Systematiek vh dierenrijk H1.docx

Systematiek vh dierenrijk: Hoofdstuk 1 Protozoa Inleiding Morfologie Kloppende vacuole 1 of meerder Neemt toe in volume Wordt leeggemaakt Osmoregelende functie Voedselvacuolen Voortbeweging Soms celomhullingen, soort schaal of skelet Voortbeweging Glijmechanisme Meestal met bewegingsorgan...

Systematiek vh dierenrijk: Hoofdstuk 1 Protozoa Inleiding Morfologie Kloppende vacuole 1 of meerder Neemt toe in volume Wordt leeggemaakt Osmoregelende functie Voedselvacuolen Voortbeweging Soms celomhullingen, soort schaal of skelet Voortbeweging Glijmechanisme Meestal met bewegingsorganellen: Blijvende aard: flagellen, ciliën Tijdelijke aard: pseudopodia (uitstulpingen van cytoplasma) Organellen hebben meestal nog een andere functie dan enkel voortbeweging: Vb voedsel (richting mond sturen), ademhaling, voortplanting Elke protozoa kan zich voortbewegen Flagellen & ciliën Door buizensys Cilium < flagel & cilia maken een andere beweging dan flagellen Cilia zijn korter & komen talrijk voor op het celopp Flagellen zijn lang & weinig talrijk Beide een grote variatie in bewegingsmogelijkheden Pseudopodia Cytoplasma uitlopers: ‘spieracitviteit’ Voedselopname Vers mogelijkheden: Autotroof Heterotroof Aprotroof (voedingsstoffen opgelost in het omliggende medium) Mixotroof (combo van auto- en heterotroof) Vr ons zijn de heterotrofe het meest interessant => parasieten Heterotroof: Door actieve filtering via voedselvacuolen Nutriënten door diffusie vanuit vacuole in cytoplasma Sommige vangen prooi via pseudopodia (schijnvoetjes) vb: Amoeben Voortplanting Aseksueel Door celdeling = ongeslachtelijke vp Vers mogelijkheden: Tweedeling (binaire fusie) Door lengteas Dwarsdeling Veeldeling (schizogenie) Eerst kernvermeerdering Dan uiteenvallen in dochtercellen De celkern blijft ve schizont deelt zich een aantal keer -> leidt tot zeer veel organismen (merozoieten) Knopvorming Inegale klieving Dochter als zwerfcel, moeder blijft Dochter moet metamorfoseren Sekueel Seksuele vp: geslachtelijke vp Afh vd omstandigheden Bevruchting: gameten met elkaar versmelten Vorming van gamontcel -> gameten De meest voorkomende bevruchtingsmethode is: Gametogamie of syngamie Gameten ontstaan in de gamont, zullen vrij zwemmend copuleren (versmelten) (macro- en micro gametocyten) Andere vorm van bevruchting: Conjugatie: speciale vorm bij vb Paremecium Geen gameetvorming Wel uitwisseling genmateriaal Onderverdeling Protozoa Eenvoudige versie: Volgens voortbeweging Flagellata: zweepdiertjes Amoebozoa: pseudopodiën (schijnvoetjes) Sporozoa: sporenvormers Cilliata: trilhaartjes De flagellaten 1 tot enkele flagellen Verliezen soms flagel & omringen zich dan met gelei, soms in kolonie Voortplanting door lengtedeling (zelden geslachtelijke vp) Enorme verscheidenheid in vorm, structuur & fysiologie Heterotroof (enkel parasitair), autotroof Zowel in zout/zoet water als in de bodem Parasieten bij mens & dier: Trypanosoma: extracellulaire bloedparasiet (sleeping disease) Met TSGH: Tse tse vlieg Leishmania: zit in de macrofagen Kan oa diepe huidzweren & aantasting organen geven Met TSGH: zandmugjes/vliegjes Je hond beschermen indien die mee op vakantie gaat (oa Zuid-Europa) Giardia Parasiet vd dunne darm Chronische diarree 2 stadia: Trofozoiet: parasietenstadium in de dunne darm -> tweedeling Stadium in de gastheer (zoogdier) Verlaten de gastheer: beperkte levensduur in de buitenwereld Cysten: infectieus stadium (veroorzaakt ziekte) Buiten in de gastheer -> wordt besmet via de fecale-orale weg Via voedsel, drinkwater, persoon tot persoon Lijkt op dubbele flagellaat met zuignap Giardia intestinales bij honden/katten: Probleem bij pups Behandeling: mediactie & hygiëne omgeving Trichomonas Geen cystevorming enkel trofozoiet stadium In darm of urogenitaal stelsel van vertebraten & invertebraten 4-6 flagellen undulerend membraan Axostyle met kleine doorn Trichomonas vaginalis: SOA Bij mannen vaak asymptomatisch Vrouwen: meeste problemen -> jeuk, geur, uitvloei Trichomonas gallinae of het ‘geel’: Bij duiven, kalkoenen in de mondholte Verder naar ogen, hersenen, lever… Besmetting via de mond (in drinkwater) Gele kaasachtige ophoping in de keel, duidelijk Duif kan weinig lucht inademenen: nauwe neusspleet & luchtpijpopening, slijm in bek, gezwollen & rood bekslijmvlies Amoebozoa (rhizopoda, sarcodina) Geen blijvende voortbewegingsorganellen Pseudopodia (voortbeweging & voeding) Voortplanting door twee- of meerdeling (zelden geslachtelijk) Heterotroof, autotroof (enkel parasitair) Dikwijls ‘skeletvorming’ Vb: Amoeba, entamoeba Amoeba proteus: Naakt, geen vaste lichaamsvorm In zoet & zout water, in de grond Velen parasitair Groot Lobvormige pseudopodia Carnivoor (eten andere protozoa, algen & bacteriën) Taai ectoplasma, vloeibaar korrelig endoplasma (= vloeibare binnenste gedeelte vh cytoplasma bij ééncelligen, is het buitenste laagje ve cel) Voedselvacuolen: verteringsprocessen Oplosbare nutriënten via diffusie naar cytoplasma Kloppende vacuolen: volume gaat omhoog -> inhoud naar buiten -> nieuwe vacuole (pomporgaan) Excretie van afvalstoffen door diffusie Duffusie: bij vers in concentratie leidt diffusie tot een netto verplaatsing van deeltjes van plaatsen met een hoge concentratie nr plaatsen met een lage concentratie Amoeba: O2 & CO2 uitwisseling ook via diffusie Voortplanting door celdeling, vanaf bepaalde grootte Meeste amoeben encysteren (niet bij amoebaproteus) In ongunstige omstandigheden Pseudopodia ingetrokken Afscheiden ondoordringbaar materiaal Zeer laag metabolisme Zeer resistent (droogte, warmte…) Entamoeba histolytica: Alle org hebben 1 of meerdere parasitaire amoeba (mens -> 6) Meest gevaarlijke Geeft amoebische dysenterie (reizigersdiarree, ernstige bloederige diarree) Vers vormen: Trofozoiet: niet infectieus stadium Cysten: infectieus stadium Overdracht van cysten via uitwerpselen/drinkwater/voedsel Slechte hygiënische omstandigheden Vooral in tropen Opgenomen cysten -> openbreken in dunne darm mens Gaten maken in epitheel darmwand -> in diepere lagen geraken & aantasten -> zweren -> diarree, braken Vanuit darm -> bloedbaan -> lever, longen, hersenen… -> dood Andere amoeben: Entamoeba coli: normale commensaal mens Ernstige infectie vh hoornvlies Bovenste, doorzichtige laagje vh oog Infectie veroorzaakt door het ééncellige MO acanthamoebe Acanthamoebe keratitis Komt voor in besmet water (in meren, zeeën, rivieren…) Wnr niet tijdig handelen => blindheid Zeldzaam & gevaarlijk Opletten met zachte lenzen Kans op infectie groter: zwemmen, douchen, in bad zitten met contactlenzen in Vastpakken van contactlenzen met ongewassen of natte handen Afspoelen vd lenzen met water en/of deze in water bewaren Niet verversen vd lenzenvloeistof E. bovis & E. suis Naegleria fowleri (hersenetende amoebe) Vrijlevende amoebe die vooral gevonden wordt in warme zoetwatermeren & rivieren Wordt door de neus geïnhaleerd & komt zo het zenuwstelsel binnen en vervolgens verspreid in de hersenen Sporozoa Allemaal parasitair: endoparasieten Sporenvorming: bevatten besmettelijke sporozoieten Meestal vd ene nr de andere gastheer via vectoren Afwisseling geslachtelijke met ongeslachtelijk vermenigvuldiging Classificatie 3 groepen: Coccidia Eimeria Isospora Toxoplasmose Neospora Cryptosporidium Haemosporidia -> parasiteert bloedcellen, vector: diptera/muggen Plasmodium Piroplasmidia -> parasiteert bloedcellen, vector: teken Babesia Coccidia: Eimeria & Isospora Coccidia -> ziekte noemt men: coccidiose Niet alle Eimeria soorten zijn ziekteverwekkend Schizogonie (asex) & gametogonie (sexueel) in darmepitheel Sporulatie (asex) buiten gastheer Oocyste: dubbele wand met 2 tot 4 sporocysten Onderscheid soorten door plaats van voorkomen in de darm, de vorm vd oöcyste & de gastheer Coccidia: Eimeria species Eimeria bovis, Eimeria zuernii: herkauwers Coccidiose doet zich vooral voor bij jonge kalveren & dieren met gestoorde immuniteit Symptomen: vermageren, diarree & soms sterfte Cyclus: Sporulatie/ sporogonie: buiten de gastheer (asexueel) Deling zygote -> oöcyste met besmettelijke sporozoieten Shizogonie of merogonie (asexueel) Sporozoiet -> trofozoiet -> schizont, splitst na deling in merozoieten (veeldeling) -> dringen de cellen binnen => gamonten Gametonie (sexueel) Macrogametocyt -> 1 macrogameet, microgameet -> vers microgameten (met 2 flagellen) -> geven na bevruchting een zygote Vertebraat (eindgastheer) Invertebraat (tssgastheer, vector) Eimeria tenella: In caecum/ blinde darm vd jonge kip Bloedingen in caecum Anemie & sterfte Ernst -> aantal parasieten Op 7 dagen oöcysten Infectie door besmet voedsel Coccidia: Cystoisospora Infectie: via de faeco-orale route door opname van gesporuleerde oöcysten Vermenigvuldiging vd intestinale stadia vindt intracellulair plaats in de dunne & dikke darm Vers dieren (vb: knaagdieren & herkauwers) kunnen fungeren als paratenische gastheer na orale opname van oöcysten Cystoisosporose gaat gepaard met diarree bij pups & kittens, in ernstige gevallen kan de faeces bloed bevatten & kan morbiditeit of mortaliteit optreden Toxoplasma gondii Is een obligaat intracellulair levend protozo Katachtigen als eindgastheer -> raken besmet door het eten van vlees met cysten of door infectieus oöcysten in te slikken Cyclus begint in darmcellen: Ontstaan gametocyten -> uit deze ontstaan nieuwe oöcysten die met ontslasting nr buiten worden getransporteerd Gametocyten -> oöcysten In de cellen vd darmwand vd kat ontstaan uit gametocyten nieuwe oöcysten die met ontlasting nr buiten worden getransporteerd Meestal te vinden in hart, hersenen, retina & spieren Alleen hier seksuele vpcyclus Alle warmbloedigen dieren als tssgastheer Infectieuze stadia: Cyste (vb: spieweefsel) Oöcyste Uitscheiding vr 2-3 weken (omgeving) Rijpen in 1 à 24 dagen Kunnen 1 jaar infectieus blijven (warm, vochtig) Tachyzoiet Besmetting bij niet ‘katachtigen’: opname oöcyste, eten besmet vlees of door placenta Uit oöcyste -> tachyzoiet Tachyzoiet gaat zich in de gastheercel delen (macrofagen) Gastheercel barst, tachyzoieten zoeken nieuwe cel Plots: tachyzoieten niet meer delen maar vormen cysten na migratie Veel trager metabolisme: bradyzoieten In de tssgastheer (kan mens zijn) komen er uit de oöcysten een soort banaanvormige eencellige vormen vd parasiet => tachyzoieten -> gaan zich door het lichaam nr alle weefsels verspreiden Door afweerreactie die in het lichaam optreedt, lopen deze tachyzoieten ergens vast & komt er een kapsel omheen Dit stadium noemt = bradyzoiet Deze vermenigvuldigen zich niet meer & blijven op hun plek Kunnen jaren tot levenslang overleven Als een tssgastheer een andere tssgastheer opeet (vb een vos een muis) dan worden deze bradyzoieten weer actief Worden weer tachyzoieten die zich in het lichaam vd volgende tssgastheer gaan verspreiden, net zolang tot ze ergens in het weefsel vastlopen Cysten van toxoplasma in: Uitwerpselen van katachtigen (oöcysten) Besmet vlees: varkens, schapen & geiten Besmetting door: Eten van besmet vlees Eten van groenten met oöcysten In de tuin werken Schoonmaken kattenbak Toxoplasma meestal asymptomatisch Afh vd locatie vd besmetting en de ernst vd schade door de cysten Abortus bij ooien & perinatale sterfte lammeren Bij jonge katjes: vaak zenuwsymptomen Bij zwangerschap beschadiging foetus: doodgeboorte, abortus, afwijkingen (lever, zenuwstelsel) Vaak zonder symptomen -> invloed op het gedrag? Ratten met toxoplasmose worden makkelijker door katten gevangen doordat ze de katten in sommige gevallen zelfs opzoeken Mensen met toxoplasmose blijker vaker risico’s in hun leven ye nemen, hun reactiesnelheid vertraagt + maken meer kans op ongelukken in het verkeer Transmissieroutes dieren: Katten besmet door Het eten van weefselcysten in prooidieren of vlees Kunnen ook congenitaal (via melk of transplacentaal) met tachyzoieten worden besmet Hoewel katten minder gevoelig zijn, kunnen ze worden geïnfecteerd door orale opname van infectieuze oöcysten Tssgastheren (koeien, schapen) kunnen worden geïnfecteerd wnr zij grazen op een weiland met oöcysten waar katten defaeceren Tssgastheren besmetten elkaar niet verder Cryptosporidium Landbouwhuisdieren, vooral herkauwers, & de mens zelf vormen een belang bron van besmetting Sommige cryptosporidium soorten besmetten alleen dieren, sommige soorten besmetten alleen mensen & sommige zowel dier als mens Vooral jonge dieren met diarree scheiden oöcysten uit De oöcysten van Cryptosporidium zijn zeer resistent tegen allerlei weersinvloeden & ontsmettingsmiddelen vb chloor Zo kan je op veel manieren besmet geraken Wnr mest/ontlasting van besmette dieren of mensen in zwemwater terecht komt -> kan iemand besmetting oplopen als diegene dat water binnenkrijgt Alle manieren waardoor een mens in aanraking komt met besmette mest/ontlasting kunnen leiden tot een infectie, ook al is een spoortje mest of zijn de oöcysten vaak niet zichtbaar Ze komen veel voor onder de bevolking (vooral onder kinderen), terwijl er geen contact gezocht wordt met de huisarts omdat de verschijnselen mild zijn Ziekteverschijnselen bij de mens: Varieert van geen enkel verschijnsel tot ernstige symptomen, kinderen jonger dan 5 + mensen met verminderde afweer vormen een gevoelige groep & vertonen een ernstiger beeld vd ziekte Belang ziekteverschijnselen zijn hevige buikkrampen & water dunne diarree, ook misselijkheid/braken & lichte koorts Plasmodium: Bekendste vd Haemosporidae Parasiet vd rode bloedcellen Gametonie (bevruchting) & sporogonie in tweevleugelige, bloedzuigende insecten (=vector) Schizogonie in vertebraat (+ vorming gameten) Moeraskoorts of malaria Symptomen: Rillingen & zweten Koortsaanvallen Zwakte Vermagering Anemie & geelzucht Evolutie: Genezing Sterfte Periodische terugval na genezing De ene malaria is niet de andere, vers ziekteverloop Meest pathogene & resistente vorm Vector: Anopheles (ttsgastheer) Sporogenie: Mug steekt een zieke -> zuigt bloed op met macro- en microgametocyten -> komen vrij in de darmen Bevruchting in middendarm tot zygoto Wordt beweeglijk (oökinete): door darmwand op maagopp Omvorming tot oöcyste Groeien & delen tot enkele duizenden sporozoieten Openbarsten sporocyste: via bloedbaan nr speekselklieren Beet vd mug: sporozoieten in bloedbaan mens Schizogenie (eindgastheer: vertebraat): Geparasiteerde mug bijt: anticoagulerend speeksel + sporozoieten in bloedbaan Gaan direct nr de lever: exo-erytrocytaire cyclusdeel (in amoboïde vorm = schizont) Schizont deelt tot vers merozoieten Openbarsten levercel -> merozoieten vrij -> terug in levercel -> schizont.. Sommige blijven periode slapend in de lever => hypnozoieten Na aantal dagen merozoieten in de bloedbaan Dringen rode bloedcellen (RBC’s) binnen: erytocytair cyclusdeel Merozoiet -> trofozoiet: groeien & delen -> merozoiet -> openbarsten RBC (synchroon) Vrijkomen afbraakproducten => koortspiek Terug RBC binnendringen Na enkele cycli omvorming tot micro- en macrogametocyten (verder ontw bij opzuigen door de mug) Bestrijding plasmodium Bestrijding vector Muggennetten Quinine & afgeleiden geschikt vr sommige malariasoorten Profylactische tabletten Vaccinatie? Babesia: Parasiet vd RBC bij zoogdieren Piroplasmose: bloedarmoede In warme landen Vee, honden & katten Vector: teken (sexuele vp) Overdracht van adult nr ei (transovarieel) Van stadium nr stadium (van larve nr nymf) Babesia in teek pas na 24-48 uur infectieus Europa: B. divergens bij runderen, B. canis bij honden Dermacentor, Rhipicephalus, Ixodes ricinus -> komt meeste voor bij ons (lyme disease) Symptomen: Koorts, spierpijn Hoofdpijn, bloedarmoede (sterfte) Samenklonteren RBC (hersenproblemen) Preventie: Teek snel verwijderen (binnen 24-48u) Tekenmiddelen Vaccinatie tegen piroplasmose Ciliata Levensstadia met cilia 2 soorten kernen: 1 of meer micronuclei (voortplanting) 1 of meer macronuclei (metabolische functies vd cel) Heterotroof, sommige parasitair, meeste vrijlevend Ongeslachtelijke vermenigvuldiging (2 of veeldeling) Geslachtelijke conjugatie, ook autogamie (zelfbevruchting) Meest bekende: Paramecium of pantoffeldier Celmond of cytostoom (vooraan of opzij) Voedsel nr binnen slokken (soms groter dan de ciliaat) Voedsel nr binnen wervelen Voedsel nemen via een soort tentakels (verlammen & leegzuigen) Voedsel in voedselvacuole Volgt traject in cytoplasma pH verandering van alkalisch nr zuur Lysosomen laten inhoud (verteringsenzymes) in de voedselvacuole los Voedselopname via diffusie in cytoplasma Voedselresten nr buiten Zelfde structuur als flagel, maar kort & groot aantal Bekleden volledig org of gedeelte Voortbeweging & voeding Vers structuren: Undulerende membraan (voedsel in cytofarnyx) Membranellen (driehoekige plaatjes: voortbeweging & voedselopname) Cirri (grote stijve borstels: voortbeweging Systematiek obv cilia (mondstreek) Vb: Paramecium Voedt zich met bacteriën Wijd verspreid (zoet water met org materiaal) Mond met mondtrechter (waterstroom door cilia)