Türkiye Kuşları ve Özellikleri PDF

**1. GİRİŞ** Kuşlar güçlü uçma yeteneği ve karasal yaşama yüksek adaptasyonuyla önemli bir yere sahiptir. Gelişmiş bir beyne sahip, sıcakkanlı, gün boyu oldukça hareketli ve her türlü ortamda koloni oluşturduklarından dolayı habitatlarda önemli bir çeşitlilik oluştururlar. Kutuplardan ekvatordak...

**1. GİRİŞ** Kuşlar güçlü uçma yeteneği ve karasal yaşama yüksek adaptasyonuyla önemli bir yere sahiptir. Gelişmiş bir beyne sahip, sıcakkanlı, gün boyu oldukça hareketli ve her türlü ortamda koloni oluşturduklarından dolayı habitatlarda önemli bir çeşitlilik oluştururlar. Kutuplardan ekvatordaki ormanlara, çöllerden okyanuslara, yüksek dağlardan şehir merkezine kadar her yerde görülen kuşlar, en fazla dikkat çeken omurgalı sınıfıdır. Asırlar boyunca gösterişli tüyleri, göz alıcı renkleri, uçma yetenekleri, şakımaları ve göçleri insanları etkilemiştir. Bu sebeple onlara kültür, gelenek, efsane, dini gelenek, edebiyat, müzik, resim ve sporda sık sık rastlarız. Ayrıca besin, ruhsal tedavi ve eğlence sektöründe kullanılan önemli bir öğeyi oluştururlar. Aristo'dan beri kuş çalışmaları zooloji biliminde eşsiz popülariteye sahip olmuştur. Ornitologlar, davranış bilimcileri ve ekologlar çalışmalarında genellikle bu sınıftan yararlanmışlardır. Son yıllarda çevresel değişikliklerin hassas bir indikatörü olarak da kullanılmaktadır. **2. TÜRKİYE KUŞLARI VE ÖZELLİKLERİ** Dünyada 33 ordo 187 familya halinde düzenlenmiş ve 2167 kadar cinse dahil olan 9955 kadar kuş türü bulunmaktadır. Bu familyaların 83\'ü en büyük Passeriformes'e dahildir (Yiğit vd., 2008). Türkiye önemli kuş göç yolları üzerinde bulunmaktadır. Sonbaharda kuzeyden güneye göçmen kuşlar Türkiye'ye İstanbul Boğazı ve Borçka üzerinden giriş yapar ve Anadolu'ya yayılırlar. Sonra Belen Geçidi ile Hatay üzerinde birleşirler, Akdeniz kıyılarını takip ederek Suriye ve İsrail üzerinden Afrika'ya giderler. İlkbaharda ise bunun tersi gerçekleşir. Batı Palearktik göç kavşağında, Türkiye'nin kuzeybatısındaki (İstanbul Boğazı), kuzeydoğu (Borçka, Artvin ili) ve güneyindeki (Belen, Hatay ili) bölgelerinde yükselen kuşlar için koridor ve darboğazlara sahip sahiptir (Grimmett ve Jones, 1989). Boğaziçi, Orta Doğu\'nun önemli göç darboğazlarından biridir (Üner vd., 2010). Türkiye, üç kıtayı çevreleyen ve çeşitli habitatları barındıran eşsiz bir konuma sahiptir. Yerli ve göçmen yaklaşık 400 kuş türü düzenli olarak görülmektedir. Bunları 300'ünün düzenli ürediği kabul edilir, 11'inin de muhtemelen ürediği düşünülmektedir (Kirwan vd., 2010). Türkiye\'de ise 22 ordonun 73 familyasına ait yaklaşık 453 tür bulunmaktadır (Yiğit vd., 2008). Tablo 1'den görüleceği üzere farklı kaynaklardan elde verilere göre 498 tür bulunmaktadır. Türkiye, Palaearctic-Afrika göçmenleri için boyuna, Palaearktik-Indian göçmenler için enlemesine ve Batı Palearktika\'nın doğu göç yolunda bulunmaktadır (Barış, 1989; Kirwan vd., 2008). Türkiye, çok sayıda süzülen kuşun, üç darboğaz bölgesinde birleşmesi (Shirihai vd., 2000; Zalles ve Bildstein, 2000) ve göçmen kuşların beslenme amacıyla kullandığı göl ve bataklıklarından dolayı su kuşlarının göçü, kışlaması ve dinlenme yerleri için büyük önem taşımaktadır (Barış, 1989; Lise ve Akarsu, 2007; Kirwan vd., 2008). Ancak, rotayı kullanan göçmenlerin ülkemizin mola yeri olarak önemi halen pratikte bilinmemektedir. 12 Passerinlerin tür düzeyinde göçü ile ilgili sadece birkaç çalışma vardır (Keşapli Can ve Bilgin, 2005; Keşapli Didrickson vd., 2007; Erciyas vd., 2010). Türkiye'den geçiş yapan göç yollarının (Şekil 1, 2) daha iyi anlaşılması büyük önem taşımakta ve Avrasya göçmen ötücü populasyonlarının kıtalararası hareketlerini tam olarak anlamak için bu gereklidir (Askeyev vd., 2007; 2010). Şekil 1. Türkiye'den geçen göçmen kuş rotaları haritası (www.kusgribi.gov.tr). Şekil 2. Çevre ve Orman Bakanlığı'nın kuş göç yolları haritası. Türkiye'deki göçmen kuşların göç yolları Şekil 3 ve Şekil 4'de gösterilmiştir.Şekil 3. Türkiye'de Göçmen Kuş Türlerinin Kullandığı Göç Yolları (Kiziroğlu, 2011). Şekil 4. Akdeniz ve Karadeniz Çevresindeki Ana Kuş Göç Yolları (Newton, 2010). Türkiye\'de yayılış gösteren türlerden bazılarının yayılış alanları belirli bölgelerde sınırlanmıştır. Örneğin; *Sitta krueperi*, Anadolu Sıvacısı Avrupa\'ya endemiktir, Midilli adası (Yunanistan) ve Türkiye\'de yüksek enlemlerdeki çam ormanlarım tercih eder ve sadece Türkiye\'nin genellikle kıyı kesimlerinde ve Kafkaslarda sınırlı bir bölgede yerli olarak bulunur. *Tetrao mlokosiewiczi*, Kafkas horozu, Huş tavuğu ise yalnızca Kafkaslarda ve Türkiye\'nin kuzeydoğusunda Huş ağacı *Betula*, Orman gülü *Rhododendron* ve *Ardıç* *juniperus* bulunan yerlerde yerli olarak yaşayan, Kafkaslara endemik bir türdür. *Geronticus eremita* (Şekil 5), Kelaynak ise dünyada ve Türkiye\'de doğal yaşamayan bir türdür, az sayıda bireyden oluşan bir topluluk Birecik\'te izole olarak kalmıştır ve koruma altındadır. *Halycon smyrnensis*, İzmir Yalıçapkını ise Türkiye\'de sadece Ege ve Akdeniz kıyılarında yayılış gösteren ve sayıları azalan bir türdür. Bunun dışında Afrika kökenli bir tür olan *Anhinga rufa*, Yılanboyun Türkiye\'de Amik gölünde yaşamış gölün kurumasıyla birlikte artık görülmemektedir (Yiğit vd., 2008). 34 Şekil 5. Birecik'teki Kelaynak istasyonu Farklı kaynaklardan derlenen ülkemiz kuş türlerinin özellikleri Tablo 1'de verilmiştir. Tablo 1. Türkiye Kuş Türleri ve Özellikleri S. No Ordo Familya **Türler** Türkçe adı **IUCN** **L.S.** BIE GÖÇ 1. **1. Gaviiformes** **1. Gaviidaae** ***Gavia stellata*** **Kızılgerdan dalgıç** **LC** **B.1.2** **III** **K** 2. ***Gavia arctica*** **Karagerdan dalgıç** **LC** **A.1.2** **III** **K** 3. ***Gavia immer*** **Buz dalgıcı** **LC** **B.1.2** **V** **S** 4. ***Gavia adamsii*** **Sarıgaga dalgıç** **NT** **B.6** **V** **T** 5. **2. Podicipediformes** **2. Podicipedidae** ***Podiceps cristatus*** **Tepeli batağan** **LC** **A.5** **V** **Y** **6.** ***Podiceps grisegena*** **Kırmızı boyunlu batağan** **LC** **A.3** **V** **S** **7.** ***Podiceps auritus*** **Kulaklı batağan** **VU** **B.3** **III** **T** **8.** ***Podiceps nigricollis*** **Karaboyunlu batağan** **LC** **A.4** **V** **Y** **9.** ***Tachybaptus ruficollis*** **Küçük bahri** **LC** **A.3.1** **V** **Y** **10.** **3. Procellariiformes** **3. Procellariidae** ***Puffinus yelkouan*** **Yelkovan** **VU** **A.5** **\--** **Y** **11.** ***Puffinus puffinus*** **Karagaga yelkovan** **LC** **A.5** **II** **Y** **12.** ***Calonectris diomedea* Boz yelkovan** **LC** **A.3** **II** **Y** **13.** **4. Hydrobatidae** ***Hydrobates pelagicus* Fırtına kırlangıcı** **LC** **B.1.2** **V** **T** **14.** **5. Phaethontidae** ***Phaethon lepturus*** **Beyazkuyruklu tropikuş** **LC** **A.6** **\--** **T** **15.** **4. Pelecaniformes** **6. Pelecanidae** ***Pelecanus crispus*** **Tepeli pelikan** **NT** **A.3** **I** **Y** **16.** ***Pelecanus onocrotalus*** **Beyaz pelikan** **LC** **A.3** **III** **S** **17.** **7. Phalacrocoracidae** ***Gulosus aristotelis*** **Tepeli karabatak** **LC** **A.3** **V** **K** **18.** ***Phalacrocorax carbo* Karabatak** **LC** **A.3** **V** **Y** **19.** ***Microcarbo pygmaeus*** **Cüce karabatak** **NT** **A.3.1** **I** **Y** **20.** **8. Sulidae** ***Morus bassanus*** **Sümsükkuşu** **LC** **B.1.2** **V** **Y** **21.** **9. Anhingidae** ***Anhinga rufa*** **Yılanboyun** **LC** **A.1.1** **\--** **T** **22.** **10. Ardeidae** ***Ardea cinerea*** **Gri balıkçıl** **LC** **A.3.1** **V** **Y** **23.** *Ardea purpurea* Erguvani balıkçıl LC A.2 III S **24.** *Ardea alba* Büyük akbalıkçıl LC A.3 V Y **25.** ***Egretta garzetta*** **Küçük akbalıkçıl** **LC** **A.3.1** **V** **Y** **26.** ***Ardeola ralloides*** **Alaca balıkçıl** **LC** **A.3** **III** **S** **27.** ***Bubulcus ibis*** **Öküz balıkçılı** **LC** **A.2** **V** **T** **28.** ***Nycticorax nycticorax* Gece balıkçılı** **LC** **A.3.1** **III** **Y** **29.** ***Ixobrychus minutus*** **Cüce balaban** **LC** **A.2** **III** **Y** **30.** ***Botaurus stellaris*** **Balaban** **LC** **A.2** **III** **Y** **31.** **5. Ciconiiformes** **11. Ciconiidae** ***Mycteria ibis*** **Sarıgagalı leylek** **LC** **A.6** **\--** **T** **32.** ***Ciconia ciconia*** **Akleylek** **LC** **A.3.1** **II** **S** **33.** ***Ciconia nigra*** **Karaleylek** **LC** **A.3** **II** **S** **34.** **12. Threskiornithidae *Platalea leucorodia*** **Kaşıkçıl** **LC** **A.3** **II** **Y** **35.** ***Geronticus eremita*** **Kelaynak** **CR** **A.1.1** **I** **T** **36.** ***Plegadis falcinellus*** **Çeltikçi** **LC** **A.3.1** **III** **S** **37.** **6. Phoenicopteriformes 13. Phoenicopteridae *Phoenicopterus roseus*** **Flamingo** **LC** **A.3.1** **III** **Y** **38.** ***Phoeniconaias minor* Cüce filamingo** **NT** **A.6** **\--** **T** **39.** **7. Anseriformes** **14. Anatidae** ***Cygnus olor*** **Kuğu** **LC** **A.3.1** **V** **Y** **40.** ***Cygnus cygnus*** **Ötücü kuğu** **LC** **A.3** **V** **K**5 S. No Ordo Familya **Türler** Türkçe adı **IUCN** **L.S.** BIE GÖÇ **41.** ***Cygnus columbianus*** **Cüce kuğu** **LC** **A.1.2** **III** **T** **42.** ***Anser anser*** **Bozkaz** **LC** **A.4** **V** **Y** **43.** ***Anser brachyrhynchus*** **Kısagagalı yabankazı** **LC** **B.6** **\--** **T** **44.** ***Anser fabalis*** **Tarla yaban kazı** **LC** **B.3** **V** **T** **45.** ***Anser albifrons*** **Akalnlı byk Skrca Kazı** **LC** **B.5** **V** **K** **46.** ***Anser erythropus*** **Aklınlı k.sakarca kazı** **VU** **B.2** **I** **K** **47.** ***Anser caerulescens*** **Kar kazı** **LC** **B.1.2** **V** **T** **48.** ***Branta bernicla*** **Karagerdan kaz** **LC** **B.1.2** **III** **T** **49.** ***Branta ruficollis*** **Kızılgerdan kaz** **EN** **A.1.2** **I** **K** **50.** ***Branta leucopsis*** **Akyanaklı kaz** **LC** **B.6** **V** **T** **51.** ***Alopochen aegyptiaca*** **Nil kazı** **LC** **A.6** **\--** **T** **52.** ***Tadorna tadorna*** **Suna** **LC** **A.3.1** **III** **Y** **53.** ***Tadorna ferruginea*** **Angıt** **LC** **A.4** **III** **Y** **54.** ***Anas platyrhynchos*** **Yeşilbaş ördek** **LC** **A.5** **IV** **Y** **55.** ***Anas crecca*** **Çamurcun** *LC* **A.5** **V** **Y** **56.** ***Anas acuta*** **Kılkuyruk** **LC** **A.5** **III** **K** **57.** ***Spatula clypeata*** **Kaşıkçın** **LC** **A.4** **III** **Y** **58.** ***Spatula querquedula* Çıkrıkcın** **LC** **A.4** **III** **S** **59.** ***Mareca strepera*** **Boz ördek** **LC** **A.4** **III** **Y** **60.** ***Mareca penelope*** **Fiu** **LC** **A.5** **V** **K** **61.** ***Mareca falcata*** **Büyük çamurcun** **NT** **A.6** **\--** **T** **62.** ***Marmaronetta angustirostris*** **Dargaga** **VU** **A.3** **I** **Y** **63.** ***Netta rufina*** **Macar ördeği** **LC** **A.5** **IV** **Y** **64.** ***Aythya ferina*** **Elmabaş patka** **VU** **A.5** **II** **Y** **65.** ***Aythya nyroca*** **Pasbaş patka** **NT** **A.3** **III** **Y** **66.** ***Aythya fuligula*** **Tepeli patka** **LC** **A.5** **III** **Y** **67.** ***Aythya marila*** **Karabaş Patka** **LC** **B.1.2** **III** **T** **68.** ***Melanitta fusca*** **Kadife ördek** **VU** **A.3** **III** **K** **69.** ***Melanitta nigra*** **Kara ördek** **LC** **B.1.2** **IV** **T** **70.** ***Clangula hyemalis*** **Telkuyruk** **VU** **B.1.2** **IV** **T** **71.** ***Bucephala clangula*** **Altıngöz** **LC** **B.2** **IV** **K** **72.** ***Mergus merganser*** **Testere burun** **LC** **B.1.2** **IV** **K** **73.** ***Mergus serrator*** **Tarak testereburun** **LC** **B.2** **IV** **K** **74.** ***Mergellus albellus*** **Sütlabi** **LC** **B.3** **III** **K** **75.** ***Somateria mollissima*** **Pufla kazı** **NT** **B.1.2** **IV** **T** **76.** ***Oxyura jamaicensis*** **Karabaş dikkuyruk** **LC** **A.6** **\--** **Y** **77.** ***Oxyura leucocephala* Dikkuyruk** **EN** **A.2** **I** **Y** **78.** **8. Falconiiformes** **15. Accipitridae** ***Haliaeetus albicilla*** **Akkuyruk** **LC** **A.1.2** **I** **Y** **79.** ***Milvus milvus*** **Kızılçaylak** **NT** **A.1.2** **II** **Y** **80.** ***Milvus migrans*** **Karaçaylak** **LC** **A.3** **III** **S** **81.** ***Circaetus gallicus*** **Yılan kartalı** **LC** **A.4** **III** **S** **82.** ***Accipiter nisus*** **Atmaca** **LC** **A.3** **IV** **Y** **83.** ***Accipiter gentilis*** **Çakır** **LC** **A.1.2** **IV** **Y** **84.** ***Accipiter brevipes*** **Yaz atmacası** **LC** **A.2** **II** **S** **85.** ***Circus aeruginosus*** **Saz delicesi** **LC** **A.3** **IV** **Y** **86.** ***Circus cyaneus*** **Mavi-gökdoğan** **LC** **A.1.2** **III** **K** **87.** ***Circus macrourus*** **Bozkır doğanı** **NT** **A.1.2** **I** **T** **88.** ***Circus pygargus*** **Çayır delicesi** **LC** **A.1.2** **IV** **S** **89.** ***Buteo rufinus*** **Kızıl şahin** **LC** **A.3** **III** **Y** **90.** ***Buteo buteo*** **Şahin** **LC** **A.3** **IV** **Y** **91.** ***Buteo lagopus*** **Paçalı şahin** **LC** **A.1.2** **IV** **K** **92.** ***Elanus caeruleus*** **Akçaylak** **LC** **A.1.2** **III** **T** **93.** ***Hieraaetus pennatus* Küçük kartal** **LC** **A.3** **III** **S** **94.** ***Aquila fasciata*** **Atmaca kartalı** **LC** **A.1.2** **III** **Y** **95.** ***Gypaetus barbatus*** **Sakallı akbaba** **NT** **A.1.2** **III** **Y** **96.** ***Neophron percnopterus* Küçük akbaba** **EN** **A.3** **III** **S** **97.** ***Gyps fulvus*** **Kızıl akbaba** **LC** **A.2** **IV** **Y** **98.** ***Aegypius monachus*** ***Kara akbaba*** **NT** **A.2** **I** **Y** **99.** ***Aquila chrysaetos*** **Kaya kartalı** **LC** **A.1.2** **III** **Y** **100.** ***Clanga clanga*** **Byk bağırgan kartalı** **VU** **B.1.2** **I** **K** **101.** ***Clanga pomarina*** **Kçk bağırgan kartalı** **LC** **A.3** **II** **S** **102.** ***Aquila nipalensis*** **Bozkır kartalı** **EN** **A.1.2** **III** **T** **103.** ***Aquila heliaca*** **Şah kartal** **VU** **A.1.2** **I** **Y** **104.** ***Aquila rapax*** **Büyük bozkırkartalı** **LC** **A.1.2** **\--** **T** **105.** ***Pernis apivorus*** **Arı şahini** **LC** **A.3** **IV** **S** **106.** ***Pernis ptilorhynchus* Tepeli arı şahini** **LC** **A.6** **\--** **T** **107.** ***Pandion haliaetus*** **Balık kartalı** **LC** **A.1.2** **\--** **T** **108.** **16. Falconidae** ***Falco tinnunculus*** **Kerkenez** **LC** **A.2** **III** **Y**6 S. No Ordo Familya **Türler** Türkçe adı **IUCN** **L.S.** BIE GÖÇ **109.** ***Falco naumanni*** **Küçük kerkenez** **LC** **A.2** **I** **S** **110.** ***Falco peregrinus*** **Gökdoğan** **LC** **A.1.2** **IV** **Y** **111.** ***Falco biarmicus*** **Bıyıklı doğan** **LC** **A.2** **III** **Y** **112.** ***Falco cherrug*** **Uludoğan** **EN** **A.1.2** **I** **Y** **113.** ***Falco eleonorae*** **Kara doğan** **LC** **A.1.2** **II** **T** **114.** ***Falco subbuteo*** **Delice doğan** **LC** **A.3.1** **IV** **S** **115.** ***Falco concolor*** **Gridoğan** **VU** **A.1.2** **\--** **T** **116.** ***Falco columbarius*** **Boz doğan** **LC** **B.1.2** **IV** **T** **117.** ***Falco vespertinus*** **Kızılayaklı doğan** **NT** **B.3** **III** **T** **118.** **9. Galliformes** **17. Phasianidae** ***Tetraogallus caspius* Urkeklik** **LC** **A.1.2** **III** **Y** **119.** ***Alectoris chukar*** **Kınalı keklik** **LC** **A.2** **III** **Y** **120.** ***Alectoris graeca*** **Taş kekliği** **NT** **A.1.2** **II** **Y** **121.** ***Ammoperdix griseogularis*** **Çöl kekliği** **LC** **A.2** **III** **Y** **122.** ***Perdix perdix*** **Çil keklik** **LC** **A.2** **III** **Y** **123.** ***Lyrurus tetrix*** **Orman tavuğu** **LC** **A.6** **\--** **T** **124.** ***Coturnix coturnix*** **Bıldırcın** **LC** **A.3** **III** **S** **125.** ***Phasianus colchicus*** **Sülün** **LC** **A.1.2** **IV** **Y** **126.** ***Francolinus francolinus* Turaç** **LC** **A.1.2** **III** **Y** **127.** ***Lyrurus mlokosiewiczi*** **Kafkas horozu** **NT** **A.1.2** **I** **Y** **128.** ***Tetraogallus caucasicus* Kafkas kekliği** **LC** **A.6** **\--** **Y** **129.** **10. Gruiformes** **18. Rallidae** ***Rallus aquaticus*** **Su yelvesi** **LC** **A.3** **IV** **Y** **130.** ***Porzana porzana*** **Benekli suyelvesi** **LC** **A.2** **IV** **S** **131.** ***Zapornia pusilla*** **Cüce suyelvesi** **LC** **A.1.2** **III** **Y** **132.** ***Zapornia parva*** **Benekli küçük suyelvesi** **LC** **A.1.2** **IV** **S** **133.** ***Crex crex*** **Bıldırcın kılavuzu** **LC** **A.1.2** **I** **S** **134.** ***Gallinula chloropus*** **Yeşilayak sutavuğu** **LC** **A.3.1** **IV** **Y** **135.** ***Fulica atra*** **Sakar meki** **LC** **A.5** **IV** **Y** **136.** ***Porphyrio porphyrio* Saz horozu** **LC** **A.1.2** **III** **Y** **137.** **19. Gruidae** ***Grus grus*** **Turna** **LC** **A.3** **II** **Y** **138.** ***Leucogeranus leucogeranus*** **Ak turna** **CR** **B.1.2** **\--** **T** **139.** ***Anthropoides virgo*** **Telli turna** **LC** **A.2** **IV** **S** **140.** **20. Otidae** ***Otis tarda*** **Büyük Toykuşu** **VU** **A.2** **I** **Y** **141.** ***Tetrax tetrax*** **Mezgeldek** **NT** **A.2** **I** **Y** **142.** ***Chlamydotis undulata*** **Yakalı toykuşu** **VU** **A.1.2** **I** **T** **143.** ***Chlamydotis macqueenii* Asyayakalı toykuşu** **VU** **A.7** **\--** **T** **144.** **11. Charadriiformes** **21. Haematopodidae** ***Haematopus ostralegus* Deniz saksağanı** **NT** **A.3** **IV** **Y** **145.** ***Haematopus moquini*** **Kara denizsaksağanı** **LC** **A.6** **\--** **T** **146.** **22. Resurvirostridae** ***Himantopus himantopus* Uzunbacak** **LC** **A.3** **IV** **Y** **147.** ***Recurvirostra avosetta*** **Kılıçgaga** **LC** **A.4** **IV** **Y** **148.** **23. Dromadidae** ***Dromas ardeola*** **Yengeç yağmurcunu** **LC** **A.6** **\--** **T** **149.** **24. Charadriidae** ***Charadrius dubius*** **Kolyeli kçk yağmrcn** **LC** **A.3** **IV** **Y** **150.** ***Charadrius hiaticula*** **Kolyeli bykyğmurcun** **LC** **B.3** **IV** **K** **151.** ***Charadrius alexandrinus*** **Akça cılıbıt** **LC** **A.4** **III** **Y** **152.** ***Charadrius mongolus*** **Kızlgerdan yağmrcun** **LC** **B.6** **\--** **T** **153.** ***Charadrius leschenaultii* Çöl yağmurcunu** **LC** **A.2** **III** **S** **154.** ***Charadrius asiaticus* Hazar cılıbıtı** **LC** **B.1.2** **III** **T** **155.** ***Eudromias morinellus*** **Damgalı yağmurcun** **LC** **B.3.1** **IV** **T** **156.** ***Pluvialis apricaria*** **Altın yağmurcun** **LC** **B.4** **IV** **K** **157.** ***Pluvialis dominica*** **Altınrenkli küçük yağmurcun** **LC** **A.1.2** **\--** **T** **158.** ***Pluvialis squatarola*** **Gri yağmurcunu** **LC** **B.3** **IV** **K** **159.** ***Pluvialis fulva*** **Altınrenkli okyanus yağmurcun** **LC** **B.6** **\--** **T** **160.** ***Vanellus vanellus*** **Kızkuşu** **NT** **A.5** **II** **Y** **161.** ***Vanellus spinosus*** **Mahmuzlu kızkuşu** **LC** **A.3** **III** **S** **162.** ***Vanellus leucurus*** **Akkuyruklu kızkuşu** **LC** **A.1.2** **IV** **S** **163.** ***Vanellus indicus*** **Büyük kızkuşu** **LC** **A.1.2** **III** **Y** **164.** ***Vanellus gregarius*** **Step-Sürmeli kızkuşu** **CR** **A.3** **I** **T** **165.** **25. Scolopacidae** ***Actitis hypoleucos*** **Akkarın yeşilbacak** **LC** **A.3** **III** **S** **166.** ***Actitis macularius*** **Benekli düdükçün** **LC** **A.6** **\--** **T** **167.** ***Arenaria interpres*** **Taşçeviren** **LC** **B.3** **IV** **T** **168.** ***Steganopus tricolor*** **LC** **B.2** **\--** **T** **169.** ***Calidris minuta*** **Küçük kumkuşu** **LC** **B.5** **IV** **K** **170.** ***Calidris fuscicollis*** **Aksokumlu kum kuşu** **LC** **B.6** **\--** **T** **171.** ***Calidris temminckii*** **Sarıbacaklı kumkuşu** **LC** **B.3** **IV** **T** **172.** ***Calidris ferruginea*** **Kızıl kumkuşu** **NT** **B.4** **\--** **T** **173.** ***Calidris canutus*** **Alagöğüs kumkuşu** **NT** **B.3** **III** **T** **174.** ***Calidris alpina*** **Karakarınlı kumkuşu** **LC** **B.5** **III** **K** **175.** ***Calidris alba*** **Ak kumkuşu** **LC** **B.3** **IV** **K** **176.** ***Calidris melanotos*** **Grigöğüslü kumkuşu** **LC** **B.6** **\--** **T**7 S. No Ordo Familya **Türler** Türkçe adı **IUCN** **L.S.** BIE GÖÇ **177.** ***Calidris falcinellus*** **Genişgaga balçıkkuşu** **LC** **B.3** **III** **T** **178.** ***Calidris pugnax*** **Döğüşken kuş** **LC** **B.4** **II** **K** **179.** ***Phalaropus lobatus*** **Kızılboyun kumkuşu** **LC** **B.3.1** **IV** **T** **180.** ***Phalaropus fulicarius* Gri Düdükçünü** **LC** **B.6** **IV** **T** **181.** ***Tringa totanus*** **Kızılbacak** **LC** **A.4** **II** **Y** **182.** ***Tringa erythropus*** **Pasrenkli kızılbacak** **LC** **B.4** **III** **K** **183.** ***Tringa nebularia*** **Yeşilbacak** **LC** **B.3.1** **IV** **T** **184.** ***Tringa stagnatilis*** **Bataklık kızılbacağı** **LC** **B.3** **IV** **T** **185.** ***Tringa glareola*** **Orman kızıl bacağı** **LC** **B.3** **III** **T** **186.** ***Tringa ochropus*** **Akkuyruk düdükçün** **LC** **B.2** **IV** **K** **187.** ***Numenius arquata*** **Kervan çulluğu** **NT** **B.3** **II** **K** **188.** ***Numenius tenuirostris*** **İnce gaga kervançulluğu** **CR** **B.1.2** **I** **T** **189.** ***Numenius phaeopus*** **Sürmeli kervançulluğu** **LC** **B.1.2** **IV** **T** **190.** ***Limosa limosa*** **Karakuyruk çulluk** **NT** **B.4** **II** **K** **191.** ***Limosa lapponica*** **Leppon çulluğu** **NT** **B.3** **IV** **T** **192.** ***Scolopax rusticola*** **Çulluk** **LC** **B.3** **III** **K** **193.** ***Gallinago media*** **Büyük btklık çulluğu** **NT** **A.3** **I** **T** **194.** ***Gallinago gallinago*** **Su çulluğu** **LC** **B.3.1** **III** **K** **195.** ***Gallinago solitaria*** **Muhacir su çulluğu** **LC** **A.7** **\--** **T** **196.** ***Lymnocryptes minimus*** **Küçük su çulluğu** **LC** **B.2** **III** **K** **197.** ***Xenus cinereus*** **Sarı bacak** **LC** **B.2** **IV** **T** **198.** **26. Burhinidae** ***Burhinus oedicnemus* Kocagöz** **LC** **A.2** **III** **S** **199.** **27. Glareolidae** ***Glareola pratincola*** **Kzlknt btklık krlngıcı** **LC** **A.3** **II** **S** **200.** ***Glareola nordmanni*** **Karakntlı btklık krlngıcı** **NT** **A.2** **I** **T** **201.** ***Cursorius cursor*** **Çöl koşarı** **LC** **A.1.2** **III** **S** **202.** **28. Stercorariidae** ***Catharacta skua*** **Büyük korsan martı** **LC** **B.1.2** **IV** **K** **203.** ***Stercorarius parasiticus* Yırtıcı martı** **LC** **B.1.2** **IV** **T** **204.** ***Stercorarius pomarinus*** **Kütkuyruklu korsanmartı** **LC** **B.2** **IV** **T** **205.** ***Stercorarius longicaudus*** **Uzunkuyruklu korsanmartı** **LC** **B.1.2** **IV** **T** **206.** **29. Laridae** ***Larus melanocephalus*** **Akdeniz martısı** **LC** **A.3.1** **IV** **Y** **207.** ***Larus leucophthalmus*** **Akgöz martı** **NT** **B.6** **\--** **T** **208.** ***Larus ridibundus*** **Gülen martı** **LC** **A.5** **IV** **Y** **209.** ***Larus genei*** **İncegagalı martı** **LC** **B.4** **III** **Y** **210.** ***Larus canus*** **Küçük gümiş martı** **LC** **B.2** **II** **K** **211.** ***Larus fuscus*** **Kara sırtlı martı** **LC** **B.3** **IV** **K** **212.** ***Larus hyperboreus*** **Kutup martısı** **LC** **B.7** **IV** **T** **213.** ***Larus marinus*** **Byk kra martı** **LC** **B.2** **\--** **T** **214.** ***Larus audouinii*** **Pembe gagalı martı** **LC** **A.2** **I** **K** **215.** ***Larus ichthyaetus*** **Büyük karabaş martı** **LC** **B.3** **\--** **K** **216.** ***Larus cachinnans*** **Akbaş martı** **LC** **A.4** **II** **K** **217.** ***Larus armenicus*** **Van Gölü martısı** **NT** **Y** **218.** ***Larus michahellis*** **Van martısı** **LC** **A.4** **II** **Y** **219.** ***Hydrocoloeus minutus*** **Cüce martı** **LC** **B.3** **III** **S** **220.** ***Rissa tridactyla*** **Üç parmak martı** **VU** **B.1.2** **IV** **S** **221.** ***Chlidonias niger*** **Kara sumru** **LC** **A.3** **III** **S** **222.** ***Chlidonias leucopterus*** **Akkanatlı sumru** **LC** **A.4** **IV** **T** **223.** ***Chlidonias hybrida*** **Ak bıyıklı sumru** **LC** **A.4** **III** **S** **224.** ***Gelochelidon nilotica* Gülen sumru** **LC** **A.4** **III** **S** **225.** ***Hydroprogne caspia*** **İris umrusu** **LC** **A.2** **III** **Y** **226.** ***Thalasseus sandvicensis* Karagagalı denizkır.** **LC** **A.3** **II** **K** **227.** ***Thalasseus bengalensis* Tepeli sumru** **LC** **A.6** **IV** **T** **228.** ***Sterna hirundo*** **Irmak Sumru** **LC** **A.3** **IV** **S** **229.** ***Sterna paradisaea*** **Sahil denizkırlangıcı** **LC** **B.4** **IV** **T** **230.** ***Sternula albifrons*** **Akalın denizkırlangıcı** **LC** **A.3.1** **III** **Y** **231.** **12. Columbiformes** **30. Pteroclidae** ***Pterocles orientalis*** **Karakarın steptav.** **LC** **A.3** **III** **Y** **232.** ***Pterocles alchata*** **Kılkuruk step tavuğu** **LC** **A.3** **III** **Y** **233.** ***Pterocles senegallus*** **Benekli bağırtlak** **LC** **A.1.2** **\--** **T** **234.** ***Pterocles exustus*** **Kahvekarın bağırtlak** **LC** **A.6** **\--** **T** **235.** ***Syrrhaptes paradoxus*** **Paçalı bağırtlak** **LC** **A.1.2** **\--** **T** **236.** **31. Columbidae** ***Columba livia*** **Kaya güvercini** **LC** **A.5** **IV** **Y** **237.** ***Columba oenas*** **Gökçe güvercin** **LC** **A.3.1** **IV** **Y** **238.** ***Columba palumbus*** **Tahtalı güvercin** **LC** **A.4** **IV** **Y** **239.** ***Streptopelia decaocto* Kumru** **LC** **A.5** **IV** **Y** **240.** ***Streptopelia turtur*** **Üveyik** **VU** **A.3.1** **III** **S** **241.** ***Spilopelia senegalensis*** **Küçük kumru** **LC** **A.4** **IV** **Y** **242.** ***Streptopelia orientalis*** **Dağ kumrusu** **LC** **A.7** **\--** **T** **243.** ***Oena capensis*** **Küçük güvercin** **LC** **A.7** **\--** **T**8 S. No Ordo Familya **Türler** Türkçe adı **IUCN** **L.S.** BIE GÖÇ **244.** **13. Psittaciformes** **32. Psittacidae** ***Psittacula krameri*** **Ankara Yeşil papağanı** **LC** **A.2** **\--** **Y** **245.** ***Psittacula eupatria*** **Büyük yeşil papağan** **NT** **A.6** **\--** **Y** **246.** **14. Cuculiformes** **33. Cuculidae** ***Clamator glandarius* Tepeli gugukkuşu** **LC** **A.1.2** **IV** **S** **247.** ***Cuculus canorus*** **Gugukkuşu** **LC** **A.2** **IV** **S** **248.** **15. Strigiformes** **34. Strigidae** ***Bubo bubo*** **Puhu** **LC** **A.1.2** **III** **Y** **249.** ***Asio otus*** **Kulaklı ormanbaykuşu** **LC** **A.2** **IV** **Y** **250.** ***Asio flammeus*** **Kır baykuşu** **LC** **A.1.2** **III** **Y** **251.** ***Otus scops*** **İshak kuşu** **LC** **A.2** **II** **Y** **252.** ***Otus brucei*** **Çizgili ishakkuşu** **LC** **A.1.2** **III** **S** **253.** ***Aegolius funereus*** **Paçalı baykuş** **LC** **A.1.2** **IV** **Y** **254.** ***Athene noctua*** **Kukumav kuşu** **LC** **A.2** **III** **Y** **255.** ***Strix aluco*** **Alacabaykuş** **LC** **A.2** **IV** **Y** **256.** ***Ketupa zeylonensis*** **Balıkçı puhu** **LC** **A.1.2** **III** **Y** **257.** **35. Tytonidae** ***Tyto alba*** **Peçeli baykuş** **LC** **A.1.2** **III** **Y** **258.** **16. Caprimulgiformes** **36. Caprimulgidae** ***Caprimulgus europaeus* Çobanaldatan** **LC** **A.1.2** **II** **S** **259.** **17. Apodiformes** **37. Apodidae** ***Apus apus*** **Kara sağan** **LC** **A.3.1** **IV** **S** **260.** ***Apus affinis*** **Küçük ebabil** **LC** **A.3** **III** **S** **261.** ***Apus pallidus*** **Boz ebabil** **LC** **A.2** **IV** **S** **262.** ***Tachymarptis melba* Akkarın ebabil** **LC** **A.3.1** **IV** **S** **263.** **18. Coraciiformes** **38. Alcedinidae** ***Alcedo atthis*** **Yalıçapkını** **LC** **A.2** **III** **Y** **264.** ***Halcyon smyrnensis*** **İzmir Yalıçapkını** **LC** **A.1.2** **III** **Y** **265.** ***Ceryle rudis*** **Gri yalıçapkını** **LC** **A.1.2** **III** **Y** **266.** **39. Meropidae** ***Merops apiaster*** **Arıkuşu** **LC** **A.3.1** **III** **S** **267.** ***Merops persicus*** **Yeşil arı kuşu** **LC** **A.1.2** **IV** **S** **268.** ***Merops superciliosus*** **Mavi yanak arıkuşu** **LC** **A.3** **\--** **T** **269.** **40. Coraciidae** ***Coracias garrulus*** **Kuzgun** **NT** **A.2** **II** **S** **270.** ***Coracias benghalensis*** **Hint gökkuzgunu** **LC** **A.6** **\--** **T** **271.** **41. Upupidae** ***Upupa epops*** **Hüthüt** **LC** **A.2** **III** **S** **272.** **19. Piciformes** **42. Picidae** ***Jynx torquilla*** **Boyunçeviren** **LC** **A.1.2** **III** **S** **273.** ***Picus viridis*** **Yeşil ağaçkakan** **LC** **A.2** **II** **Y** **274.** ***Picus canus*** **Gri ağaçkakan** **LC** **A.1.2** **III** **Y** **275.** ***Dryocopus martius*** **Kara ağaçkakan** **LC** **A.1.2** **IV** **Y** **276.** ***Dendrocopos major*** **B. alacaağaçkakan** **LC** **A.3** **IV** **Y** **277.** ***Dendrocopos syriacus*** **Alaca ağaçkakanı** **LC** **A.2** **IV** **Y** **278.** ***Leiopicus medius*** **Albaş ağaçkakan** **LC** **A.1.2** **IV** **Y** **279.** ***Dendrocopos leucopterus*** **Aksırt ağaçkakan** **LC** **A.1.2** **IV** **Y** **280.** ***Dryobates minor*** **Küçük ağaçkakan** **LC** **A.1.2** **IV** **Y** **281.** **20. Passeriformes** **43. Alaudidae** ***Ammomanes deserti*** **Çöl toygarı** **LC** **A.1.2** **III** **Y** **282.** ***Ammomanes cinctura*** **Kum çöl toygarı** **LC** **A.1.2** **\--** **T** **283.** ***Alaemon alaudipes*** **Ibibik toygarı** **LC** **A.6** **\--** **T** **284.** ***Melanocorypha calandra*** **Boğmaklı tarlakuşu** **LC** **A.5** **III** **Y** **285.** ***Melanocorypha bimaculata*** **Küçük boğmaklı tarlakuşu** **LC** **A.3** **IV** **S** **286.** ***Melanocorypha leucoptera*** **Ak kanatlı tarla kuşu** **LC** **A.1.2** **IV** **T** **287.** ***Melanocorypha yeltoniensis*** **Kara toygar** **LC** **A.7** **III** **K** **288.** ***Calandrella brachydactyla*** **Bozkır toygarı** **LC** **A.3** **III** **S** **289.** ***Alaudula rufescens*** **Küçük bozkır toygarı** **LC** **A.3** **III** **Y** **290.** ***Calandrella cheleensis*** **Küt parmak toygar** **LC** **A.2** **III** **T** **291.** ***Galerida cristata*** **Tepeli toygar** **LC** **A.3** **III** **Y** **292.** ***Galerida theklae*** **Tekla toygarı** **LC** **A.6** **\--** **T** **293.** ***Lullula arborea*** **Orman toygarı** **LC** **A.3** **II** **Y** **294.** ***Alauda arvensis*** **Tarlakuşu** **LC** **A.4** **III** **Y** **295.** ***Eremophila alpestris* Kulaklı tarla kuşu** **LC** **A.3.1** **IV** **Y** **296.** **44. Hirundinidae** ***Hirundo rustica*** **Kır kırlangıcı** **LC** **A.5** **III** **S** **297.** ***Cecropis daurica*** **Kızıl kırlangıç** **LC** **A.3** **IV** **S** **298.** ***Ptyonoprogne rupestris* Kaya kırlangıcı** **LC** **A.5** **IV** **Y** **299.** ***Ptyonoprogne fuligula*** **Taş kırlangıcı** **LC** **A.7** **\--** **T** **300.** ***Ptyonoprogne obsoleta*** **Çöl kırlangıcı** **LC** **A.6** **\--** **T** **301.** ***Riparia riparia*** **Kum Kırlangıcı** **LC** **A.5** **III** **S** **302.** ***Delichon urbicum*** **Pencere Kırlangıcı** **LC** **A.3** **III** **S** **303.** **45. Motacillidae** ***Anthus hodgsoni*** **Yeşilsırtlı incirkuşu** **LC** **A.6** **IV** **T** **304.** ***Anthus campestris*** **Kır incirkuşu** **LC** **A.2** **III** **S** **305.** ***Anthus trivialis*** **Ağaç incirkuşu** **LC** **A.3** **IV** **S** **306.** ***Anthus pratensis*** **Çayır incirkuşu** **NT** **A.3** **IV** **K** **307.** ***Anthus cervinus*** **Kızılgerdan incirkuşu** **LC** **A.2** **IV** **K** **308.** ***Anthus spinoletta*** **Dağ incirkuşu** **LC** **A.3** **IV** **Y** **309.** ***Anthus richardi*** **Mahmuzlu incirkuşu** **LC** **A.2** **\--** **T** **310.** ***Anthus godlewskii*** **Blyth'in incir kuşu** **LC** **A.7** **\--** **T**9 S. No Ordo Familya **Türler** Türkçe adı **IUCN** **L.S.** BIE GÖÇ **311.** ***Motacilla flava*** **Sarı kuyruksallayan** **LC** **A.3.1** **IV** **S** **312.** ***Motacilla citreola*** **Karaense kuyruksallyan** **LC** **A.2** **IV** **S** **313.** ***Motacilla cinerea*** **Dağ kuyruksallayan** **LC** **A.2** **IV** **Y** **314.** ***Motacilla alba*** **Akkuyruksallayan** **LC** **A.3.1** **IV** **Y** **315.** **46. Bombycillidae** ***Bombycilla garrulus*** **İpekkuyruk** **LC** **B.1.2** **IV** **T** **316.** ***Hypocolius ampelinus*** **Gri gırtlak** **LC** **B.6** **\--** **K** **317.** **47. Pycnonotidae** ***Pycnonotus xanthopygos*** **Arap bülbülü** **LC** **A.2** **IV** **Y** **318.** ***Phyllastrephus lorenzi*** **Lorenz bülbülü** **LC** **A.1.2** **\--** **T** **319.** **48. Cinclidae** ***Cinclus cinclus*** **Dere kuşu** **LC** **A.1.2** **IV** **Y** **320.** **49. Troglodytidae** ***Troglodytes troglodytes*** **Çitkuşu** **LC** **A.1.2** **IV** **Y** **321.** **50. Prunellidae** ***Prunella modularis*** **Boz boğaz** **LC** **A.1.2** **IV** **Y** **322.** ***Prunella collaris*** **Büyük dağbülbülü** **LC** **A.1.2** **IV** **Y** **323.** ***Prunella ocularis*** **Sürmeli dağbülbülü** **LC** **A.2** **IV** **Y** **324.** ***Prunella montanella* Dağ bozboğazı** **LC** **A.7** **IV** **T** **325.** **51. Turdidae** ***Turdus torquatus*** **Kolyeli Ardıç** **LC** **A.1.2** **IV** **Y** **326.** ***Turdus merula*** **Karatavuk** **LC** **A.3** **IV** **Y** **327.** ***Turdus iliacus*** **Kızılardıç** **NT** **B.2** **IV** **Y** **328.** ***Turdus philomelos*** **Öter ardıç** **LC** **A.2** **IV** **Y** **329.** ***Turdus pilaris*** **Tarla ardıcı** **LC** **B.2** **IV** **K** **330.** ***Turdus viscivorus*** **Ökseotu ardıcı** **LC** **A.2** **IV** **Y** **331.** ***Turdus ruficollis*** **Kara gırtlaklı ardıç** **LC** **A.7** **\--** **T** **332.** **52. Parulidae** ***Basileuterus lachrymosus*** **LC** **A.2** **\--** **T** **333.** **53. Cisticolidae** ***Cisticola juncidis*** **Yelpaze kuyruk** **LC** **A.2** **IV** **Y** **334.** ***Prinia gracilis*** **Dikkuyruklu ötleğen** **LC** **A.3** **III** **Y** **335.** **54. Scotocercidae** ***Cettia cetti*** **Kamış bülbülü** **LC** **A.2** **IV** **Y** **336.** **55. Locustellidae** ***Locustella naevia*** **Tarla kamışçını** **LC** **A.1.2** **IV** **S** **337.** ***Locustella fluviatilis*** **Irmak kamışçını** **LC** **A.1.2** **IV** **T** **338.** ***Locustella luscinioides*** **Bataklık kamışçını** **LC** **A.2** **IV** **S** **339.** **56. Sylviidae** ***Sylvia conspicillata*** **Bozkır ötleğeni** **LC** **A.1.2** **\--** **S** **340.** ***Sylvia cantillans*** **Aksakal ötleğen** **LC** **A.2** **IV** **S** **341.** ***Sylvia hortensis*** **Karayüzlü ötleğen** **LC** **A.2** **III** **S** **342.** ***Sylvia nisoria*** **Çizgili ötleğen** **LC** **A.2** **IV** **S** **343.** ***Sylvia curruca*** **Akgerdanlı ötleğen** **LC** **A.2** **IV** **S** **344.** ***Sylvia borin*** **Boz ötleğen** **LC** **B.3** **IV** **S** **345.** ***Sylvia communis*** **Çalı ötleğeni** **LC** **A.3** **IV** **S** **346.** ***Sylvia melanocephala*** **Karabaş ötleğen** **LC** **A.3** **IV** **Y** **347.** ***Sylvia atricapilla*** **Karabaşlı ötleğen** **LC** **A.2** **IV** **Y** **348.** ***Sylvia mystacea*** **Pembegöğüslü ötleğen** **LC** **A.2** **IV** **S** **349.** ***Sylvia ruppeli*** **Maskeli ötleğen** **LC** **A.2** **IV** **S** **350.** ***Sylvia nana*** **Çöl ötleğeni** **LC** **A.6** **IV** **T** **351.** ***Sylvia undata*** **Dartfor'un ötleğeni** **NT** **A.6** **\--** **T** **352.** ***Sylvia melanothorax*** **Pullu ötleğen** **LC** **A.6** **IV** **T** **353.** **57. Acrocephalidae *Acrocephalus melanopogon*** **Bıyıklı kamışçın** **LC** **A.2** **IV** **Y** **354.** ***Acrocephalus paludicola* Çiftkafaçizgili kamış.** **VU** **A.1.2** **I** **T** **355.** ***Acrocephalus schoenobaenus*** **Kındıra kamışçını** **LC** **A.2** **IV** **S** **356.** ***Acrocephalus palustris*** **Çalı kamışçını** **LC** **A.3** **IV** **S** **357.** ***Acrocephalus scirpaceus* Saz kamışcını** **LC** **A.2** **IV** **S** **358.** ***Acrocephalus agricola*** **Doğu kamışcını** **LC** **A.2** **IV** **S** **359.** ***Acrocephalus dumetorum*** **Çalı kamışcını** **LC** **A.1.2** **IV** **T** **360.** ***Acrocephalus arundinaceus*** **Büyük kamışcın** **LC** **A.3** **IV** **S** **361.** ***Hippolais languida*** **Ak mukallit** **LC** **A.2** **IV** **S** **362.** ***Hippolais olivetorum* Zeytinlik mukallidi** **LC** **A.2** **IV** **S** **363.** ***Iduna caligata*** **Çalı mukallit** **LC** **A.1.2** **IV** **T** **364.** ***Hippolais icterina*** **Sarı mukallit** **LC** **A.3** **IV** **T** **365.** ***Iduna pallida*** **Gri mukallit** **LC** **A.3** **III** **S** **366.** ***Hippolais polyglotta*** **Şarkıcı mukallit** **LC** **A.6** **\--** **T** **367.** **58. Phylloscopidae** ***Phylloscopus trochiloides*** **Yeşilmsi söğütbülbülü** **LC** **A.1.2** **IV** **S** **368.** ***Phylloscopus inormatus* Sarıkaşlı çıvgın** **LC** **A.1.2** **IV** **T** **369.** ***Phylloscopus bonelli*** **Dağ söğütbübülü** **LC** **A.2** **II** **S** **370.** ***Phylloscopus sibilatrix*** **Orman çıvgını** **LC** **A.2** **II** **T** **371.** ***Phylloscopus collybita*** **Çıvgın** **LC** **A.3.1** **IV** **Y** **372.** ***Phylloscopus trochilus*** **Söğüt bülbülü** **LC** **A.3.1** **IV** **T** **373.** ***Phylloscopus nitidus*** **Ardıç bülbülü** **LC** **A.2** **\--** **S** **374.** ***Phylloscopus humei*** **Akkaşlı çıvgın** **LC** **A.7** **\--** **T** **375.** ***Phylloscopus sindianus*** **Kafkas çıvgını** **LC** **A.2** **III** **S** **376.** ***Phylloscopus borealis* Kuzey çıvgını** **LC** **A.6** **IV** **T** **377.** ***Phylloscopus orientalis*** **Doğu çıvgını** **LC** **A.6** **\--** **S** **378.** ***Phylloscopus neglectus*** **Meşe çıvgını** **LC** **A.7** **\--** **T**10 S. No Ordo Familya **Türler** Türkçe adı **IUCN** **L.S.** BIE GÖÇ **379.** **59. Reguliidae** ***Regulus regulus*** **Altın tavukçuk** **LC** **A.1.2** **IV** **Y** **380.** ***Regulus ignicapilla*** **Sürmeli altıntavukçuk** **LC** **A.2** **IV** **Y** **381.** **60. Leiotrichidae** ***Argya altirostris*** **Çalçene** **LC** **A.6** **\--** **Y** **382.** **61. Muscicapidae** ***Muscicapa striata*** **Benekli sinekkapan** **LC** **A.3** **III** **S** **383.** ***Ficedula parva*** **Küçük sinekkapan** **LC** **A.2** **IV** **S** **384.** ***Ficedula hypoleuca*** **Kara sinekkapan** **LC** **A.1.2** **IV** **T** **385.** ***Ficedula albicollis*** **Bantlı sinekkapan** **LC** **A.2** **IV** **T** **386.** ***Ficedula semitorquata*** **Yarım bant sinekkapan** **LC** **A.3** **II** **S** **387.** ***Erithacus rubecula*** **Kızılgerdan** **LC** **A.3** **IV** **Y** **388.** ***Luscinia luscinia*** **Benekli bülbül** **LC** **A.2** **IV** **T** **389.** ***Cercotrichas galactotes*** **Kızıl çalıbülbülü** **LC** **A.3** **III** **S** **390.** ***Luscinia megarhynchos*** **Bülbül** **LC** **A.2** **IV** **S** **391.** ***Cyanecula svecica*** **Mavigerdan** **LC** **A.2** **IV** **S** **392.** ***Irania gutturalis*** **Ak gerdan** **LC** **A.1.2** **IV** **S** **393.** ***Phoenicurus ochruros*** **Ev kızılkuyruğu** **LC** **A.2** **IV** **Y** **394.** ***Phoenicurus phoenicurus*** **Kızılkuyruk** **LC** **A.3** **II** **S** **395.** ***Phoenicurus erythrogastrus* Akkanatlı kızılkuyruk** **LC** **A.7** **\--** **Y** **396.** ***Phoenicurus erythronotus*** **Kızılsırt kızılkuyruk** **LC** **A.6** **\--** **T** **397.** ***Saxicola rubetra*** **Çayır taşkuşu** **LC** **A.3** **IV** **S** **398.** ***Saxicola torquatus*** **Taşkuşu** **LC** **A.3** **IV** **Y** **399.** ***Oenanthe oenanthe*** **Kuyrukkakan** **LC** **A.3** **III** **S** **400.** ***Oenanthe cypriaca*** **Kıbrıs kuyrukkakanı** **LC** **A.1.2** **IV** **T** **401.** ***Oenanthe pleschanka* Alaca kuyrukkakan** **LC** **A.1.2** **IV** **S** **402.** ***Oenanthe lugens*** **Karasırtlı kuyrukkakan** **LC** **A.1.2** **\--** **T** **403.** ***Oenanthe hispanica*** **Karakulaklı kuyrukkakan** **LC** **A.2** **II** **S** **404.** ***Oenanthe finschii*** **Kaya kuyrukkakanı** **LC** **A.1.2** **IV** **Y** **405.** ***Oenanthe isabellina*** **Boz kuyrukkakan** **LC** **A.3** **IV** **S** **406.** ***Oenanthe deserti*** **Çöl kuyrukkakanı** **LC** **A.1.2** **IV** **S** **407.** ***Oenanthe leucopyga*** **Aktepeli kuyrukkakan** **LC** **A.1.2** **\--** **T** **408.** ***Oenanthe xanthoprymna*** **Al kuyruküstülü kuyr.** **LC** **A.2** **III** **S** **409.** ***Oenanthe moesta*** **Akgövdeli kyrkkak** **LC** **A.1.2** **\--** **T** **410.** ***Oenanthe melanura*** **Kara kuyrukkakan** **LC** **A.1.2** **\--** **T** **411.** ***Monticola saxatilis*** **Taş kızılı** **LC** **A.1.2** **III** **S** **412.** ***Monticola solitarius*** **Gökce ardıç** **LC** **A.1.2** **III** **Y** **413.** **62. Panuridae** ***Panurus biarmicus*** **Bıyıklı baştankara** **LC** **A.3** **IV** **Y** **414.** **63. Aegithalidae** ***Aegithalos caudatus*** **Uznkuyruklu baştanka** **LC** **A.2** **IV** **Y** **415.** **64. Paridae** ***Poecile palustris*** **Bataklık baştankara** **LC** **A.2** **III** **Y** **416.** ***Poecile lugubris*** **Akyanaklı baştanka** **LC** **A.2** **IV** **Y** **417.** ***Periparus ater*** **Çam baştankarası** **LC** **A.3** **IV** **Y** **418.** ***Cyanistes caeruleus*** **Mavi baştankara** **LC** **A.2** **IV** **Y** **419.** ***Parus major*** **Büyük baştankara** **LC** **A.3.1** **IV** **Y** **420.** ***Lophophanes cristatus*** **Tepeli baştankara** **LC** **A.7** **\--** **T** **421.** **65. Sittidae** ***Sitta europaea*** **Sıvacı** **LC** **A.3** **IV** **Y** **422.** ***Sitta neumayer*** **Kaya sıvacısı** **LC** **A.2** **IV** **Y** **423.** ***Sitta krueperi*** **Anadolu sıvacısı** **LC** **A.2** **II** **Y** **424.** ***Sitta tephronota*** **Büyük kaya sıvacısı** **LC** **A.2** **IV** **Y** **425.** ***Tichodroma muraria* Duvar tırmaşığı** **LC** **A.2** **IV** **Y** **426.** **66. Certhiidae** ***Certhia brachydactyla*** **Bahçe tırmaşıkkuşu** **LC** **A.1.2** **IV** **Y** **427.** ***Certhia familiaris*** **Orman tırmaşıkkuşu** **LC** **A.1.2** **IV** **Y** **428.** **67. Remizidae** ***Remiz pendulinus*** **Çulhakuşu** **LC** **A.2** **IV** **Y** **429.** **68. Oriolidae** ***Oriolus oriolus*** **Sarıasma** **LC** **A.2** **IV** **S** **430.** **69. Laniidae** ***Lanius collurio*** **Kızılsırtlı örümcekkuşu** **LC** **A.3** **III** **S** **431.** ***Lanius minor*** **Karaalın örmcekkuşu** **LC** **A.3** **II** **S** **432.** ***Lanius excubitor*** **Büyük örümcekkuşu** **LC** **A.1.2** **III** **K** **433.** ***Lanius senator*** **Kızılbaşlı örmcekku** **LC** **A.2** **II** **S** **434.** ***Lanius schach*** **Uznkyrklu örmckkuş** **LC** **A.7** **\--** **T** **435.** ***Lanius nubicus*** **Ak alınörümcekkuşu** **LC** **A.2** **II** **S** **436.** ***Lanius isabellinus*** **Kızılkyrklu ümüksık** **LC** **A.2** **\--** **T** **437.** ***Lanius meridionalis*** **Gri ümüksıkan** **VU** **A.7** **\--** **T** **438.** **70. Corvidae** ***Garrulus glandarius*** **Kestane kargası** **LC** **A.3.1** **IV** **Y** **439.** ***Pica pica*** **Saksağan** **LC** **A.5** **IV** **Y** **440.** ***Pyrrhocorax graculus*** **Sarıgagalı dağ karga** **LC** **A.3** **IV** **Y** **441.** ***Pyrrhocorax pyrrhocorax*** **Krmzı gagalı dağkar.** **LC** **A.3** **III** **Y** **442.** ***Nucifraga caryocatactes*** **Göknar kargası** **LC** **A.6** **IV** **T** **443.** ***Corvus corone*** **Leşkargası** **LC** **A.5** **IV** **Y** **444.** ***Corvus ruficollis*** **Çöl kuzgunu** **LC** **A.6** **\--** **T** **445.** ***Corvus monedula*** **Cüce karga** **LC** **A.5** **IV** **Y** **446.** ***Corvus frugilegus*** **Ekinkargası** **LC** **A.5** **IV** **Y**11 S. No Ordo Familya **Türler** Türkçe adı **IUCN** **L.S.** BIE GÖÇ **447.** ***Corvus corax*** **Kara karga** **LC** **A.5** **IV** **Y** **448.** ***Corvus rhipidurus*** **Kıllı karga** **LC** **A.6** **\--** **T** **449.** **71. Sturnidae** ***Sturnus vulgaris*** **Sığırcık** **LC** **A.5** **III** **Y** **450.** ***Pastor roseus*** **Pembe sığırcık** **LC** **A.4** **IV** **S** **451.** ***Sturnus unicolor*** **Kara sığırcık** **LC** **A.6** **\--** **T** **452.** ***Acridotheres tristis*** **Çiğdeci** **LC** **A.2** **\--** **T** **453.** **72. Passeridae** ***Passer domesticus*** **Ev serçesi** **LC** **A.5** **III** **Y** **454.** ***Passer montanus*** **Dağ serçesi** **LC** **A.3** **III** **Y** **455.** ***Passer hispaniolensis* Bataklık serçesi** **LC** **A.3** **IV** **Y** **456.** ***Passer moabiticus*** **Küçük serçe** **LC** **A.2** **IV** **S** **457.** ***Montifringilla nivalis* Kar serçesi** **LC** **A.2** **IV** **Y** **458.** ***Petronia petronia*** **Kaya serçesi** **LC** **A.3** **IV** **Y** **459.** ***Carpospiza brachydactyla*** **Boz serçe** **LC** **A.2** **IV** **S** **460.** ***Gymnoris xanthocollis*** **Sarıboğazlı serçe** **LC** **A.2** **IV** **Y** **461.** **73. Fringillidae** ***Fringilla coelebs*** **İspinoz** **LC** **A.4** **IV** **Y** **462.** ***Fringilla montifringilla*** **Dağ ispinozu** **LC** **A.3** **IV** **K** **463.** ***Serinus serinus*** **Kanarya** **LC** **A.3** **IV** **Y** **464.** ***Serinus pusillus*** **Kızılalın iskete** **LC** **A.3** **IV** **Y** **465.** ***Chloris chloris*** **Florya** **LC** **A.3** **IV** **Y** **466.** ***Carduelis carduelis*** **Saka** **LC** **A.3.1** **IV** **Y** **467.** ***Carduelis citrinella*** **Büyük iskete** **LC** **A.7** **IV** **K** **468.** ***Spinus spinus*** **Karabaşlı iskete** **LC** **A.3** **IV** **Y** **469.** ***Linaria cannabina*** **Ketenkuşu** **LC** **A.3** **II** **Y** **470.** ***Linaria flavirostris*** **Sarıgagalı ketenkuşu** **LC** **A.3** **IV** **Y** **471.** ***Acanthis flammea*** **Huş isketesi** **LC** **A.1.2** **IV** **T** **472.** ***Loxia curvirostra*** **Çaprazgaga** **LC** **A.3** **IV** **Y** **473.** ***Coccothraustes coccothraustes*** **Kocabaş** **LC** **A.3** **IV** **Y** **474.** ***Carpodacus erythrinus*** **Çütre** **LC** **A.2** **IV** **S** **475.** ***Carpodacus rubicilla* Kaya şakrağı** **LC** **A.1.2** **III** **T** **476.** ***Pyrrhula pyrrhula*** **Şakrak** **LC** **A.2** **IV** **Y** **477.** ***Rhodopechys sanguineus*** **Kızıl şakrak** **LC** **A.3** **IV** **Y** **478.** ***Rhodospiza obsoleta* Ak şakrak** **LC** **A.3** **IV** **Y** **479.** ***Bucanetes githagineus*** **Küçük alamecek** **LC** **A.2** **IV** **Y** **480.** ***Eremopsaltria mongolicus*** **Doğu alameceği** **LC** **A.2** **IV** **T** **481.** **74. Emberizidae** ***Emberiza citrinella*** **Sarıkiraz kuşu** **LC** **A.2** **IV** **K** **482.** ***Emberiza cia*** **Kayakiraz kuşu** **LC** **A.2** **III** **Y** **483.** ***Emberiza aureola*** **Çayırkiraz kuşu** **CR** **A.6** **\--** **T** **484.** ***Emberiza hortulana*** **Kirazkuşu** **LC** **A.3** **II** **S** **485.** ***Emberiza leucocephalos*** **Akbaşlı kiraz kuşu** **LC** **B.1.2** **IV** **T** **486.** ***Emberiza cirlus*** **Bahçekiraz kuşu** **LC** **A.2** **IV** **Y** **487.** ***Emberiza caesia*** **Gri kirazkuşu** **LC** **A.2** **IV** **S** **488.** ***Emberiza rustica*** **Akkaşlı çinte** **VU** **A.1.2** **IV** **T** **489.** ***Emberiza pusilla*** **Küçük çinte** **LC** **A.1.2** **IV** **T** **490.** ***Emberiza schoeniclus* Bataklık çintesi** **LC** **A.3** **IV** **Y** **491.** ***Emberiza buchanani* Taş kirazkuşu** **LC** **A.1.2** **IV** **S** **492.** ***Emberiza bruniceps*** **Kahvebaş kirazkuşu** **LC** **A.1.2** **IV** **T** **493.** ***Emberiza melanocephala*** **Karabaşlı çinte** **LC** **A.4** **II** **S** **494.** ***Emberiza striolata*** **Gribaş kirazkuşu** **LC** **A.6** **\--** **T** **495.** ***Emberiza cineracea*** **Gri türk kirazkuşu** **NT** **A.2** **I** **S** **496.** ***Miliaria calandra*** **Tarla çintesi** **LC** **A.4** **II** **Y** **497.** **75. Calcariidae** ***Calcarius lapponicus*** **Mahmuzlukiraz kuşu** **LC** **A.6** **\--** **T** **498.** ***Plectrophenax nivalis* Alaca kirazkuşu** **LC** **A.3** **IV** **Y** Tablodaki kısaltmalara ilişkin açıklamalar: Statüsü: K= Kış göçmeni; S= Yaz göçmeni; Y= Yerli; T= Transit ve Vagrant Tehlike Statüsü= LC (Least concern)= Önceliği düşük; NT (Near Threatened)= Tehlike altına girmeye yakın; VU (Vulnerable)= Hassas A. 1.2 ve B.1.2 = 1-10 çift = 1-20 birey: Tükenme tehlikesi had safhada (extreme) olan türler. A.2 ve B.2 = 11-25 çift = 22-50 birey: Soyu tükenme tehlikesi çok büyük olan türler. A.3 ve B.3 = 26-250 çift = 52-500 birey: Soyu tükenme tehlikesi büyük olan türler. A.3.1 ve B.3.1 = 502-1000 birey: Populasyonları 251-500 çift arasında değişir. 12 A.4 ve B.4 = 501-5000 çift = 1002-10 000 birey: Tehlikede olmayan fakat yakın gelecekte VU, EN veya CR kategorisine girmeye aday olan türler. A.5 ve B.5 = \>5 001 çift: (En düşük derecede tehdit altında) Yaygın bulunan türler. Ülkemiz 20 takım 75 familyaya ait 498 kuş türü barındırmaktadır. Mevcut türlerin 198'i Yerli, 115'i Yaz Göçmeni, 47'si Kış Göçmeni ve 138'si Transit veya Vagranttır (Şekil 6). , Şekil 6. Ülkemizdeki kuşların göç konumları Uluslararası kategoriye göre türlerin; Düşük Risk (LC) 438, Tehdide yakın (NT) 32, Hassas (VU) 18, CR 5, EN 5 yer almaktadır (Şekil 7). Şekil 7. Türkiye'de görülen türlerin IUCN'e göre koruma statüleri Yerel Koruma Statüsüne göre A.1.1'de 2, A.1.2'de 94, A.2'de 102, A.3.1'de 27, A.3'de 93, A.4'de 22, A.5'de 26, A.6'da 35, A.7'de 16, B.1.2'de 23, B.2'de 12, B.3.1'de 4, B.3'de 20, B.4'de 7, B.5'de 3, B.6'da 10 ve B.7'de 1 tür bulunmaktadır. Bu türlerden bazılarının görüntüleri Şekil 8'de verilmiştir. Sayı Yerli Yaz Göçmeni Kış Göçmeni Transit 0 100 200 300 400 500 LC NT VU EN CR Sayı13 Kızılşahin Sazdelicesi Karaçaylak Kolyeli Küçükyağmurcun Akbaş martı Karabaş martı14 Uzunbacak Bataklık Kızılbacağı Mahmuzlu kızkuşu Gribalıkçıl Küçük akbalıkçıl Akleylek15 Karaleylek Kelaynak Güvercin Kolyeli kumru Küçük kumru Üveyik16 Yalıçapkını Arıkuşu Kerkenez Kınalı keklik Şekil 8. Ülkemizde görülen bazı türler **3. KUŞLARIN GENEL ÖZELLİKLERİ (Del Hoyo vd., 1992)** Kuşlar, Chordata'nın Vertebrata altşubesinde yer alan bir sınıftır. Sürüngen ve memeliler gibi dört üyelidir (tetrapod) ve Amniota grubunda yer alırlar. Evrimsel ataları olan sürüngenlerle birçok ortak özelliğe sahiptirler. Bu yüzden bazı yazarlar hem kuş hem de sürüngenlerin tek bir sınıfta (Sauropsida) toplanmasını savunmaktadırlar. Thomas Huxley kuşların sadece üstün bir sürüngen olduğuna inanmaktadır. Kuşlar tipik sürüngen özelliklerini taşırlar. Bunlar; tek oksipital kondil, indirgenmiş çene, birkaç kemikten oluşan mandibül, mandübular eklem, orta kulakta tek bir kemiğin bulunması, gözde halkasal yapı, çekirdekli alyuvarlar ve kleidoik bir yumurtaya sahip olmalarıdır. Bu iki sınıfın dış görünümleri açısından temel fark kuşların tüylü olmasıdır. Günümüz kuşlarının tamamında görülen bu özellik en eski kuş olan Archaeopteryx 'de bile mevcuttur. Bavyera kireç taşlarında mükemmel korunan fosildeki tüyler, bize Archoepteryx'i sürüngenlere (Archosauria) değil, kuşlar arasına koyabilme imkanı vermektedir. Sürüngen pullarından kökenlenen tüyler, iyi bir ayırt edici özellik olmasının yanında, 17 kuşların birçok adaptif başarısını gösteren evrimsel bir yapıdır. Kuşlar yarasa (Chiroptera) veya diğer omurgalılara göre daha iyi uçarlar. Tüyler yenilendiğinden dolayı kanatlar, fiziksel hasarlara çok dayanıklıdır (Şekil 9). Tüyler sayesinde kanatların, arka üyelerde dinlenmesine gerek yoktur. Bu özellik arka üyelerin kara ve suda hareket etme, avın yakalanması ve tüyün düzeltilmesine izin vermiştir. Zar kanatlar radyasyon sebebiyle önemli ısı kaybına yol açan geniş bir yüzeye sahiptir. Bundan dolayı yarasaların yıl boyunca coğrafi dağılımı ve varlığı kuşlara göre oldukça sınırlıdır. Tüyler, ısı kaybını önlemekle kalmayıp memeli kıllarından daha iyi izolasyon sağlayarak vücut sıcaklığının korunmasında oldukça etkilidir. Bu yüksek ve kayda değer derecede düzenli bir iç sıcaklığın korunması (homoithermia), önemli iklimsel değişimlerin yaşandığı yerlerde bile yüksek düzeyli günlük ve mevsimsel aktivitelerin yapılmasına imkan verir. Bu sebeple uçmayı ve vücut sıcaklığının korunmasını sağlayan tüyler evrimsel bir anahtardır. Bu, sürüngenlerden onları ayırt eden önemli bir farktır. Evrimsel açıdan uçmak ve sabit sıcaklığa sahip olmak oldukça etkileyicidir. Uçmak, tek başına önemli yapısal bir modifikasyon olup muhtemel divergensin sınırlarını da açıklar. Bu, Aves sınıfına belirgin bir üstünlük sağlar. Şekil 9. Kuşların kanat yapısı Kuşların ön üye (kanat), göğüs kemeri ve kafesi bir seri önemli değişim geçirmiştir. Göğüs kemeri, göğüs kafesi, arka üyelerde de değişim gözlenir. Boyun uzun ve esnektir, göğüs, bel ve kuyruk bölgeleri ise kısalarak bazı değişimler geçirmiştir. Bazı yapıların indirgenmesi ve bazılarının da kaynaşmasıyla iskelet güçlü hale gelmiştir. Kafatası basit, altçene kısalmış, dişler de indirgenmiştir. Solunum organında da önemli değişimlere sahiptir. Vücut boyunca uzanan hava keselerine sahip akciğerler, küçük olmasına rağmen fonksiyonel açıdan verimli çalışır. Arter ve venada kan karışmaz ve kalpten tek bir aort yayı çıkar. Oldukça yüksek performansa sahip olduklarından beyin ve duyu organlarını buna eşlik eder. Görme, algılama, işitme, hareket koordinasyonu ve içgüdü davranışını yöneten merkezlerde de önemli değişimler görülür. Bundan dolayı sürüngenlerden daha gelişmişlerdir. **Deri** Deri ince ve oldukça esnektir. Gaga, arka üyeler, pullar ve pençelerin tamamı epidermis salgılarıyla keratinleşmiştir. Tüy ayırt edici bir özellik olmakla kalmaz aynı zamanda evrimsel başarının iyi bir göstergesidir. Su, soğuk hava ve basınçtan koruyan ve uçmayı sağlayan tüyler, hem kamuflaj sağlar hem de görsel iletişimde kullanılır. Toplam vücut ağırlığının yaklaşık %5-7'ini oluşturur. Örtü ve hav olmak üzere iki tipi vardır (Şekil 10). Örtü tüyleri vücudu sarar ve aerodinamik yapı kazandırır. Hav tüyleri ise yalıtımı sağlar. Teleklerin geniş ve yuvarlak bir ekseni vardır. Uç kısmında bayrağını oluşturan düz bir yapı içerir. Eksen, kök ve gövdeye ayrılır. Kökün içi boş olup alt veya üst umbilicusun bulunduğu kısımlara açılır. Gövde kısmı serttir. Her iki tarafta paralel dal ve iki seri halindeki dalcıklardan oluşan bayrağı destekler. Bunların uç kısmında çengel vardır ve gövdeye yakın yerlerin alt kısmı testere görünümündedir. Ardışık dallar, kanat yüzeyinin düz olmasını sağlar. Eksenin alt bölgesinde ve umbilicusun üstündeki teleklerin birbirleriyle bağlantısı olmadığından gevşektir ve yünsü görünümündedir. Bu yapı devekuşu, güvercin ve kırlangıçta yoktur. Bunların esas görevi izolasyona destek olmaktır. Bu yapı Orman tavuklarının kış tüylerinde daha fazladır. Şekil 10. Tüyün ince yapısı Uçma, kuyruk ve diğer tüylerin bir bayrağı vardır. Uçma ve kuyruk telekleri uzun ve serttir. Genellikle dış tarafları daha geniş (asimetrik) olduğundan hava basıncını azaltır. Diğer örtü tüyleri ise simetriktir. Bunların hypotilum ve eksen kısımları çengelsiz dallara sahiptir ve örtü teleklerinin altında yer alırlar. Görevleri sıcaklığın yalıtımıdır. Uçma telekleri kanattaki pozisyonlarına göre isimlendirilir. Primerler kol kemiği, sekonderler ulna, duyuları keskin olanlarda nadiren görülen üst koldakiler de pazı kemiğiyle (humerus) bağlantılıdır. Dış taraftaki (remicle) gelişmemiş veya indirgenmiştir. Primerlerin sayısı 11'dir. Bu sayı deve kuşunda 16, dalgıç kuşu, leylek ve flamingoda 12, bazı ötücülerde ise 9 tanedir. Sekonderlerin sayısı kanat uzunluğuna bağlı olarak değişir. Sinek kuşunda 6 ve albatroslarda 32 tanedir. İlk parmak, kanadın dışa doğru alula (veya dış kanat) kısmında 2-7 tüyden oluşan küçük bir grup vardır. Kuyrukta genellikle 12 18tanedir. Örtü tüyleri vücutta bir bütün halinde değildir. Tüysüz bölgeler, belirgin tüy bölgelerinden ayrılmıştır. Bu bölgeleri yavruda ayırt etmek kolaydır ve taksonomik öneme sahiptir. Devekuşu, penguen, Anhimidae ve Coliisae türlerinde tüysüz bölge yoktur ve tüyler vücuda eşit dağılmıştır. Örtü tüyü sayısına örnekler vermek gerekirse yakut boğazlı sinek kuşunda (Archilochus colubris) 940, küçük kuğuda (*Cygnus columbianus*) (Şekil 11) ise 25216 tanedir. Şekil 11. Küçük kuğu Hav tüyleri oldukça basit yapılıdır. Kısa bir kök, işlevini yitirmiş bayrak, birkaç dal ve çengelsiz dalcıklardan oluşur. Yünsü görünüşü, her yöne bükülen dalların dairesel olmasındandır. Gelişimin ilk evresinde yavruyu bu tüyler örter. Bunlar su kuşlarında oldukça gelişmişken güvercin ve kuzgunda yoktur. Örtü tüylerinden oluşan kıl ve sert tüyleri, duyu fonksiyonlarına sahiptir. Bunlar saç görünümündedir ve derideki birçok duyuyla ilişkilidirler. Kıl tüyleri dallara ve bir eksene sahiptir. Kanat ve vücuttaki tüylerle ilişkili olup görevi diğer tüylerin pozisyonları hakkında bilgi aktarmaktır. Devekuşu gibi uçamayanlarda kıl tüyleri bulunmaz. Sert tüylerin sadece kaide kısmında dallar vardır. Özellikle baş, ağız, göz ve burun çevresinde bulunur ve görevi bu yapılara dışarıdan cisimlerin girmesini engellemektir. Özellikle gececil ve böcekçil kuşlarda oldukça gelişmiştir. Hav tüylerinin yapısı diğerlerinden farklıdır. Alt tüylerin arasında düzenli olarak veya bir yerde toplu halde bulunur. Bu tüylerin uçları keratin parçalarına ayrılır ve bu parçalar gagayla tüyleri düzeltmede kullanılan bir çeşit pudra oluşturur. **Tüy Değişimi** Tüy yıprandığından belli bir ömür süresi vardır. Yılda 1-2 kez aynı folikülde oluşan yenilerle değiştirilir ve eski olanlar dışa itilir. Hormon kontrolünde gerçekleşen yenilenme, yıllık döngüyle uyum içinde olduğundan enerji gereksinimi, üreme ve göç gibi olayları etkilemez. Ergin bireyler üreme sezonundan sonra tüylerinin tamamını değiştirir. Ilık ve soğuk yerlerde yaşayanlarda bu değişim, yazın olur ve bireyler yenilenmiş tüylerle kışa girerler. Bahar aylarında sadece gövdedekilerin değiştiği kısmi bir değişim de görülür. Ayrıca eşeylerden birinin daha parlak renkli olmasına yol açan üremeye yönelik tüy değişimi vardır. Yavrular ergin görünümü almadan önce bir seri tüy değişimi geçirirler. Yavrular tamamen 19çıplak olabilir (Picidae ve Alcedinidae) veya az sayıda hav tüylerine sahiptir. Bunlar daha sonra örtü tüylerine dönüşür. Kuluçka döneminde ağaçkakan ve yalıçapkını yavruları tüylerinin tamamını döker. Tavuk, martı ve çamurcunların uçma tüyleri kademeli olarak değişir. Tüy değişiminde vücudu tamamen çıplak kalan türlere Psilopaedic (Gymnopaedic), diğerlerine de ptilopaedic denir. Yavrular büyüdükçe tüyleri dökülür ve yerini örtü tüylerine bırakırlar. Bunlar yeni çıkan örtü tüylerinin uçlarına takılmış halde görülür. Ötücü ve yırtıcıların yavruları, yuvayı terk etmeden önce tüy değişimini tamamlar. Sonraki tüy dökme genellikle ergin üreme tüylerinin çıkmasıyla olur. Ancak çoğu türde bu, birkaç yıl sürer. Tüy değişimi penguenler hariç düzenlidir. Tüylerin dökülüp yenilenmesi, ilk önce kuyruk ve uçma tüylerinde gözlenir. Kanatta ilk dökülenler iç taraftaki primerlerdir (Şekil 12). Kanat ucuna doğru bunu diğer primerler takip eder. Yırtıcılarda tüy dökümü dördüncü primerden başlar ve bunu hem içe hem de dışa doğru zıt istikamettekiler izler. Primerlerin yarısı tamamlanınca dıştan içe doğru sekonder dökülmeye başlar. Kanatta yeni tüyler gelişmeye başlamış veya tüy gelişimi tamamlanmış olduğundan uçmak sekteye uğramaz. Ancak ördek, su tavuğu, dalgıç kuşu, batağan ve auk gibi türlerde uçma teleklerinin değişimi aynı anda olduğundan bunlar birkaç hafta uçamazlar. Bu, geçici korunmasız dönem açık denizlerde ve büyük göllerde olur. Bazıları bu dönemde kanattaki gölge tüyleriyle kısmen uçabilirler. Şekil 12. Kanattaki tüylerin konumu **Tüy Bakımı** Tüylerin temizlenmesi ve bakım faaliyetleri oldukça uzun sürer. Gagayla tüyleri düzenleme ve kanat teleklerini onarma sırasında, kuyruk sokumunda yer alan uropygial bezin (Şekil 13) salgısı sürülerek hızla yayılır. 20Şekil 13. Uropygial bez Salgı bal mumu, yağ ve yağ asitlerinden oluşur ve tüylere nem ve esneklik kazandırır ayrıca mantar ve bakterilerden korur. Güvercin, papağan ve ağaçkakanda olmayan ancak su kuşlarında gelişmiş olan bu salgı, tüyleri tamamen su geçirmez hale getirdiği gibi bireyin suda ıslanmasını engeller. Konfor davranışında, hav tüylerinin ince parçacıkları bu salgıdan daha fazla kullanılır. Bazı türler karınca sürüsünün ortasına oturup kanat ve kuyruğu açıp vücut tüylerini kabartarak formik asitle kendilerini tedavi ederler (Şekil 14). Şekil 14. Karganın paraitlerini karınca asidiyle (formikasit) uzaklaştırması Gaganın ulaşılamadığı boyun üstü ve baş kısımları ayakla kaşınır. Bazıları ayaklarını kanatlarının altında geçirerek uzatırken bazıları da kanatlarının üstünden geçirirler. Bu davranışın taksonomik önemi yoktur. Balıkçıl, çobanaldatan ve bataklık kırlangıçlarının orta parmağın iç kenarı taraklıdır. Balıkçılda görülen bu yapı tüylerin taranmasına yarar. Diğer bir konfor davranış ise yazın görülen su banyosudur (yıkanma). Kurak alanlarda su bulunmadığı için keklik, toy, ibibik, tarlakuşu ve serçe toprak banyosu yapar. **Renk** Kuşların renklerinin göz alıcı olması tüylerinden kaynaklanır. Renk, pigment ve optik olaylardan oluşur. En yaygın pigmentler melanin (kahverengi, siyah ve gri), karotenoid lipochromes (sarı, turuncu veya kırmızı) ve porfirinlerdir (kırmızı ve yeşil). Bu pigmentler, dermis tabakasında üretilir ve düzenli şekilde tüylerin yapısına katılırlar. 2122 Yapısal pigmentin bulunmadığı zaman, tüyün vakuollerinde ışığın dağılımı ile beyaz ve mavimsi renkler oluşur. Bazen de ışık, keratinin ardışık katmanlarında kırılma açısına göre değişen yanardönerlik ve metalik yansımalara neden olur. Çoğunlukla renkler, pigment ve yapısal renklerin karışımından meydana gelir. Örneğin Muhabbet Kuşundaki (*Melopsittacus* spp) yeşil, mavi ve sarı renk karotenoidlerin kombinasyonundan oluşur. Bazı durumlarda tüydeki pigmentler (özellikle melanin), bireyin daha dirençli olmasına yardım edebilir. Pek çok tür telek veya teleğin ucunda siyah renge sahiptir. Pigmentler termoregülasyona da yardımcı olurlar. Kuşlarda renklerin, gizlenme ve gösteri olmak üzere iki temel amacı vardır. Gizlenme renklerinin (gizlenme veya kamufle) önemli bir adaptif değeri vardır. Bu, açık zeminde yuvalanmak zorunda kalan (kocagöz, çulluk, ördek, sülün, orman tavuğu, çobanaldatan, tarla kuşu) türlerde oldukça belirgindir. Bu türlerde yumurta, civciv ve yetişkinlerde savunmaya yönelik renklerin muhteşem örneklerini görebiliriz. Kamuflaj veya gizlenme renklerine örnek olarak siluetin dağıtıldığı gölgelenme verilebilir. Bazen mevsimsel değişiklikler de görülür (*Lagopus spp.*). Papağan gibi tropikal ormanlarda yaşayanların oldukça göz alıcı gizlenme ve desenleri vardır. Bunlar korunma açısından ortama uyumlu olması gerekir. Balabanlar sazlıkları taklit etmek için gagalarını gökyüzüne doğru uzatırlar, bozkır kuşları gölgelerini gizlemek için yerde kendilerini düzleştirirler. Şekil 15'te balabanın (*Botaurus stellaris*) alandaki kamuflaj görüntüsü görülmektedir. Şekil 15. Balabanın sazlıklarda kamuflaj davranışı ( dreamstime.com/rarely-seen-photographed-american bittern-well-camouflaged-marsh-grasses-american-bittern-mimics-surrounding-image117021505 ) Bazen gizlenme renkleri, saldırgandan kaçmaktan (procryptic) değil ava daha kolayca yaklaşabilmek (anticryptic fonksiyonu) için kullanılır. Balıkçılın baş, boyun ve alt kısımların beyaz renkli olması bunun bir örneğidir. Diğer taraftan yanardöner (fanerik) renkler, kuşları daha göz alıcı yapar. Bu renkler kolonide üreme, alan işgali ve görsel iletişimde iş görür. Aynı bireyde gizlenme ve fanerik renkler birlikte bulunur. Fanerik renkler dinlenen bireyde görünmez ancak uçtuğu zaman görünür. Bunlar siyah ve beyaz renklerin karışımdan oluşan sinyal işaretidir. Uyarı olarak iş görür veya grupta tür içi tanımaya yardımcı olur. Siyah, beyaz ve parlak renkler, potansiyel avcıya, lezzetsiz olduğunu gösteren proaposematic özelliktedir.**İskelet** Uçmaya ve bipedal yaşama paralel adaptasyonun en iyi göstergesi iskelette görülür. İskeletin büyük bir kısmı indirgenmiş geri kalanı da kaynaşmıştır. Kemikler ince ve hafiftir. Devekuşu ve penguen gibi uçamayan kuşlar hariç diğerlerinde kemik iliği bulunmaz. Bazı uzun kemikler hava keseleriyle doludur (pneumatic). Kafatası oldukça basit ve parçalar birbirleriyle kaynaşmıştır. Bağımsız hareket edebilen çene sayesinde ağız genişçe açılabilir. Kaynaşmanın gerçek bir ekleme dönüşmesi, en güzel papağanlarda görülür. Kuşların gövdesi kısa olduğundan ağırlık merkezi ayaklardadır. Ayak üzerinde dururken omurga, insanlardaki gibi dikey değildir. Omurganın ortası oldukça serttir. Son gövde omuru, beldekilerin tümü, iki kuyruk sokumu ve kuyruk omurları birleşip tek bir kemiğe (synsacrum) dönüşmüştür. Tüneyen kuşlarda ağırlık omurgaya dağıtılmıştır. Uçan kuşlarda göğüs kemiği (sternum) büyüktür. Göğüs kemiği uçma kaslarının bağlanması ve yerleşmesine imkan veren bir karinaya (carina) sahiptir. Ayrıca köprücük kemiği, furcula veya lades kemiği V şeklindeki kaynaşmıştır. Hem karina hem de furcula özellikle uçamayan kuşlarda oldukça küçülmüştür. Kaburgalar tamamen kemikleşmiş, dorsal ve ventral segmentlere ayrılmıştır. Bunlar göğsün sağlamlığına katkı sağlar ve arka tarafta üst üste gelen kemiksi yapılarla desteklenir (Şekil 16). Şekil 16. İskeletin genel görünümü Kanatların distal kısımda çok fazla değişim görülür. Bilek kemikleri (metacarpal), kaynaşıp carpometacarpusu oluşturur. Sadece iki carpal serbesttir, biri ulna ve diğeri de radiusla eklemlidir. Pazı kemiğinin baş kısmı, göğüs kaslarının bağlanabilmesi için genişlemiştir (Şekil 17). 23Şekil 17. Kanat iskeletinin parçaları Leğen kemiğini oluşturan ilium, ischium ve pubis birbirleri ve synsacrumla kısmen kaynaşmıştır. Bu, yumurta bırakmaya imkan verir. Arka üyeler de değişikliğe uğramıştır. Bazı ayak bileği kemikleri (tarsal) tibia ile birleşip, kaval kemiğinden (fibula) genelde daha uzun olan tibiotarsusu oluştururlar. Diğer ayak bileği kemikleri birbirleri ve metatarsallarla kaynaşıp tarsometatarsusu (tarsus) oluştururlar. Ayakta dört parmak kemiği bulunur. Bunların birincisi iç parmak (başparmak) genelde arkaya dönüktür. Diğer üç parmak (II, III ve IV) öne dönüktür (Şekil 18). Şekil 18. Arka üyelerin iskelet yapısı **Kas Yapısı** Kaslar; uçma, bipedal yaşam, gövdenin hareketsiz ve kısalığından dolayı önemli değişime uğramıştır. Kaslar, göğüs kemeri ve leğen kemiği olmak üzere iki bölgede yoğunlaşmıştır. Sert ve hafif tendonlar ayağın uzak kısımlarına kadar ulaşır. Kas kütlesi, ağırlık merkezine yakın konumlanır. Uçuş esnasında kanatların aşağıya doğru iten ana kaslar pectoralistir (pectoralis major). Bu kaslar toplam ağırlığının yaklaşık %15.5'ini oluşturur (Şekil 19). Bunun altında sternuma bağlı olan supracoracoideus vardır. Ventralde yer almasına rağmen kanadın kaldırılmasında iş görür. Ancak, bu kaslar nispeten küçük ve aşağıda 24kalan ağırlık merkezine etkisi azdır. Arka üyelerin kasları daha az hacimli ancak karmaşıktır. Yerleri oldukça farklılık gösterir. Taksonomide değeri olan bir diğer yapı ise tendonlardır. Kuş, salyangoz kabuğunu tutarken veya parmaklarıyla teli kavrarken tarsusun arkasından geçen tendonlar gerilir. Bu, parmakların kasılmasına yol açar ve birey uyuyor olsa bile enerji harcamadan sağlam bir tutuşa imkan verir. Şekil 19. Ön üyelerdeki kaslar Göğüs kaslarının açık ya da koyu rengi, uçma kapasitesi hakkında bilgi verir. Kırmızı fibriller oksijene ihtiyaç duyar. Beyaz fibrillerde hızlı enerji üretilir ancak laktik asit üretildiğinden çabuk yorulmaya neden olur. Bu sebeple güvercin gibi kırmızı göğüs kaslarına sahip olan kuşlar uzun süre ve aralıksız uçabilirlerken tavuk gibi beyaz göğüs kaslarına sahip olanlar muhteşem uçuşa kalkarlar ancak çabuk yorulur. **Uçma Yeteneği** Uçma yeteneği birçok aktivitede kullanılır. Ancak, habitat tipi ve alandaki ekolojik şartlara bağlı olarak yüksek oranda enerjiye ihtiyaç vardır. Adaptasyonlar bu ihtiyacı karşılamaya yöneliktir. Kanat morfolojisi bunun ilk göstergesidir. Kanat şekli açıklık oranıyla ifade edilir. Kanat açıklığı, genişlik karesinin toplam alana bölünmesidir. Ayrıca vücut kütlesinin, kanat alanına düşen ağırlığı da dikkate almak gerekir. Kütle hacme göre üç boyutlu olarak artar. Bundan dolayı büyük kuşlarda kanat alanın fazla olması gerekir ve daha hızlı uçmak zorundadırlar. Bunlar havalanırken ve yere inerken zorlanırlar. Havalanırken yerde veya su yüzeyinde bir süre koşmak veya tünedikleri yerden kendilerini aşağıya doğru bırakmak zorundadırlar. Konarken bacaklar uzun veya parmakların arası perdeliyse ayaklar aşağıya doğru gerilir. Temelde dört tip kanat vardır (Şekil 20). Eliptik kanat: yuvarlaktır ve kanat açıklığı düşüktür. Dar alanda kolay manevra yaparlar. Ağaçkakan, çulluk, atmaca gibi türlerde görülür. Göçmen ötücüler daha sivri kanatlara sahip olma eğilimdedir. Yüksek kanat çırpma frekansına sahip olan bu kanat tipi, 25tavuklara özgüdür. Yüksek hız kanadı: kısmen kısa ve oldukça sivridir, hız elde edebilmek için hızla kanat çırparlar. Gökdoğan (*Falco peregrinus*) ve ördeklerin genelinde görülür. Uçuş esnasında hızla kanat çırpma ve güçlü göğüs kasları gerektirdiğinden çok fazla enerji harcanır. Açıklık oranı yüksek kanat: uzunluğu genişliğinden daha fazladır. Kanat yükü azdır. En az enerjiyle havada asılı kalmaya (atmaca, su kırlangıcı, çobanaldatan), tekrarlanan süzülme ve planör uçuşlarına yardımcı olur. Okyanus akıntısında uçabilen firkateyn kuşları bunun bir örneğidir. Hızla uçan Procellariiformes, dalga seviyesinde mükemmel bir şekilde süzülürler. Kırlangıç ve sağan kanatları bu kategoriye girer. Yaygın inancın aksine ebabiller fazla hızlı değildir, aksine böcek yakalarken, uyurken ve hatta havada çiftleşirken düşük hızlarda uçabilirler. Yivli süzülme kanadı: uzun, geniş ve dikdörtgendir. Hava türbülansını önlemek için, ardışık primerler arasında derin yivler bulunur. Isındıktan sonra yükselen hava akımlarını kullanan kartal, akbaba, leylek ve pelikan bu gruba girer. Şekil 20. Kanat tipleri Pufla kazı (*Somateria mollissima* 76 km/saat), ördek ve doğanlar en hızlı uçucudurlar. İnişe geçen bir gökdoğanın saatte 180 km'yi geçtiği belirlenmiştir. Tahtalı güvercin (*Columba palumbus*) ve deniz saksağanının (*Haematopus ostralegus*) hızı 50-60 km'dir. Geniş ve orta kanat büyüklüğüne sahip gümüşi martı (*Larus argentatus*) ve deniz kırlangıcı (*Sterna hirundo*) ile eliptik kanat yapısına sahip serçenin (*Passer domesticus*) hızı 30-40 km uçtuğu ayrıca karasağanın (*Apus apus*) hızı ise göç esnasında hızı 40 km, besin ararken 23 km olarak belirlenmiştir. Kanat çırpma sıklığı; balıkçıl, martı ve kargalarda saniyede 2-3, ördek, doğan, bataklık kuşu, güvercin ve birçok ötücüde 4-5'dir. Sinekkuşları (Trochilidae) saniyede 22-70 hatta 78 kez kanat çırpar. **Hareket** Karada hareket yeteneği oldukça farklılık gösterir. Karinası olmayanlarda arka parmak bulunmaz. Devekuşu koşarken saatte 50 km'lik hıza ulaşır ve ağırlığını orta parmağın üzerine verir. Karasal ötücülerin ön parmakları kısa, arka parmakları ise uzundur. İkisi öne ikisi arkaya bakan parmaklara sahip Guguklar ağaca tırmanır. 26Su kuşlarının bazı takımlarda ön parmakları birbirine bağlayan bir zar vardır (dalgıç, ördek ve martı). Bazılarında arka parmak ile ikinci parmak arasında fazladan bir zar bulunur (totipalmate). Etkili bir şekilde yüzebilmek için bacaklar arkaya doğru konumludur. Penguen, gibi türler, suda hareket ederken kanatlarını kullanır. Sukuşlarının vücudu karasal kuşlara göre daha uzundur. Dalan kuşlarda daha ağır ve daha az boşluk içeren kemikler ve indirgenmiş hava keseleri bulunur. Batağan ve karabataklar dengeyi sağlamak için kursaklarında çakıl taşır. Karabataklar örtü tüylerinde suyun kaldırma kuvvetini azaltmayı sağlayan özel dallara sahiptirler. Su basıncından korunmak için, kaburgalar genişlemiş ve göğüs kafesi güçlenmiştir. İmparator penguen, 18 dakikada 265 metre dalabilir. **Beslenme ve Sindirim** Gaga besinleri yakalama, ağaç gövdesine delik açma, çimleri yolma, havadan plankton yakalama, et parçalama ve çiçekten nektar emmeyi mümkün kılar. Çene kemikleri boynuzumsu bir kılıfa sahiptir (Şekil 21). Güvercin, yırtıcı ve papağanların üst çenesinde cere diye adlandırılan, diğer kısımlardan daha yumuşak olan yuvarlak proksimal kısım vardır. Burun delikleri bir bölmeyle ayrılmıştır. Ancak martı ve turnalarda bu yapı kaybolmuştur. Kivide burun delikleri, oldukça iyi gelişmiştir. Sümsük kuşlarında burun delikleri bulunmaz. Şekil 21. Gaganın yapısı Bazı gruplarda (devekuşu, pelikan, sümsük kuşu, leylek, ibis ve guguk kuşu) dil tam gelişmemiş ya da körelmiştir. Ancak, ağaçkakan ve sinek kuşunda oldukça uzun ve çıkıntılıdır. Dilin yüzeyinde diken, çengel, kıl ve ince kıl şeklinde kabarcıklar (papilla) bulunur. Ördek ve flamingolarda dil süzme aygıtıdır. Tohum yiyenlerde (Granivor) dil normalde etlidir, kabukların çıkarılması ve tohumların çevrilmesine yardım eder. Papağanların oldukça etli ve hareketlidir. Dil, ses çıkarmada (fonasyon) nadir kullanılır. Papağanlar bundan istisnadır çünkü kaslı dil insan seslerini taklit etme dahil çok karmaşık sesleri çıkarabilme yeteneğindedir. Salgı bezleri, besinleri kayganlaştırarak yutmaya yardımcı olur. Önce baş kısmından başlanıp pulların yatık olduğu yöne doğru yutulduğundan dolayı balıkla beslenenlerde (Piscivor) bu bezler indirgenmiştir. Bezler karınca ve böcek yakalamaya yardım ettiğinden ağaçkakan, sağan ve kırlangıçlarda daha fazladır. Collocalia cinsi kırlangıç 27yuvada materyali nerdeyse hiç kullanmadığından dolayı doğu mutfağında yenmektedir. Granivorların tükürüğünde sindirimi işlemini başlatan enzim olan amilaz bulunur. Yemek borusu oldukça uzun ve kaslıdır. Besinlerin biriktirilmesi, yavruların beslenmesi ve sindirilmeyen kıl gibi yapıların (pellet) fırlatılması açısından önemlidir. Besinleri depolamadan dolayı kursak, tavuk, güvercin ve bazı ötücülerde iyi gelişmiştir. Kursağın bir diğer özelliği de, güvercinlerde süt üretimidir. Kursak duvarından salgılanan besleyici bu salgı, memeli sütüne benzer bileşime sahiptir. Süt üretimi hipofizden salgılanan prolaktin hormonuyla başlatılır. Flamingo ve kral penguen de yavrularını benzer salgılarla besler. Mide iki kısımdan oluşur (Şekil 22); bezli bir proventrikülüs (gerçek mide) ve kaslı bir ventrikülüs (taşlık). Proventrikülüs karnivorlarda, bilhassa piscivorlarda daha iyi gelişmiştir. Granivorlarda oldukça önemli olan taşlık besinlerin ezilmesini sağlar. Meyveyle beslenenlerde (Frutivor) taşlık, neredeyse işlevini yitirmiştir. Şekil 22. Midenin kısımları İnce ve kalın bağırsak, kolon ve kloak olmak üzere kısımlara ayrılır (Şekil 23). Devekuşu, tinamous ve tavuk oldukça gelişmiş bir körbağırsağa sahiptir. Kloak; dışkı (feçes), üre ve genital ürünlerin toplandığı birbirini izleyen coprodaeum, urodaeum ve proctodaeum kısımlarından oluşur. Yavru kuşlarda memelilerin timüs bezine benzer önemli bağışıklık işlevine sahip bursa fabricus bulunur. 28Şekil 23. Kloakın yapısı Besin, sindirim siteminden çok kısa sürede geçer. Örümcek kuşu bir fareyi üç saatte, ötleğenler tohumları 15 dakika sindirebilir. Sakallı akbabanın bir ineğin omurgasını iki günde tamamen sindirdiği söylenir. Akbaba ve albatroslar günler hatta haftalar boyunca beslenir. Üreme döneminde Kral penguen 4 ay beslenmez. Sinekkuşları günde 1500-2700 çiçeğe konar. **Boşaltım Sistemi** Azotlu ürünlerin elimine edilmesi ve osmotik dengenin ayarlanması metanefroz böbrekle sağlanır. Mesaneleri olmadığından idrarı doğrudan urodeumuna aktarır. Nitrojenli atıklar ürik asit halinde atılır ve sudan tasarruf etmeyi sağlar. Memeliler 370 mg'lık nitrojeni dışarı atmak için 20 ml suya ihtiyaç duyarken kuşlarda bu miktar 1-2 ml'dir. Suyun geri emilimi kloak, kalın bağırsak ve kör bağırsakta olur. Bundan dolayı idrar, beyaz bir kıvamda bazen yarısı sulu bir şekilde dışkıyla dışarı atılır. Kuşların suyu çok nadir hatta hiç içmemesi şaşırtıcı değildir. Çünkü besinlerin doku ve metabolizmadan yeterince su elde ederler. Meyvecil, etçil ve böcekçil beslenenlerde bu durum daha çok görülür. Muhabbet kuşu (*Melopsittacus undulatus*), sadece tohumla beslenerek ve 150 gün boyunca su içmeden yaşayabilir. Osmotik denge tuz miktarıyla belirlenir. Düşük oranda bile olsa tuz, bazı kuşlarda öldürücüdür. Ancak tavuk, güvercin, papağan, ispinoz ve bazı kargaların düzenli olarak tuz alması gerekir. Deniz kuşlarında gözün üst tarafındaki çöküntüde tuz bezleri gelişmiştir (Şekil 24). Bu bezler deniz suyunun bile içilmesine imkan verir. 29Şekil 24. Martıda tuz bezi ve salgısı **Solunum Sistemi** Solunum sistemi yoğun metabolizmaya uyum göstermiştir. Göğüs kafesinin sert ve dar oluşu ayrıca diyaframın kaslı olmayışından akciğer, küçük ve kısmen hareketsizdir (Şekil 25). Şekil 25. Akciğer ve hava keseleri Ördeğin akciğeri vücudun yaklaşık %2'sini, hava keseleri %20'si kadardır (Şekil 26). Hava keseleri bronşiyal duvarların uzantısıdır ve bazı kemiklerin medular boşluğunu doldurur. Keseler ince yapılı olup ince elastik fibriller içerir. Ancak kas ve kan damarları çok azdır. Bu nedenle kasılamaz ve gaz değişimini sağlayamaz. Akciğer, solunum yüzeyinde sürekli temiz hava akışı sağlar. Yüksek verimli olmasının bir diğer sebebi yavaş nefes almalarıdır. Memeliler ortalama 2.9 kalp atışında bir kez nefes alırlarken, kuşlar 7.5 kalp atışında bir kez nefes alırlar. 30Şekil 26. Akciğer ve hava keseleri **Syrinx** Ses, syrinx'te üretilir. Akbaba, leylek ve deve kuşunda syrinx yoktur. Ses timpaniform zarda üretilir. Hava geçerken temas ettiği zarlar, farklı sesleri üretir. Oluşan ses, genellikle başka kısımlarda modifiye edilir. Ses repertuarı oldukça fazladır. Bazı türler 20 farklı ötebilir. Farklı ötüşler; iletişim kurma, ikaz, kavga, kur, beslenme ve diğer aktivitelerde kullanılır. **Dolaşım Sistemi** Kalp dört gözlüdür. Karıncık tamamen ayrılmış ve sadece bir aort kökü yayı mevcuttur. Vücut ve akciğer dolaşımı birbirinden ayrılmıştır. Kuşların sıcakkanlı olmasıyla ilişkili olan etkili bir sistem meydana gelmiştir. Memelilerden farklı olarak kuşlarda aort yayı sağda yer almaktadır (Şekil 27). Memelilerle kıyaslandığında kuşların kalbi 1.4-2 kez daha büyüktür ancak kalp ritmi daha yavaştır. Genellikle kalp büyüklüğü ile vücutla ters orantılıdır. Devekuşunda vücudun \%1'ini, sinekkuşlarının %2.7'sini oluşturmaktadır. Uzun mesafeli uçan kuşlarda kalp büyüktür. Soğuk bölgelerde ve yüksek rakımlı yerlerde yaşayanlar ılıman bölgelerdekilerden daha büyük bir kalbe sahiptirler. 31Şekil 27. Kalbin yapısı ve dolaşım sistemi **Göç** Diğer sınıflardan farklı olarak kuşların ilginç göç mekanizması vardır. 8 g ağırlığındaki küçük söğüt bülbülü, Alaska'dan Sahra Çölü'ne kışlamak için yaklaşık 10,000-13000 km'yi kat eder. Baharda üreme sahasına inanılmaz titizlikle geri döner. *Sterna paradisaea* Arktik ve Antarktika arasında 15,000 km'lik mesafeyi uçmaktadır. Göçmen kuşlar tarih öncesinden beri insanların ilgisini çekmiş ancak son 20 yılda özellikle halkalama teknikleriyle göçün temeli ve birçok türde göçün detayları anlaşılmıştır. Bazı populasyondaki belli bireyler göçer. Kız kuşunu harekete geçiren soğuk hava, su kuşlarını etkileyen uzun süreli kuraklık, tayga kuşlarını etkileyen besin miktarının aniden azalması, paçalı şahinin fıstık kabuğunu kıramaması, *Nyctea scandiaca* için kemirgenlerin azalması, kurak bölgelerde düzensiz yağışın yerli türleri etkilemesi gibi olaylar, ekosistemde düzenli olmayan değişiklerden kaynaklanır. Populasyonu etkilediğinden dolayı göç, düzenli ve tahmin edilebilirliğiyle karakterize edilir. Kuşlar üreme yerleriyle ekolojileri oldukça farklı kışlama alanları arasında hareket ederler. Sürekli veya geçici göçler farklı iki ekosistemden faydalanmayı sağlar. Bundan dolayı diğer hayvanlardan farklı olarak göç bireylerin yıl boyunca aktif olmalarını sağlar. Göç; kuzey, ılıman ya da tropikal bölgelerde enine olup dönüş aynı rotadan tekrarlanır. Kıyılarda kışlamak için kıtanın içlerine doğru, ovalarda kışlamak için dağlık bölgelere doğru olur. Göç; savanlarda kışlayıp ormanlarda üreyenler ve açık denizlerde kışlayıp tundralarda üreyen çulluklarda olduğu gibi habitatta belli değişimleri de içerir. Palearktikte üreyip kışı farklı yerde geçirenlerin %40 civarında ve Afrotropikal bölgede kışlayanların 5 milyar birey olduğu hesaplanmıştır. Nearktik-Neotropik göç sistemi ise muhtemelen bundan farklı değildir. Birçoğu bulundukları zoocoğrafik bölge içinde göçer. Bunlardan belli oranda göç etmeyen boreal türlerin sayısı oldukça azdır. Kanada'da 160 ötücü türden yaklaşık 120'si kışlamaya gider. Yerli ve göçmen oranının değiştiği ve göçmenlerin farklı alanları gezdiği birçok tür kısmen göçmendir. Avrupa'nın tamamında görülen birçok tür, Kuzey Rusya'da tam, Orta Avrupa'da kısmen, Akdeniz ülkeleri ve İngiliz Adaları'nda yerli populasyonlara sahiptir. Göç ve türlerin beslenme şekli yakından ilişkilidir. Kış döneminde tohum, sürgün ve 32tomurcukla beslenenler, böcekçil beslenenlere göre daha az göçme eğilimindedirler. Her türün morfolojisi ve bundan kaynaklanan sonuçların uçma kapasitesiyle belli ölçüde alakası vardır. Normalde daha az göç edenlerde (Galliformes, ördek ve auk) kanat yükü daha fazladır. Yelkovan, yağmurkuşu, deniz kırlangıcı, sağan ve kırlangıç gibi göçmenlerde kanat uzun ve dardır. Süzülen leylek ve bazı yırtıcılarda kanat oldukça gelişmiştir. Uzun mesafede göçen Söğüt ötleğeninin kanadı, kısa mesafede göçen cifcaf kuşundan daha dar ve sivridir. Göçün riskleri fazladır. Göç sırasında; deniz veya çölü geçerken fırtına ve rüzgardan korunma, yüksek oranda predasyon riski ve varılan yerde yerli türlerle rekabet gibi zorlukların üstesinden gelmek gerekir. Ancak deneyimi arttıkça bunun avantajları da artar. Göçen türlerin çoğu tropikal gruplardır. Bu, üremek için ılıman ya da kuzey bölgelere göç edenlerin tropikal orijinli olduğu gösterir. Bu alanlar, bahar ve yazın yüksek mevsimsel, esnek ve güçlü ekosistemlere sahiptir. Burada kuşlar daha az rekabet eder, beslenirken gün ışığından daha fazla faydalanır, yuva yeri daha fazladır ve predasyon oranı düşüktür. Kısmi göç eden kuzey kökenliler kışlama yerlerinde önemli avantajlar elde ederler. Kuzeydeki türlerin bir kısmı göçmezken bir kısmının göç etmesi yerli olanların üreme başarısını arttırmasıyla açıklanabilir. Bunlar, önceden iyi üreme yerlerini kontrol edebilir ve kışın göç etmeyerek aşırı riski telafi ederler. Erkeklerin dişilerden daha az yol kat etmesi Avrupa'da cifcaf ile Kuzey Amerika'nın Junco hyemalis örneğinde açıkça görülmektedir. Bu sebeple ölüm riski fazla olmasına karşın genelde göç edenler, yerli olandan daha fazla üreme başarısına sahiptir. Soğuk yerlerdekilerle karşılaştırıldığında yaşamsal açıdan daha iyi olsalar da üreme başarıları daha düşüktür. Göç davranışında en önemli faktör, kışın yaşam ve besin miktarıdır. Bazen iyi bazen de olumsuzlukla karşılaşılması sadece besin kıtlığından kaynaklanmadığı için besin azlığı, göç etmenin tek sebebi olamaz. Göç edenler, farklı dış faktörlerle gelişen içsel yıllık ritm olan genetik bir programa maruz kalırlar. Bunların en önemlisi ışık periyodudur. Ancak diğer faktörler (sıcaklık, rüzgar ve bulut) zamana bağlı uyum yeteneğini aksatır. Uzak yerlere göçenlerde ilk sinyal, prolaktin hormonunun sebep olduğu besin tüketimindeki artış, deri altı, kas ve karın boşluğunda önemli ölçüde yağ depolanmasıdır. Yerli türlerde depoladıkları en fazla yağ toplam ağırlığın %3-5, kısa mesafeli göçenlerde \%13-25 ve uzun mesafeli göçenlerde %30-47 kadardır. Yağlar enerji ve su deposu olarak kullanılır. Vücutlarının yaklaşık %40'ını yağ depolayan küçük kuşlar, beslenmeden 2500 km'lik bir mesafeyi 100 saatte uçabildiği, ağırlığını 50'den 110 grama çıkararak elde ettiği enerjiyle dağ kum kuşunun durmaksızın 3000-4000 km'ye uçabildiği belirlenmiştir. Göçü başlatma ve sürdürmede günlük ritim aktivitelerinde davranış değişimleri görülür. Tutsak kuşların kafesin bir köşesinde durması, zıplaması ve durmadan kanat çırpması göç huzursuzluğudur. Türlerin göç rotası ve hareketleri farklıdır. Gece, gündüz, tek başına, sürü halinde, alçak ve yüksek irtifada uçmalar görülür. Dinlenirken yağ depolarını yeniden doldurmak için beslenirler. Çamurcun, su tavuğu ve ördekler gece göçer. Sağan, kırlangıç ve süzülen leylek, pelikan ve yırtıcılar gündüz uçar. Süzülerek uçanlar kıyı ve karasal ipuçlarını veya akıntıyı takip ederler. Gündüz (Diurnal) göçmenleri güneşin durumuna göre yönlerini bulurlar. Güneşin durumu gündüz değiştiğinden, gerçek bir yol gösterici olarak içsel biyolojik saat kullanılır. Gece göçmenleri, yıldızları bilir ve konumundan faydalanır. Bulutlu havada dünyanın manyetik alanını (jeomanyetizm) da kullandıkları deneylerle gösterilmiştir. Kısa mesafeli göçte, yer işaretlerini tanıma yeteneği önemlidir. Turna, kaz ve leylek gündüz göç ederken kıyı, dağ, önemli nehir ve hatta şehirler gibi coğrafik özellikleri öğrenirler. Procellariiformes takımının bireyleri koklama duyusunu kullanarak yuva yerini belirler