Retorika Reviewer PDF

**Retorika** **Retorika** -kasanayan na maipaabot ang mga mensaheng nakapaloob sa pahayg sa pamamagitan ng masining na pagsulat o pagsalita. -tumuytukoy a kakayahang mailantad ang mga layunin tulad ng panghihikayat, pangaganyak, pagbiigay-alam, at iba na palasak na ginagamit ng mga manunulat o ta...

**Retorika** **Retorika** -kasanayan na maipaabot ang mga mensaheng nakapaloob sa pahayg sa pamamagitan ng masining na pagsulat o pagsalita. -tumuytukoy a kakayahang mailantad ang mga layunin tulad ng panghihikayat, pangaganyak, pagbiigay-alam, at iba na palasak na ginagamit ng mga manunulat o tagapagsalita na naaayon sa tiyak na sitwasyon para sa particular na awdiyens. -maikakawing ditto ang tatlong mapanghikayat na madla ni Aristotle na kung tawagin ay **ethos, pathos, at logos.** **Logos** -logic/reason/proof -main techniques -Structure of the speech (opening/body/conclusion) -references to studies, statistics, case studies... -comparisons, analogies, and metaphor **Ethos** -credibility/trust -main technics -personal branding -confidence in delivery -cites credible sources **Pathos** -emotions/values -main technics -stories -inspirational quotes -vivid language **Retorika** **Sayusay** -Gabby's dictionary ni Luciano L. Gaboy salin ng rhetoric **Retorika** -rhetor sa Latin (guro o mahusay na mananalumpati) **Mga sa salitang Griyego** -rhetorikos (oratorical) -rhetor(pampublikong tagapagsalita) -rhema (sinasabi o sinasalita, salita, sinasabi) -ero (sinasabi ko, nagsasalita ako) **Retorika: Depinisyon at Katangian** **Aristotle** "Retorika ang fakulti ng pagtuklas ng lahat ng aveylabol na paraan ng oanghihikayat sa anumang particular na kaso" **Plato** "Retorika ang art of winning soul sa pamamagitan ng diskurso" **Ciero** "Ang retorika ay pagpapahayag na dinisenyo upang makapanghikayat" **Francis Bacon** "Ang tungkulin ng retorika ay maiaply ang katwiran sa imahinasyon para a higit na mabuting pagkilos ng disposisyon" **George Campbell** "Abg retorika ay isang arte o talent kung saan ang diskuro ay ginagamit tungo sa layuning maglinaw ng pag-unawa, umaliw ng imahinasyon, magpakilos ng marubdob na pagnanasa o makainfluensya ng disposisyon" **Philip Johnson** "Ang retorika ay isang sining ng pagbalangkas ng argumento upang mapahalagahan ng mga tagapakinig/mambabasa" **Andrea Lunsfard** "Ang retorika ay sining, praktis, at pag-aaral ng komunikasyong pantao" **Kenneth Burke** "Ang pinakakarakteristik na konsern ng retorika ay a ng manipulasyon ng paniniwala ng mga tao para sa isang tunguhing pampulitika; ang salalayang tungkulin nito ay paggamit ng mga salita upang hubugin ang atityud at pakilusini ang ibang tao" **Pahapyaw na Kasaysayan ng Retorika** **Corax ng Syracuse** "upang makuha ang simpatiya ng mga nakikinig kailangan ang maayos at sistematikong pagpapahayag ng mga katwiran" **5 Mahalagang Elemento** 1\. Proem 2\. Salaysay 3\. Pangunahing Argumento 4\. Karagdagang pahayag 5\. Konklusyon **Retorika** Naimbento sa layuning makahikayat at mapunuan ang anumang pagkukulang sa mga konkretong katibayan (concrete evidence). Makikita agad dito na sadyang ginagamit ang retorika sa pag-apila sa emosyon at di gaanong binibigyang diin ang katumpakan at kalakasan ng argumento **Sophist** Ang retorika ay angkop sa pagtatamo ng kapangyarihang political sa pamamgitan lamang ng kanilang pagpapahalaga sa paksang ipinaglalaban at estilo sa pagbigkas. **Socrates** Walang hangad ang mga sophist maliban sa kabayarang kanilang tinatanggap sa pagtuturo at ang pakikipagtalo kanilang lubhang pagbibigay diin sa retorika bilang sining ng (debate) at hindi sustansiya ng talumpati. Ang ganitong pamamaraan ay nagtuturo lamang sa mga estudyanteng palabasin ang kasamaan ng isang mabuting adhikain. **Aristotle** Binigyan ng parehas na empasis ang katangian ng nagsasalita, ang lohika ng kanyang kaisipan, at ang kakayahang pumukaw ng damdamin ng mga nakikinig. Inihiwalay niya ang retorika sa pormal na lohika at ang mga kasangkapang panretorika sa siyentipikong pamamaraan ng pagbibigay katuturan dito ayon sa maaring maganap kaysa sa tiyak na magaganap. Nilikha niya ang ideya ng probabilidad o malamang na mangyari o maganap sa pamamagitan ng mga panumbas na retorikal sa lohikang kaisipan: **1. Enthymeme** -kung saan ang pansamantalang kongklusyon ay kinuha sa pansamantalang batayan, sa halip na silohismo na mula sa katotohanang unibersal;\ **2. Analogy** -para sa pangangatwirang induktibo **Oratoryong deliberative (nakatuon sa political)** \- pampolitika na nakatuon ang pansin sa hinaharap. \- dito sinasabing nagsimula ang malayang pagkilos at talakayan o mga pagtatalong pampubliko **(public debate).** **Oratoryong panseseremonya o epideictic** **(hosting, opening remarks, inspirational message, talk,english declamation)** kakikitaan ng mga mabubulaklak at madamdaming mga salita \- karaniwang binibigkas ito sa pagbibigay ng papuri \- ito ang tinatawag natin sa **Ingles na declamation** **Ciero** Ang pagtatalakay sa anumang adhikain ay batay sa mabuting panlasa at pagpasiya ng orador kaya't sa isyu ng moralidad ipinahayag niyang nararapat na **maging mabuting tao ka muna upang maging mabuting mananalumpati.** **KLASIKAL NA RETORIKA** **Homer (The Illiad)** -kinikilalang ng mga Griyego na **"Ama ng Oratoryo"** **510 BC** -demokratikong **Institusyon sa Athens** -Pulic service -kailangan ipahayag kung ano ang pangangailanagan kaya nagkaroon ng orotoryo sa retorika. **Protagoras** -**kauna-unahang sophist** -nagsagawa ng pag-aaral sa wika -**pangkat ng guro** na nakilala sa pagusbong ng esensyal na pangangailangan ng oratoryo -nagsikap upang gawing higit na mabuting tagapagsalita ang mga tao sa pamamagitan ng tuntuning pansining. **Corax ng Syracuse** \- aktwal na **tagapagtatag ng RETORIKA bilang isang agham** -noong ikalimang siglo ay sinabi niyang **"ang retorika ay artificer o persuasion" (panghihikayat)** -umakda ng **unang handbuk hinggil sa sining ng retorika.** **Iba pang MAESTRO ng Retorika** **1. Tisias** -Syracuse -siya ay mag-aaral ni corax -unang nakaranas ng sining ng retorika **2.** **Gorgias** -Leontini -nagpunta ng athens bago magkaroon ng demokratikong institusyon -427 bc nakarating ng Athens **3.Thrasymachus** -Chalcedon -Nagturo sa mga Athens -Nagturo ng retorika ng orotaryo **4. Antiphon Leontini** una sa 10 Attic Orators -siya ang kauna unahang nagsalin ng retorika at praktikal na gamit ng teorya. -unang gumamiit ng teorya at paano gagamitin ang retorika sa praktikal na paraan. **Isocrates** -dakilang guro ng oratoryo noong ikaapat ma siglo BC -**nagpalawak sa sining ng retorika** upang maging isang pag-aaral ng kultura at isang pilisopiya na may layuning pratikal. **Plato** pilosopong Griyego **tumutol sa teknikal na pagdulog sa retorika** nagbigay diin sa **panghihikayat kaysa sa katotoohanan** sa akda niyang ***Gorgias*** tinalakay niya ang mga simulaing bumubuo sa esensya ng retorikal na sining sa ***Phaedrus*** ***(akda tungkol sa pag-ibig)*** **Aristotle** -pilosopong Griyego -nagturing sa retorika bilang **counterpart o sister art ng lohika** **mag-aaral ni Plato** -sa kanyang akdang Rhetoric inilarawan niya na tungkulin ng retorika **hindi bilang isnag panghihikayat** binigyang-diin niya ang pagtagumpayan ng argumento **sa pamamagitan ng katotohanan at hindi ng panghihikayat sa pamamagitan ng apil sa emosyon.** -hindi sumangayon sa panindigan ni Plato **Roma** - **Quintilian at Cicero** -Unang guro ay griyego -tinaguriang dakilang maestro ng retorika at praktika **Marcus Tullius Cicero** -De Oratore-- On the Orator **Marcus Fabius Quintilianus** Institutio Oratoria-Institutes of Oratory **4 siglo sa roma** -tinuturo pa rin ng mga sophist -classical na panahon sa roma ang sophist ay academic title o titulong pang akademiko **RETORIKA SA GITNANG PANAHON/MIDYIVAL** **Trivium-tatlong sabjek na preliminari ng pitong liberal na sining sa mga universidad** 1\. Lohika 2\. Gramar 3\. Retorika **Martianus Minneus Felix Capella** -awtor ng ensayklopidya ng pitong liberal na sining **(aritmitik, astronomi, jometri, musika, (preliminary)\--gramar, lohika, at retorika)** **-De nuptiis Philologiae et Mercurii** **-(\"On the Marriage of Philology and Mercury")** kilala rin sa tawag na **De septem disciplinis (\"On the seven disciplines")** **Flavius Magnus Aurelius Cassiodorus Senator** -isang historyan at tagapagtatag ng mga monasteryong umakda ng **Institutiones Divinarium et Humanarum Lectionum (An Introduction to Divine and Human Readings)** **San Isidore ng Seville** isang Kastilang Arsobispo na nagkompayl ng isang akdang ensayklopedik tungkol sa ancient world **Etymologiae (\"The Etymologies")** Kilala rin sa tawag na **Origines (\"Origins\")** karaniwang dinaglat **Orig** **3 Artes sa Gitnang Panahon** 1\. Paglikha ng Tula **(author)** 2\. Pagsesermon **(arsubispo)** 3\. Paggawa ng Sulat **(historians)** **RETORIKA SA RENASIMYENTO** -pag-aaral ng retorika ay bumalik at binatay ang pag-aaral sa retorika sa classical na manunulat Aristotle, ciero, quintillian, Inaral ang mga sinulat ng mga classical na manunulat -inaral ang study at tinatawag na kontemporaryong disertasyon -Itinatag sa college ay ininclude ang subject na retorika sa collegio at unibersidad -Nagkaroon ng aktibidad na pagsasanay sa retorika **Kontemporaryong Manunulat** **1. Thomas Wilson** The Arte of Rhetorique -ingllaterong manunulat **2. Pierre de Courcelles** La Rhétorique de Pierre de Courcelles. -French na retorists **3. Andre de Tonquellin** **Retorika** **Ika 18 ISglo** **-**nabawasan ang importansya sa teoretikal ngunit hindi sa praktikal **Ika-20 siglo** -Nagkaroon ng muling pagsilang ng pag-aaral ng pormal na retorika dahil sa sematiks **Semantiks** -Agham ng linggwistika nakakawing sa kahulugan **MODERNONG RETORIKA** **Popular na Manunulat sa ikalawang hati ng siglo** **1. Hugh Blair** -Lectures on Rhetoric -isang pari nan Scottish **2. George Campbell** -Philosophy of Rhetoric -scottish na theologo nag aaral ng theologist **3. Richard Whately** -Rhetoric -Briton at expert sa retorika **Modernong Edukador** **1. Ivor Armstrong Richards** -Briton na nagbibigay ng kritiko ng literatura **2. Kenneth Duva Burke** -Nagbigay ng isang pagkakahulugan -American -Kritiko ng Literatura **3. John Crowe Ransom** -American -Kritiko ng Literatura **MGA KANON NG RETORIKA** 1\. Mga Konsepto ng Kanon 2\. Patakaran o Batas 3\. Akdang Pampanitikan o Masining 4\. Mga Prinsipyo, o Pamantayan 5\. Limang Pangunahing mga Prinsipyo sa Retorika **Mga Kanon ng Retorika** 1\. Imbensyon 2\. Pagsasaayos 3\. Estilo 4\. Memorya 5\. Paghahatid **Imbensyon** -ang proseso ng pagbuo ng mga argumento **-invenire (Latin)** -- to find-topics of invention o **topoi** (Griyego) -lumilikha tayo ng mga paninindigan **Aristotle** -Ang retorika ay pagtuklas ng sa pinakamabuting abeylabol na paraan ng panghihikayat at ang importanteng hakbang ng proseso ng pagtuklas na ito ay tinatawag na **status** **Pagsasaayos** -pag-aayos ng mga argumento para sa matinding epekto **Klasikong Oratoryo** 1\. Introduksyon (Exordium) 2\. Paglalahad ng Katotohanan (Narratio) (panig a o hindi) 3\. Divisyon (Partitio) 4\. Patunay(Confirmatio) 5\. Refutasyon(Refutatio) 6\. Konklusyon(Peroratio) **Introduksyon** -Etikal na panghihikayat **Katawan** -Lohikal na argumento **Konklusyon** -Emosyunal na panghihikayat **Estilo** -pagtukoy kung paano iharap ang mga argumento -esensyal sa retorika sapagkat ang lingwistik na paraan ng paglalahad ay bahagi ng mensahe **Memorya** **-**proseso ng pag-aaral at pagsasaulo ng mga mensahe sa pagsasalita at mapanghikayat-mnemonics o memory aids -**kairos** (sensitibiti sa konteksto ng sitwasyon) -para sa isipan **Paghahatid** -kilos, pagbigkas, tono at bilis na ginamit kapag nagtatanghal ng mapanghikayat na mga pangangatwiran -**exercitatio** (practice exercises) -delivery -paglalahad ng isip **GRAMATIKA AT RETORIKA YUNIT II** **Retorika** -may tungkuling pagandahin at patimyasin ang isang pahayag, samantalang ang gramatika ay pinangangalagaan ang kawastuhan para maging malinaw ang pagpapahayag. **Tatlong (3) mahahalagang bagay ang sinasaklaw ng wika:** ◦Pag-aaral ng anyo uri ng mga salita. ◦Tamang paggamit ng salita\ ◦Tamang pag-uugnayan ng mga salita sa isang pahayag upang makabuo ng malinaw na kaisipan o ideya. **1. Pag-aaral ng anyo uri ng mga salita** ◦ Kung may kabatiran sa pagpapalawak ng mga salita, nagkakaroon ng pagkakataong makapili at makagamit ng isang angkop na salita. **Halimbawa:** A. Siniliran niya ng mga pinamili ang bag. **(Mahina)** B. Sinidlan niya ng mga pinamili ang bag. **(Pinalakas)** **2. Tamang Paggamit ng Salita** ◦ Ang maling gamit ng salita ay maaaring makabawas sa kalinawan ng pagpapahayag at nakapagpapamali sa isang pahayag. Mayroong salitang magkasing-anyo o magka-uri subalit may tiyak at ibang pinaggagamitan. **Halimbawa:** magkaiba ang gamit ng tingin, titig, tanaw, sulyap. **A. Tingin -** mababaw na pagbibigay-pansin **B. Titig -** matagal na tingin, may diwa ng pagsusuri. **C. Tanaw -** pagbibigay-pansin sa isang bagay na malayo. **D. Sulyap** - panakaw na tingin **3. Tamang Pag-uugnayan ng mga Salita** ◦ Ang wastong pagkaka-ugnay ng mga salita ay nakaktulong upang maging maayos ang pagpapahayag. **Halimbawa:** \- ang gamit at katuturan ng mga salita ng magkakasingkahulugan ay di-dapat ipagkamali sa isa't isa. A. Bumaba ng bahay ang mga bata. **(Mahina)** B. Nanaog ng bahay ang mga bata**.. (Pinabuti)** **SEMANTIKA** ◦ May kinalaman sa interpretasyon ng mga kahulugan ng mga salita at pangungusap. **❑ Denotasyon** **❑Konotasyon** **❑ Sinonim** **❑Antonim** **❑Polisemi -** salitang may dalawa o mahigit pang kahulugan na magkaugnay **Hal**: marka **BAHAGI NG PANANALITA** 1.Pangngalan 2.Panghalip 3.Pandiwa 4.Pang-uri 5.Pangabay 6.Pantukoy 7.Pangatnig 8.Pang- ukol 9.pang- angkop 10.Pandamdam \- Balarila ng Wikang Pambansa (1939;1944) ni Lope K. Santos) **MGA SALITANG PANGNILALAMAN** **1. Mga Nominal** **a. Pangngalan (noun)** \- mga salitang nagsasaad ng pangalan ng tao, hayop, bagay, pook, katangian, pangyayari, atbp. **b. Panghalip (pronoun)** **-** mga salitang panghahali sa pangngalan **2. Pandiwa (verb)** \- mga salitang nagsasaad ng kilos o nagbibigay-buhay sa isang lipon ng mga salita **Mga Panuring (mga modifier)** **a. Pang-uri (adjective)** \- mga salitang nagbibigay-turing o naglalarawan sa pangngalan at panghalip **b. Pang-abay (adverb)** \- mga salitang nagbibigay-turing o naglalarawan sa pandiwa, pang-uri at kapwa nito pangabay **Mga Pang-ugnay (Connectives)** **a. Pangatnig (conjunction)** \- mga salitang nag-uugnay ng dalawang salita, parirala o sugnay **b. Pang-angkop (ligature)** \- mga katagang nag-uugnay sa panuring at salitang tinuturingan **c. Pang-ukol (preposition)** \- mga salitang nag-uugnay sa isang pangngalan sa iba pang salita **Mga Pananda (Markers)** **a. Pantukoy (article/determiner)** \- mga salitang laging nangunguna sa pangngalan o panghalip **b. Pangawing o Pangawil (linking o copulative)** -- salitang nagkakawing ng paksa (o simuno) at panaguri. **Pandamdam (interjection)** \- mga salitang nagsasaad ng matinding damdamin. **PANG-UGNAY** ◦ mga salitang nagpapakita ng relasyon ng dalawang yunit sa pangungusap, maaaring salita, dalawang parirala o ng dalawang sugnay. **PANG-UKOL (Preposition)** ◦ mga salitang nag-uugnay sa pangngalan o panghalip sa ibang salita sa pangungusap. **Mga Gamit ng Pang-ukol** **◦ Nagpapakita ng kinalalagyan o patutunguhan ng isang bagay.** **Halimbawa**: Ang pera ay nasa loob ng kuwarto ni Coby **◦Upang ipakita ang dahilan o pagmamay-ari.** **Halimbawa:** Ang bagong damit ay para kay Lita. **◦ Ang layon ng pang-ukol ay maaaring pangngalan o panghalip.** **Halimbawa:** Ang kanyang talumpati ay para sankababaihan. **PANGATNIG (Conjunction)** ◦tawag sa mga kataga o salitang naguugnay sa dalawang salita, parirala o sugnay na pinagsusunod-sunod sa pangungusap: at pati, saka, o, ni, maging ,subalit ,ngunit, kung, bago, upang, sana, dahil, sa, sapagkat atb. **Gamit ng Pangatnig** **◦ Dalawang salitang pinag-ugnay** **Halimbawa:** Ang langis saka tubig ay hindi mapagsama. **◦ Dalawang pariralang pinag-ugnay** **Halimbawa:** Ang paglalaba ng damit at paglilinis ng bahay ang kanyang hanapbuhay. **Uri ng Pangatnig** **1. Panimbang** -Ito ay naguugnay ng dalawang salita, parirala, o sugnay. at saka, pati ngunit ,maging, datapuwat, subalit **Halimbawa:** a). Gusto niyang bumili ng damit, ngunit wala siyang pera. b). Naglinis muna si Hannah, saka siya nagluto. **2. Pantulong** -Ito ay nag-uugnay ng di-magkapantay na salita, parirala o sugnay. Kung, kapag, upang, para, nang, sapagka,t dahil sa, **Halimbawa:** a\) Nagtrabaho siya ng mabuti, para makabili siya ng damit. b).Umasenso ang kanyang buhay, dahil sa kanyang pagsisikap **PANG-ANGKOP** ◦-ito ang mga salitang nag-uugnay sa panuring at salitang tinuturingan. ◦ Tatlo ang pang-angkop na ginagamit: na, -g, at --ng **PAGPAPAHAYAG NG IDEYA SA MATALINHAGANG ISTILO YUNIT III** Ang **wikang Filipino** ay puno ng mga matatalinhagang pahayag. Ang mga matatalinhagang pahayag ay may malalim o hindi tiyak na kahulugan. Sinasalamin ng paggamit nito ang kagandahan at pagkamalikhain ng wikang Filipino. **IDYOMA** Ang isang **sawikain o idyoma** ay isang **pagpapahayag na ang kahulugan ay hindi komposisyunal** --- sa ibang salita, hindi binubuo ng tumpak na kahulugan ang mga kanyakanyang salita na nabuo. Ito ay di-tuwirang pagbibigay kahulugan at pagpapakita ng kaisipan at kaugalian ng isang lugar. **IDYOMA** ◦ 1. idyoma, isang pagpapahayag na ang kahulugan ay hindi komposisyunal. ◦ 2. moto, parirala na nagpapahiwatig ng sentimiento ng isang grupo ng mga tao. ◦ 3. salawikain, mga kasabihan o kawikaan. **Mga halimbawa ng Idyoma o Sawikain** **◦ 1. butas ang bulsa -- walang pera** ◦ **Halimbawa:** ◦ Maiikawing sa mga online shop ang pagiging butas ng bulsa ko. **◦ 2. ilaw ng tahanan -- ina** **◦ Halimbawa:** ◦ Napakaresponsable ng aming ilaw ng tahanan. **◦ 3. alog na ang baba -- matanda na** **◦ Halimbawa:** ◦ Alog na ang baba nang lalaking yaon na tatawid ng kalsada. **◦ 4. kusang palo -- sariling sipag** **◦ Halimbawa:** ◦ Ang puhunan ng mga nagtatagumpay ay kusang palo sa lahat ng kanilang ginagawa. **◦ 5. bahag ang buntot -- duwag** **◦ Halimbawa:** ◦ Hindi maaaring maging kasapi ng hukbo ang mga bahag ang buntot. **◦ 6.ikurus sa noo -- tandaan** **◦ Halimbawa:** ◦ Nakakurus sa noo ko ang mga taong naniwala at tumulong sa akin sa panahong walang wala ako. **◦ 7. bukas ang palad -- matulungin** **◦ Halimbawa:** ◦ Lumabas ang mga tunay na bukas ang palad sa panahon ng kagipitan. **◦ 8. kapilas ng buhay -- asawa** **◦ Halimbawa:** ◦ Mahirap pumili ng magiging tamang kapilas ng buhay. **◦ 9. Nagbibilang ng poste -- walang trabaho** **◦ Halimbawa:** ◦ Dahil sa pandemya ay lalong dumami ang mga nagbibilang ng poste. **◦ 10. Basag ang pula -- luko-luko** **◦ Halimbawa:** ◦ Basag ang pulo ng mamang nanlilimahid sa kanto. **◦ 11. Ibaon sa hukay -- kalimutan** **◦ Halimbawa:** ◦ Bago ka magmahal muli ay ibaon mo muna sa hukay ang iyong nakaraan. **◦ 12. Ahas -- taksil; traidor** **◦ Halimbawa:** ◦ Siguradong ang dahilan nang pagbagsak ng kompanya ay ang mga ahas sa opisina. **◦ 13. Anak-dalita -- mahirap** **◦ Halimbawa:** ◦ Anak dalita mang ituring ay nangarap pa rin si sarah. **◦ 14. Alilang-kanin -- utusang walang bayad** **kundi pagkain o pabahay** **◦ Halimbawa:** ◦ Maraming mga estudyante ang pumapasok sa pagiging alilang-kanin habang nag-aaral **◦ 15. Balitang-kutsero -- balitang hindi totoo o** **hindi mapanghahawakan.** **◦ Halimbawa:** ◦ Mga balitang-kutsero ang nagmimitsa ng kaguluhan sa isang pamayanan. **◦ 16. Balik-harap -- mabuti ang pakikitungo sa** **harap ngunit taksil sa likuran.** **◦ Halimbawa:** ◦ Nakalulungkot isipin na may mga tao pa ring balik-harap sa kabilang ng kabutihang binibigay sa kanila. **◦ 17. Bantay-salakay -- taong nagbabait-baitan** **◦ Halimbawa:** ◦ Sana ay mali ang paratang ng iba na maraming bantay-salakay sa kaban ng bayan. **◦ 18. Basa ang papel -- bistado na** **◦ Halimbawa:** ◦ Hindi matatabunan ng mga suhol niya sa komite ang kanyang basang papel. **◦ 19. Buwaya sa katihan -- ususera, nagpapautang** **na malaki ang tubo** **◦ Halimbawa:** ◦ Maraming buwaya sa katihan na naghihintay sa iyong pagkakamali at paghihirap. **◦ 20. Bukal sa loob -- taos puso tapat** **◦ Halimbawa:** ◦ Bukal sa loob ang pagtulong ng mga taong walang hawak na kamera habang nagaabot ng relief goods. **◦ 21. Busilak ang puso -- malinis ang kalooban** **◦ Halimbawa:** ◦ Pansin kong busilak ang puso ng manliligaw ni alyana na si cardo. **◦ 22. Di madapuang langaw -- maganda ang bihis** **◦ Halimbawa:** ◦ Di madapuang langaw ang mga kabataang dadalo sa kanilang JS promenade. **◦ 23. Di makabasag-pinggan -- mahinhin** **◦ Halimbawa:** ◦ Mabibilang na sa daliri ang mga babaeng di makabasag-pinggan sa lungsod. **◦ 24. Hampaslupa -- lagalag, busabos** **◦ Halimbawa:** ◦ Sa halip na hamakin ay mas mainam na tulungan na lamang ang mga hampaslupa. **◦ 25. Isang kahig, isangtuka -- kakarampot na kita** **na hindi makasapat sa ibang pangangailangan** **◦ Halimbawa:** ◦ Maraming mamamayan nakararanas ng isang kahig, isang tuka ngayong may pandemya. **◦ 26. Itaga sa bato -- tandaan** **◦ Halimbawa:** ◦ Nararapat lamang na itaga sa bato ang mga paghihirap ng magulang para sa kanilang mga anak. **◦ 27. Itim na tupa -- masamang anak** **◦ Halimbawa:** ◦ Hindi porket nagkasala si marga ay tatawagin na siyang itim na tupa. **◦ 28. Kalapating mababa ang lipad -- babaing** **nagbibili ng aliw** **◦ Halimbawa:** ◦ May pa ilan-ilan na kumapit na sa pagiging kalapating mababa ang lipad dahil sa kahirapan. **◦ 29. Kakaning-itik -- walang gaanong halaga, hindi maipagpaparangalan** **◦ Halimbawa:** ◦ Ang kakarampot na kita ni mang jose ay tila kakaning-itik lalo na panahon ngayon. **◦ 30. Pagputi ng uwak -- walang maaasahan, walang kahihinatnan** **◦ Halimbawa:** ◦ Tilang ang pagbabago hinahanap ng nakararami ay mangyayari lamang pagputi ng uwak. **◦ 31. Pagiisang dibdib -- kasal** **◦ Halimbawa:** ◦ Dahil natupad na niya ang kanyang pangarap maaari nang mabigyang daan ang kanilang pag-iisang dibdib. **◦ 32. Pusong-bakal -- hindi marunong magpatawad** **◦ Halimbawa:** ◦ Naging pusong-bakal na siya sa dami nang kanyang pinagdaanan sa buhay. **◦ 33. Tinik sa lalamunan -- hadlang sa layunin** **◦ Halimbawa:** ◦ Mananatiling tinik sa lalamunan ng bansa ang mga hindi sumusunod sa batas at alitutunin. **◦ 34. Tulak ng bibig -- salita lamang, di tunay** **sa loob** **◦ Halimbawa:** ◦ Panay tulak ng bibig lamang ang binibigay ng mga pulitiko sa mga umaasang mamamayan. **◦ 35. Maamong kordero -- mabait na tao** **◦ Halimbawa:** ◦ Malabong matawag na maamong kordero ang mga taong nagpapasimuno ng kaguluhan sa baranggay. **◦ 36. Mahangin ang ulo -- mayabang** **◦ Halimbawa:** ◦ Hindi naging mahangin ang ulo ng pamilyang manaloto kahit sila ay yumaman at naging mayroon sa buhay. **◦ 37. Matalas ang ulo -- matalino** **◦ Halimbawa:** ◦ Kailangang matalas ang ulo ng mga guro dahil sila ang humuhubog sa kinabukasan ng bayan. **◦ 38. Mahina ang loob -- duwag** **◦ Halimbawa:** ◦ Hindi maaaring maging alagad ng batas ang mahina ang loob. **◦ 39. Malakas ang loob -- matapang** **◦ Halimbawa:** ◦ Malakas ang loob nang mga estudyanteng pumapasok sa paaralan para matulog. **◦ 40. Makapal ang bulsa -- mapera** **◦ Halimbawa:** ◦ Kilalang makapal ang bulsa mo kung gusto mong maglakbay sa iba't ibang bansa. **◦ 41. Makapal ang palad -- masipag** **◦ Halimbawa:** ◦ Makapal ang palad ng mga magsasakang patuloy na nagtatanim para maigapang sa hirap ang pamilya. **◦ 42. Magdilang-anghel -- magkatotoo sana** **◦ Halimbawa:** ◦ Magdilang-anghel ka nawa nang sinabi mong makakapasa ka sa pagsusulit. **◦ 43. Kapit-tuko -- mahigpit ang hawak** **◦ Halimbawa:** ◦ Kapit-tuko ang mga mapagsamantala sa mga taong may kaya sa buhay. **◦ 44. Kidlat sa bilis -- napakabilis** **◦ Halimbawa:** ◦ Animo ay kidlat sa bilis ang bata nang kuhanin ang pasalubong ng kanyang tatay. **◦ 45. Kilos-pagong -- makupad, mabagal** **◦ Halimbawa:** ◦ Laging napag-iiwanan ang mga taong kilos pagong. **◦ 46. Mababaw ang luha -- iyakin** **◦ Halimbawa:** ◦ Karamihan sa mga ina ay mababaw ang luha lalo na tuwing paguusapan ang mga anak. **◦ 47. Mabigat ang dugo -- di-makagiliwan** **◦ Halimbawa:** ◦ Simula't sapol ay mabigat ang dugo nina daniela at romina sa isa't isa. **◦ 48. Maitim ang budhi -- tuso, masama ang ugali** **◦ Halimbawa:** ◦ Maitim ang budhi ng mga taong nakukuha pang pagmalabisan ang mga naghihirap. **◦ 49. Malikot ang kamay -- kumukuha ng hindi kanya, kawatan** **◦ Halimbawa:** ◦ Nakapagtatakang hindi pa rin nakukulong ang mga kilalang tao kahit na may pruweba na malikot ang kanilang mga kamay. **◦ 50. Malawak ang isip -- madaling umunawa,** **maraming nalalaman** **◦ Halimbawa:** ◦ Isang prebilehiyo na makipagtalastasan sa tulad niyang malawak ang isip. **TAYUTAY** Ang tayutay ay **salita o isang pahayag na ginagamit upang bigyan diin ang isang kaisipan o damdamin.** Sinasadya ng pagpapayahag na gumagamit ng talinghaga o dikaraniwang salita o paraan ng pagpapahayag upang bigyan diin ang kanyang saloobin. **Mga kasangkapang panretorika na** **mahahati sa dalawa:** ◦Kasangkapan sa paglikha ng tunog o musika ◦Kasangkapan sa pagpapasidhi ng guniguni at damdamin. **KASANGKAPANG PANRETORIKA SA PAGLIKHA NG TUNOG O MUSIKA** **◦ 1.1.ALITERASYON** ◦ Pag-uulit ng mga tunog-katinig sa inisyal na bahagi ng salita.**(pag-ibig,pananampalataya at** **pag-asa) (lungkot at ligaya)(masama at mabuti)** **Halimbawa:** \*Mababakas sa mukha ng isang mabuting mamamayan ang marubdob niyang pagtatangi sa mahal niyang bayan. \* **◦ 1.2. ASONANS** ◦ Pag-uulit ng mga tunog-patinig sa alinmang bahagi ng salita. **(hirap at pighati) (salamat at paalam)(buhay na pagulung -gulong)** **Halimbawa:** \*Nasisiyahan ka palang manghiram ng ligayang may hatid na kamandag at lason\* **◦ 1.3. KONSONANS** ◦ Katulad ng aliterasyon, pag-uulit ng mga katinig sa pinal na bahagi**(kahapon at ngayon) (tunay na buhay)(ulan sa bubungan)** **Halimbawa:** \*Ang halimuyak ng mga bulaklak ay mabuting gamut sa isang pusong wasak. **◦ 1.4. ONOMATOPIYA** ◦ Sa pamamagitan ng tunog o himig ng salita ay nagagawang maihatid ang kahulugan **Halimbawa:** \*langitngit ng kawayan \*lagaslas ng tubig \*dagundong ng kulog \*haginit ng hangin **◦ 2. IBA PANG URI NG TAYUTAY BATAY SA PAG --UULIT** **◦ 2.1. ANAPORA** ◦ Pag --uulit sa unang bahagi ng pahayag o ng isang taludtod. **Halimbawa:** Kabataan ang sinasabing pag-asa ng ating inang bayan. Kabataan ang sanhi ng pagsisikap g bawat magulang. Ngunit kabataan din ba ang sisira sa kanyang sariling kinabukasan? At kabataan din ba ang wawasak sa pangarap ng kanyang kapwa? **◦ 2.2. EPIPORA** ◦ Pag --uulit sa huling bahagi ng pahayag o ng isang taludtod. **Halimbawa:** Ang Konstitusyon o Saligang Batas ay para sa mamamayan, gawa ng mamamayan at mula sa mamamayan. **◦ 2.3. ANADIPLOSIS** ◦ Pag -uulit sa una at huling bahagi ng pahayag o ng isang taludtod. **Halimbawa:** (mula sa tula ni Juseng Sisiw o Jose Dela Cruz) "Mata'y ko man yatang pigili't pigilin pigilin; ang sintang sa puso'y tumiim;tumiim na sinta'y kung aking pawiin,pawiin ko'y tantong kamatayan ko rin." **◦ 3. IBA PANG URI NG TAYUTAY** **◦ 3.1. PAGTUTULAD o SIMILI** ◦ Hindi tuwirang paghahambing ng magkaibang bagay, tao o pangyayari pagkat gumagamit ng mga pariralang tulad ng, kawangis ng, para ng, gaya ng. **Halimbawa:** Tumakbo ring tulad ng isang mailap na usa nang makita ang papalapit na kaaway. **◦ 3.2.PAGWAWANGIS o METAPORA** ◦ Tuwirang paghahambing sapagkat hindi gumagamit ng mga parirala. **Halimbawa:** Isang bukas na aklat sa akin ang iyong buhay, kaya't huwag ka nang mahiya pa. **3.3.PAGBIBIGAY-KATAUHAN O PERSONIPIKASYON** ◦ Inaaring tao rin ang mga bagay na walang buhay sa pamamagitanb ng pagkakapit sa mga ito ng mga kilos o gawi ng tao. **Halimbawa:** Mabilis na tumakbo ang oras patungo sa kanyang malagim na wakas. **◦ 3.4.PAGMAMALABISo HAYPERBOLI** ◦ Lagpas ito sa katotohanano eksaheradoang mga pahayag kung pakasusuriin. **Halimbawa:** Sa dami ng inimbitang kababayan, bumaha ng pagkain at nalunod sa mga inumin ang mga dumalo sa kasalang iyon. **◦ 3.5.PAGPAPALIT-TAWAGo METONIMI** ◦ Ang panlaping meto ay nangangahulugan ng pagpapalit o paghahalili (Sebastian) Nagpapalit ito ng katawagan o ngalan sa bagay na tinutukoy. **Halimbawa:** Malakas talaga siyang uminom, sampung bote ay agad niyang naubos nang ganoon na lamang. **◦ 3.6.PAGPAPALIT-SAKLAW o SINEKDOKI** ◦ Binabanggit dito ang bahagi bilang pagtukoy sa kabuuan. **Halimbawa:** Kagabi ay dumalaw siya, kasama ang kanyang mga magulang upang hingin ang kamay ng dalagang kanyang napupusuan. **◦ 3.7.PAGLUMANAY o EUPEMISMO** ◦ Paggamit ng mga salitang magpapabawas sa tindi ng kahulugan ng orihinal na salita. **Halimbawa:** Magkakaroon na lamang siya ng babae (kabit) ay bakit sa isa pang mababa ang lipad (prostityut). **◦ 3.8. RETORIKAL NA TANONG** ◦ Isang uri ng pagapaphayag na hindi naman talaga kailangan ng sagot kundi ang layunin ay maikintal sa isipan ng nakikinig ang mensahe. **Halimbawa:** Magagawa kaya ng isang ina na magmaramot sa isang anak na nagugutom, may sakit at nagmamakaawa? **◦ 3.9. PAGSUSUKDOL o KLAYMAKS** ◦ Paghahanay ito ng mga pangyayaring may papataas na tinig, sitwasyono antas. **Halimbawa:** Mabilis na humupa ang hangin, napawi ang malakas na ulan, muling sumilay ang liwanag ng araw na nagbabadya ng panibagong pag --asa! **◦ 3.10. Antiklaymaks** ◦ Ang kabaligtaran ng pagsusukdol o klaymaks. **Halimbawa:** Noon, ang bulwagang iyon ay punung --puno ng mga nagkakagulong tagahanga, hanggang sa unti --unting nababawasan ang mga nanonood, padalang nang padalang ang mga pumapalakpak at ngayo'y maging mga bulong ay waring sigaw sa kanyang pandinig. **◦ 3.11. PAGTATAMBIS o OKSIMORON** ◦ Paggamit ng mga salita o pahayag na magkasalungat. **Halimbawa:** Ang buhay sa mundo ay tunay na kakatwa: may lungkot at may saya, may hirap at may ginhawa, may dusa at may pag --asa! **◦ 3.12. PAG --UYAM o IRONIYA** ◦ May layuning mangutyangunit itinatago sa paraang waring nagbibigay --puri. **Halimbawa:** Kahanga --hanga rin naman ang taong iyan, matapos mong arugain, pakainin at damitan ay siya pa ang unang mag --iisip ng masama sa iyo. **◦ 3.13. PARALELISMO** ◦ Sa pamamagitan ng halos iisang istruktura, inilalatag dito ang mga ideya sa isang pahayag. **Halimbawa:** Iyan ang disiplinang militari: sama --samang lulusob sa mga kaaway, sama --sama rin kaming mamamatay o magtatagumpay. **ALUSYON** **Alusyon** Pamamaraang panretorika na gumagamit ng pagtukoy sa isang tao, pook, katotohanan, kaisipan o pangyayari na iniingatan sa pinakatagong sulok ng alaala ng isang taong may pinag-aralan. **(Bisa at Sayas, 1966)** **LIMANG URI NG ALUSYON** **◦ALUSYON SA HEOGRAPIYA** **Halimbawa** Ang Mt. Apo ang itinuturing na pinakamataas na bundok sa ating bayan kung kaya ito ang Mt. Everest ng Pilipinas. **◦ALUSYON SA BIBLIYA** **Halimbawa:** Nagsilbi siyang isang Moises ng kanyang lipi upang iligtas ang mga ito sa kamay ng mga mapang-aliping nais na sakupin ang kanilang bayan. **◦ALUSYON SA MITOLOHIYA** **Halimbawa:** Unang Saknong ng tulang "Felicitacion" (Maligayang Bati) ni Dr. Jose Rizal: Kung si Filomena ang dila'y may tamisang sa kay Apolo, sa kanyang pagsilip,sa may kabukira't bundok na masungit,ang may dalang awit. **◦ALUSYON SA LITERATURA** **Halimbawa:** Walang alinlangang isa siyang Ibarra na puno ng pag --asang kanyang maililigtas ang kanyang bayan sa isang ideyal na paraan. **◦ALUSYON SA KULTURANG POPULAR** **Halimbawa:** Kinikilala si Mang Noe bilang Elvis Prestley ng lungsod ng Davao at ang anak niyang si Liway bilang Whitney Houston ng buong Mindanao. **ORGANISASYON NG PASALITA AT PASULAT NA KOMPOSISYON** **KAISAHAN** \- tawag sa pangangailangan ng iisang paksang tatalakayin sa kabuuan ng isang komposisyon. -buhat sa isang limitadong paksa, maaaring bumuo ng isang paksang pangungusap na maaaring matagpuan sa alin mang bahagi ng talaan. -upang magkaroon ng kaisahan sa loob ng pangungusap, kailangang magkaroon din ng kaisahan sa ideya, layunin at tono upang mapag ugnay ang mga kaisipan nang malinaw at maayos -makatutulong din sa pagkakaroon ng kaisahan ang semantic mapping bago magsalita o magsulat upang matiyak na ang mga sumusuportang detyalye ay hindi lumalayo sa pangunahing kaisipan  **KOHIRENS** \- tumutukoy sa pagkakahanayhanay ng mga ideya o pangyayaring tinatalakay \- pagkakaroon ng tuloy-tuloy na daloy ng diwa ng isang komposisyon. **MGA PARAAN UPANG MAGKAROON NG** **KOHIRENS ANG PANGUNGUSAP** ◦ Paggamit ng mga panghalip na panao at mga panghalip na pamatlig **(siya, ito, atbp.)** ◦ Paggamit ng nga salitang naghahayag ng karagdagan **(at, isa pa, atbp.)** ◦ Paggamit ng mga salitang naghahayag ng pagsalungat. **(subalit, ngunit, atbp.)** ◦ Paggamit ng mga salitang naghahayag ng bunga ng sinundan **(dahil, bunga nito, atbp.)** ◦ Paggamit ng mga salitang naghahayag ng pagkakasunud-sunod ayon sa panahon**. (samantala, pagkatapos, atbp.)** ◦ Paggamit ng mga salitang magkakasingkahulugan at maging ang pag-uulit ng mga salita **EMPASIS AT DIIN** \- pagbibigay ng higit na pansin sa pinakamahalagang kaisipan sa loob ng isang komposisyon. **Uri ng Diin o Empasis** ◦ Diin sa pamamagitan ng **POSISYON** ◦ Diin sa pamamagitan ng **PROPORSYON** ◦ Diin ayon sa **PAGPAPARES-PARES NG MGA IDEYA** **PAGBABALANGKAS** ◦ Ang pagbabalangkas ay maayos na pagtatala ng mga pangunahing kaisipan o paksa ayon sa pagkakasunud-sunod sa isang katha o seleksyon. ◦ Ito ay ang pinakakalansay ng isang akda. Bilang karagdagan, ito ay ang paghahati-hati ng mga kaisipang nakapaloob sa isang seleksyon ayon sa pagkakasunod-sunod ng mga ito, (Bernales at Veneracion, 2009). ◦ Ito ang organikong kabuuan ng isang pagpapahayag, ayon kay Plato. Ito rin ang istruktura o porma at nilalaman o kontent ng diskurso, (Arrogante, 2007). **ANYO NG BALANGKAS** **Paksa --** isinusulat ito sa anyong parirala **Pangungusap --** isinusulat sa buong pangungusap  **PARAAN SA PAGGAWA** ◦ Hanapin o alamin ang pangunahing diwa ng buong seleksyon. ◦ Isulat ito bilang pinakapamagat ng balangkas ◦ Isulat ang pangunahing diwa ng bawat talata na bumubuo sa seleksyon. ◦ Gamitin ang Roman numerals (I, II, III...) sa pagsulat ng topic/division o pangunahing diwa o paksa. ◦ Gamitin ang malaking letra sa pagsulat ng unang salita at lahat ng mahahalagang salita ng bawat pangunahing diwa. **PARAAN SA PAGGAWA** ◦ Maglagay ng tuldok pagkatapos ng Roman numerals at malaking letra. ◦Isulat nang may pasok sa ilalim (indention) ng pangunahing diwa ang mga kaugnay na paksa. ◦ Gamitin ang malaking letra ng alpabeto (A, B, C...) sa bawat sub-division/ subtopic o kaugnay na paksa. ◦ Gamitin ang Arabic numerals (1, 2, 3...) sa unahan ng mga section o detalye na sumusuporta sa kaugnay na paksa. ◦Isulat ito nang may pasok sa ilalim ng kaugnay na paksa. Simulan ito sa malaking letra.  **MGA DAPAT ISAALANG-ALANG SA PAGBABALAKAS** ◦ Sa paggawa ng balangkas, tanungin mo muna ang iyong sarili kung paano mo maaayos sa mga grupo o ma-uuri ang mga pangunahing ideya (titulo o pamagat) na nasasaisip mo. ◦ Palawakin ang mga ideyang ito sa pamamagitan ng pagiisip ng mga detalye o subtopics sa bawat grupo. ◦ Ang mga pangunahing ideya na pinagsamasama ay mgaimpormasyon o data na magkakapareho o magkakatulad.