinokolekta rin ng mga basurero ang iba’t ❖ Deforestation ibang klase ng basura (halimbawa, ❖ Climate Change nabubulok at di-nabubulok) sa magkakaibang araw. SULIRANIN SA SOLID WASTE Ipinagbabawal din ang maglabas ng basura - Ang hindi tamang pangangasiwa ng sa kalsada kung hindi pa oras ng basura ay isa sa pinakamalaking pangongolekta ng basura. problemang pangkapaligiran na kinakaharap ng ating bansa. DEFORESTATION MGA DAHILAN: - Ang deforestation o pagkaubos ng gubat walang tiyak at maayos na plano ang ay ang pangmatagalan o permanenteng pamahalaan tungkol sa pangangasiwa ng pagkakalbo ng kagubatan upang palitan basura at kung ang mga tao ay walang ang gamit ng lupa. disiplina - kung hindi regular ang pangongolekta ng SANHI: basura sa isang bayan Hindi pinapalitan ng bagong tanim ang pinuputol na puno, kaya patuloy na EPEKTO: nakakalbo ang mga kagubatan. Ang paglala sa pagbaha at paglaganap Marami ring kagubatan ang ginawa nang ng mga insekto na nagdudulot ng iba’t subdibisyon dulot ng urbanisasyon. ibang sakit. Ang pagpapalawak ng mga lupaing Ang pagsusunog ng basura at ang sakáhan at pastulan na ginagamit sa masangsang na amoy ng mga basura ay agrikultura nakadaragdag sa polusyon sa hangin. Ang malaking pangangailangan ng tao sa Sa mga tirahan na malapit sa dumpsite ay papel at kahoy, na pawang nanggagaling nagdududlot ng panganib sa mga sa mga puno sa kagubatan. naninirahan dito. Ang mga katas ng basura na nagtataglay ng EPEKTO: lead at arsenic ay mapanganib sa Ang pagkawala ng tirahan ng sari-saring kalusugan ng tao. espesye ng hayop at halaman na bumubuo sa saribúhay (biodiversity). GINAGAWANG SOLUSYON: Nababawasan din ang kakayahan ng Pagpapatupad ng programang “pera sa daigdig na sipsipin ang carbon dioxide basura.” sa hangin na siyang pangunahing sanhi ng Ang panuntunang “reduce, reuse, global warming. recycle” Nagiging dahilan ng erosyon o pagguho ng lupa ang deforestation. 3 MGA GINAGAWANG SOLUSYON O POLISIYA greenhouse gases ay mga hanging singaw Paglimita sa pagputol ng puno o selective na ibinubuga ng mga makinarya at mga logging, pagawaan na napupunta sa ating pagpataw ng malaking multa, kapaligiran at atmospera. pagkumpiska ng mga nasakoteng troso, at pagkulong sa mga nahuling ilegal na Ang mga uri ng Greenhouse Gases logger. ○ Water Vapor – pinakamarami sa atmospera na dahilan ng MGA NAKAHAHADLANG SA PAGPAPATUPAD pagkakaroon ng mga ulap, NG MGA POLISIYA presipitasyon na nagdadala ng ulan Ang kasakiman ng mga negosyanteng at nagkokontrol ng lubhang pag-init magtotroso, ng atmospera. Paggawa ng ilegal na operasyon, ○ Carbon Monoxide (CO) at Carbon ○ halimbawa: pagbibigay nila ng suhol dioxide (CO2) - galing sa natural na sa mga opisyal, at maging ang proseso gaya ng paghinga ng tao at paggamit ng dahas sa sinumang pagsabog ng mga bulkan. Nabubuo tumututol. rin sa pamamagitan ng pagsusunog Ang kakulangan ng kagamitan ng mga ng mga fossil fuel upang mapagana forest ranger upang manghuli ng mga ang mga sasakyan, mga pagawaan, ilegal na logger, magbantay sa kagubatan, at mga planta ng kuryente. at magpatupad ng patakaran para sa ○ Chlorofluorocarbons (CFCs) - proteksiyon ng kagubatan. kemikal na nakakasira sa ozone layer. Ginagamit na refrigerants o CLIMATE CHANGE pampalamig at aerosol propellants - Ito ay ang pagbabago ng klima o at iba pa. panahon na nagdudulot ng pagbabago sa ○ Methane – Ito ay mula sa natural na lakas at haba ng tag-ulan at dala ng proseso sa kapaligiran gaya ng pag-ulan. nabubulok na bagay tulad ng mga - basura, dumi ng hayop at dayami ng SANHI: palay. 1. Natural na pagbabago ng klima dala ng ○ Nitrous Oxide - nabubuo sa epekto ng araw sa mundo pamamagitan ng mga komersiyal at 2. Init mula sa ilalim ng lupa o epekto ng organikong pataba, pagsunog ng mga gawin ng tao biomass, kombustiyon ng fossil fuel at paggawa ng nitric acid. Rebolusyong Industriyal o Industrial Revolution - Ito ay ang panahon kung saan 3. Patuloy na paglaki ng Populasyon nagkaroon ng mga makabagong makinarya - Ang patuloy na paglaki ng populasyon sa at mga pagawaan. Taong 1712 nag-umpisa daigidg ay nakapagpapalala ng polusyon at ang paggamit ng coal at steam engine. nagiging dahilan din ng patuloy na pagtaas Ang mga ito ang gumagamit ng marami at ng konsentrasyon ng mga natural at iba’t ibang greenhouse gases. sintetikong gas sa ating atmospera. Greenhouse gases (GHG) – tawag sa mga Epekto (Tao) gas na nakapagpapainit sa daigdig tulad ng ○ Sunburn carbon dioxide, methane, nitrous oxide, ○ Blister (Pagpapaltos) hydrofluorocarbons, at iba pa. Ang mga ○ Skin cancer 4  ○ Heat stroke ○ Ang mga bundok ay makararanas ○ Mga sakit sa respiratory system ng mas madalas na tagtuyot dahil ○ Malnutrition o paghina ng maaaring magkaroon ng mga sunog resistensya sanhi ng labis na init. ○ Allergy na dulot ng polusyon ○ Kung mas magiging mainit na sa ○ Malaria at dengue mga malalamig at may yelong lugar ○ Leptospirosis na pinupuntahan ng mga tao upang ○ Pananakit ng tiyan, pagtatae o magliwaliw, mag-skiing, at ice diarrhea at cholera dahil sa skating, mababawasan na ang pag-inom ng maruming tubig at pagkakataon ng mga negosyante sa kapaligiran mga lugar na ito na kumita ng kanilang ikabubuhay. Epekto (Agrikultura at Kapaligiran) ○ Mas lalaki ang pangangailangan sa ○ Pag-iiba ng temperatura at suplay produksiyon ng kuryente dahil sa ng tubig. pagtaas ng konsumo nito para mas ○ Naiiba rin ang life cycle ng mga madalas na paggamit ng bentilador halaman at hayop dahil sa at air conditioner. pagbabago ng klima. ○ Dahil lumalaki ang ○ May mga hayop na naiiba ang pangangailangan ng mga tao sa kanilang hibernation at nagigising enerhiya, tumataas din ang halaga nang mas maaga mula sa kanilang ng ibinabayad para sa paggamit pagkakahimbing. nito. Sa kabilang banda, hindi ○ Nagiging iba rin ang migration o naman lumalaki ang kita ng tao panahon ng paglilipat sa ibang kaya’t nahihirapan silang mabili ang lugar ng ibang mga hayop. kanilang mga kailangan. Epekto (Agrikultura at Kapaligiran) Mga Pagtugong Ginagawa ng Pilipinas ○ Namamatay rin ang mga korales Republic Act 9729/Local Climate Change dahil sa labis at matagalang pag-init Action Plan (LCCAP-2009) ng tubig sa mga dagat at karagatan. - bumuo sa Climate Change Commission ○ Kapag nagpatuloy ang global of the Philippines noong 2009. Ito ang warming o pag-init ng buong mundo, ahensiya ng pamahalaan na inatasang maraming halaman at hayop sa manguna sa gawain upang tugunan ang buong daigdig ang maaaring maging mga suliraning dala ng pagbabago ng klima extinct o maglaho lamang ng isang sa ating bansa. daang taon. Mapuputol ang food - Nagkaroon ito ng mga programa tulad ng chain na magiging dahilan ng People’s Survival Fund at mekanismo pagkamatay ng mga hayop at para sa pakikilahok ng mga miyembro ng halaman. komunidad na naglalayong tulungan ang mga komunidad na nasa panganib dahil sa Epekto (Ekonomiya) iba’t ibang epekto ng pagbabago sa klima. ○ Dumadalas ang panahon ng Nagsasagawa rin ito ng mga programa na tagtuyot kaya’t ang agrikultura ng naglalayong matukoy ang mga lugar na mga bansa ay makakaranas ng maaaring higit na maapektuhan ng paghina ng produksiyon dulot ng pagbabago sa klima. kakulangan ng tubig. 5  National Framework Strategy on Climate Change (2010-2012) (NFSCC) at National United Nations Framework Convention Climate Change Action Plan (2012) on Climate Change (UNFCC) - itinatag upang amyendahan ang RA 9729 - Itinatag noong 1992 sa napagkasunduang ng RA 10174 para mapalakas ang mga pagpupulong sa Earth Summit sa Rio de programa at pagkilos laban sa climate Janeiro, Brazil. change. - Itinatag upang mapirmi ang konsentrasyon - may layuning tipunin ang iba’t ibang ng GHG sa lebel na maiiwasang ahensiya ng pamahalaan upang makapagdulot ng masamang epekto sa matugunan ang mga epekto ng pagbabago klima ng mundo. ng klima. Dahil sa polisiyang ito, mas nabigyan ng kapangyarihan ang mga lokal Kyoto Protocol (1997) na pamahalaan na pamunuan ang mga - Ito ay nakapokus sa target na ibabawas sa programa sa kanilang pamayanan na emisyon ng GHG ng mga mauunlad na tutugon sa pagbabago ng klima. bansa. Clean Air Act of 1999 Paris Agreement (2015) - Ito ay isang alituntunin na naglalayong - Nililimitahan nito ang emisyon ng mga pangalagaan ang kalinisan ng hangin sa bansa na isinasaalang-alang ang ating bansa. Naglalaman din ng mabigat na makakayang tanggapin ng kapaligiran at parusa ang batas na ito sa mga pagawaan sipsipin ng karagatan upang hindi na at iba pang mga establisimyento na makadagdag sa pag-init ng mundo. nagdudulot ng polusyon sa hangin. Mga Hakbang na Makatutulong sa Paglutas sa Philippine Disaster Risk Reduction and Suliraning Pangkapaligiran Management Act of 2010 - Ito ay isang batas na naipasa noong 2010 1. Pagtatanim ng puno na nagtatag ng National Disaster Risk 2. Pagbawas ng paggamit ng enerhiya Reduction and Management Council o a) Patayin ang ilaw, air conditioner, NDRRMC, ang ahensya na siyang may bentilador, kompyuter, telebisyon o tungkulin sa kahandaan at sa pagharap sa radio o anumang kasangkapan o mga kalamidad. gadgets kung hindi kailangan. b) Gumamit ng energy-efficient na Mga Pandaigdigang Polisiya ilawan tulad ng compact United Nations (UN) fluorescent light (CFL) at - Namumuno sa mga programa at light-emitting diodes (LED) dahil patakarang may kinalaman sa isyu ng mas kakaunti ang enerhiyang climate change. kailangan ng mga ito kaysa sa ilaw - Layunin nitong mabawasan ang pagtaas ng na incandescent. greenhouse gas emission sa buong mundo. c) Magtipid ng tubig Intergovernmental Panel on Climate d) Gumamit ng Insulation Change (IPCC) e) Maglakad o magbisilekta kung - Itinatag ng World Meteorological malapit ang pupuntahan. Organization (WMO) at United Nations Environment Programme (UNEP). - Itinatag noong 1988 upang mag-ipon ng ebidensiya tungkol sa climate change 6  3. Paggamit ng Alternatibong Enerhiya a) Enerhiya mula sa init ng araw Dalawang pangunahing sakuna na nararanasan Photovoltaic Cells – ang sinag ng araw na ng ating bansa: ginagawang kuryente tulad ng sa solar 1. El Niño phenomenon – ito ay sinasabing isang calculator o solar na relo. kakaibang panahon bunga ng pag-init ng katubigan Solar Thermal Power – pagkolekta ng init sa Karagatang Pasipiko na nagdudulot ng ng araw sa mga solar panel o solar thermal matinding tagtuyot na nagiging sanhi ng power plant. problemang pangkabuhayan. Solar Heating – ginagamit ang init ng araw 2. La Niña – ito ay kabaligtaran ng El Niño na kung sa pagpapatuyo ng damit, paggawa ng asin, saan nagkakaroon ng matagal na tag-ulan na pagdadaing at iba pa nagiging sanhi ng pagbaha. b) Enerhiyang galing sa lupa (Geothermal Ilan pang mga kalamidad na nararanasan ng Energy) - Ito ay ginagawang kuryente ng ating bansa at kung paano ito mapaghahandaan geothermal power plant. BAGYO c) Enerhiyang galing sa tubig Hydroelectric Dam – enerhiya mula sa ilog Ang bagyo o tyhoon/storm ay malakas na Wave Power – enerhiya mula sa alon sa hanging kumikilos ng paikot na madalas pamamagitan ng turbine habang lumalapit ay may kasamang malakas at matagal na at lumalayo ang mga alon sa mga baybay pag-ulan. dagat. Ito ay isang higanteng buhawi. Sa mata ng Tidal power – enerhiya na nalilikha ng bagyo ay walang hangin subalit malakas pag-alon ng tubig sa karagatan sa panahon naman ang hangin sa eyewall nito. ng pagtaas at pagbaba ng tubig. Ang tidal Ayon sa Philippine Atmospheric energy ay isang renewable source of Geophysical and Astronomical Services energy. Administration o PAGASA, higit-kumulang 20 bagyo ang pumapasok sa Philippine d) Enerhiyang galing sa hangin Area of Responsiibility (PAR) bawat taon. 4. Pag-iwas o Pagbawas ng Pagsusunog ng Tropical Cyclone Wind Signal - inilalabas Basura ng PAGASA upang bigyan babala ang 5. Pagpapanatiling Malinis ang Kapaligiran publiko sa pagdating ng sama ng panahon, 6.Pagresiklo ng mga Patapon na Basura ang lakas ng bagyo, at lugar na 7. Pag-iwas sa Paggamit ng mga Plastik at maapektuhan nito. Ang signal number sa Nakakalasong Kemikal isang lugar ay nakabatay sa tindi, laki ng sirkulasyon, direksyon, at bilis ng isang ARALIN 3: bagyo. Habang kumikilos ang bagyo sa loob Mga Hamong Pangkapaligiran ng Philippine Area of Responsibility, PANIMULA maaaring itaas o ibaba ang ibinigay na TCWS. Ang kalamidad ay itinuturing na mga ○ TCWS NO. 1 - 36 - 61 km/hr pangyayaring nagdudulot ng malaking pinsala ○ TCWS NO. 2 - 62 - 88 km/hr sa kapaligiran, ari-arian, kalusugan, at buhay ng ○ TCWS NO. 3 - 89 - 117 km/hr mga tao sa lipunan. Ilan sa mga kalamidad na ○ TCWS NO. 4 - 118 - 184 km/hr madalas maranasan ng Pilipinas ay El Niño at La ○ TCWS NO. 5 - 185 km/hr and more Niña, bagyo, lindol, landslide, flashflood, pagputok ng bulkan, at storm surge. 7 Mga Mapaminsalang Bagyo na Nanalasa sa Maaari ding magkaroon nito dulot ng Pilipinas quarrying o pagmimina. Bagyong Sendong o Typhoon Washi. Sa takbo nitong siyamnaput limang kilometro LINDOL bawat oras, labis isang libo ang nasawi at - Ang lindol ay sanhi ng isang mabilis na 1,114,229 katao naman ang naapektuhan paglabas ng enerhiya na nang-gagaling nito. sa ilalim ng lupa. Madalas, ang mga lindol Bagyong Pablo o Typhoon Bopha. Ang ay sanhi ng pag-galaw ng fault sa ibabaw bagyong ito ay nabuo noong Nobyembre na bahagi ng mundo 2012 at anim na milyong katao at higit pitong daang libong pamilya naman ang PAGPUTOK NG BULKAN naapektuhan dito. Bukod doon ay higit - Sa pagsabog ng bulkan, bumubulusok ang isang libong buhay naman ang nasawi lava palabas ng bukana nito. Sumasabog sa takbo nitong 185km/hr. ang bulkan kapag napakalakas na ng Bagyong Yolanda na tinatawag ring presyon sa ilalim ng lupa. Ang pagsabog Super Typhoon Haiyan. Ang ng bulkan ay sinasabayan din ng pinakamapinsala’t pinakanakamamatay nakalalasong gas at iniluluwang malalaking na bagyo na dumaan sa Ika-21 na bato at abo na umaabot ng daan-daang Siglo sa Pilipinas. Sa takbong 230 km/hr, kilometro pataas sa atmospera. anim na libong buhay ang nasawi at mahigit Nagagawang masunog ng lava ang labing anim na milyon naman ang anumang madaanaan nito: kagubatan, naapektuhan nito lalong lalo na sa lalawigan pananim, at kabahayan. ng Samar at Leyte pati narin ang bahagi ng Tacloban. TANDAAN: Hindi natin mapipigilan ang pagdating ng mga PAGBAHA O FLASHFLOOD kalamidad, ngunit maaari tayong gumawa ng mga - Ito ay ang biglaang pagbaha o pagtaas ng paraan upang mabawasan ang maaaring matinding tubig sa mga mabababang lugar. epekto ng mga kalamidad sa ating buhay at Maaaring ito ay dulot ng malakas na bagyo, ari-arian. Kaya sundin natin ang mga nasa itaas biglaan at matinding pagbuhos ng ulan, o upang maiwasan o mabawasan ang maaaring malakas at matagal na pag-ulan pinsalang dulot ng mga kalamidad na ito sa ating buhay. GEOHAZARD MAP - Ito ay pinagawa ng Department of Mga Gawain na Nagdudulot o Nagpapalala sa Environment and Natural Resources Kalamidad (DENR) upang matukoy ang mga lugar na 1. Pagtapon ng basura sa mga daluyan ng madaling tamaan ng mga sakuna o tubig kalamidad. Ginawa din ito upang 2. Pagkakalbo ng kagubatan mabawasan ang masamang epekto ng mga 3. Paninirahan sa paanan ng bulkan sakuna o kalamidad. 4. Paninirahan sa estero, baybay ng ilog o dagat LANDSLIDE 5. Pagkasira ng ozone layer - Ito ay ang pagguho ng lupa na nagaganap 6. Pagmimina at quarrying sa iba’t ibang bahagi ng ating bansa. Maaari 7. Pagtangging lumikas ng mga tao mula sa ito ng maganap kapag may malakas o mga mapanganib na lugar tuloy-tuloy na pag-ulan sa matataas na lugar, pagputok ng bulkan o paglindol. 8  Mga Ahensiya ng Pamahalaan na Department of Interior and Local Government Nagtutulangan para sa Kaligtasan ng (DILG) Mamamayan Ito ang namamahala sa mga yunit lokal ng pamahalaan tulad ng mga barangay, National Disaster Risk Reduction and bayan, lungsod, o lalawigan. Management Council (NDRRMC) Bumuo ng mga plano, patakaran at Ang ahensiyang namumuno sa programa na tutugon sa mga lokal na paghahanda at pagtugon sa mga emerhensiya na nagmumula sa natural at kalamidad na mararanasan ng bansa. gawa ng tao na mga sakuna gaya ng relief Tagatasa sa epekto at mga apektado ng operations sa mga apektado nito. isang kalamidad, gumagawa ng ulat ng iba’t ibang aksiyon o Department of National Defense hakbang ng pamahalaan sa pag-iwas sa Pinangangalagaan nito ang kapayapaan at mga pinsalang dulot ng kalamidad kaayusan sa ating bansa Department of Social Welfare and Development Department of Health (DOH) (DSWD) Ito ang nangangalaga ng kalusugan ng Ito ang namamahala sa mga programa ng mga mamamayan ng bansa tulad ng pamahalaan para sa paglilingkod sa pagsugpo sa pagkalat ng kolera, tigdas at lipunan lalo na sa mahihirap. iba pang nakahahawang sakit, lalong-lalo Nangunguna sa pagtanggap, pagbibigay, na kapag may kalamidad. at pamamahagi ng tulong sa mga apektado ng kalamidad. Department of Education (DepEd) Ito ay namamahala sa mga bagay na may Philippine Atmospheric, Geophysical and kinalaman sa pagpapaunlad ng batayang Astonomical Services Administration (PAGASA) edukasyon sa ating bansa. Nag-uulat at nagbibigay-babala tungkol sa lagay ng panahon, kabilang ang pagmonitor Department of Environment and Natural sa lagay ng baha. Resources (DENR) Pinangangalagaan nito ang kapaligiran at Philippine Institute of Volcanology and likas na yaman ng bansa. Seismology (PHIVOLCS) Nag-uulat ng anumang impormasyon na Department of Public Works and Highways may kinalaman sa aktibidad ng bulkan, (DPWH) lindol, at tsunami Ito ang nagsasaayos ng mga lansangan, daan, tulay, dike, at iba pang Metropolitan Manila Development Authority impraestruktura ng pamahalaan na (MMDA) nasisira kapag may baha o lindol. Nilikha upang mabigyan ng tuwirang serbisyo ang mga mamamayan sa Metro Manila o NCR Nagbibigay ito ng mahahalagang impormasyon ukol sa lagay ng trapiko at mga lugar na maaaring gawing evacuation centers sa Metro Manila. 9  ARALIN 4: Disaster Mga Hakbang sa Pagbuo ng - Ito ay tumutukoy sa mga pangyayari na Community-Based Disaster Risk Reduction nagdudulot ng panganib at pinsala sa and Management (CBDRRM) Plan tao, kapaligiran, at mga gawaing pang-ekonomiya. PANIMULA - Maaaring ang disaster ay natural gaya ng bagyo, lindol, at pagputok ng bulkan o Disaster Management gawa ng tao tulad ng digmaan at polusyon. - Ayon kay Carter (1992), ito ay isang - Sinasabi ding ito ay resulta ng hazard, dinamikong proseso na sumasakop sa vulnerability, at kawalan ng kapasidad ng pamamahala ng pagpaplano, isang pamayanan na harapin ang mga pag-oorganisa, pagtukoy ng mga kasapi, hazard pamumuno at pagkontrol. Kabilang din Vulnerability dito ang iba’t ibang organisasyon na - Ito ay tumutukoy sa tao, lugar, at dapat magtulungan at magkaisa upang imprastruktura na may mataas na maiwasan, maging handa, makatugon, at posibilidad na maapektuhan ng mga makabangon ang isang komunidad mula sa hazard. epekto ng sakuna, kalamidad at hazard. Risk - Ito ay tumutukoy sa inaasahang pinsala sa - Ayon kina Ondiz at Rodito (2009), ito ay tao, ari-arian, at buhay dulot ng pagtama ng tumutukoy sa iba’t ibang gawain na isang kalamidad. dinisenyo upang mapanatili ang Resilience kaayusan sa panahon ng sakuna, - Ito ay tumutukoy sa kakayahan ng kalamidad, at hazard. Nakapaloob din dito pamayanan na harapin ang mga epekto na ang mga plano at hakbang na dapat dulot ng kalamidad. gawin ng mga komunidad upang maiwasan at makaagapay sa mga suliranin Community-Based Disaster and Risk Reduction at makabangon mula sa epekto ng Management Approach kalamidad, sakuna, at hazard Ang Community-Based Disaster and Risk Management Approach ay isang proseso ng Mga termino na kailangang malaman sa paghahanda laban sa hazard at kalamidad na pag-aaral ng Disaster Management nakasentro sa kapakanan ng tao. Ayon kina Shah at Kenji (2004), binibigyan nito ng HAZARD kapangyarihan ang tao na alamin at suriin ang mga - Ito ay tumutukoy sa mga banta na maaaring dahilan at epekto ng hazard at kalamidad sa dulot ng kalikasan o gawa ng tao. kanilang pamayanan 1.1 Human-Induced Hazard / Man-made Kahalagahan ng aktibong pakikilahok ng lahat Hazard ng sektor: - Ito ay tumutukoy sa mga hazard na bunga Mabawasan ang mga epekto ng mga ng mga gawain ng tao. hazard at kalamidad. 1.2 Natural Hazard Maligtas ang mas maraming buhay at - Ito ay tumutukoy sa mga hazard na dulot ng ari-arian kung ang pamayanan ay may kalikasan. maayos na plano kung paano tutugunan ang kalamidad sa halip na maghintay ng tulong mula sa Pambansang Pamahalaan; at 10  Ang iba’t ibang suliranin na dulot ng hazard Pisikal na Katangian ng Hazard at kalamidad ay mas mabibigyan ng karampatang solusyon kung ang lahat ng sektor ng pamayanan ay may organisadong plano kung ano ang gagawin kapag nakararanas ng kalamidad. Apat na Yugto ng Community-Based Disaster and Risk Reduction Management Approach Unang Yugto: Disaster Prevention and Mitigation Ikalawang Yugto: Disaster Preparedness Ikatlong Yugto: Disaster Response Ikaapat na Yugto: Disaster Rehabilitation and Recovery Unang Yugto: Disaster Prevention and Temporal na Katangian ng Hazard Mitigation - Dito tinataya ang mga hazard at kakayahan ng pamayanan sa pagharap sa iba’t ibang hamong pangkapaligiran. - Disaster Prevention - Tumutukoy sa pag-iwas sa mga hazard at kalamidad ng isang bansa. - Disaster Mitigation - Ginagamit ito upang mabawasan ang malubhang epekto ng mga hazard at kalamidad sa tao, ari-arian, at kalikasan. Disaster Risk Assessment 1. Hazard Assessment 2. Vulnerability at Capacity Assessment (VCA) 3. Risk Assessment 1. Hazard Risk Assessment - Ito ay tumutukoy sa pagsusuri sa lawak, sakop, at pinsala na maaaring danasin ng isang lugar kung ito ay mahaharap sa isang sakuna o kalamidad sa isang partikular na panahon. - Natutukoy kung ano-ano ang mga hazard na gawa ng kalikasan o gawa ng tao na 2. Vulnerability at Capacity Assessment maaaring maganap sa isang lugar. Sa (VCA) pagsasagawa nito, dapat bigyang pansin - Sa pamamagitan nito masusukat ang ang Pisikal at Temporal na katangian nito. kahinaan at kapasidad ng isang komunidad sa pagharap sa iba’t ibang hazard na maaaring maranasan sa kanilang lugar. 11  - Ayon kina Anderson at Woodrow (1990) Elements at risk mayroong tatlong kategorya ang - Tumutukoy ito sa tao, hayop, mga Vulnerability at Capacity: ito ay ang Pisikal pananim, bahay, kasangkapan, o Materyal, Panlipunan, at Pag-uugali imprastruktura, kagamitan para sa tungkol sa hazard transportasyon at komunikasyon, at pag-uugali. Pagkatapos matukoy ang mga elements at risk, sinusuri rin kung bakit sila maituturing na vulnerable. Halimbawa, may mga bahay sa pamayanan na maituturing na vulnerable. Ilan sa mga dahilan ay ang lokasyon nito, dahil malapit sa anyong-tubig, nasa paanan ng bundok, nasa mababang bahagi ng pamayanan, o kaya ay gawa sa mga kasangkapang madaling masira ng bagyo. People at risk. - Tinutukoy ang mga grupo ng tao na maaaring higit na maaapektuhan ng kalamidad. Halimbawa, ang mga buntis ay maituturing na vulnerable sa panahon ng kalamidad dahil sa kanilang kondisyon. Gayundin, ang mga may kapansanan ay maituturing na vulnerable o elements at risk. Itinuturing silang vulnerable dahil nangangailangan sila ng higit na atensiyon sa panhon ng kalamidad Location of People at risk. - Tinutukoy ang lokasyon o tirahan ng mga taong natukoy na vulnerable. CAPACITY ASSESSMENT - Dito ay tinataya ang kakayahan ng komunidad na harapin ang iba’t ibang uri VULNERABILITY ASSESSMENT ng hazard. - Tinataya ang kahinaan o kakulangan ng - Sinusuri ang kapasidad ng komunidad na isang tahanan o komunidad na harapin o harapin ang anumang hazard. bumangon mula sa pinsalang dulot ng hazard. Tatlong Kategorya ng Capacity Assessment - Ayon kina Abarquez at Murshed, (2004), Pisikal o Materyal sa pagsasagawa ng Vulnerability - Ang mga mamamayan ay may kakayahan Assessment, kailangang suriin ang na muling isaayos ang mga istruktura sumusunod: Elements at risk, People at tulad ng bahay, paaralan, gusaling risk, at Location of people at risk. pampamahalaan, kalsada at iba pa na nasira ng kalamidad. 12  Panlipunan. Kahalagahan ng Disaster Risk Assessment - Ang mga mamamayan ay nagtutulungan - Nagiging sistematiko ang pagkalap ng upang ibangon ang kanilang komunidad datos sa pagtukoy, pagsusuri, at pagtatala mula sa pinsala ng mga sakuna at kung ang sa mga hazard na dapat unang bigyang pamahalaan ay may epektibong disaster pansin. management plan. - Nagiging mulat ang mga mamamayan sa mga hazard na mayroon sa kanilang Pag-uugali ng mamamayan. komunidad na noon ay hindi nila alam. Sa - Ang mga mamamayan na bukas ang loob pamamagitan ng risk assessment ay na ibahagi ang kanilang oras, lakas, at nagkakaroon ng mas matibay na batayan pagmamay-ari ay nagpapakita na may ang maaaring maging epekto ng hazard sa kapasidad ng komunidad na harapin o kaya kanilang komunidad. ay bumangon mula sa dinanas na sakuna o - Nagsisilbing batayan sa pagbuo ng panganib. disaster risk reduction and management plan. Nagiging gabay sa pagbuo ng mga 3. Risk Assessment polisiya, programa, proyekto, at istratehiya - Ito ay tumutukoy sa mga hakbang na upang maging handa ang komunidad sa dapat gawin bago ang pagtama ng pagharap sa iba’t ibang hazard. sakuna, kalamidad at hazard na may - Nagbibigay ng impormasyon at datos na layuning maiwasan o mapigilan ang magagamit sa pagbuo ng plano at malawakang pinsala sa tao at kalikasan magsisilbing batayan sa pagbuo ng akmang (Ondiz at Redito, 2009). istratehiya sa pagharap sa mga hazard. Dalawang Uri ng Mitigation Ikalawang Yugto: Disaster Preparedness Structural Mitigation - Ito ay tumutukoy sa mga hakbang o dapat - Tumutukoy sa mga paghahandang gawin bago at sa panahon ng pagtama ginagawa sa pisikal na kaayuan ng isang ng kalamidad, sakuna o hazard. komunidad upang ito ay maging matatag Binibigyan dito ng sapat na impormasyon at sa panahon ng pagtama ng hazard. pang-unawa ang mga mamamayan sa - Ilan sa halimbawa nito ay ang dapat nilang gawin bago, habang, at pagpapagawa ng dike upang mapigilan ang pagkatapos ng hazard at kalamidad upang baha, paglalagay ng mga sandbags, maihanda sila sa mga posibleng epekto pagpapatayo ng mga flood gates, nito. pagpapatayo ng earthquake-proof buildings, at pagsisiguro na may fire exit ang mga Tatlong Pangunahing Layunin ipinatatayong gusali. 1. To inform– magbigay kaalaman tungkol sa mga hazard, risk, capability, at pisikal na Non-Structural Mitigation katangian ng komunidad. - Tumutukoy sa mga ginagawang plano at 2. To advise– magbigay ng impormasyon paghahanda ng pamahalaan upang tungkol sa mga gawain para sa proteksiyon, maging ligtas ang komunidad sa panahon paghahanda, at pag-iwas sa mga sakuna, ng pagtama ng hazard. Ilan sa halimbawa kalamidad, at hazard. nito ay ang pagbuo ng disaster 3. To instruct– magbigay ng mga hakbang management plan, pagkontrol sa kakapalan na dapat gawin, mga ligtas na lugar na ng populasyon, paggawa ng mga ordinansa dapat puntahan, mga opisyales na dapat at batas, information dissemination, at hingan ng tulong sa oras ng sakuna, hazard assessment. kalamidad, at hazard. 13 Mga halimbawa ng pagbibigay ng paalala o pagkakaloob ng psychosocial services babala: upang madaling malampasan ng mga Barangay assembly, biktima ang kanilang dinanas na trahedya. Pamamahagi ng flyers, Pagdidikit ng poster o billboard, at Mga patalastas sa telebisyon, radyo, at pahayagan Ikatlong Yugto: Disaster Response - Tinataya dito kung gaano kalawak ang pinsalang dulot ng isang kalamidad. Mahalaga ang impormasyong makukuha mula sa gawaing ito dahil magsisilbi itong batayan upang maging epektibo ang pagtugon sa mga pangangailangan ng isang pamayanan na nakaranas ng kalamidad. Tatlong uri ng pagtataya: 1. Needs Assessment - tumutukoy sa mga pangunahing pangangailangan ng mga biktima ng kalamidad tulad ng pagkain, tahanan, damit, at gamot. 2. Damage Assessment - tumutukoy sa bahagya o pangkalahatang pagkasira ng mga ari-arian dulot ng kalamidad. 3. Loss Assessment - tumutukoy sa pansamantalang pagkawala ng serbisyo at pansamantala o pangmatagalang pagkawala ng produksyon. Ika-apat na Yugto: Disaster Rehabilitation and Recovery - Ang mga hakbang at gawain ay nakatuon sa pagsasaayos ng mga nasirang pasilidad at istruktura at mga naantalang pangunahing serbisyo upang manumbalik sa dating kaayusan at normal na daloy ang pamumuhay ng isang nasalantang komunidad. - Halimbawa: Ang pagpapanumbalik ng sistema ng komunikasyon at transportasyon, suplay ng tubig at kuryente, pagkukumpuni ng bahay, sapat na suplay ng pagkain, damit, at gamot. Kabilang din dito ang pagbabantay sa presyo ng mga pangunahing bilihin at 14 15