Układ oddechowy i ruch PDF

# Układ oddechowy zapewnia wymianę gazową Oddychanie zachodzi we wszystkich komórkach organizmu i umożliwia uwalnianie energii z pokarmu. Proces ten wymaga dostarczania tlenu i usuwania szkodliwego dwutlenku węgla. ## Układ oddechowy tworzą drogi oddechowe i płuca W każdej komórce organizmu ze sk...

# Układ oddechowy zapewnia wymianę gazową Oddychanie zachodzi we wszystkich komórkach organizmu i umożliwia uwalnianie energii z pokarmu. Proces ten wymaga dostarczania tlenu i usuwania szkodliwego dwutlenku węgla. ## Układ oddechowy tworzą drogi oddechowe i płuca W każdej komórce organizmu ze składników pokarmowych jest uwalniana energia. Podczas tego procesu jest zużywany tlen i wydzielany szkodliwy dwutlenek węgla. Pobieranie tlenu oraz usuwanie dwutlenku węgla z organizmu, czyli wymiana gazowa, jest możliwa dzięki pracy płuc. Powietrze dociera do płuc drogami oddechowymi. Przepływa kolejno przez jamę nosową, gardło, krtań, tchawicę i oskrzela. Podczas tej wędrówki powietrze zostaje ogrzane i nawilżone, a także w dużym stopniu oczyszczone. Wśród zanieczyszczeń powietrza znajdują się między innymi pyły, wirusy oraz bakterie. Są one usuwane na zewnątrz, kiedy kaszlemy i kichamy. Część z nich jest zatrzymywana przez rzęski komórek, które wyściełają wnętrze dróg oddechowych. **Warto wiedzieć** W krtani znajdują się dwie struny głosowe. W czasie wydechu powietrze przepływające przez krtań wprawia je w drgania. W ten sposób struny głosowe stają się źródłem dźwięku. Wnętrze tchawicy wyściełają komórki z rzęskami, które zatrzymują i usuwają część zanieczyszczeń powietrza. ## Budowa układu oddechowego ### Płuca To narząd wymiany gazowej, zbudowany z milionów maleńkich pęcherzyków. ### Jama nosowa To pierwszy odcinek dróg oddechowych i narząd węchu. ### Gardło Jest wspólną częścią układu oddechowego i układu pokarmowego. ### Krtań Jest nie tylko odcinkiem dróg oddechowych, lecz także narządem głosu. ### Tchawica Ma postać elastycznego przewodu, który rozgałęzia się na dwa oskrzela. ### Oskrzela Wnikają do płuc, gdzie każde z nich tworzy liczne, coraz drobniejsze rozgałęzienia zakończone pęcherzykami. ## W płucach odbywa się wymiana gazowa Płuca są zbudowane z wielu milionów bardzo drobnych pęcherzyków, a każdy pęcherzyk jest opleciony siecią włosowatych naczyń krwionośnych. Dzięki takiej budowie w płucach może zachodzić wymiana gazowa. Tlen dociera do płuc wraz z powietrzem, kiedy wykonujemy wdech. W płucach tlen przenika przez ściany pęcherzyków bezpośrednio do krwi, która transportuje go następnie do wszystkich komórek ciała. Z komórek krew zabiera dwutlenek węgla i transportuje go do płuc. Stąd jest on usuwany na zewnątrz organizmu, kiedy wykonujemy wydech. # Jak dbać o układ oddechowy? - Pamiętaj o częstym wietrzeniu pomieszczeń. Zapewnia to dopływ świeżego powietrza, bogatego w tlen. - Oddychaj nosem, a nie ustami, ponieważ zapewnia to lepsze oczyszczenie, nawilżenie i ogrzanie wdychanego powietrza. - Stosuj nawilżacz powietrza. Pozwoli on zachować właściwą wilgotność powietrza w ogrzewanym pokoju. - Unikaj dymu tytoniowego. Zmniejszy to ryzyko zachorowania na groźne choroby układu oddechowego. Pamiętaj, że dym szkodzi także osobom niepalącym. **To najważniejsze!** - Układ oddechowy odpowiada za dostarczanie do organizmu tlenu i usuwanie z organizmu dwutlenku węgla. - Układ oddechowy tworzą drogi oddechowe: jama nosowa, gardło, krtań, tchawica, oskrzela oraz właściwy narząd oddechowy - płuca. - Zadaniem dróg oddechowych jest oczyszczanie, nawilżanie, ogrzewanie i transportowanie powietrza do płuc. Zadaniem płuc jest wymiana gazowa. # Szkielet i mięśnie umożliwiają ruch Każdego dnia wykonujesz tysiące ruchów, które pozwalają ci jeść, chodzić, skakać, grać w piłkę czy jeździć na rowerze. Wszystkie te czynności są możliwe dzięki pracy układu ruchu. ## Układ ruchu tworzą szkielet i mięśnie Za każdy ruch ciała odpowiada szkielet wraz z przytwierdzonymi do niego mięśniami. Szkielet i współdziałające z nim mięśnie, nazywane szkieletowymi, składają się na układ ruchu. ## Szkielet jest zbudowany z kości Szkielet dorosłego człowieka składa się z ponad 200 kości, które różnią się od siebie kształem i wielkością. Część z nich jest ze sobą zrośnięta, inne są połączone ruchomo. Ruchome połączenia kości nazywamy stawami. Niektóre stawy umożliwiają wykonywanie ruchów obrotowych, inne pozwalają na zginanie i prostowanie kończyny. W szkielecie wyróżniamy: czaszkę, kręgosłup, klatkę piersiową, kości kończyn górnych i kości kończyn dolnych. **Warto wiedzieć** Niektóre kości zawierają czerwony szpik kostny, w którym powstają składniki krwi. ## Budowa układu szkieletowego - **Czaszka** - **Obojczyk** - **Łopatka** - **Staw barkowy** - **Mostek** - **Żebra** - **Część piersiowa kręgosłupa** - **Kość miedniczna** - **Staw biodrowy** - **Staw łokciowy** - **Kręgosłup** - **Staw kolanowy** - **Kości kończyny górnej** - **Kości kończyny dolnej** Staw kolanowy jest ruchomym połączeniem trzech kości. ## Szkielet stanowi rusztowanie ciała i chroni narządy wewnętrzne Szkielet poza tym, że umożliwia ruch, jest także rodzajem rusztowania, do którego są przytwierdzone mięśnie szkieletowe. Nadaje również ciału określony kształt. Zadaniem szkieletu jest również ochrona narządów wewnętrznych przed urazami. Na przykład czaszka osłania mózg, a kości klatki piersiowej chronią płuca i serce. ## Praca mięśni szkieletowych umożliwia poruszanie się W organizmie człowieka jest ponad 400 mięśni szkieletowych. Są one przytwierdzone do kości za pomocą ścięgien, czyli pasm specjalnej tkanki przypominających bardzo mocne taśmy. Mięśnie szkieletowe różnią się kształtem i wielkością. Inne mięśnie pracują, kiedy spacerujemy lub biegamy, a inne, gdy rozmawiamy, uśmiechamy się lub piszemy. Pracę mięśni szkieletowych możemy kontrolować, ponieważ ich działanie jest zależne od naszej woli. **Warto wiedzieć** Do najmniejszych kości szkieletu należą młoteczek, kowadełko i strzemiączko. Znajdują się one w środkowej części ucha. Ich zadaniem jest wzmacnianie i przenoszenie dźwięków. **Dowiedz się więcej** ### Mięśnie, które pracują niezależnie od naszej woli Oprócz mięśni szkieletowych w naszym organizmie są też mięśnie, które pracują nawet wtedy, gdy nie zdajemy sobie z tego sprawy. Mówimy, że pracują one niezależnie od naszej woli. Należą do nich mięśnie niektórych narządów wewnętrznych, na przykład przełyku, żołądka, jelit, serca i naczyń krwionośnych. Dzięki pracy mięśni przewodu pokarmowego możliwe jest przesuwanie pokarmu oraz jego mieszanie z enzymami trawiennymi. Praca mięśnia sercowego umożliwia ruch krwi, a mięśnie naczyń krwionośnych wspomagają jej przepływ. # Jak dbać o układ ruchu? - Aby wzmocnić kości, stawy i mięśnie szkieletowe, uprawiaj systematycznie ćwiczenia fizyczne. Zapewniają one dobre samopoczucie i zapobiegają niektórym chorobom szkieletu, między innymi skrzywieniom kręgosłupa. - Noś odpowiednie obuwie, ponieważ zapobiega to urazom stóp oraz niektórym schorzeniom układu ruchu. Dobrze dobrane buty sportowe powinny być wygodne i tłumić wstrząsy. - Kucaj, zamiast się schylać przy podnoszeniu z ziemi ciężkich przedmiotów. W ten sposób nie obciążysz zbytnio kręgosłupa. - Pamiętaj, aby równomiernie obciążać kręgosłup, co zapobiega jego skrzywieniu. Noś plecak zamiast torby na ramię. - Jedz produkty bogate w wapń, fosfor i witaminę D, ponieważ zapewnia to prawidłowy wzrost kości. **To najważniejsze!** - Ruch różnych części ciała oraz przemieszczanie się są możliwe dzięki pracy układu ruchu. - Układ ruchu składa się ze szkieletu i mięśni szkieletowych. - W skład szkieletu wchodzą: czaszka, kręgosłup, klatka piersiowa oraz kości kończyn górnych i kości kończyn dolnych. - Szkielet jest rusztowaniem ciała, chroni narządy wewnętrzne oraz umożliwia poruszanie się. # Czy wiesz, czy umiesz? 1. Wyjaśnij, z czego składa się układ ruchu. 2. Na podstawie ilustracji zamieszczonej na stronie 96 wymień główne części szkieletu, a następnie wyjaśnij, jak są ze sobą połączone kości. 3. Wyjaśnij, jakie funkcje pełni szkielet. 4. Wytłumacz, co to znaczy, że praca mięśni szkieletowych jest zależna od woli człowieka.