Temizlik Ürünleri ve Kullanımı PDF

 Hijyen, sağlığa zarar verecek ortamlardan korunmak için yapılacak uygulamalar ve temizlik önlemlerinin tümüne denir.  Bilimsel bir yaklaşım olarak algılanmalı ve ciddiyetle uygulanmalıdır.  Başta kişinin kendi sağlığı olmak üzere başkalarının da sağlığını korumanın en önemli aracı hi...

 Hijyen, sağlığa zarar verecek ortamlardan korunmak için yapılacak uygulamalar ve temizlik önlemlerinin tümüne denir.  Bilimsel bir yaklaşım olarak algılanmalı ve ciddiyetle uygulanmalıdır.  Başta kişinin kendi sağlığı olmak üzere başkalarının da sağlığını korumanın en önemli aracı hijyen ve temizliktir.  Temizliğin genel bir tanımını yapmak gerekirse “yüzeylere kimyasal ve mekanik olarak zarar veren ve estetik görünümü bozan her türlü etkenin uzaklaştırılması işlemi”dir.  Çağdaş toplumlarda kişisel temizlikte kullanılan ürünlerin başında su ve sabun gelmektedir.  Sabunun hafif ve güzel kokusu hep temizliği ve saflığı hatırlatmış, dolayısıyla sabun temizliğin simgesi olmuştur.  Deterjan,şampuan,dişmacunu,deodorant ve kozmetik ürünleri ilk akla gelen temizlik ürünlerindendir.  Temizlik Ürünlerinin Fiziksel ve Kimyasal İşlevlerine Göre Sınıflandırılması  Çözücüler:Soda,su,benzin.gazyağı,alkol  Temizleyiciler:Sabun ve sentetik temizleyiciler(deterjan).  Ovucular ve emiciler:Tuz,ovucu tozlar,talk pudrası vb.  Alkaliler:Amonyak,karbonat,soda vb.  Asitler:Limon suyu,sirke,okzalik asit,tartarik asit,tuz ruhu.  Ağartıcı ve dezenfektanlar:Hidrojen peroksit(oksijenli su),klorlu ağartıcılar(çamaşır suyu),naftalin vb. 3NaOH + (C17H35COO)3C3H5 3 C17H35COONa + C3H5(OH)3 Kostik asit Gliseril stearat Sodyum stearat Gliserin (C17H35COO)3C3H5 +3H2O C17H35COOH + C3H5(OH)3 Gliseril stearat Su Stearik asit Gliserin C17H35COOH + NaOH C17H35COONa + H2O Stearik asit Kostik soda Sodyum stearat Su  Sabun yapısında sodyum sitrat (C17H35COONa)bileşiği vardır.  Sitrat iyonu uzun bir hidrokarbon ağına sahiptir.  Apolar olduğu için polar olan suda çözünmez.  (Polar maddeler polar maddeler içinde,apolar maddeler apolar maddeler içinde çözünürler)  Sitratta bulunan karboksil grubu(COO-),Na+ve K+ iyonları ise oldukça polardır.Sabun içersinde çözündüğünde,sabun molekülleri,su yüzeyinde bir tabaka oluştururlar.  Bu tabakada molekülün apolar kısmı suyun yüzeyine yerleşir,polar kısmı ise suyun içine doğru sarkar.  Bu şekilde sabun molekülleri gruplaşarak kolloidal partikülleri oluştururlar.Bunlara misel adı verilir.  Misellerin apolar kısmı yağ moleküllerini,polar kısmı ise su moleküllerini çekerek su ve yağ moleküllerine dayanıklı bir emülsiyon oluştururlar.  Sabunlar sert sularda bulunan kalsiyum, magnezyum ve demir iyonlarıyla çözülmeyen tuzlar oluştururlar.  Sabun iyi bir temizleme maddesi olduğu halde, sert sularda kullanıldığında etkinliği azalır.  Suyun sertliği, genelde içindeki kalsiyum, magnezyum, demir ve manganez gibi mineral tuzlardan kaynaklanır.  Sodyum karbonat  Koruyucular  Silikatlar  Boyar Maddeler  Parfümler Sabunlar kullanılan yağ asitlerinin içeriğine ve kullanım alanlarına göre sınıflandırılırlar. Örmeğin; Katı sabun, yumuşak sabun, Çözücü sabun,tıbbı sabun ,metal sabun,pul sabun, toz sabun,ponza sabunu diğer sabun çeşitleridir Sert Sabun (Sodyum Sabunu) Yapısında tek ve çift bağlı yağ asitleri veya gliserid bulunmaktadır. Kehribar renginde yarı saydamdır. Yumuşak sabunu (Potasyum Sabunu\ Arap sabunu) Arap sabunu;potasyum sabunu veya yumuşak sabun olarak da adlandırılır. Evlerde ve sanayide sıklıkla kullanılır Palmitik,stearik veya oleik asidin potasyum/sodyum tuzları sabun yapımında kullanılan yağ asitleridir.  1. Bitkisel ya da hayvansal yağlardan elde edilirler.  2.Doğal olduklarından,insan vücuduna etkileri yok denecek kadar azdır.  3. Yapıları doğal yollarla kolaylıkla parçalanırlar.  4. Su kirliliğine sebep olmazlar.  5. Çevreye zararları yoktur.  6. Zamanla temizleme gücünü kaybederler  7. Sert sularda bulunan metal iyonlarıyla çökelek oluştururlar.  8. Kıyafetlere zararları vardır.  9.Sıcak sularda daha etkili temizlerler  10.Binlerce yıldır kullanılmaktadır. Deterjan suyun yüzey gerilimini azaltarak sabun gibi temizleme özelliği ve becerisi olan kimyasal maddelere verilen addır. Deterjan yağ asitlerinden değil petrol ürünlerinden elde edilir. Deterjanların en önemli özelliği sert sularda bile köpürmesi ve yüzeylerdeki kir ve lekeleri temizlemesidir.  1. Petrol türevlerinden sentetik olarak elde edilirler.  2. İnsan vücuduna tesir ederler.  3. Kolay kolay bozunmazlar.  4.Su kirliliğine sebep olurlar.  5. Çevre kirliliğine sebep olurlar.  6. Değişik amaçlar için özel formülleri vardır.  7.Sert sulardaki iyonlardan çok az etkilenirler.  8.Soğuk suda bile iyi temizlerler.  9. Kıyafetleri fazla yıpratmazlar.  10. son 50-60 yıldır yaygın olarak kullanılmaktadır  Deterjanlar, sabun dışındaki maddeleri içine alan ve sentetik olarak üretilen temizlik ürünlerini kapsamaktadır.  Deterjan, yüzey aktif özelliğinden dolayı temizleme işlemi yapabilen ve içinde ayrıca yıkamaya yardımcı kimyasal maddeleri de bulunduran üründür.  Deterjan molekülünde suda çözünen bir grup ile suda çözünmeyen ikinci bir grup bulunur. Suda çözünen gruba hidrofilik, çözünmeyen gruba ise hidrofobik denir. Suda çözünmeyen grup (hidrofobik) bir yağ asidi olabileceği gibi, alkil benzen veya yağ alkolleri gibi daha uzun karbon zincirleri de olabilir. Suda çözünen grup (hidrofilik) ise bir sülfo grubu (–SO3Na; –OSO3Na veya; –COONa) veya uzun bir etilen oksit zinciri olabilir. Genellikle hidrofilik grup su moleküllerine, hidrofobik grup ise kirlere veya dokuma elyafına bağlanır. Bu nedenle kir parçacıkları deterjan molekülleri tarafından sarılmış olur.  Sudaveya sulu bir çözeltide çözündüğünde yüzey gerilimini etkileyen (çoğunlukla azaltan) kimyasal bileşiklerdir. Yüzey aktif maddeler aynı zamanda iki sıvı arasındaki yüzeylerarası gerilimi de etkiler. Lineer Alkil Benzen(LAB)  Yüzey aktif maddesi olarak deterjan üretimine katılan LAB:  Bir alkan molekülünden bir hidrojen atomunun koparılmasıyla türeyen ve genel formülü, CnH2n+1 olan tek değerli gruptur.  Yüzey aktif maddesi Lineer alkil benzen (LAB) ve benzeri yapıda olan deterjanlar su ve toprakta daha hızlı biyodegredasyona uğradığından deterjan üretiminde önemli yer tutmaktadır.  Örneğin A.B.D 1963 yılından bu yana LAB dışında yüzey aktif maddenin deterjanlara katılmasına izin vermemektedir.  Lineer Alkil Benzen Sülfonik Asit  (LABSA)  Petrol yan ürünü olup, deterjanda temizlemek amaçlı kullanılan yağ sökme gücü yüksek,anyonik yüzey aktif maddedir.  Kükürdün SO’e dönüştürülmesinden sonra Linear Alkil Benzen (LAB) ile reaksiyona sokularak sülfatasyonu ile elde edilir. Formülü: CH3(CH2)11C6H4S03H’dir.  Enzimler:  Bazı kirlerin parçalanıp, temizlenmesini sağlayan önemli bileşenlerdir. Temizlenemeyen bir protein lekesinde milyonlarca bakteri oluşabilmektedir.  Çimen, kan, kakao, süt, yumurta sarısı ve mürekkep lekesinin üzerinden zaman geçmiş ise normal temizleyiciler ya hiç uzaklaştıramaz ya da zor uzaklaştırır.  Suda çözünmeyen bu maddeler enzimler sayesinde suda çözünebilir veya su geçirebilir duruma gelir. Kumaşın renk kalitesini bozmaz.  Proteolit ve amilaz en çok kullanılan enzimlerdir.  Enzimler, düşük sıcaklıklarda daha iyi iş gördüğü için ısıdan tasarruf sağlarlar. Yıkamadan sonra kalan fosfatları uzaklaştırmada da etkilidirler. Biyolojik olarak parçalanabilirler. Enzimler sürekli kullanıldığında alerji yapabildiği için, kontrolsüz kullanımı sakıncalıdır. Gözleri, deriyi ve cildi tahriş edebilirler.  Avrupa’daçok uzun zamandan beri kullanılmakta olan enzimler, 1982 yılında SSYB’den alınan izinle yurdumuzda da kullanılmaya başlanmıştır. Amerika’da deterjanlara %0.25-0.5, Avrupa’da ise %0.7- 1.2 oranında katılırlar.  PROENZİM, (eş anlamı zimojen), katalizleyici olmamalarına karşın canlının vücudunda enzimlere özellikle de proteinlerin yıkımıyla ilgili tepkimeleri katalizleyen enzimlere dönüştürülen proteinlerdir.  Son zamanlarda deterjan üretiminde pro- enzimler kullanılmaktadır.  Sabun doğal yağ asitlerinden üretilir.Buda insan besin kaynağının yanlış tüketimi demektir.  Deterjanlar ise sentetik olarak üretildiklerinden bu sakıncayı taşımazlar  Deterjanlar az miktarları ile temizleme işlemini yaparlar.Bu özelliğinden dolayı sabunlara göre daha ekonomiktirler  Deterjanın diğer bir özelliği de eşyayı ıslatma ve etkileme özelliğidir.  Çamaşır Suyu  Çamaşır suyu, çamaşırları ağartmak ve mikropları öldürmek amacıyla kullanılan kimyasal bir maddedir. Bilinen kimyasal çamaşır suları ( beyazlatıcılar, ağartıcılar) hidrojen peroksit içere “sodyum hipoklorit((NaOCl) ” (klorlu oksijenli çamaşır suyu) veya peroksit bulundurmayan sodyumperkarbonat gibi bileşiklerdir.  Çamaşır suları ikiye ayrılır:  Klorlu çamaşır suları  Oksijenli çamaşır suları  Çamaşır suyunun etken maddesi olan sodyum hipoklorit oranı %5.25 ‘tir. Sanayide daha yoğun tipleri de kullanılmaktadır. Evde kullanılan çamaşır suyu ve hipoklorit, çamaşırları beyazlatmak, kirleri çıkarmak ve mikropları arındırmak için kullanılır.  Oksitleyiciçamaşır suları hücre zarlarına ve hücre proteinlerine etki ederek mikropları öldürür. Çamaşır sularının amonyak içeren temizleyicilerle karışımı zehirli klor gazları çıkarabilir ve azottriklorit denilen bir patlayıcı oluşturabilir.  Çamaşır Sodası Diğer adı sodyum karbonat olan çamaşır sodası (Na2CO3) hafif bir soliddir. Soda orta derecede çözünür. Genellikle %99.3 Na2CO3 içerir.. Yumuşatıcılar Yıkama esnasında çamaşırlarda oluşan sertlikleri giderirler. Çamaşırdaki elektriklenmeyi önleyerek yumuşaklık ve kayganlık verir,ütülemeyi kolaylaştırırlar. Yapılarında %15-25 yağ asidi kondenzasyon ürünleri noniyonik emülgatör ya da noniyonik dispergir madde, yağ asidi esterleri ve mumları bulunmaktadır.  Bulaşık Deterjanları  Yapılarında LABSA, kostik soda, magnezyum (katı halde), cosmacoll, formaldehit ve esans bulunmaktadır. Kıvam vermek için magnezyum, dayanıklılığın korunması için ise formaldehit ilave edilir. LABSA ve kostik nötrleşmeyi sağlar.  Tuz Ruhu  Hidroklorik asit tuz ruhu olarak bilinir, oldukça aşındırıcı çürütücüdür. Kuvvetli bir asittir. Alkolde çözünür. En çok %38’lik derişimdedir. Kireçlemeyi önleyici özelliği vardır. Banyo ve lavabo temizliğinde kullanılır. Cam-Sil  Yapısında saf alkol, formaldehit, fornalit- P, esans, boya bulunmaktadır. Formaldehit köpürmeyi önler. Fornalit-P yüzey temizliğinde önemlidir.  Por-Çöz  Nitrikasit(HNO3), ve su karışımıdır. Pas ve kireç çözcü olarak kullanılır.  Kir-Çöz  Yapısında berol-9, berol-2, LS-6, LABSA, bir miktar kostik, LDV ve esans bulunmaktadır. Yağ çözücüden daha kıvamlı bir yapısı vardır. Halı, koltuk, tül, perde temizliği için kullanılır. Kullanılan maddelerin hepsi temizlemede görev alır.  Yağ Çözücüler  Yağ çözücü yapımında, kullanılan kimyasal maddelerin sırası önemlidir. İlk olarak bermacoll suda çözünür. Daha sonra kostik ilave edilir. Kostik, temizleme gücünü artırır. Yağ-Çöz yapımındaki en önemli nokta, ürünün kıvamının ve berraklığının ayarlanmasıdır.  Deterjanın En Önemli Kullanım Alanları  Deterjanlar, metal ve demir endüstrisinde temizleyici ve paslanmaya karşı yumuşatıcı olarak kullanılır.  Emilsüyon ve pasta üretiminde kullanılır.  İnşaat tozlarının yoğunlaştırılıp yere çökmesinin sağlanmasında kullanılır.  Margarin üretiminde kullanılır.  Deri ve lastik sanayinde yumuşatıcı ve esneklik verici bir madde olarak kullanılır.  Diş macunu ve şampuan üretiminde kullanılır.  Kuru temizleme çözücülerinde kullanılır. Zehir danışma hattı numarası nedir?  Zehir danışma hattı numarası 114  temizlik malzemelerinden herhangi birinin yanlışlıkla içilmesi halinde zehirlenmelere karşı derhal doktora başvurulması (114) ve bu tür kazalardan korunması amacıyla özellikle çocukların erişemeyecekleri yerlerde muhafaza edilmeleri gerekmektedir.  Çamaşır Suyu Ve Bunun Gibi Maddelerin Zararlı Etkilerinden Korunma  Çamaşırları temizlemek ve beyazlatmak amacıyla kullanılan ve buharlaşarak solunum havasına karışabilen hipoklorit solunum yollarında son derece kuvvetli irritan (tahriş edici) etkinliğe sahip maddelerden birisidir.  çamaşır suyu gözler ve deri için de tahriş edicidir, koroziftir  Bugibi zararlı etkilerinden tüketicinin korunması amacıyla, Sağlık Bakanlığınca tespit edilen ve aşağıda yer alan uyarıların üreticiler tarafından ambalaj/etiketleri üzerine yazılması zorunlu hale getirilmiştir:  DİKKAT: Gözler ve deri için tahriş edicidir. Temas halinde bol su ile yıkayınız. İçildiği takdirde zehirlidir. Derhal doktora başvurunuz. Kapalı yerlerde uzun süre solumayınız. Kezzap, tuz ruhu gibi asitli maddelerle karıştırılması zehirli gaz çıkışına yol açar. Çocuklardan uzak tutunuz. Parfüm katılmış olması yukarıdaki zarar ve tehlikeleri kesinlikle önlemez.  Tuz ruhu, Hidroklorik asit içermesi nedeniyle cilt, göz, solunum yolları üzerinde olumsuz etkiye sahiptir. Çocuklardan uzak tutulmalıdır. Cilt ve göz ile temas ettirilmemelidir. Orijinal ambalaj (cam, plastik) içinde iken su ile seyreltme yapılmamalıdır. Kullanım sırasında uzun süreli solunmasından kaçınılmalıdır. Yanıcı ve parlayıcı maddelerden uzak tutulmalıdır.  Özellikle, toplumumuzda yaygın olarak tuz ruhu ve çamaşır suyu birlikte temizlik amaçlı kullanılmakta olup, bu iki mamulün karışması zehirli gaz çıkışına sebep olmakta ve kişilerin zehirlenmesine yol açmaktadır. HCl(aq) + NaOCl (aq)→Cl2(g)+NaOH(aq)  Bu gibi durumlarda yapılacak şey hastayı maruz kaldığı bölgeden uzaklaştırmak ve temiz havaya çıkarmaktır  ÇAMAŞIR SUYU NaClO (Sodyum hipoklorit)) Kezzap Tuz ruhu HNO₃ HCl “zehirli klor gazı  Deterjan Kullanımında Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar  Deterjan daima temiz suya konulmalıdır.  Deterjan eklenen suya başka bir deterjan, ağartıcı ya da dezenfektan asla eklenmemelidir.  Mümkün olduğunca sıcak su kullanılmalı, elin dayanma sıcaklığının üstünde ise eldiven kullanmalıdır.  Tarifede belirtilen miktar kadar deterjan kullanılmalıdır.  Deterjan mutfakta gelişigüzel bırakılmamalıdır.  Deterjan kullanılmadığında temiz ve güvenli bir yerde saklanmalıdır ( En uygun yer temizlik odası olarak kullanılan odada dolap içindir )  İçinde deterjan eritilecek kap, kova vb daima çok temiz tutulmalıdır.  Elde yıkamaya uygun deterjan elde, makinede kullanmaya uygun deterjan makinede kullanılmalıdır, aksi durumlar son derece sakıncalı olduğu unutulmamalıdır.  KAYNAKLAR  Akyıldız, E., Renkligül, G., Deterjan Yapılışı ve Kalite Kontrol Yöntemleri, T.C. Süleyman Demirel Üni., Fen Edebiyat Fakültesi, Kimya Bölümü, Isparta, Sayfa:1-17, 2000  Arabacı, A., Atav, R., Korkmaz, A., Kumbasar, P., Öktem, T., Yurdakul, A., Boyama İşlemlerinden Sonra Kullanılan Tekstil  Kimyasallarının ve Diğer Terbiye İşlemlerinin Haslık Özellikleri Üzerine Etkileri, T.C. Ege Üni., İzmir, Sayfa:1-5, 2003  Durmuşkahya, C., Kül ve Sabun, Bilim ve Teknik Dergisi, Sayfa: 96, Kasım, 2005  Gültekin, B.C., Yükseloğlu, M.S., Oksijen Bazlı Ağartıcı Temizlik Maddelerinin Pamuklu Kumaşlardaki Sararma Üzerine Etkisi, http://mimoza.marmara.edu.tr/~cgultekin/sar%FDmaraton.pdf  http://temizlik.blogspot.com/2007/04/temizlik-kavram-ve- temizlik-hakkında.html  http://temizlik.blogspot.com/search/label/Ayak%20Temizli%C 4%9Fi  http://wikipedia.org/wiki/Deterjan http://www.birseyogren.com/hakkinda/%C3%A7amasir-suyu/  http://www.kimyaturk.net/index.php?action=dlattach;topic=9 944.0;attach=5614  İzci, E., Doğal Zeolitlerden Deterjan Üretiminde Kullanılabilirliğin İncelenmesi, T.C. Osmangazi Üni., Fizik Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir, Sayfa:1-30, 1995  Kaçmaz, B., Sultan, N., Şanal, L., Dezenfektanların Mikroorganizmalara Karşı Etkiliğinin Temiz ve Kirli Yüzeylerde Değerlendirilmesi, Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi, Cilt 62, No 1, 2, 3 Sayfa: 55 – 58, 2005  Karagözlü, C., Karagözlü, N., Süt Endüstrisinde Deterjan ve Dezenfektan Kalıntılarının Önemi, Harran Üniversitesi Z.F.Dergisi, 2004  Kılıç, H., Özsoy, G., Yılmaz, V., Deterjan Teknolojisi, Mühendislik Fakültesi, Kimya Mühendisliği, Sayfa:12, 2004