Politieke Theorie PDF

Poli%eke theorie Examen vragen: A) Hoe ziet het organigram/de structuur van het imperium eruit volgens [naam], leg zo bondig mogelijk uit + schematisch. B) Leg “Operation Neptune’s Spear” uit en wat deze aantoont in politieke theorie. 😊 extraterritorialiteit) C) Wat is een minderheidsoverheid? D) Leg de Belgische politieke structuur uit. E) Wat zijn faciliteitsgemeenten + geef 4 voorbeelden. (Dees was de ons examen) INLEIDING Wat is theorie theorie is een geheel van beschouwingen op een bepaald terrein in de meest algemene en fundamentele zin Poli8eke theorie, aldus begrepen, draait rond de vraag wat poli8ek is en alle vragen die deze vraag met zich brengt. Het woord ”theorie” is afgeleid van het oud-Griekse werkwoord “theorein”, hetgeen beschouwen betekent. Theorie en concepten De bouwstenen van poli8eke theorie zijn concepten en begrippen met betrekking tot poli8ek. Theorie legt verbanden tussen concepten en begrippen onderling. Vertrouwd worden met poli8eke theorie veronderstelt vertrouwd worden met de basisbegrippen van het poli8eke denken en leren verbanden tussen die begrippen te leggen. De theore8sche begrippen met betrekking tot poli8ek zijn niet per se allemaal "moeilijke woorden". Het gaat ook om woorden die zeer vertrouwd zijn, maar die toch complexe betekenissen kunnen hebben of meerduidig kunnen zijn. Concepten en betekenissen Poli8eke theorie hanteert namelijk vaak woorden die een gebruikelijke betekenis hebben in een afwijkende of speciﬁeke betekenis. Daarom is er dan sprake van, bijvoorbeeld, het begrip "democra8e" volgens een welbepaalde denker. Zo heeI iedereen allicht een idee van hetgeen hij of zij verstaat onder "democra8e", maar een denker als F. deﬁnieert democra8e dan op een heel speciﬁeke manier. Dat is op zich niet zo vreemd. Ook wanneer wij het met elkaar over bepaalde begrippen hebben, kunnen wij vaststellen dat onze beste vrienden onder “vriendschap” iets helemaal anders begrijpen dan wijzelf. Er is immers niet één betekenis van vriendschap. En zo gaat het ook met poli8eke begrippen (indien vriendschap niet ook een poli8ek begrip is.) Het concept van democra6e Een van de belangrijkste begrippen van de hedendaagse poli8eke theorie is het begrip "democra8e". Woorden als "democra8e" en "democra8sch" behoren ook tot het dagelijkse taalgebruik. Zo kan het in een alledaagse situa8e gebeuren dat we zeggen dat iets niet democra8sch is. Maar wat verstaan we onder democra8e? De discussie over die vraag behoort tot het terrein van de poli8eke theorie. Poli6eke theorie en het dagelijks leven Mensen doen geregeld aan poli8eke theorie zonder het goed en wel te beseﬀen. Dat is bijvoorbeeld telkens dan het geval wanneer mensen discussiëren over de vraag wat nu democra8sch is. Wat poli6eke theorie niet is poli8eke theorie is geen poli8eke geschiedenis, maar kan wel voorbeelden aanhalen uit de poli8eke geschiedenis poli8eke theorie is geen poli8eke wetenschap, maar kan wel voorbeelden aanhalen uit de poli8eke wetenschap in de poli8eke theorie gaat het om de basisbegrippen van het denken over poli8ek in het algemeen. De rol van voorbeelden en cases in de poli6eke theorie om niet al te abstract te blijven, worden in de poli8eke theorie vaak voorbeelden gegeven om basisbegrippen toe te lichten. Ook in het opleidingsonderdeel "Poli8eke theorie" zal er verwezen worden naar voorbeelden, "cases", etc. om een aantal begrippen te verduidelijken. Zo zullen er voorbeelden gegeven worden die verwijzen naar de Belgische of mondiale poli8eke instellingen. Het concept "poli6ek" "Poli8ek" veronderstelt ook een strijd om de betekenis van woorden. Tenminste, dat is een mogelijke betekenis van het woord "poli8ek". We ziVen bijgevolg al in de poli8ek van zodra we proberen het begrip "poli8ek" te deﬁniëren. Daarom is "poli8eke theorie" nooit volstrekt neutraal. Elke poli8eke theore8cus/theore8ca heeI zijn of haar poli8eke voorkeuren, alleen probeert hij of zij die voorkeuren zo goed mogelijk te argumenteren. Voorbeelden: Vele poli8ci zijn voor vooruitgang, maar wat geldt als "vooruitgang"? Of voor vrijheid, maar wat geldt als "vrijheid"? De basisbegrippen van de poli8ek zijn geen moeilijke woorden, maar poli8eke problemen zijn daarom nog niet gemakkelijk op te lossen. Poli6ek (basis)vocabularium Poli8ek, territorium, grens, land, staat, overheid, wet, reglement, stad, taal, gemeenschap, samenleving, organisa8e, bevolking, volk, parlement, bijeenkomst, beslissing, meerderheid, minderheid, regering, geweld, democra8e, dictatuur, verkiezing, emancipa8e, links, rechts,... Vocabularium voor gevorderde neoliberaal, representa8eve democra8e, extraterritorialiteit, antagonisme, biopoli8ek, imperium, mul8tude, territorialiteitsbeginsel, federalisme, cogni8ef kapitalisme, oligarchie, geweldmonopolie, soevereiniteit, autonomie,... (eigen) namen Als het om theorie gaat, of om poli8ek, dan hebben velen "moeite met namen". Het is echter belangrijk, niet alleen in de poli8ek, maar ook in het leven, om namen te leren onthouden. De ene kan dat al beter dan de ander, dat klopt en dat is ook niet erg, maar helemaal geen namen kunnen onthouden, dat gaan zelfs jouw beste vrienden – hoe heten ze ook alweer? – op de duur toch een beetje vervelend vinden. Of wij echter bepaalde namen kennen of niet kennen, is niet helemaal alleen onze eigen verdienste (of onze eigen schuld). De media spelen ook hun rol. Namen die men (als burger) al eens gehoord zou moeten hebben Catherine Moureaux, Anne Hidalgo, Raoul Hedebouw, Paul MagneVe, Elio Di Rupo, Pierre Kompany, Mark RuVe, Meryame Ki8r, Petra De SuVer, Charles Michel, Olaf Scholz, Frans Timmermans, Emmanuel Macron, Ludivine Dedonder, Riszi Sunak, Ursula von der Leyen, Victor Orban, Sammy Mahdi, Kamala Harris, Annelies Verlinden... Democra6e: een komen en gaan van poli6ci In de representa8eve democra8e is het een komen en gaan van poli8ci. Niet alle poli8ci blijven in de democra8e zolang in het zadel als Herman De Croo. Sommige poli8ci maken snel carrière, maar waar men ooit alleen succes lijkt te hebben, kan het ineens verkeren… Een beeld en wat het zegt (de jonge, toen nog SP-A-voorziVer Conner Rousseau op weg naar een afspraak met Koning Filip 8jdens de lange onderhandelingen voor de vorming van een nieuwe Belgische federale regering in 2019.) In oktober 2023 lijkt het succes van Rousseau op zijn retour… In november 2023 neemt Rousseau ontslag als par8jvoorziVer en wordt voorlopig opgevolgd door Melissa Depraetere. Zijn uitspraken worden door par8jleden als racis8sch en sexis8sch bekri8seerd, zijn posi8e is onhoudbaar geworden. Verontschuldigingen In het geval van Rousseau waren verontschuldigingen niet meer voldoende. Het kan ook zonder woorden… Een van de sterkste poli6eke beelden uit de twin6gste eeuw Willy Brandt, bondskanselier van West-Duitsland, knielt op 7 december 1970 bij een herdenkingsplech8gheid aan het monument voor het GheVo van Warschau. Voor zijn Ostpoli8k verkreeg Willy Brandt in 1971 de Nobelprijs voor de Vrede (o.a. verdrag tussen Duitsland en Polen over de erkenning van de Oder-Neisse als grens tussen beide landen). Willy Brandt was een sociaal-democraat. Monument voor de vermoorde Sin8 en Roma in Berlijn Interesse voor poli6ek "poli8eke theorie" studeren gaat iets gemakkelijker wanneer men ook interesse heeI voor poli8ek. of men interesse heeI voor poli8ek, hangt vaak af van de vraag hoe men poli8ek deﬁnieert. stelling: het is onmogelijk een interessante maker te zijn/worden zonder ook maar enige interesse voor poli8ek in welke betekenis van het woord ook. maker, medium, maatschappij Het RITCS beschouwt een maker als een kunstenaar die met zijn/haar medium zich posi8oneert in de maatschappij. Poli8ek behoort tot de wezenskenmerken van de maatschappij in die zin dat er al8jd conﬂicten zullen bestaan over de manier waarop de maatschappij moet worden ingericht. interesse voor poli8ek laat zich niet herleiden tot interesse voor het poli8eke bedrijf (de discussies tussen par8jen, in de regering, in het parlement) tegelijk is het vaak noodzakelijk ook iets te weten over het poli8eke bedrijf wanneer men zich voor de grote poli8eke issues interesseert, al was het maar om het poli8eke bedrijf tot daden/beslissingen te kunnen aanmanen De grote poli6eke thema's voorbeelden van grote poli8eke thema's zijn: klimaatwijziging, racisme, seksisme, discrimina8e, asiel en migra8e, etc. men kan zich voor deze thema's interesseren zonder veel interesse te hebben voor par8jpoli8ek of het poli8eke bedrijf tegelijk is het zo dat oproepen en protesten doorgaans gericht zijn aan/tegen het poli8eke bedrijf verschillende vormen van poli6eke interesse men kan zich interesseren voor poli8eke thema's en aan protesten en betogingen deelnemen. men kan zich ook interesseren voor poli8eke thema's en zich engageren in een poli8eke par8j. de twee vormen van poli8eke interesse en poli8ek engagement sluiten elkaar niet uit. Het protest en "de regering" Protesten en betogingen willen doorgaans "de regerenden" ertoe bewegen iets te doen (of iets niet te doen). Met "regerenden" bedoelen we hier degenen die poli8eke verantwoordelijkheid hebben in de materie die ter discussie staat. Dat kan de (na8onale of regionale) regering zijn, maar ook een (lokale) burgemeester of de Europese Commissie. Een nieuwe regering, een nieuw portret Actuele samenstelling federale regering hVps://www.belgium.be/nl/over_belgie/overheid/federale_overheid/federale_regering/sam enstelling_regering Sophie Wilmès werd vervangen door Hadja Lahbib (MR). Meryem Ki8r werd vervangen door Caroline Gennez (Vooruit). Sammy Mahdi werd vervangen door Nicole De Moor (CD&V). Eva De Bleeker werd vervangen door Alexia Bertrand (Open VLD). “Een week is een eeuwigheid in de poli6ek” Eén week na de bespreking van de actuele samenstelling van de federale regering in de les Poli8eke theorie van maandag 16 oktober 2023, blijkt deze alweer niet meer actueel. Op vrijdag 20 oktober 2023 nam minister van Jus88e Vincent Van Quickenborne ontslag n.a.v. de vaststelling dat bij de behandeling van het Tunesische uitleveringsverzoek m.b.t. Abdesalem L., verdachte van de aanslag van 16 oktober in Brussel op Zweedse voetbalsupporters, een magistraat grove fouten zou hebben gemaakt. De minister “nam zijn verantwoordelijkheid”. Nieuwe minister van Jus88e (en vice-premier) werd Paul Van Tighelt (Open VLD), voorheen adjunct- directeur Jus88e op het kabinet van Van Quickenborne. Voorbeeld van protest: de hongerstaking in de BegijnhoNerk Het asielbeleid van de federale regering De Croo I was in 2021 het voorwerp van kri8ek bij de hongerstaking van mensen zonder papieren in de Brusselse Begijnhoserk. Bevoegd voor asiel en migra8e in de federale regering was Staatssecretaris Sammy Mahdi (CD&V). Doordat de manifestanten het eigen leven op het spel zeVen was de hongerstaking een scherp conﬂict met het poli8eke bedrijf. Poli6ek en meningen De situa8e in het Begijnhoserk en de houding van het poli8eke bedrijf werd druk bediscussieerd. Meningen die in deze discussies worden geformuleerd, kunnen een impact hebben op de beslissingen die worden genomen. Daarom zijn niet alleen protesten en betogingen, maar ook meningen poli8ek. als "regerenden" deﬁniëren we degenen die poli8ek bevoegd zijn. wie poli8ek bevoegd is hangt af van de inrich8ng van de staat: welk niveau is waarvoor verantwoordelijk? een federaal georganiseerde staat legt bevoegdheden op verschillende niveaus: federaal en regionaal. Het concept "federalisme" Tot het domein van de poli8eke theorie behoort bijvoorbeeld een reﬂec8e over “federalisme” als mogelijke staatkundige organisa8e. Niet alle staten zijn federaal georganiseerd. Bekende federale staten zijn, behalve België: de Verenigde Staten, Duitsland, Oostenrijk. Kenmerkend is telkens een verdeling van bevoegdheden tussen verschillende overheidsniveaus. federalisme niet typisch Belgisch sommigen stellen het zo voor dat het Belgisch federalisme een uitzonderlijk poli8ek systeem zou zijn. Alsof federalisme iets typisch Belgisch zou zijn. Federalisme is een zeer geavanceerde vorm van poli8eke organisa8e van een staat en er zijn verschillende andere staten die eveneens als federale staten zijn georganiseerd. opvallend is ook dat de zogenaamde "typische Belgische" discussies (over bevoegdheidsverdelingen bijvoorbeeld) ook gevoerd worden in andere federale staten, of het nu gaat om Duitsland, of Oostenrijk, dan wel om Nigeria. Duitsland als federale staat Oostenrijk als federale staat Nigeria als federale staat Wat is poli6ek? Poli8eke theorie draait in belangrijke mate rond de vraag wat poli8ek is. Die vraag kunnen we niet afdoen met een snel antwoord. De vraag keert steeds weer terug, in andere gedaanten. Bij wijze van inleiding kunnen we werken met een ini8ële deﬁni8e van poli8ek, die doorheen de sessies aangevuld of gemodiﬁceerd zal worden. Poli6ek: een ini6ële deﬁni6e Poli8ek zou men kunnen deﬁniëren als de (vreedzame) strijd (met/in woorden) om de organisa8e van de samenleving van mensen op een bepaald of een onbepaald territorium. Indien het territorium (reeds) bepaald is, dan is poli8ek volgens deze deﬁni8e de (vreedzame) strijd (in/met woorden) over de inrich8ng van het samenleven binnen dat territorium en de toegang tot dat territorium. Twee vormen van poli6ek poli8ek als het poli8eke bedrijf binnen een parlementaire democra8e (poli8ci, poli8eke par8jen, poli8eke instellingen zoals het parlement en de regering, weVen en decreten) poli8ek als de contesta8e van beslissingen die voortkomen uit het poli8eke bedrijf (burgers die protesteren, organisa8es en bewegingen, betogingen, pamﬂeVen en manifesten) Clash clash tussen beide vormen van poli8ek zou men als de ul8eme, derde vorm van poli8ek kunnen zien. Voorbeeld: de bestorming van het Capitol in Washington op 6 januari 2021, uitgevoerd door Trump- aanhangers, in een poging om de oﬃciële verkiezingen van Joe Biden tot president van de Verenigde Staten en Kamala Harris tot vice-presidente te verhinderen. Opstand De bestorming van het Capitol door Trump-aanhangers die daartoe door Trump zelf waren aangemoedigd, kan gezien worden als een opstand tegen het regime. CNN sprak in de eerste live- berichten over het evenement over een "insurrec8on". Het democra8sch regime is overeind gebleven, maar de beelden waren alvast schokkend... twee vormen van verzet verzet kan zich richten tegen een beslissing van poli8eke instellingen, zonder de legi8miteit van die instellingen in vraag te willen stellen (betoging, protestac8es). verzet kan zich echter ook richten tegen de poli8eke instellingen als zodanig (opstand, revolu8e). ar8kel 20 §4 van de Duitse Grondwet voorziet het "recht op verzet" van burgers tegen degenen die de parlementaire democra8e zouden willen afschaﬀen. poli6ek en geweld (I) een fundamenteel ﬁlosoﬁsch vraagstuk in de poli8eke theorie betreI de mogelijkheid/noodzakelijkheid/onvermijdelijkheid van "geweld" in de poli8ek. de staat claimt in principe het "monopolie van het geweld". het begrip "geweld" kan zo gedeﬁnieerd worden dat zelfs een vreedzame sit-in ac8e als "gewelddadig" wordt afgedaan. Hoofdstuk I. Territorium, grens, geweld Een belangrijk begrip in onze ini8ële deﬁni8e van poli8ek is het begrip territorium. Een deﬁni8e van het begrip territorium zou kunnen zijn: een door welbepaalde grenzen afgebakend gebied. Om poli8ek te begrijpen, moeten we dus begrijpen wat de betekenis van grenzen is. Beschouwing over deﬁni6es De (ini8ële) deﬁni8e van het begrip poli8ek voert andere begrippen op, die op hun beurt gedeﬁnieerd zouden moeten worden opdat we zouden begrijpen wat poli8ek volgens deze deﬁni8e betekent: strijd, organisa8e, samenleving, mens, territorium, etc. Vaak denkt men dat deﬁni8es een houvast bieden, maar ze zijn net zo goed drijfzand: we zakken steeds dieper weg in het weefsel van de taal, indien we een talig begrip nader proberen te verklaren door een constella8e van andere talige begrippen. De ini8ële deﬁni8e van het begrip poli8ek dwingt ons dus ook een hele reeks andere begrippen uit te klaren. Territorium (I) Indien het territorium (nog) niet bepaald is, dan is poli8ek in belangrijke mate de strijd over de awakening van dat territorium, opdat poli8ek de strijd zou kunnen worden over het samenleven van mensen binnen dat territorium, alsook over de toegang tot dat territorium. Onenigheid over de awakening van het territorium is vaak de oorzaak van strijd tussen gemeenschappen, die ook intern strijden over de wijze waarop met deze strijd met de andere gemeenschap moet worden omgegaan. Territorium (II) Het begrip territorialiteit is vanzelfsprekend een belangrijk concept binnen deze opvaxng van poli8ek. De organisa8e van het samenleven van mensen op een bepaald of onbepaald territorium neemt poli8ek de vorm aan van de uitvaardiging van weVen, die gelden op het genoemde territorium. WeVen bepalen doorgaans op welk territorium zij gelden. Wat weVelijk mogelijk is of verboden is op het ene territorium is niet per se mogelijk of verboden op een ander territorium. Territorium (III) Om eenduidig en ondubbelzinnig te kunnen stellen dat een wet W geldt op een territorium T, moeten de grenzen van het territorium T eenduidig en ondubbelzinnig zijn afgebakend. Er zijn voorlopig geen weVen die gelden voor het gehele territorium van de wereld. De wereld is bijgevolg een territorium dat is samengesteld uit een lappendeken van deelterritoria. Die deelterritoria noemen wij in de omgangstaal “landen”. In de taal van de poli8eke theorie spreekt men over “staten” of “na8estaten”. Territorium (IV) Nu kan men een onderscheid maken tussen verschillende types van territoria, naar gelang zij meer of minder soeverein zijn. Soeverein is een wetgever indien hij alleen de wet stelt op een welbepaald territorium. Terwijl na8estaten min of meer soeverein de wet stellen op het na8onale grondgebied, zijn er doorgaans ondergeschikte besturen, die decreten, verordeningen, reglementen uitvaardigen die gelden op deelterritoria van de na8estaat. Het is echter de na8onale wetgever die bepaalt dat de ondergeschikte besturen op bepaalde vlakken decreten, verordeningen en reglementen kunnen/moeten uitvaardigen: regio’s/gewesten, provincies, steden en gemeenten. Ondergeschikte besturen dragen in verschillende na8estaten verschillende namen. Terwijl België op een tweede bestuurslaag is opgedeeld in drie gewesten (en drie gemeenschappen, waarover later meer), is Nederland opgedeeld in twaalf provincies, Duitsland in zes8en Länder, de Verenigde Staten in vijIig “states” en noem maar op. Territorialiteitsbeginsel Het territorialiteitsbeginsel is het principe dat zegt dat er op een bepaald grondgebied slechts één wetgever kan zijn die de wet stelt. Het betekent ook dat weVen gelden op een grondgebied, eerder dan ten aanzien van een bepaalde groep personen. Indien er weVen gelden ten aanzien van bepaalde groepen van personen, dan op een welbepaald grondgebied. Belgische weVen gelden bijvoorbeeld op het Belgisch grondgebied. Slechts een beperkt aantal Belgische weVen gelden voor Belgen, ongeacht het territorium waar zij verblijven. Zo hebben Belgen die in het buitenland wonen stemrecht bij de Belgische federale verkiezingen. Extraterritorialiteit Er zijn echter landen die menen dat zij onder bepaalde omstandigheden het recht hebben om hun weVen te laten gelden in andere landen. Dit extraterritorialiteitsprincipe wordt echter doorgaans sterk betwist. Voorbeeld van een extraterritoriale opera8e: Opera8on Neptune's Spear. Nog een beeld en wat het zegt... (een foto van het moment op 1 mei 2011 waarop een reeks hooggeplaatste Amerikaanse personaliteiten in een kleine ruimte in het WiVe Huis (de zogenaamde "situa8on room") te horen krijgen dat Osama Bin Laden bij een geheime ac8e in Pakistan werd "geneutraliseerd". We zien o.a. president Barack Obama, minister van Buitenlandse Zaken Hillary Clinton, vice-president Joe Biden) Case 1: Opera6on Neptune’s Spear Op 1 mei 2011 vindt in de stad AbboVabad in Pakistan een Amerikaanse militaire opera8e plaats onder de codenaam Opera8on Neptune's Spear. Met behulp van twee Black Hawk helicopters wordt daar door elitetroepen een huis bestormd waarvan de CIA, na jarenlang speur- en spionagewerk, vermoedt dat de meest gezochte terrorist Osama Bin Laden er zich schuil houdt. Bin Laden en vier andere mensen worden bij deze opera8e gedood. Eén helicopter crasht, de troepen blijven ongedeerd. Het lichaam van Bin Laden wordt meegenomen en volgens de oﬃciële versie op zee begraven volgens islami8sche rituelen. Pakistan was niet op de hoogte van de opera8e. De Verenigde Staten eigenden zich het recht toe dit soort opera8e buiten hun grondgebied uit te voeren. Het is misschien spectaculair, maar "normaal" is het zeker niet. satellietbeeld van een huis met een metershoge ommuring, gebouwd na 2001, Abbo[abad, Pakistan Black Hawk Dawn Again Iedereen extraterritoriaal? Een van de belangrijkste problemen met de extraterritoriale an8-terrorismebestrijdingspoli8ek van de Verenigde Staten is dat hetgeen de VS voor zichzelf toelaatbaar vindt, dan ook voor andere landen, die zich vanuit hun eigen perspec8ef in een gelijkaardige posi8e bevinden, ook toelaatbaar moet worden geacht. Case 2: Turkije en Fethullah Gülen Op 15 juli 2016 vond in Turkije een mislukte staatsgreep plaats tegen president Recep Tayyip Erdogan. Volgens Erdogan is Fethullah Gülen, een poli8eke tegenstander die in de Verenigde Staten woont, het brein achter de coup. Sindsdien vraagt Turkije aan de Verenigde Staten de uitlevering van Fethullah Gülen, die sinds 1999 in Pennsylvania woont. Kantelpunt: Erdogan gaat met een oproep tot de bevolking live op alle Turkse televisiezenders via een face8mecall met een nieuwsjournaliste: hVps://www.youtube.com/watch?v=Brd2o-UwbM0 Saylorsburg, Pennsylvania Case 3: Turkije, Saoedi-Arabië en de moord op Jamal Khashoggi De interna8onale poli8ek was in 2018 in de ban van de moord op de Saoedische journalist Jamal Khashoggi. Deze vond plaats op 2 oktober 2018 in het consulaat van Saoedi-Arabië in de Turkse stad Istanbul. Turkije wilde de verantwoordelijken voor de Turkse rechter dagen, de moord gebeurde immers in Turkije. Turkije vroeg dan ook de uitlevering van de vijIiental leden van het commando die zij verdacht. De Verenigde Staten werden gedwongen zich streng op te stellen tegen Saoedi-Arabië. Khashoggi woonde immers in de VS, hij was journalist voor de Washington Post, een van de belangrijkste kranten ter wereld. In die func8e was hij zeer kri8sch voor het Saoedische beleid en in het bijzonder de oorlog in Jemen. Extraterritorialiteit en interven6erecht Het territorialiteitsbeginsel staat niet alleen onder druk door het eigengereide optreden van een militaire grootmacht zoals de Verenigde Staten. Het staat ook onder druk door de verwach8ngen van NGO's ten aanzien van de interna8onale poli8ek m.b.t. gevallen van de schending van mensenrechten in bepaalde landen. Er wordt dan gezegd dat er ingegrepen moet worden. Strikt genomen betekent ingrijpen dan echter ook een overtreding van het territorialiteitsbeginsel. Het territorialiteitsbeginsel, zo stellen mensenrechtenorganisa8es, is niet absoluut. Het is ondergeschikt aan het respect voor de mensenrechten, die overal zouden moeten gelden. Landen hebben niet het recht weVen uit te vaardigen die in strijd zijn met de mensenrechten. Extraterritorialiteit en mensenrechten (II) Voorbeelden van militaire interven8es in naam van de bescherming van de mensenrechten zijn: 1999: NAVO-opera8e tegen de Servische president Milosevic – oﬃcieel ter bescherming van de Albanese minderheid in Kosovo. Zonder UN-mandaat. Mei 1999: beroemde speech van Joschka Fischer, Duits minister van buitenlandse Zaken, op par8jcongres van de Duitse Groenen, ter verdediging van de militaire opera8e. 2011: NAVO-opera8e tegen de Lybische president Khadaﬃ – oﬃcieel ter bescherming van de rebellen in Benghasi. Met UN-mandaat. NAVO Opera6on Allied Force, Kosovo, 1999 NAVO Opera6on Uniﬁed Protector, Lybië, 2011 De poli6eke paradox van de grens Enerzijds staan na8estaten op hun territoriale integriteit. De onaantastbaarheid van het territorium van de na8estaat is en blijI een belangrijke overtuiging in de interna8onale poli8ek. Anderzijds worden mensenrechten steeds vaker een belangrijk thema in interna8onale rela8es. Alle na8estaten zouden op hun territorium de mensenrechten moeten respecteren. Indien landen op het vlak van mensenrechten bepaalde grenzen overschrijden, riskeren ze dat hun territoriale integriteit in vraag gesteld wordt. Respect voor de territoriale integriteit van na8estaten staat aldus steeds vaker tegenover de plicht om respect voor mensenrechten af te dwingen. Vaak wordt een afweging gemaakt: welke risico's zijn er indien men het respect voor de mensenrechten in een bepaald land via een (militaire) interven8e probeert af te dwingen. Zonder militair overwicht zal een allian8e geen opera8e beginnen tegen een land dat de mensenrechten schijnt te schenden. De rela6e tussen oorlog en poli6ek "Oorlog is de voortzexng van poli8ek met andere middelen" zo stelde de Pruisische generaal Carl von Clausewitz (1780-1831) in een beroemd boek over militaire strategie Vom Kriege (1832-1834). De Franse ﬁlosoof Michel Foucault (1926-1984) keerde de formule van Von Clausewitz om: "Poli8ek is de voortzexng van de oorlog met andere middelen" (Il faut défendre la société, 1976). Poli6ek als voortzefng van de oorlog met andere middelen geen soldaten, maar par8jsoldaten (zeer loyale par8jmedewerkers) geen tankgeschut, maar twiVersalvo's geen tac8sche manoeuvers, maar tac8sche spelletjes geen bommen, maar media-aanvallen geen militaire opera8es, maar militair taalgebruik: vijand, aanval, oorlog, bondgenoot, allian8e, geen geweld, maar woorden (maar kunnen woorden niet ook gewelddadig zijn?) geen "situa8on room", maar een... Beeld: Antwerpen, War Room, 14 oktober 2018 Poli6ek en antagonisme Er bestaan zeer verschillende opvaxngen over de beste wijze om het samenleven van mensen te organiseren op een welbepaald territorium, of het nu gaat om het territorium van een gemeente, een stad, een provincie, een gewest, een land. Historisch zijn er verschillende manieren geweest om beslissingen te nemen over de organisa8e van het samenleven van mensen op een bepaald territorium. Poli8ek heeI verschillende gedaanten aangenomen. Democra8e is een van die vormen. Democra8e zou men kunnen deﬁniëren als de vreedzame organisa8e van winst en verlies in de strijd om de organisa8e van het samenleven van mensen op een bepaald territorium. De aanvaarding van de resultaten van democra8sche verkiezingen door de verliezers is steeds een belangrijk moment in het democra8sche proces. Bij niet-aanvaarding bestaat immers het risico van de voortzexng van poli8ek met andere middelen... (en dus....). John McCain's Concession Speech, Phoenix, Arizona, 5 november 2008 h[ps://www.youtube.com/watch?v=NvgqRKYapU88 poli6ek en geweld (II) Poli8ek zou men kunnen deﬁniëren als de voortzexng van de oorlog met vreedzame middelen (van debat, overleg, verkiezingen) die gestalte geeI aan de organisa8e van het samenleven van mensen op een welbepaald territorium. Maar kan de poli8ek wel zonder geweld? Is het punt van Foucault niet juist dat poli8ek ook een vorm van geweld is? Zo is bijvoorbeeld het trekken van grenzen een vorm van geweld, zelfs wanneer men hiermee wil voorkomen dat er geweld is. De grenzen binnen dewelke na8estaten de wet stellen op hun al dan niet bepaald territorium zijn historisch ook doorgaans tot stand gekomen via oorlogen. Binnenlandse aangelegenheden (I) Interna8onale poli8ek huldigt doorgaans het principe dat men zich niet wenst te moeien met de binnenlandse aangelegenheden van een ander land. Poli8eke ontwikkelingen in andere landen worden door poli8ci doorgaans zuinig becommentarieerd....... zolang er niet bepaalde grenzen overschreden worden. Dan beschouwen velen het als hun plicht zich uit te spreken over de binnenlandse aangelegenheden van een ander land. Binnenlandse aangelegenheden (II) Wat zijn binnenlandse aangelegenheden? Welke aangelegenheden hebben een louter binnenlands karakter? In onze globaliserende wereld hebben beslissingen binnen bepaalde landen verregaande gevolgen voor andere landen, zodanig zelfs, dat men niet meer over "binnenlandse" aangelegenheden kan spreken. De ecologische poli8ek van een land (of het ontbreken ervan) kan een eﬀect hebben op alle andere landen. Vandaar het belang van interna8onale verdragen. Ook de immigra8epoli8ek van een land kan een eﬀect hebben op andere landen. Etc. etc. Grens (I) Het territorialiteitsbeginsel veronderstelt dat grenzen vastliggen. In sommige gevallen liggen grenzen echter niet eenduidig vast. Dit geeI aanleiding tot conﬂicten, omdat niet duidelijk is welke wetgever bevoegd is op welk territorium. Alle territoriale grenzen zijn historisch ontstaan, ook wanneer ze soms schijnbaar natuurlijke omstandigheden, zoals de loop van een rivier volgen. De keuze om de loop van een rivier tot grens te maken is een keuze die op een bepaald ogenblik in de geschiedenis is gemaakt. Er is geen natuurlijke reden waarom een natuurlijke grens tot territoriale grens wordt. Omdat grenzen al8jd ar8ﬁcieel zijn, houdt men in de interna8onale poli8ek het liefst vast aan de grenzen zoals zij thans historisch zijn ontstaan en aanvaard. Grens (II) In de interna8onale poli8ek worden de grenzen tussen na8estaten niet voortdurend geproblema8seerd, ook al is het goed mogelijk dat na8estaten niet tevreden zijn met de manier waarop bepaalde grenzen thans vastliggen. Het heet dan dat ze bepaalde grenzen niet erkennen of dat ze de soevereiniteit van een land over een bepaald territorium niet erkennen. Interna8onale diploma8e is eerder behoudsgezind als het gaat over landsgrenzen. Het zelweschikkingsrecht der volkeren wordt ondergeschikt gemaakt aan het territorialiteitsbeginsel. Er wonen Koerden in Turkije, Syrië, Irak, Iran en andere landen, zij genieten interna8onaal sympathie, maar dat betekent niet dat de interna8onale gemeenschap ervoor ijvert een ona ankelijk Koerdistan te erkennen. Dus ijvert de interna8onale gemeenschap eerder voor het respect voor de rechten van Koerden in Turkije, in Syrië, in Irak en Iran. Gebieden met Koerdische bevolking Taalgrens (I) Binnen het Belgisch grondgebied zijn de gewesten deelterritoria met eigen bevoegdheden. Er zijn drie gewesten: het Vlaams Gewest, het Waals Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De grenzen tussen deze territoria zijn bovendien ook taalgrenzen. Het begrip taalgrens is sugges8ef: het suggereert dat er aan de ene kant van de grens een andere taal wordt gesproken dan aan de andere kant. Maar hiermee wordt de waarheid geweld aangedaan. In het Vlaams Gewest is de overheidstaal Nederlands, in het Waals Gewest Frans (en Duits in het kleine Duitstalige taalgebied van de zogenaamde Oostkantons) en Nederlands/Frans in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Taalgrens (II) Er zijn aldus in België vier taalgebieden: Het Nederlandse taalgebied, het Franse taalgebied, het Duitse taalgebied en het tweetalige taalgebied van de negen8en gemeenten van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Er is geen enkel principe dat zegt dat overheden slechts één taal mogen hanteren. Er zijn wel poli8ci die vinden dat er op een bepaald grondgebied slechts één taal mag worden gehanteerd, in extreme gevallen zelfs dat er slechts één taal mag worden gesproken. Het gebruik van de in België gesproken talen door de burgers is (echter) vrij (art. 30 van de Grondwet). Dit wil zeggen dat elke burger in België de taal mag spreken die hij wil. Taalgebieden en faciliteitengemeenten Faciliteitengemeenten (I) 1 = Comines-Warneton (Komen-Waasten) 2 = Mesen (Messines) 3 = Mouscron (Moeskroen) 4 = Spiere-Helkijn (Espierres-Helchin) 5 = Ronse (Renaix) 6 = Flobecq (Vloesberg) 7 = Bever (Biévène) 8 = Enghien (Edingen) 9 = Drogenbos 10 = Linkebeek 11 = Sint-Genesius-Rode (Rhode-Saint-Genèse) 12 = Wemmel 13 = Kraainem 14 = Wezembeek-Oppem 15 = Herstappe 16 = Voeren (Fourons) 17 = Malmédy (Malmund) 18 = Waimes 19-22 = Lontzen, Raeren, Eupen, Kelmis (La Calamine) 23-27 = Burg-Reuland, Sankt Vith (Saint-Vith), Amel (Amblève), Bütgenbach, Büllingen (Bullange) Faciliteitengemeenten (II) Vlaamse gemeenten met faciliteiten voor Franstaligen: b.v. Sint-Genesius-Rode Waalse gemeenten met faciliteiten voor Nederlandstaligen: b.v. Enghien/Edingen Waalse gemeenten met faciliteiten voor Duitstaligen: b.v. Malmédy Duitstalige (Waalse) gemeenten met faciliteiten voor Franstaligen: b.v. Eupen. Faciliteitengemeenten (III) in principe gaat het in de faciliteitengemeenten telkens om faciliteiten voor de inwoners behorend tot een anderstalige minderheid. de facto zijn er faciliteitengemeenten waarin die zogenaamde anderstalige minderheid een meerderheid van de lokale bevolking uitmaakt (b.v. de zes faciliteitengemeenten in de rand rond Brussel) de faciliteiten waarvan sprake betreﬀen de mogelijkheid dat de anderstalige minderheid in haar eigen taal met de lokale administra8e kan communiceren. af en toe ﬂakkert de discussie over de faciliteitengemeenten weer op: langs Vlaamse kant worden ze vaak als "uitdovend" beschouwd, langs Franstalige kant als "gebetonneerd" in de Grondwet. Israëlisch/Pales6jns conﬂict Kleine historiek van het conﬂict 1922: Pales8na wordt Brits Mandaatgebied waar een joodse minderheid en een Arabische meerderheid woont (het mandaat verwijst ook naar de Balfour Declara8on van 1917). 1947: UN stemt over een verklaring over de splitsing van Pales8na in twee staten (een Joodse en een Arabische) met Jeruzalem als een interna8onale stad. Arabische leiders gaan niet akkoord 14 mei 1948: S8ch8ng van de Staat Israël 15 mei 1948: Invasie door vijf Arabische staten en begin van de Ona ankelijkheidsoorlog van Israel. 1948: honderdduizenden Pales8jnen worden verjaagd of moeten vluchten (Al Nakba). 1949: Wapens8lstand leidt tot voorlopige grenzen (Armis8ce Line 1949). Gaza bezet door Egypte, Westelijke Jordaanoever door Jordanie. 1967: Six Days War: aanzienlijke vergro8ng van het door Israel bezeVe territorium (Sinaiwoes8jn, Gaza, Westelijke Jordaanoever, Oost Jeruzalem, delen van de Golanhoogtes). 1978: vredesverdrag met Egypte volgens de Camp David Akkoorden, genego8eerd met Amerikaans president Jimmy Carter, (Israel verlaat de Sinaiwoes8jn in 1982, maar bezet Gaza). 1978: Nobelprijs voor de Vrede voor Anwar al-Sadat, president van Egypte en Menachem Begin, premier van Israel. 6 oktober 1981: dodelijke aanslag 8jdens militaire parade op president Sadat door moslimextremis8sche soldaten. Sadat wou vrede met Israel. 1994: vredesverdrag met Jordanië, Israel bezet gedeeltelijk de Westelijke Jordaanoever. 1994: Nobelprijs voor de Vrede voor Yitschak Rabin, Yasir Arafat en Shimon Peres (Oslo-akkoorden van 1993). 4 november 1995: moord op premier Yitschak Rabin door een Israelische extremist. Rabin wou vrede met de Pales8jnen. Het Israëlisch/Pales6jnse vraagstuk Alle mogelijke poli8eke problemen die er mogelijks kunnen zijn op een welbepaald territorium waar het menselijk samenleven georganiseerd zou moeten worden, komen op een concrete, acute en complexe wijze samen in het Israëlisch/Pales8jnse vraagstuk. In alle discussies over (interna8onale) poli8ek komt dit vraagstuk vroeg of laat ter sprake. Het lijkt ook met allerlei andere discussies verbonden. In de actuele situa8e stellen we een polarisering vast: men wordt als het ware gedwongen eenduidig par8j te kiezen. Voortzefng bemerkingen over grenzen grenzen zijn niet natuurlijk, maar berusten op conven8e. Dit betekent dat betrokken par8jen overeen moeten komen over het verloop van een welbepaalde grens. een samenhangend territorium is prak8sch, maar niet noodzakelijk. Er zijn zeer veel voorbeelden van landen die uit verschillende niet-samenhangende delen bestaan. Enclaves, exclaves, counterenclaves Baarle-Hertog & Baarle-Nassau Enclaves en counterenclaves Baarle-Hertog is een verzameling van Belgische enclaves in het midden van Nederlands territorium. Baarle-Nassau dat tot Nederland behoort bevat een aantal "counterenclaves" in het midden van het Belgische territorium van de enclave Baarle-Hertog. Kaliningrad Exclaves Kaliningrad behoort tot de Russische Federa8e, maar het territorium ervan sluit niet aan bij de rest van het Russische territorium. Kaliningrad is echter niet volledig ingesloten door vreemd territorium, het heeI een uitweg naar zee. Daarom wordt Kaliningrad een exclave genoemd. Ook Ceuta en Melilla zijn (Spaanse) exclaves die zich op het Afrikaanse con8nent bevinden, maar aan een kant aan de Middellandse Zee grenzen De Krim, die door de Russische Federa8e in 2014 op Oekraïne werd veroverd, is een andere Russische exclave, met dat verschil dat deze annexa8e interna8onaal nauwelijks erkend wordt. Enclaves, exclaves, counterenclaves E is een enclave in A D is een enclave in B A1, A2 en A3 zijn exclaves van A A3 is een enclave in B A1 en A2 zijn geen enclaves (want niet omringd door het territorium van één enkele soevereine staat) A4 en A5 zijn counterenclaves van A in de enclave E E1 is een counterenclave van E in A5 en een countercounterenclave vanuit A gezien Federalisme en territorialiteit federalisme is de opdeling van bevoegdheden tussen een algemeen niveau en deelniveaus of tussen een federale staat en zijn deelen8teiten. België is een federale staat die bestaat uit drie Gewesten en drie Gemeenschappen. Het Vlaams Gewest, het Waals Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De Vlaamse Gemeenschap, de Franse Gemeenschap en de Duitstalige Gemeenschap. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest is een enclave binnen het Vlaams Gewest. De Vlaamse Gemeenschap heeI bevoegdheden (zoals cultuur en onderwijs) in het Vlaams Gewest en in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest De Franse Gemeenschap heeI dezelfde bevoegdheden in het Waals Gewest en in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. De Duitstalige Gemeenschap heeI dezelfde bevoegdheden in het Duitse taalgebied (dat een deel van het Waals Gewest bestrijkt.) Het separa6s6sch scenario en territorialiteit separa8sme is een poli8eke posi8e die de afscheuring wil van een deelterritorium om dat deelterritorium soeverein te kunnen besturen. voorbeelden: Catalaans separa8sme wil dat Catalonië zich afscheurt van Spanje. Schots separa8sme wil dat Schotland zich afscheurt van het Verenigd Koninkrijk. Vlaams separa8sme wil dat Vlaanderen zich afscheurt van België. De achtergronden van deze drie voorbeelden van separa8sme zijn behoorlijk verschillend. in het (onwaarschijnlijke) scenario van een Vlaamse afscheiding van België zal Brussel/Bruxelles geen deel uitmaken van (de republiek?) Vlaanderen, maar mogelijks een exclave worden van Wallonie- Bruxelles. Het is ook denkbaar dat Wallonie-Bruxelles de naam België behoudt. Dan splitst België in Vlaanderen en zichzelf. België is dan kleiner geworden en Vlaanderen moet als nieuw land op zoek gaan naar interna8onale erkenning. De idee van een corridor... Na6onalisme en normaliteit separa8sme wordt gemo8veerd door na8onalisme: de overtuiging dat een land met één cultuur (en één taal) de norm is (of een garan8e voor goed bestuur). echter: de meeste landen in de wereld zijn mul8cultureel en meertalig. Monoculturaliteit en eentaligheid zijn niet de norm, maar de uitzondering. de zogenaamde Belgische complexiteit (één land, drie oﬃciële talen) is in interna8onaal vergelijkend perspec8ef helemaal niet zo complex. Hoofdstuk II. Bevolking, organisa%e, strijd Strijd Poli8ek veronderstelt een autoriteit op een welbepaald territorium ten aanzien van een bevolking op dat territorium. Wat deze bevolking gezamenlijk wil met/op dat territorium is geen natuurlijk gegeven dat vanzelf spreekt. De organisa8e van het samenleven op het territorium is bijgevolg voorwerp van strijd en ook die strijd moet georganiseerd worden. Er is niet alleen mogelijk strijd over datgene wat beslist moet worden. Er is ook strijd over de wijze waarop beslist moet worden. De representa8eve democra8e is één mogelijke wijze waarop beslissingen tot stand komen. De representa8eve democra8e, als mogelijke vorm van de poli8eke autoriteit over een welbepaald terrritorium veronderstelt dat er geregeld vrije verkiezingen worden gehouden waaraan alle volwassen bewoners/staatsburgers kunnen deelnemen Meerderheden Het meerderheidsprincipe kenmerkend voor de representa8eve democra8e betekent dat er een meerderheid nodig is om voor de gehele bevolking/voor het gehele territorium beslissingen te kunnen nemen (weVen te kunnen stemmen). Deze meerderheid kan zich situeren op verschillende niveaus: op het wetgevende niveau (het parlement) of op het uitvoerende niveau (de regering). Parlementsleden worden verkozen (door de stemgerech8gde bevolking), regeringsleden worden doorgaans niet rechtstreeks verkozen (maar benoemd, bijvoorbeeld door het staatshoofd). Soorten meerderheden gewone meerderheid: meer voor- dan tegenstemmen, onthoudingen, ongeldige stemmen en afwezigheden worden niet in rekening gebracht. absolute meerderheid: de helI + minstens een halve stem van de stemmen die in totaal kunnen worden uitgebracht. HeeI een gremium 11 leden, dan is 6 stemmen (5,5 +1/2) een absolute meerderheid, heeI een gremium 10 leden, dan is eveneens 6 stemmen een absolute meerderheid. een gekwaliﬁceerde meerderheid: bij bepaalde (belangrijke) beslissingen kan vereist zijn dat de meerderheid groter is dan een gewone of absolute meerderheid. om geldig te kunnen stemmen is soms een "quorum" vereist. Het "quorum" is het aantal leden van een gremium dat aanwezig moet zijn opdat een gremium over iets geldig zou kunnen beslissen, of zelfs maar geldig zou kunnen vergaderen. Quorum Indien het "quorum" niet wordt gehaald, dan kan een vergadering/een gremium niet geldig beslissen en in sommige gevallen zelfs niet eens geldig vergaderen. In sommige gevallen bepalen reglementen van gremia dat, in het geval het quorum om te vergaderen niet wordt gehaald, een nieuwe vergadering moet worden belegd die dan wel geldig is, ongeacht het aantal aanwezigen. Parlement, regering Het parlement is in een representa8eve democra8e de belangrijkste instelling. De regering is ondergeschikt aan het parlement. Een parlement kan een regering doen vallen, een regering kan het parlement echter niet ontslaan. In de percep8e van velen is het net omgekeerd: ministers zijn mach8g, parlementsleden onmach8g en onbelangrijk. Echter: weVen worden gestemd door het parlement; de uitvoering ervan wordt verzorgd door de regering. In die zin wordt een regering ook "execu8eve" genoemd. Ze voert uit. Daarentegen is het parlement de "legisla8eve" macht. Zij ontwerpt weVen (La8jn: lex, leges). Tegelijk is het zo dat regeringen inderdaad een zekere speelruimte hebben voor eigen beslissingen. Deze speelruimte wordt in weVen gedeﬁnieerd. Dan zegt een wet bijvoorbeeld dat de minister de opdracht krijgt om X en Y te deﬁniëren/te bepalen. Hiermee is er een weVelijke basis voor zogenaamde "uitvoeringsbesluiten" of "ministeriële besluiten". Zij zullen steeds teruggrijpen op een bepaald "weVelijk kader" dat heeI aangegeven dat de bevoegde minister bepaalde beslissingen kan/moet nemen, in uitvoering van de betreﬀende wet. Coali6es Regeringen zijn doorgaans gebaseerd op een meerderheid in het parlement. Een meerderheid in het parlement veronderstelt doorgaans een coali8e van verschillende par8jen die samen de meerderheid van de zetels in het parlement hebben (vandaar zogenaamde coali8egesprekken tussen mogelijke coali8epartners na verkiezingen.) Coali8es worden de laatste 8jd wel eens genoemd naar na8onale vlaggen die dezelfde kleurensamenstelling hebben als de coali8e. B.v. De Regering Michel I werd de Zweedse coali8e genoemd. Welke kleur welke par8jen hebben is echter een conven8e en kan van land tot land verschillen. Terwijl de liberalen in België tradi8oneel met blauw als kleur worden geassocieerd, worden de liberalen in Duitsland met de kleur geel geassocieerd. De zogenaamde "Jamaica-coali8e" was dan ook het idee van een coali8e van groenen, christen-democraten (die in Duitsland met zwart als kleur geassocieerd worden) en liberalen (geel dus) waaraan na de Duitse federale verkiezingen van september 2017 een aantal maanden werd gewerkt, om uiteindelijk afgevoerd te worden. In een twee- of driepar8jenstelsel kan één enkele par8j vaak de meerderheid behalen in een parlement en heeI zij geen nood aan coali8epartners. Minderheidsregering De term "minderheidsregering" lijkt te suggereren dat een minderheid kan beslissen. Dat is echter niet het geval. Een minderheidsregering is per deﬁni8e een regering waarvan de coali8epar8jen geen meerderheid hebben in het parlement. Om iets parlementair te kunnen beslissen, moet deze minderheid op zoek naar par8jen die niet in de regering ziVen, maar toch bereid zijn concrete voorstellen te steunen. Ook wanneer een minderheidsregering regeert, worden weVen dus bij meerderheid gestemd. Het risico bestaat echter dat een minderheidsregering voor geen enkel voorstel steunt vindt bij opposi8epar8jen, of dat opposi8epar8jen de regering kunnen "gijzelen" (hun steun a ankelijk maken van voorwaarden die voor de meerderheidspar8jen moeilijk aanvaardbaar zijn). Par6jen par8jen zijn bijgevolg belangrijke organisatorische elementen in de poli8eke vormgeving van de strijd over de inrich8ng van het territorium. representa8eve democra8e veronderstelt het bestaan van minstens twee par8jen die met elkaar strijden over de inrich8ng van het territorium. het kan echter zijn dat strijdende par8jen na verkiezingen coali8es aangaan. het vormen van coali8es tussen par8jen die voorheen nog heIig hebben gestreden in de verkiezingsstrijd veronderstelt dan weer de bereidheid tot het sluiten van compromissen. een par8j die tot de meerderheid behoort en in een coali8e regeert moet dus in principe compromissen aangaan waardoor het eigen proﬁel mogelijks "verwatert". vandaar het probleem dat radicale par8jen hebben om zich te engageren in een coali8e die compromissen veronderstelt. Verkiezingen om de x jaar (kan verschillen van land tot land, van regio tot regio, van bestuursniveau tot bestuursniveau) opkomstplicht (niet: stemplicht) of stemrecht enkelvoudig (één persoon, één stem) (versus meervoudig stemrecht) verkozenen zijn "representanten", "vertegenwoordigers" van de bevolking Democra6e en verkiezingen voor velen behoren verkiezingen essen8eel tot het begrip democra8e: geen democra8e zonder verkiezingen. De Amerikaanse presidentsverkiezingen illustreren het belang dat in dit concept van democra8e aan verkiezingen wordt gehecht. En daarbij geldt: elke stem telt. Of tenminste: elke stem moet worden geteld! voor sommigen echter zijn er niet per se verkiezingen nodig om democra8e te hebben. Zo veronderstelt basisdemocra8e de deelname van eenieder aan de beslissingsprocessen, zonder vertegenwoordigers. representa8eve democra8e, basisdemocra8e en directe democra8e zijn verschillende invullingen van het begrip democra8e. enigszins tegenover verkiezingen als het belangrijkste ritueel van de representa8eve democra8e staan referenda als een belangrijke vorm van directe democra8e. De Amerikaanse presidentsverkiezingen De Amerikaanse presidentsverkiezingen (om de vier jaar op de eerste dinsdag na 1 november) zijn onrechtstreekse verkiezingen. In principe stemmen de kiezers voor een groep leden van het zogenaamde Electoral College. De 538 verkozen leden van het Electoral College komen in de decembermaand volgend op de verkiezingen bijeen om de president en de vice-president te kiezen. Een presidentskandidaat is in principe zeker dat hij door het Electoral College zal worden verkozen indien hij of zij minstens 270 leden van het Electoral College heeI behaald (hetgeen vereist is voor een absolute meerderheid op 538). Het aantal leden van de Electoral College verschilt van staat tot staat, naar gelang het inwoneraantal. Echter: een staat met vijf keer meer inwoners dan een andere staat heeI niet per se vijf keer meer leden in het Electoral College. Staten met rela8ef weinig inwoners worden in het systeem enigszins beschermd. Referendum Een referendum is een volksbevraging. Vaak zijn degenen die kiesgerech8gd zijn ook degenen die hun stem mogen uitbrengen bij een referendum. De wetgever kan echter afwijkingen formuleren (en bijvoorbeeld meer mensen laten deelnemen aan referenda dan aan verkiezingen). Een referendum kan raadgevend of bindend zijn. Een raadgevend referendum verplicht de poli8eke autoriteiten niet per se om te beslissen in overeenstemming met de uitslag, maar duidt wel aan wat de bevolking over een bepaalde problema8ek denkt. Een bindend referendum betekent in principe dat de poli8eke autoriteiten de uitslag van het referendum zullen volgen in hun verdere beslissingen. Terwijl men bij verkiezingen zijn stem uitbrengt voor kandidaten en/of par8jen, brengt men bij referenda een stem uit voor of tegen een bepaald voorstel. Het beroemdste/beruchtste referendum van de voorbije jaren is ongetwijfeld het Britse referendum over het Britse lidmaatschap van de EU in 2016. De kiezers konden kiezen tussen twee verschillende op8es: LEAVE of REMAIN. Brexit-referendum Op 23 juni 2016 organiseerde de toenmalige Britse regering van David Cameron (Conserva8ve Party) een referendum over het Britse lidmaatschap van de EU. 51,9 % stemde voor LEAVE, 48,1 % stemde voor REMAIN. De opkomst was 72,2 % (hetgeen dus betekent dat een kwart van de stemgerech8gden niet aan het referendum hebben deelgenomen). Het Verenigd Koninkrijk bestaat uit Engeland, Schotland, Wales en Noord-Ierland. In Engeland en Wales stemden een meerderheid voor LEAVE, maar in Schotland en Noord-Ierland stemde een meerderheid voor REMAIN. Onderhandelingen over de Brexit BREXIT werd de naam voor de geplande uiVreding van het Verenigd Koninkrijk uit de EU. Daarover moest onderhandeld worden tussen het VK en de EU. Volgens de procedure moest een akkoord tussen de regering van het VK en de EU ook goedgekeurd worden door het Britse Parlement. Door het feit dat zowel de Regering van Theresa May als de regering van Boris Johnson geen meerderheid hadden in het Parlement, bleef het BREXIT-akkoord lange 8jd niet goedgekeurd. Parallel gingen ook stemmen op om het referendum over te doen. Een kwart van de kiezers had er niet aan deelgenomen en andere kiezers voelden zich misleid. Vertegenwoordiging versus referendum Het Britse referendum over EU-lidmaatschap is een goede illustra8e van de spanningen tussen twee vormen van democra8e: representa8eve democra8e en directe democra8e. Een meerderheid in het (verkozen!) Parlement was tegen de Brexit, maar een meerderheid van de bevolking koos in het referendum voor LEAVE (en dus voor de Brexit). Parlement en referendum Terwijl het Parlement de vertegenwoordiging is van het volk, leek het in zijn verzet tegen de Brexit de wil van het volk zoals uitgedrukt in het referendum tegen te spreken. Tegelijk is dat Parlement zelf ook verkozen door het volk. Dat verklaart waarom het Parlement zich niet zomaar wou neerleggen bij het Referendum. De verdeeldheid van het "Verenigd" Koninkrijk Naar een Scexit? Door het signiﬁcante verschil in de uitslag van het referendum per Britse regio, dreigt het VK zelf uiteen te vallen. Tegelijk met de Brexit is er sprake van de mogelijkheid van een Scexit. De Scexit zou inhouden dat Schotland, dat thans deel uitmaakt van het VK maar zeer pro- Europees is, het VK zou verlaten en ona ankelijk zou worden. In Schotland wil men een referendum organiseren over... Schotse ona ankelijkheid. Parlement en strijd Parlementaire debaVen (die zeer heIig kunnen zijn) geven vorm aan de tegenstellingen in visie over de organisa8e van het samenleven van mensen op een bepaald territorium. Deze debaVen zijn bijzonder scherp wanneer ook de awakening van het territorium zelf in vraag gesteld wordt. In zekere zin kan men zeggen dat representanten/volksvertegenwoordigers in het parlement discussiëren in plaats van de burgers. Het parlementarisme ontslaat de burgers van de noodzaak om zelf dagelijks te moeten overleggen en beslissingen nemen over de organisa8e van het samenleven. Parlementarisme als "canned laughter" De Sloveense ﬁlosoof Slavoj Zizek vergelijkt ergens het koor in de Griekse tragedie (dat als het ware de stem van het volk vertegenwoordigt) met het principe van "canned laughter" bij sitcoms. De theaterbezoeker hoeI niet zelf te rouwen, dat doet het koor in zijn plaats. Net zo hoeI de televisiekijker niet zelf te lachen, dat doet de lachband in zijn plaats. En net zo kan men zeggen dat de burger in een democra8e niet zelf hoeI te beslissen, dat doet het parlement in zijn plaats. De Griekse stadsstaat interessant is ook te kijken naar de manier waarop de Atheense stadsstaat in het oude Griekenland haar democra8e organiseerde... Het woord "poli8ek" is afgeleid van het Griekse "polis", hetgeen stadsstaat betekent. Een stadsstaat (polis) kan, zeer abstract, worden gezien als een plek waar (de) velen (hoi polloi) samen leven. Stadsstaten verschilden onderling in de wijze waarop zij werden bestuurd: door één enkele, door sommigen, of door (de) velen. Poleis In de laatste acht eeuwen v. Chr. werden de zowat driehonderd Griekse stadstaten (of poleis, meervoud van polis, waar het Nederlandse woord poli6ek van is afgeleid) die in de loop van die periode in het Middellandse Zeegebied waren ges8cht, gekenmerkt door verschillende poli8eke bestuursvormen (politeiai). De geschiedenis van de Griekse poleis wordt, zoals bekend, gekenmerkt, zowel door talrijke conﬂicten, oorlogen en burgeroorlogen, als door even zovele pogingen tot vrede, allian8es en al dan niet militaire coali8es. De tumultueuze geschiedenis van de Griekse poleis, zelfs al dateert zij van meer dan twee millennia geleden, werkt tot op vandaag door in onze taal en ons denken. Telkens waneer er ergens “draconische maatregelen” worden getroﬀen, wordt de Atheense archont (archoon) Draco (Drakoon) in herinnering gebracht, die in 621 v. Chr. de bestaande wetgeving codiﬁceerde en daarbij strenge straﬀen voorzag voor diverse misdaden. Draconische maatregelen zijn dan ook streng. En indien iemand tegenwoordig omwille van zijn of haar “spartaanse levenshouding” wordt geprezen of veeleer, zoals in onze “hedonis8sche 8jden” waarschijnlijker is, bekri8seerd, wordt de beruchte strenge, disciplinerende militaire opvoeding van jongens in het Sparta van de zesde en vijfde eeuw voor Christus geëvoceerd. Van Athene leren Het lijkt twijfelach8g om te stellen, zoals wel eens vaker gebeurt, dat we de (representa8eve) democra8e zoals we die vandaag kennen of denken te kennen, aan de Griekse an8eke cultuur te danken hebben. Wel is zeker dat de poli8eke theorie als het denken over het poli8eke aan Griekse ﬁlosofen schatplich8g is. Zonder het al8jd goed en wel te beseﬀen, spreken we, wanneer we over het poli8eke theore8seren, meer dan een mondje klassiek Grieks. Nogal wat belangrijke poli8eke begrippen in verschillende moderne Europese talen, waaronder ook het Nederlands, kunnen etymologisch teruggevoerd worden op begrippen uit de poli8ek-theore8sche teksten van Griekse ﬁlosofen. Dit is alvast een goede reden om, bij wijze van inleiding in de poli8eke theorie, kennis te maken met de belangrijkste begrippen en argumenten in een aantal van die ﬁlosoﬁsche teksten. Poli6eke theorie van Aristoteles (I) Eén van de meest prominente van deze Griekse ﬁlosofen was ongetwijfeld Aristoteles. Aristoteles (Stageira in Macedonië, 384 v. Chr. - Chalkis, 322 v. Chr.), studeerde twin8g jaar lang bij Plato (Athene, 427 v. Chr. - 347 v. Chr.) aan de Atheense Akademeia. Later, toen hij opnieuw in Athene verbleef, s8chVe hij er zijn eigen, zogenaamde Peripate8sche School, genoemd naar de overdekte wandelgang (peripatos) in het Lykeion, een sportcomplex net buiten de Atheense stadsmuren, waar zijn onderricht vaak al wandelend plaatsvond. Aristoteles beschouwde de polis als een gemeenschap van burgers (koinonia politoon). Een burger (politès) deﬁnieerde hij als iemand die deelneemt aan het bestuur en de rechtspraak van de polis. Aangezien elke mens als redelijk wezen, als enig dier begiIigd met rede (logos) over de noodzakelijke vaardigheden daartoe beschikt, kan men volgens Aristoteles de mens als poli8ek dier (zooion poli6kon) betrachten die het geluk (eudamonia) slechts vindt in de deelname aan het poli8eke leven van de stad. Poli6eke theorie van Aristoteles (II) Poli8ek is bijgevolg voor Aristoteles datgene wat de mens van (andere) dieren onderscheidt en waarin de mens via het burgerschap zijn hoogste vervulling vindt. In de Griekse poleis waren nochtans een aantal categorieën van bewoners van de mogelijkheid tot deelname aan bestuur en rechtspraak uitgesloten en bijgevolg geen burgers of politeis: vrouwen, kinderen, slaven, vreemdelingen en (hand)arbeiders. En ook voor Aristoteles waren deze categorieën van bewoners van de polis niet vrij of vrij genoeg om zich op het gewenste niveau met poli8ek als het bestuur en de rechtspraak van de polis als gemeenschap in te laten. Bijgevolg blijven ook deze categorieën van mensen, ook als is de mens dan een poli8ek dier, van de polis als gemeenschap van burgers verstoken. Telkens wanneer in de poli8eke theorie het begrip “gemeenschap” opduikt, zullen we daarom zorgvuldig moeten toezien op de uitslui8ngsmechanismen die het schijnbaar inclusieve begrip van gemeenschap in werking zet. Telkens wanneer er in de poli8eke theorie sprake is van “de gemeenschap”, stelt zich de vraag, niet alleen wie er tot die gemeenschap behoort, maar ook en vooral wie er schijnbaar niet toe behoort. Poli6eke theorie van Aristoteles (III) In zijn werk Poli6ka maakte Aristoteles een onderscheid tussen drie verschillende regeringsvormen, enerzijds gebaseerd op onderscheidingen die in bestaande poli8ek-ﬁlosoﬁsche discussies van zijn 8jd, zoals deze in een aantal dialogen van Plato (zoals Politeia en Nomoi), gemaakt werden en anderzijds gebaseerd op zijn observa8es van verschillen in de poli8eke prak8jken van een aantal poleis (Sparta, Kreta en Carthago, dat weliswaar geen Griekse stadstaat was maar de hoofdstad van het Carthaagse Rijk). Mede met behulp van de bevindingen van zijn leerlingen, die hij volgens Diogenes Laër8us naar honderdachtenvijIig Griekse poleis op staatkundig onderzoek zou hebben uitgestuurd, komt Aristoteles tot een onderscheid tussen drie staatsvormen. Dit onderscheid keert telkens weer terug in de poli8eke theorie. Staatsvormen in Griekse poli6eke theorie In de an8eke Griekse poli8eke theorie wordt een onderscheid gemaakt tussen drie (goede) staatsvormen en drie (slechte) staatsvormen: Democra8e versus anarchie Aristocra8e versus oligarchie Monarchie versus 8rannie Poli6eke theorie van Aristoteles (IV) De zin van poli8ek bestaat er volgens Aristoteles in het algemeen belang (to koinè sumferon) te bewerkstelligen. Als van algemeen belang beschouwt Aristoteles het geluk (eudamonia) van de burgers. Regeringsvormen zijn volgens Aristoteles dan ook goed of slecht naar gelang ze het algemeen belang, dan wel het eigenbelang van de bestuurders nastreven: Democra6e versus anarchie democra8e is de organisa8e van het samenleven van allen op een territorium door velen, waarbij de velen het algemeen belang voor ogen hebben. anarchie is de organisa8e van het samenleven van allen op een territorium door velen, waarbij de velen niet het algemeen belang, maar hun eigenbelang voor ogen hebben. Aristocra6e versus oligarchie Aristocra8e is de organisa8e van het samenleven van allen op een territorium door enkelen, waarbij die enkelen het algemeen belang voor ogen houden. Oligarchie is de organisa8e van het samenleven van allen op een territorium door enkelen, waarbij die enkelen het eigenbelang voor ogen houden. Monarchie versus 6rannie Monarchie is de organisa8e van het samenleven van allen door één enkele, waarbij die ene persoon het algemeen belang voor ogen houdt. Tirannie is de organisa8e van het samenleven van van allen op een territorium door één enkele, waarbij die ene persoon het eigenbelang voor ogen houdt. Athene: bakermat van de democra6e? Anders dan de Poli6ka, die als het belangrijkste poli8ek-theore8sche werk van Aristoteles doorheen de eeuwen onder ﬁlosofen en intellectuelen bekend was en uitvoerig werd gecommentarieerd, werd pas in 1879 bij archeologische opgravingen in het Egyp8sche Oxyrhynchus een papyrus met een deel van een beschrijvende tekst over “de regeringsvorm van de Atheners” (Athenaioon Politeia) ontdekt waarvan het ontstaan omstreeks 330 v. Chr. wordt vermoed en die eveneens aan Aristoteles wordt toegeschreven. In 1890 kwam een andere, langere versie van diezelfde tekst, eveneens op papyrus, in het bezit van het Bri8sh Museum. Pas door beide vondsten, die in 1891 een wetenschappelijke reconstruc8e en vertaling van de nagenoeg volledige tekst toelieten, beschikken we vandaag over een vrij nauwkeurig inzicht in de werking van de Atheense democra8e. De wollige omschrijving van Athene als de “bakermat” van onze democra8e kunnen we, dankzij deze vondsten, vervangen door een enigszins complex, maar bijzonder interessant organigram dat duidelijk maakt hoe de klassieke Atheense regeringsvorm precies in elkaar stak, in welke mate zij al dan niet “democra8sch” was, in welke mate zij daarbij verschilde van “de onze” - indien er al zoiets als “onze” democra8e bestaat - en in welke opzichten zij eventueel vandaag nog als inspira8ebron voor een hedendaagse poli8eke theorie zou kunnen dienen. Ekklèsia en Boulè Alle vrije mannen van twin8g jaar en ouder werden opgeroepen om de Atheense Volksvergadering (Ekklèsia) bij te wonen. Axka, het gebied dat vanuit Athene werd bestuurd, zou 30000 tot 60000 inwoners hebben geteld die aan deze lidmaatschapsvoorwaarden voor de Ekklèsia voldeden. Er zouden telkens ongeveer 6000 tot 8000 mannen aan de bijeenkomsten van de Atheense Volksvergadering, die ongeveer veer8g maal per jaar plaatsvonden, hebben deelgenomen. Aanvankelijk vonden die massabijeenkomsten plaats op de Agora, later op de Pnyx, een heuvel tegenover het Parthenon. Op die bijeenkomsten werd gestemd over wets- en andere voorstellen die voorbereid werden door de zogenaamde Boulè, ook wel de Raad van 500 genoemd. De leden van de Boulè (of boulètai) werden jaarlijks geloot uit de vrijwilligers onder de leden van de Ekklèsia die minstens der8g jaar oud waren. Prytanis, epistatès De Boulè was sinds Kleisthenes’ hervormingen van de Atheense democra8e in 508-507 v. Chr. onderverdeeld in 10 groepen, die elk vijIig leden telden en een bepaalde stam of district (dèmè) vertegenwoordigden. Elk van die 8en groepen van vijIig boulètai was gedurende één 8ende van het jaar (of ongeveerd een maand) vierentwin8g uur op vierentwin8g eindverantwoordelijk voor het bestuur van de stad en moest in die periode dan ook collec8ef volledig hiervoor ter beschikking staan. Tijdens die (regeer)periode, prytania genoemd, fungeerde deze groep van vijIig boulètai als Regering (of prytanis), daarbij elke dag voorgezeten door een ander lid dat door loVrekking werd aangeduid. Deze voorziVer van de prytanis werd epistatès genaamd, een func8e die men niet meer dan één keer mocht bekleden. Eén dag lang was hij als voornaamste bestuurder verantwoordelijk voor het stadszegel en de schaVen en archieven van de stad. (Anders geformuleerd, en teneinde met dit organigram ook de poli8eke verbeelding aan het werk te zeVen, zou men kunnen stellen dat, indien ons land georganiseerd zou zijn zoals de Atheense poli8ek dat was, muta8s mutandis, elke burger één keer in zijn leven één dag eerste minister zou zijn geweest.) Pro-edroi Samen met negen via loVrekking aangeduide leden van de negen andere groepen van boulètai die op dat ogenblik niet de prytanis vormen, maakt de epistatès vanaf de vierde eeuw voor Chr. deel uit van de pro-edroi, die als collec8ef van 8en het voorziVerschap waarnemen van de bijeenkomsten van de Boulè en de Ekklèsia, die worden bijeengeroepen door de prytanis die ook de agenda van de vergaderingen bepaalt. Ekklesia, heliaia, nomothetai De Ekklèsia stemt over decreten, verdragen, wetsvoorstellen - zoals voorbereid door de Boulè, of afwijkend van hetgeen de Boulè voorstelt - en verkiest de militaire en civiele magistratuur, de enige bestuurders overigens die door verkiezingen (door handopsteking in de Ekklèsia) verkozen worden. Verder worden onder de burgers of politeis die ouder dan der8g zijn en zich hiervoor als vrijwilliger aanmelden via loVrekking de 6000 leden (heliastes) van het Volkstribunaal (heliaia) aangeduid, waaruit, opnieuw via loVrekking, gerecruteerd wordt voor de samenstelling van juries in bepaalde rechtszaken en van de Nomothètai, die deﬁni8ef over de door de Ekklèsia goedgekeurde wetsvoorstellen beslissen. Archonten Eveneens via loVrekking onder vrijwillige burgers ouder dan der8g worden de archonten (archontes) aangeduid, die de oﬃciële Atheense feestelijkheden organiseren en de heliaia voorziVen in familiezaken en erfenisaangelegenheden. Na hun ambtstermijn worden de archontes lid van de Areopagos, dat belast is met rechterlijke uitspraken in moordzaken op Atheense burgers. Ongeveer 150 Areopagiteis maken er deel van uit. Tegen verkiezingen? De Belgische schrijver David Van Reybrouck hield in zijn boek Tegen verkiezingen een pleidooi voor de invoering van lo8ng in de poli8ek. Dit zou de betrokkenheid van de burgers verhogen. Van Reybrouck gaat daarmee uit van het bestaan van een kloof tussen de burger en de poli8ci die hem/haar vertegenwoordigen. Zie: Why Elec8ons Are Bad for Democracy: hVps://www.youtube.com/watch?v=KS9EMvbBq_U Lo6ng en par6jen Lo8ng is een systeem dat individuen in een verantwoordelijke rol brengt, eerder dan collec8even. Par8jen zijn collec8even die staan voor bepaalde ideologische lijnen: Socialisme versus liberalisme Progressief versus conserva8ef Na8onalisme versus interna8onalisme/transna8onalisme/mondialisme Liberalisme belangrijkste waarde: vrijheid belangrijkste domein: economie, ondernemerschap objec8even: vrijhandel, vrije meningsui8ng, keuzevrijheid linksliberaal: liberaal én ethisch progressief rechtsliberaal: liberaal én ethisch conserva8ef Socialisme belangrijkste waarde: gelijkheid belangrijkste domeinen: onderwijs, werk belangrijke objec8even: gra8s onderwijs, werkzekerheid sociaalprogressief: socialis8sch en ethisch progressief sociaalconserva8ef. socialis8sch en ethisch conserva8ef Na6onalisme belangrijkste waarde: "eigen cultuur" belangrijkste domein: veiligheid, asiel, migra8e belangrijkste objec8even: behoud van de eigen cultuur, beperken of stoppen van immigra8e discussie over zogenaamd progressief na8onalisme na8onalisme is per deﬁni8e in bepaalde opzichten conserva8ef Ideologisch mixen Par8jpoli8ek is in de realiteit vaak een mix van ideologische lijnen, eerder dan het aanhouden van een zuivere ideologische lijn. De zogenaamde "derde weg" was een mix van liberalisme en socialisme. Zo zijn er neoliberale socialisten en sociale (neo)liberalen. Wanneer een andere par8j dan Groen of Ecolo ook sterke groene accenten zet, dan mixt zij de facto haar eigen ideologische lijn met ecologische mo8even. Par8jen beschouwen bepaalde thema's vaak als was het hun "eigen domein". Ze willen dan "marktleider" zijn op een bepaald thema of een thema niet overlaten aan een andere par8j. Maar het risico is dat het proﬁel van par8jen op die manier verwatert. Door alle mogelijke kiezers te willen aanspreken, verliezen sommige par8jen hun eigen, oorspronkelijke kiezers. Mixen is bedoeld om het eigen publiek te verbreden, maar met die verbreding verliezen par8jen vaak ook tegelijk weer kiezers. Radicalisering Tegenover ideologisch mixen staat ideologisch radicaliseren. Met name worden bijvoorbeeld socialisten door communisten sterk bekri8seerd vanwege hun mix met het liberalisme. De verharding van de N-VA op het thema migra8e gaat samen met een verwatering van de N-VA op het thema separa8sme. Een par8j die op het federale Belgische niveau aan de macht wil zijn, kan zich niet langer hard proﬁleren als separa8s8sche par8j. De verharding van de migra8estandpunten is dan als het ware een surrogaat voor het verbleken van de separa8s8sche posi8onering. De ironie van deze ontwikkeling is dat de Vlaams-na8onalis8sche par8j bijzonder bezorgd is over het bewaken van de Belgische grenzen. Terwijl sommige par8jen inhoudelijk radicaliseren, is er ook een radicaliseringsproces buiten het par8jpoli8eke landschap. Par8jen hebben niet het monopolie op poli8ek. Er zijn ook... Gele Hesjes Het protest van de zogenaamde "gilets jaunes" of "gele hesjes" tegen de hoge accijnzen op brandstof/benzine belichaamt een vorm van extra-parlementaire radicalisering. De gele hesjes vertegenwoordigen geen par8j, ze vertegenwoordigen zichzelf. In een situa8e als deze, waarbij een bepaald protest lijkt aan te slaan bij een belangrijk deel van de bevolking, zullen par8jen proberen het protest te interpreteren als een ui8ng van bekommernissen waar zijzelf aandacht aan besteden. Vandaar dat de gele hesjes zowel door linkse als door rechtse par8jen werden "gerecupereerd". Het geweld van de gele hesjes beves8gt de idee dat zelfs de geweldloze representa8eve democra8e, die door discussie en overleg tot beslissingen wil komen, als een vorm van geweld wordt ervaren die alleen maar met tegen-geweld tot inzicht kan worden gebracht. hVps://www.youtube.com/watch?v=G0fag-owOSY Poli8ci en "het volk" De onrust rond het fenomeen van de "gele hesjes" toont aan dat er een spanningsverhouding bestaat tussen "het volk"/"de bevolking" en de poli8ci/de verkozenen. Verkozenen spreken in een democra8e in naam van "het volk", maar tegelijk blijI "het volk" ook zelf spreken en zegt het niet per se hetzelfde als zijn verkozenen. In de discussie over de ondertekening door België van het VN Migra8epact verwijst de N-VA naar "de bevolking" die in grote meerderheid tegen het Migra8epact zou zijn. De N-VA beweert in naam van "de bevolking" te spreken wanneer zij zich tegen het Migra8epact verzet. Tegelijk is er in het Belgische federale parlement een overgrote meerderheid van verkozenen voor het Migra8epact. Hier botsen twee opvaxngen van democra8e met elkaar, op een complexe manier. Democra6e volgens Jacques Rancière De Franse ﬁlosoof Jacques Rancière maakt een onderscheid tussen: - "la poli8que": die momenten waarop een uitgesloten bevolkingsgroep (zich) manifesteert en deel wil hebben/invloed wil uitoefenen op de beslissingen voor de poli8eke gemeenschap. Dit is de ware poli8ek voor Rancière. - "la police": de poli8ek zoals bedreven door het poli8eke apparaat van poli8eke instellingen die weVen opstellen en de samenleving organiseren. "le poli8que": het terrein waarop "la poli8que" en "la police" met elkaar botsen. Democra6e volgens Ernesto Laclau Anders dan Rancière stelt, is de rela8e tussen "la police" en "la poli8que" dynamischer dan een loutere opposi8e. Par8jpoli8ek is vaak ook snel in het oppikken van de dissensus die door "la poli8que" wordt belichaamd. Volgens Ernesto Laclau proberen poli8ci immers steeds te spreken in naam van "het volk". Dat volk is echter steeds een construc8e. "Populisme" is volgens Laclau kenmerkend voor elk poli8ek spreken. Elk poli8ek spreken gaat immer uit van een "wij" waarover uitspraken gedaan worden die veralgemenend zijn. Er is niet eenvoudigweg een "wij" dat vervolgens in het poli8eke spreken wordt beschreven. Nee, het "wij" van het poli8eke spreken wordt door het poli8eke spreken zelf geconstrueerd. Dat geldt zowel voor uitspraken als "wij Vlamingen" (ter rechterzijde) als "we are the 99%" (ter linkerzijde). Populisme is niet per se rechts, er is dus ook een links populisme. Populismen Er zijn verschillende vormen van populisme. We kunnen spreken van populisme van zodra er, impliciet of expliciet, sprake is van een maatschappelijk "wij" dat zegt iets te willen of niet te willen. Wanneer studenten een brief schrijven aan hun directeur en zeggen "wij willen...", dan is dat een poli8ek gebaar binnen de ruimte van de onderwijsinstelling. Er kunnen vragen gesteld worden als "wie zijn die "wij"?" Zijn dat werkelijk alle studenten, een grote meerderheid, of een welbespraakte minderheid die brede ondersteuning zoekt voor haar posi8e? Men kan en moet echter een onderscheid maken tussen populismen die meer of minder inclusief zijn. Een poli8cus kan het "wij" waarvoor hij spreekt zodanig eng deﬁniëren dat het veel bewoners uitsluit. Een poli8cus kan ook spreken vanuit een "wij" dat probeert eenieder in te sluiten. Populismen zijn ofwel exclusief ofwel inclusief. Uitslui6ng en inslui6ng Uitslui8ng en inslui8ng gaan steeds samen, zij het in verschillende mate. Wie velen uitsluit, sluit een beperkte groep in. Wie velen insluit, sluit weinigen uit. "We are the 99%" is zeer inclusief, maar sluit wel de 1% uit. Poli8ci zullen liefst doen alsof ze in naam van iedereen spreken: "Ik denk dat ik spreek in naam van velen wanneer ik zeg..." is een typische populis8sche zin. Het is onmogelijk te spreken in naam van iedereen. Het is onmogelijk iedereen in te sluiten. In dat laatste geval zou men ook degenen moeten insluiten die velen willen uitsluiten, maar dat kan niet. Poli8ek gezien is daarom de strijd onvermijdelijk. Wie willen we insluiten, wie willen we uitsluiten? Daarover gaat het impliciet in vele poli8eke debaVen. Volk en bevolking Het begrip "bevolking" is een inclusiever begrip dan het begrip "volk". De bevolking van het Belgische territorium is de verzameling van eenieder die op dat territorium leeI, ongeacht zijn/haar status. "Het Belgische volk", waarnaar in de grondwet wordt verwezen, betreI alle burgers met de Belgische na8onaliteit en is dus een restric8ever begrip van het begrip "bevolking". Er zijn populismen die het begrip "volk" inzeVen tegen het begrip "bevolking". Binnen de "bevolking" zijn er dan mensen die echt tot het "volk" behoren en anderen die niet echt tot het "volk" behoren. Na8onalisme is zo'n populisme. Bevolking, wereldbevolking Het territorium van de wereld valt uiteen in meer dan tweehonderd deelterritoria (van na8estaten). In elk van die landen kunnen er na8onalis8sche par8jen of bewegingen bestaan (voor de dominan8e van bepaalde meerderheden of voor de erkenning van bepaalde minderheden). We leven in 8jden waarin een globale poli8ek meer dan ooit noodzakelijk is. Terwijl er representa8eve democra8e is op bepaalde deelterritoria van de wereld, is er geen representa8eve democra8e op het niveau van de wereld als zodanig. Waar kan de wereldbevolking zich uitspreken over hetgeen zij wil? Is er een wereldparlement? Er zou een wereldparlement moeten zijn. De theatermaker Milo Rau maakte daarover zijn project General Assembly. Milo Rau, General Assembly Sturm auf den Reichstag hVp://www.general-assembly.net/sturm-auf-den-reichstag/ Hoofdstuk III. Poli/ek in globaal perspec/ef Antonio Negri & Michael Hardt over de poli6eke cons6tu6e van de wereld Er is (nog) geen wereldparlement. Toch is de wereld poli8ek georganiseerd. De logische conclusie is dat de poli8eke organisa8e van de wereld niet-democra8sch is. Hoe kunnen we de niet-democra8sche poli8eke organisa8e van de wereld best beschrijven? Antonio Negri en Michael Hardt spreken over het Imperium. Het Imperium Het Imperium is de poli8eke structuur van de globaliserende wereld. Niet te verwarren met imperialisme (of de veroveringsdrang van een enkel land). Het Imperium is het Wereldrijk. Volgens Negri en Hardt kan men het organigram van het Imperium voorstellen als een piramide die uit drie lagen bestaat, waarbij de eerste toplaag zelf ook in drie deellagen uiteenvalt. I. Monarchische laag van de imperiale piramide De bovenste laag van de Imperiale piramide wordt door Negri en Hardt ook de monarchische laag genoemd. Zij zien het als een eengemaakte controlestructuur. Deze laag wordt in drie deellagen onderverdeeld: a) Verenigde Staten: grootste militaire macht, poli8emacht van het Imperium. b) World Economic Forum en de G7/G8 c) IMF, Wereldbank, de Wereldhandelsorganis8e, de NAVO. Toelich6ng over G7/G8 De G7 werd in de jaren 1970 opgericht als de groep van de zeven rijkste landen ter wereld. In het midden van de jaren 1990 mocht Rusland toetreden tot de club die van dan af aan G8 werd genoemd. Sinds de bezexng van de Krim door Rusland in 2014 wordt Rusland niet langer uitgenodigd op bijeenkomsten van de G8, die bijgevolg feitelijk weer bijeenkomt als G7. De leden van de G7 zijn: de Verenigde Staten, Canada, Groot-BriVannië, Duitsland, Italië, Japan, Frankrijk. Zij nemen roterend het voorziVerschap waar en organiseren dan in eigen land een bijeenkomst van de G7. Feitelijk is sinds de jaren tach8g ook de EU (voorheen EEG) vertegenwoordigd op de bijeenkomsten van de G7 (door de voorziVer van de Europese Commissie, de voorziVer van de Europese Raad en de voorziVer van de Raad van de Europese Unie). Dit heeI echter niet geleid tot een naamswijziging. Toelich6ng over WEF Het World Economic Forum is een jaarlijkse top bijeenkomst in het kleine Zwitserse skioord Davos in de loop van de maand januari. De globale elite komt er bijeen voor panelgesprekken, lezingen en discussies. Het is een high proﬁle netwerk event. Zowel poli8ci, managers, bedrijfsleiders, religieuze leiders, academici en popsterren komen er langs. Het WEF heeI geen enkele formele poli8eke betekenis en toch is het zeer invloedrijk. Toelich6ng over de NAVO De NAVO is de Noord-Atlan8sche Verdragsorganisa8e, een militair bondgenootschap opgericht in 1949, en dat in de 8jd van de Koude Oorlog "Westers" was en gedacht was als een vorm van collec8eve verdediging tegen een mogelijke aanval door de Sovjet-Unie en de landen van het zogenaamde Warschaupact (dat in 1955, als reac8e tegen de NAVO, werd opgericht). Ar8kel 5 van het Verdrag is de wederzijdse verplich8ng elkaar militair te steunen in het geval een lid op die steun een beroep wil doen in geval van een agressie door een andere mogendheid. Een aanval op een van de leden wordt door allen gezien als een aanval op alle leden. Dit ar8kel is nog maar één keer in werking getreden, nl. na 11 september 2001. De NAVO kampt met een aantal grote problemen: de heIige kri8ek van de Verenigde Staten op andere NAVO-lidstaten die te weinig militaire uitgaven zouden doen (moet 2% van het BNP zijn); de interne poli8eke toestand van Turkije dat een lid is van de NAVO, maar geen lid van de EU. Turkije wordt door Europa militair gezien als een buﬀerland, en daarom kan Turkije vaak hoge eisen stellen bij onderhandelingen (zoals deze over de vluchtelingenopvang vanuit Syrië). Toelich6ng over het IMF Het IMF werd in 1944 opgericht en is een VN-organisa8e voor interna8onale samenwerking op monetair vlak. Vandaag func8oneert het IMF als een kredieˆonds aan staten in betalingsmoeilijkheden. Het IMF wordt vaak bekri8seerd voor de voorwaarden waaraan zij het geven van kredieten koppelt. Toelich6ng over de Wereldbank De Wereldbank is het grootste ins8tuut voor ontwikkelingssamenwerking en schenkt leningen aan ontwikkelingslanden. De Wereldbank werd, samen met het IMF, opgericht in 1944. Toelich6ng over de WTO De World Trade Organisa8on of Wereldhandelsorganisa8e maakt volgens Negri en Hardt eveneens deel uit van de toplaag van de imperiale piramide. De WTO werd opgericht op 1 januari 1995, is geves8gd in Genève en staat in het teken van het overleg over handel tussen de landen-lidstaten. II. Aristocra6sche laag van de imperiale piramide Op een tweede laag van de imperiale piramide situeren Negri en Hardt de overige na8estaten (dan degene die reeds voorkomen in de eerste laag) en de transna8onale bedrijven/transna8onal corpora8ons (TNC's). Na8estaten hebben in het imperiale apparaat een func8e als ﬁlter van personen, goederen en kapitaal. Na8estaten zijn bijvoorbeeld vatbaar voor Imperiale kri8ek wanneer zij te weinig vluchtelingen opvangen (omdat ﬂows van mensen op die manier naar andere ﬁlters afgeleid worden die van zichzelf vinden dat ze al verstopt zijn), omdat ze teveel vluchtelingen opvangen (omdat andere ﬁlters het hinderlijk vinden dat ze dan op interessante routes komen te liggen), wanneer ze een rem zeVen op de export van bepaalde grondstoﬀen (omdat dit produc8ekosten binnen de zones die door andere ﬁlters worden beheerd de hoogte in jaagt), wanneer ze s8ekem bepaalde grondstoﬀen wèl exporteren (omdat ze dan de veiligheid van bepaalde ﬁlters in het gedrang brengen), of wanneer ze door de speciﬁciteit van hun ﬁnanciële wetgeving vreemd kapitaal aantrekken (en op die manier de ﬁnanciële draagkracht van andere ﬁlters ondermijnen). Met andere woorden: na8estaten zijn niet verdwenen in de globaliserende wereld, zij vervullen een welbepaalde rol binnen die globaliserende wereld. III. De democra6sche laag van de Imperiale piramide Op een derde laag van de Imperiale piramide als de poli8eke cons8tu8e van de wereld situeren Negri en Hardt organisa8es die geacht worden de belangen van de bevolkingen te representeren: Hier situeren zij: de Verenigde Na8es, de religieuze organisa8es, de media, de niet-gouvernementele organisa8es (waaronder de zogenaamde humanitaire organisa8es). De func8e van al deze organisa8es bestaat erin de verlangens van de menigte te kanaliseren. Het hedendaagse Imperium en het Romeinse Rijk: een vergelijking Precies de piramidale driedeling van de cons8tu8e van de wereldorde en de verhoudingen tussen haar drie lagen is voor Negri en Hardt een argument om deze cons8tu8e Imperiaal te noemen. Muta8s mutandis vindt men deze driedeling namelijk ook terug in Polybius' beschrijving van het Romeinse Rijk. Volgens deze Griekse geschiedschrijver uit de tweede eeuw voor Christus verenigt het Romeinse Imperium de drie ‘goede’ regeringsvormen in zich en precies die constella8e verhindert dat deze regeringsvormen zouden afglijden naar hun ‘slechte’ tegenhangers. Polybius grijpt hierbij terug naar de discussie over de verschillende regeringsvormen in Aristoteles’ Poli6ka. De Keizer staat bij Polybius voor de monarchie, de Senaat voor de aristocra8e en de comi6a (of volksvergaderingen) voor de democra8e. De Imperiale cons8tu8e waarin deze instellingen elkaar in evenwicht houden verhindert dat de monarchie een 8rannie wordt, de aristocra8e tot een oligarchie verwordt en de democra8e uitdraait op anarchie. Ook het hedendaagse Imperium zou in Polybiaanse termen kunnen worden omschreven als een func8oneel evenwicht tussen de monarchis8sche militaire hegemonie van de Verenigde Staten, de aristocra8sche invloed van transna8onale bedrijven en de meeste na8estaten en tensloVe de hedendaagse comi6a onder de vorm van de Verenigde Na8es, de NGO’s, de media, enzovoort. Apologeten van het hedendaagse Imperium zullen in deze drieledige structuur een proto-federalisme van checks and balances op mondiale schaal herkennen, waarin verschillende instellingen elkaar controleren en in evenwicht houden. Een hedendaagse Polybius zou dan ook als volgt kunnen redeneren: aangezien de Verenigde Staten als een soort quasi-neutrale wereldpoli8emacht voor orde en veiligheid willen zorgen en vermenging met de belangen van transna8onale bedrijven met een sterke Amerikaanse verankering niet valt uit te sluiten, is het goed dat het Imperium kan rekenen op de neutraliteit van de NGO’s en de objec8viteit van de media om het geheel in balans te houden. Het zou dan alleen nog wachten zijn op een nieuwe Thomas Jeﬀerson die een en ander globaal-grondweVelijk zou kunnen vastleggen. De auteurs van Empire kunnen zich echter in dit soort Imperiale apologie volstrekt niet herkennen. Tegen het Imperium? Indien het Imperium geen democra8sche organisa8e is van de globaliserende wereld, hoe moet de wereld dan wel georganiseerd worden opdat zij democra8sch zou zijn? Volgens Negri en Hardt is representa8e per deﬁni8e niet democra8sch en dus moet de oplossing niet gezocht worden in een wereldparlement. Mul6tude versus het Imperium De menigte (La8jn: mul8tudo) kan zichzelf organiseren. In de geschiedenis van het poli8eke denken staat de menigte voor chaos. Afwezigheid van een gemeenschappelijke wil. Negri en Hardt proberen het begrip een posi8eve invulling te geven. De menigte is perfect tot samenwerking in staat. Menigte is niet per deﬁni8e "oorlog van allen tegen allen" zoals Hobbes dacht. Menigte: oorspronkelijk een leeg begrip De menigte is inherent aan de natuurtoestand, neemt geen poli8eke vorm aan, sluit geen verdragen, draagt haar rechten niet over aan een soeverein. Door de eeuwen heen ging de term ‘menigte’ voor een louter kwan8ta8ef begrip staan dat niet verder gekwaliﬁceerd kon en mocht worden. Indien de menigte gekwaliﬁceerd kon worden, dan sprak men niet over de menigte, maar over ‘het volk’ (een na8onalis8sch concept), ‘de massa’ (een sociaal-psychologisch concept), ‘de mensen’ (vandaag een sociaal-democra8sch stopwoord, maar in oorsprong een christelijk-humanis8sch concept), ‘de burgers’ (een liberaal concept), ‘het proletariaat’ (een marxis8sch concept). Of anders gezegd: al deze alterna8eve begrippen zijn ‘posi8eve’ kwaliﬁca8es van het louter ‘nega8eve’ begrip van de menigte. Menigte versus volk Het concept van het volk hoort thuis in een retoriek die de menigte in een keurslijf probeert te dwingen: een territorium waarop dat volk tegenover zijn poli8eke autoriteiten komt te staan. De menigte daarentegen kent geen territoriale grenzen en moet als globaal-mobiele produc8eve collec8viteit gedacht worden. Men kan zich de vraag stellen of ‘de menigte’ dan iedereen insluit. Dat is niet het geval. De menigte wil geen zeemzoet humanis8sch concept zijn, gaat het klassenconﬂict niet uit de weg. Alleen is de samenstelling van het proletariaat als onderdrukte klasse in de postmoderniteit sterk gewijzigd en moet het bijgevolg anders gedacht worden dan bij Marx. Menigte als hedendaags proletariaat Ook al noemen Negri en Hardt zichzelf uitdrukkelijk communisten, ze verkiezen het begrip ‘menigte’ boven het begrip ‘proletariaat’, precies om de marxis8sche connota8e te vermijden als zou het proletariaat per deﬁni8e samenvallen met de industriële arbeidersklasse. NieVemin blijkt uit de sporadische vermeldingen van het marxis8sche concept dat zij ‘de menigte’ wel degelijk denken als een hedendaags ‘proletariaat’. Met ‘het proletariaat’ wordt niet langer alleen de industriële arbeidersklasse bedoeld, maar al degenen die in het Imperium worden uitgebuit. ‘De menigte’ mag dan al niet iedereen insluiten, zij moet toch veel inclusiever gedacht worden dan het klassieke marxis8sche concept van proletariaat. Immateriële arbeid, of het nu gaat om de geïnforma8seerde produc8e van goederen, dan wel om de produc8e van diensten, concepten of aﬀecten, neemt een steeds centralere plaats in de hedendaagse produc8eprocessen in. Dit betekent tegelijk dat arbeiders steeds minder zijn aangewezen op produc8emiddelen die hen in staat stellen om überhaupt te kunnen werken. Sociale en intellectuele arbeid veronderstellen in principe slechts een lite produc8e-apparaat. Vaak volstaat een computer en een internetaanslui8ng Imperium als biomacht Indien de menigte al8jd en overal produc8ef kan zijn en indien kapitalisme bestaat bij de gra8e van het exploiteren van deze produc8viteit, dan moet het imperium uit zijn op totale controle. Poli6ek en mensbeeld Negri en Hardt hebben een op8mis8sch, posi8ef mensbeeld: de mens is van nature op samenwerking ingesteld. De mens moet dus niet van bovenaf tot samenwerking worden gedwongen. Daarom is poli8ek (in de zin van 'police') overbodig. Thomas Hobbes (1588-1679) had een pessimis8sch mensbeeld: de mens van nature op zelwehoud ingesteld. In func8e van zelwehoud duidt de mens een soeverein aan die moet instaan voor de vrede en veiligheid van degenen die in dat contract instappen. De soeverein heeI het monopolie van het geweld en dat is legi8em zolang de soeverein de burgers (subjects) beschermt. De soeverein kan in principe één persoon zijn (monarchie), enkele personen (aristocra8e) of vele personen (democra8e). Maar de an8eke discussies over goede en slechte staatsvormen waren niet aan Hobbes besteed. Het Imperium als globale Leviathan De wereldorde staat oﬃcieel in het teken van vrede en veiligheid. Wereldleiders vinden elkaar steeds in de strijd tegen terrorisme. De NAVO als globale poli8emacht. Het optreden tegen Servië in 1999. Redenering van Thomas Hobbes algemeen belang en eigenbelang De soeverein zal steeds ook zijn eigen belang nastreven, ook als hij het algemeen belang voor ogen heeI. In de monarchie is er slechts één individu soeverein. De soeverein kan echter ook een vergadering (assembly) zijn van allen (democra8e) of van sommigen( aristocra8e). Het beeld van Leviathan en zijn betekenis De Soeverein kan één individu zijn, een aantal individuen of de verzameling van alle individuen. In Leviathan, één van de beroemdste boeken uit de geschiedenis van de poli8eke theorie, beschouwt Thomas Hobbes zowel de monarchie, als de aristocra8e als de democra8e als legi8eme staatsvormen. Het zogenaamde "fron8spiece" van de eerste uitgave van het boek uit 1651 brengt dit alles in één beeld tot uitdrukking. Het mysterie van het %telblad van Hobbes’s Leviathan De voorgestelde ﬁguur is niet "de koning", maar "de soeverein". Deze "soeverein" kan verschillende vormen aannemen, naargelang de staatsvorm Historische context van Leviathan Hobbes schreef zijn poli1ek tractaat Leviathan 1jdens de Engelse Civil War (1642-1651) in ballingschap in Parijs. Hij hield rekening met verschillende mogelijke uitkomsten van de burgeroorlog. In 1649 werd Koning Charles I onthoofd en kwam het Parlement (Rump Parliament) aan het hoofd van het land te staan. De monarchie moest plaatsmaken voor een verregaande vorm van vroege democra1e. Leviathan in lockdown? Er is een interpreta1e van het fron1spiece die wijst op de aanwezigheid van twee gemaskerde dokters aan de onderste rand van het beeld. Bevindt de stad zich in lockdown en zijn er daarom zo weinig mensen op straat te zien? De enige mensen die we te zien krijgen zijn de dokters en soldaten (die toezien op de naleving van de regels)....

Politieke Theorie PDF

Document Details

Tags

Related

Summary

Full Transcript