Szata Roślinna Polski - Wykład 5a PDF

Szata roślinna Polski Renata Afranowicz-Cieślak Katedra Taksonomii Roślin i Ochrony Przyrody ul. Wita Stwosza 59, pok. C414 e-mail: [email protected]  Szata roślinna Polski 1. Charakterystyka warunków wodnych 2. Przegląd wybranych zbiorowisk roślinnych...

Szata roślinna Polski Renata Afranowicz-Cieślak Katedra Taksonomii Roślin i Ochrony Przyrody ul. Wita Stwosza 59, pok. C414 e-mail: [email protected]  Szata roślinna Polski 1. Charakterystyka warunków wodnych 2. Przegląd wybranych zbiorowisk roślinnych wodne szuwarowe solniskowe źródliskowe szuwarowe torfowiskowe wodne  Charakterystyka warunków wodnych Podział wód śródlądowych ze względu na trofię Oligotroficzne Mezotroficzne Eutroficzne Dystroficzne  Charakterystyka warunków wodnych Zbiorniki oligotroficzne - ubogie w sole mineralne - dobrze natlenione - barwa wody niebiesko-zielonkawa - duża przezroczystość wody  Charakterystyka warunków wodnych Zbiorniki mezotroficzne - pośrednie pomiędzy zbiornikami oligo- i eutroficznymi  Charakterystyka warunków wodnych Zbiorniki eutroficzne - zasobne w substancje odżywcze - mała przezroczystość wody - barwa wody zielono-żółta  Charakterystyka warunków wodnych Zbiorniki dystroficzne - woda kwaśna - ubogie w wapń i substancje odżywcze - duża ilość substancji humusowych - barwa wody brunatna  Charakterystyka warunków wodnych Czynniki wpływające na występowanie roślin wodnych: ruch wody - wody stojące lub wolno płynące głębokość wody – wraz z głębokością maleje ilość docierającego światła  Zbiorowiska wodne Formy życiowe roślin wodnych pleustofity – wolno pływające ryzofity – zakorzenione w podłożu  Zbiorowiska wodne KLASA LEMNETEA MINORIS zbiorowiska słodkowodnych drobnych roślin swobodnie pływających w mezo- i eutroficznych zbiornikach wód śródlądowych KLASA POTAMETEA zbiorowiska słodkowodnych makrofitów w mezo- i eutroficznych zbiornikach wodnych KLASA LITTORELLETEA UNIFLORAE zbiorowiska roślin wodnych w płytkich częściach mezo- i oligotroficznych jezior tzw. lobeliowych KLASA UTRICULARIETEA INTERMEDIO-MINORIS zbiorowiska roślin wodnych w płytkich dystroficznych zbiornikach na podłożu torfowym  Zbiorowiska wodne LEMNETEA MINORIS zbiorowiska słodkowodnych drobnych roślin swobodnie pływających - pospolite w wodach stojących i bardzo wolno płynących, mezo- i eutroficznych, o głębokości do 2 m - w sprzyjających warunkach zarastają całe powierzchnie zbiorników - występują w miejscach pozbawionych falowania i osłoniętych od wiatru  Zbiorowiska wodne LEMNETEA MINORIS zbiorowiska tworzone przez gatunki z rodzaju rzęsa oraz wolffię bezkorzeniową, spirodelę wielokorzeniową i salwinię pływającą Lemnetum gibbae Lemnetum trisulcae Rzęsa garbata Rzęsa trójrowkowa Lemno minoris-Salvinietum natantis Wolffietum arrhizae Wolffia bezkorzeniowa Rzęsa drobna Salwinia pływająca  Zbiorowiska wodne POTAMETEA zbiorowiska słodkowodnych makrofitów - tworzone przez rośliny zakorzenione na dnie i zanurzone w wodzie lub o liściach pływających po powierzchni  Zbiorowiska wodne POTAMETEA Nupharo-Nymphaeetum albae - pospolity w całym kraju - najlepsze warunki rozwoju ma w wodach eutroficznych, wypłyconych, o głębokości do 2 m - silnie rozwinięty system korzeniowy Grzybienie białe Grążel żółty  Zbiorowiska wodne POTAMETEA Nymphoidetum peltate - rzadkie w kraju - ciepłolubne zbiorowisko - bardzo żyzne płytkie zbiorniki - starorzecza, stawy rybne, jez. Druzno Grzybieńczyk wodny  Zbiorowiska wodne POTAMETEA Hydrocharitetum morsus-ranae - pospolite w całej Polsce - nasłonecznione i odsłonięte od falowania miejsca - wody silnie wypłycone, eutroficzne, o podłożu organicznym - brzegi jezior, torfowiska, rowy - ostatnie stadium roślinności wodnej, ustępujące w procesie sukcesji zb. szuwarowym Hydrocharis morsus-ranae Stratiotes aloides  Zbiorowiska wodne POTAMETEA Ceratophylletum demersi Elodeetum canadensis - pospolite w całej Polsce - występują na bardzo różnorodnych siedliskach - prawie jednogatunkowe fitocenozy Rogatek sztywny Moczarka kanadyjska  Zbiorowiska wodne POTAMETEA zbiorowiska rdestnic Potamogeton pectinatus Rdestnica grzebieniasta Potamogeton lucens Rdestnica połyskująca  Zbiorowiska wodne LITTORELLETEA UNIFLORAE zbiorowiska oligotroficznych jezior tzw. lobeliowych - największa koncentracja na Pojezierzu Pomorskim - fitocenozy ubogie florystycznie - tworzą rośliny zimozielone, o rozetowym wzroście Lobelia dortmanna  Zbiorowiska wodne LITTORELLETEA UNIFLORAE zbiorowiska oligotroficznych jezior tzw. lobeliowych Isoëtes lacustris Littorella uniflora  Zbiorowiska wodne LITTORELLETEA UNIFLORAE zbiorowiska oligotroficznych jezior tzw. lobeliowych Luronium natans  Zbiorowiska wodne UTRICULARIETEA INTERMEDIO-MINORIS - zbiorowiska roślin wodnych w płytkich dystroficznych zbiornikach na podłożu torfowym - w dolinkach i zagłębieniach w kompleksie torfowisk - w zbiornikach oligo- i dystroficznych - gatunki dominujące: Utricularia minor, U. intermedia, Sparganium minimum oraz mchy brunatne i torfowce Utricularia intermedia Sparganium minimum  Zbiorowiska szuwarowe PHRAGMITETEA - brzegi zarastających zbiorników wodnych, woda stojąca lub wolno płynąca, o głębokości nie przekraczającej 2 m - czynnikiem warunkującym ich powstanie jest dopływ powierzchniowy wód zalewających - zbiorowisko szuwarowe często dominacja jednego gatunku  Zbiorowiska szuwarowe Phragmition PHRAGMITETEA Magnocaricion szuwary właściwe szuwary wielkoturzycowe - zajmują miejsca często zanurzone - ziemnowodny trybu życia - na głębokościach do 150-200 cm - na powierzchniach zalewanych do 20 cm  Zbiorowiska szuwarowe PHRAGMITETEA, Phragmition szuwary właściwe Phragmitetum australis - bardzo pospolity na obszarze całego kraju - wody stojące i płynące, głównie mezo- i eutroficzne - dominuje trzcina pospolita, która ma szerokie spektrum występowania - wyróżnia się postać wodną i lądową zbiorowiska  Zbiorowiska szuwarowe PHRAGMITETEA, Phragmition szuwary właściwe Acoretum calami - dość powszechny na obszarze całego kraju od XVI w. - wody stojące i płynące, głównie mezo- i eutroficzne, o odczynie obojętnym lub zasadowym - częsty w sztucznych zbiornikach: sadzawki, stawy - zbiorowisko wybitnie nitrofilne i odporne na antropopresję, zwłaszcza zanieczyszczenie przez ścieki komunalne  Zbiorowiska szuwarowe PHRAGMITETEA, Phragmition szuwary właściwe Typhetum latifoliae Typhetum angustifoliae - pospolite na obszarze całego kraju - wody eutroficzne (rzadziej mezotroficzne) - miejsca do 1 m głębokości wody - miejsca do ok. 2 m głębokości wody  Zbiorowiska szuwarowe PHRAGMITETEA, Phragmition szuwary właściwe Scirpetum maritimi - wody zasolone, o odczynie lekko zasadowym - brzegi jezior, rowów oraz zatok nad morzem - udział w zbiorowisku gatunków szuwarowych i solniskowych - dominuje sitowiec nadmorski lub oczeret Tabernemontana  Zbiorowiska szuwarowe Inne szuwary właściwe z Phragmitetea szuwary właściwe Eleocharitetum palustris Equisetetum fluviatilis  Zbiorowiska szuwarowe Inne szuwary właściwe z Phragmitetea szuwary właściwe Sparganietum erecti Saggittario- Sparganietum emersi  Zbiorowiska szuwarowe PHRAGMITETEA, Magnocaricion szuwary wielkoturzycowe Caricetum acutiformis - najczęstsze na brzegach cieków i jezior - w formie enklaw występuje w obrębie fitocenoz olsowych lub łęgowych - siedliska wypłycone o głębokości wody do 0,5 m  Zbiorowiska szuwarowe PHRAGMITETEA, Magnocaricion szuwary wielkoturzycowe Caricetum paniculatae - najczęstsze na brzegach jezior i starorzeczy - siedliska przeważnie eutroficzne - struktura kępowa zbiorowiska - gatunki szuwarowe występują między kępami turzycy prosowej  Zbiorowiska szuwarowe PHRAGMITETEA, Magnocaricion szuwary wielkoturzycowe Iridetum pseudacori - dość częsty na terenie całego kraju - brzegi wód eutroficznych  Zbiorowiska szuwarowe Inne gatunki tworzące szuwary szuwary wielkoturzycowe wielkoturzycowe z Phragmitetea Caricetum distichae Phalaridetum arundianceae Caricetum rostratae  Zbiorowiska solniskowe THERO-SALICORNIETEA - siedliska obfitują w łatwo rozpuszczalne sole, głównie chlorki, węglany i siarczany - w formie szuwarowo-łąkowej lub murawowej  Zbiorowiska solniskowe nadmorskie: bagniste brzegi morskie, często miejsca zatorfione, znajdujące się pod wpływem słonych lub słonawych wód morskich, okresowo zalewane (woda przelewająca się przez wydmy lub tzw. cofka) śródlądowe: tereny naturalnie zasolone pod wpływem słonych źródeł i słonych wód wgłębnych, towarzyszących pokładom soli kamiennej  Zbiorowiska solniskowe - rośliny solnisk zwane są HALOFITAMI (SŁONOROŚLAMI) (dzięki wysokiemu ciśnieniu osmotycznemu soku komórkowego mogą pobierać z podłoża wodę zasoloną) - rośliny niewielkie, często o przyziemnym wzroście, zmniejszona powierzchnia liści lub liście gruboszowate - jak rośliny radzą sobie z nadmiarem soli?: gromadzą sole w tkankach, a pod koniec sezonu wegetacyjnego organy obumierają wydzielają nadmiar przez gruczoły znajdujące się na liściach mają silnie rozbudowaną tkankę wodną, stąd zachowują niskie stężenie soli w komórkach  Zbiorowiska solniskowe HALOFITY OBLIGATORYCZNE - występujące tylko na glebach słonych i wymagające do optimum rozwoju obecności soli w glebie Plantago maritima Babka nadmorska Aster tripolium Aster solny Glaux maritima Mlecznik nadmorski Spergularia salina Muchotrzew solniskowy  Zbiorowiska solniskowe HALOFITY FAKULTATYWNE - znajdują najlepsze warunki na glebach słonych, ale występują też na glebach nie zasolonych Trifolium fragiferum Koniczyna rozdęta Puccinelia distans Triglochin maritima Mannica odstająca Świbka nadmorska  Zbiorowiska źródliskowe MONTIO-CARDAMINETEA - rozwijają się na terenach zalanych dobrze natlenioną wodą - w naszym regionie występują na podłożu niewapiennym - pospolite na wysiękach i wilgotnych zagłębieniach śródleśnych w formie enklaw w kompleksie niektórych łęgów oraz olsu porzeczkowego  Zbiorowiska źródliskowe MONTIO-CARDAMINETEA - w górach bogate w mszaki - na niżu ubogie w mszaki, a reprezentowane przez swoistą kombinację gatunków roślin naczyniowych Cardamine amara Rzeżucha gorzka Chrysosplenium alternifolium Śledziennica skrętolistna  Torfowiska Cechy: - wysoki poziom wody (do 95% objętości) - słabe natlenienie - niska temperatura gleby produkcja > rozkład materii W warunkach silnego akumulacja podtopienia i deficytu tlenu obumarłe części roślin występujących na torfowiskach nie mogą ulec całkowitemu rozkładowi tlenowemu - odkładają się w postaci TORFU. Warstwa torfu przyrasta bardzo wolno - około 1 - 3 mm rocznie.  Torfowiska TORF Torf jest skałą osadową. Skład: - substancja organiczna: szczątki roślin + bezstrukturalna masa (humus) - domieszka substancji mineralnych (do 20%): piasek lub wytrącone związki żelaza  Torfowiska AKROTELM: - warstwa przypowierzchniowa - żywe rośliny i ich świeżo obumarłe fragmenty - zmienna zawartość wody - okresowe natlenienienie - obecne mikroorganizmy - początek procesu torfotwórczego KATOTELM: - martwy pokład torfu - stale wysycony wodą - brak tlenu - brak jest mikroorganizmów tlenowych, nieliczne mikroorganizmy beztlenowe  Torfowiska TORFOWISKA W POLSCE - zajmują około 4% powierzchni - koncentrują się w Polsce północnej (wpływ klimatu morskiego, urozmaicona rzeźba) - przewaga torfowisk małych (