Pharmaceutics PDF

‫‪@daro_zanjan98‬‬ ‫تهیهکنندگان‪:‬‬ ‫فارماسيوتيكس ‪1‬‬ ‫‪ -‬هادی سهرابی‬ ‫‪ -‬زهرا قربانخانی‬ ‫دكتر پورسينا| جل...

‫‪@daro_zanjan98‬‬ ‫تهیهکنندگان‪:‬‬ ‫فارماسيوتيكس ‪1‬‬ ‫‪ -‬هادی سهرابی‬ ‫‪ -‬زهرا قربانخانی‬ ‫دكتر پورسينا| جلسه اول‬ ‫‪1399/06/22‬‬ ‫‪ -‬شایان شکوری‬ ‫‪ -‬امیررضا مسافر‬ ‫آشنايي با داروسازي ‪ -‬یگانه امیریان‬ ‫‪ -‬هستي پارسا‬ ‫‪ ‬داروسازی ( ‪ ) pharmacy‬چیست؟‬ ‫داروسازی در تعريف علم و تكنیك طراحي؛ ساخت ؛ كنترل و توزيع داروها مي باشد‪.‬‬ ‫يعني از ايده ی اولیه ی ساخت دارو تا زماني كه دارو به بیمار تحويل داده مي شود مراحل بسیار متعددی وجود دارد‬ ‫كه همه ی آن ها زير مجموعه ی علم داروسازی است‪.‬‬ ‫‪ ‬هدف علم داروسازی‬ ‫داروسازی در واقع حلقه ی اتصال علوم مرتبط با سالمت مثل پزشكي و علوم شیمي است تا در آخر به هدف نهايي‬ ‫اين رشته كه رساندن دارو های كارآمد ( ‪ ) effective‬و امن ( ‪ ) safe‬به بیماران است‪ ،‬برسیم‬ ‫‪ Safe‬بودن دارو‬ ‫‪‬‬ ‫وقتي مي گويیم دارويي بايد ‪ safe‬باشد يعني هیچگونه سمیتي روی بیماران نداشته باشد‪.‬‬ ‫‪ Effectiveness ‬دارو‬ ‫وقتي از كارآمدی يا ‪ effectiveness‬دارو ها صحبت مي كنیم منظورمان اين است كه بتواند اثر درماني قابل‬ ‫قبولي روی بیماران داشته باشد‪.‬‬ ‫‪ ‬پس به طور خالصه در داروسازی به دنبال ساخت دارو های ‪safe‬و كارآمد و تحويل آن ها به بیماران هستیم‪.‬‬ ‫دارو چیست ؟‬ ‫‪‬‬ ‫به كلیه مواد ‪ natural - synthetic – semisynthetic‬گفته مي شود كه بتوانند تغییری در ساختار يا‬ ‫عملكرد بدن ايجاد كنند‪.‬‬ ‫‪Page 1 of 8‬‬ ‫جلسه اول‬ ‫آشنایی با داروسازی‬ ‫فارماسيوتيكس ‪1‬‬ ‫‪ -‬منظورهای استفاده از دارو ها‪:‬‬ ‫‪ -1‬تشخیص‬ ‫‪ -2‬تسكین‬ ‫‪ -3‬درمان‬ ‫‪ -4‬پیشگیری‬ ‫تفاوت بین تسكین و درمان مهم است به اين معني كه‪:‬‬ ‫مثال در آسیب ديدگي مانند شكستگي استخوان پا ممكن است درد شديدی را تحمل كنیم اگر در اين مورد از يك دارو ضد‬ ‫درد استفاده كنیم اين دارو نقشي در فرايند درمان نخواهد داشت و فقط تقش تسكین درد را دارد‪.‬‬ ‫* در تعريف دارو گفتیم كه ممكن است منابع تهیه ی دارو به سه قسمت تقسیم مي شوند ‪:‬‬ ‫‪Natural ‬‬ ‫‪Synthetic ‬‬ ‫‪semi synthetic ‬‬ ‫هر كدام از اين منابع تهیه ی دارو در زير مجموعه ی يكي از گرايش های اصلي داروسازی قرار مي گیرند كه هر گرايش‬ ‫تخصص های خاص خودش را دارد ‪.‬تخصص های اصلي دارويي عبارتند از‪:‬‬ ‫‪Pharmacognosy.1‬‬ ‫‪Pharmaceutical chemistry.2‬‬ ‫‪Pharmaceutical Biotechnology.3‬‬ ‫اولین و قديمي ترين منبع تهیه ی منابع دارويي ‪ ،‬گیاهان و منابع طبیعي هستند كه گروهي كه بیشتر به كار در اين زمینه‬ ‫مي پردازد گروه ‪ pharmacognosy‬مي باشد‪.‬‬ ‫‪Page 2 of 8‬‬ ‫جلسه اول‬ ‫آشنایی با داروسازی‬ ‫فارماسيوتيكس ‪1‬‬ ‫‪:Pharmacognosy‬‬ ‫‪ ‬مطالعه خصوصیات فیزيكي ‪ ،‬شیمیايي ‪ ،‬بیوشیمیايي و بیولوژيك داروها و مواد دارويي با منابع طبیعي مثل گیاهان ‪،‬‬ ‫میكروب ها و حیوانات در اين شاخه انجام مي شود‪.‬‬ ‫‪ ‬قديمي ترين شاخه ی داروسازی با تاريخ چند هزار ساله میباشد ‪.‬بشر از ابتدای تاريخ اقدام به كشف خصوصیات‬ ‫دارويي گیاهان كرده است‪.‬‬ ‫‪ ‬اين شاخه به معنای مدرن امروز از قرن ‪ 19‬با استخراج آلكالوئید های ترياك شروع شده است كه از آن ها برای‬ ‫درمان درد استفاده شده است ‪.‬در سال های بعد مواد استخراج شده ی ديگری از گیاهان به دست آمده است ‪.‬‬ ‫همه ی قسمت های گیاه ممكن است اثر دارويي داشته باشد‪.‬‬ ‫بعضاً گیاهان به طور خام و دست نخورده استفاده مي شوند ‪.‬ولي در داروسازی مدرن از مواد موجود در بخش های مختلف‬ ‫گیاه برای داروسازی استفاده مي شود‪.‬‬ ‫‪ ‬بعضاً به اشتباه ‪ pharmacognosy‬را با داروسازی سنتي يكسان در نظرمیگیرند در حالیكه طب سنتي استفاده از‬ ‫تجربه تاريخ بشری و منابع طب سنتي برای درمان میباشد كه اغلب فرآوری خاصي روی گیاه انجام نمي شود يا‬ ‫فرآوری خیلي محدود روی آن انجام میشود ‪.‬در زمینه ی داروسازی سنتي ‪ ،‬كشورهای چین ‪ ،‬هند و ايران بیشتر‬ ‫مطرح بودند ‪.‬در سالیان اخیر با تركیب طب سنتي و طب اسالمي ( به دلیل كمبود منابع طب اسالمي ) باعث بي‬ ‫اعتمادی به طب سنتي شده است‪.‬‬ ‫‪ Pharmacognosy‬يك علم روبه رشد است و هم چنان زايا و پیش رونده ‪.‬كشورهای آمريكا و ژاپن در اين‬ ‫‪‬‬ ‫بخش پیش قدم هستند ‪.‬در ايران هم از قديمي ترين شاخه ها محسوب مي شود و با توجه به اهمیت گیاهان در‬ ‫داروسازی نوين ‪ ،‬گروه ‪ pharmacognosy‬از سال ‪ 1340‬در دانشگاه علوم پزشكي تهران به صورت مستقل‬ ‫تشكیل شده است‪.‬‬ ‫‪: pharmaceutical chemistry‬‬ ‫‪Page 3 of 8‬‬ ‫جلسه اول‬ ‫آشنایی با داروسازی‬ ‫فارماسيوتيكس ‪1‬‬ ‫‪ ‬دومین زمینه ی تهیه ی دارو ‪ ،‬سنتز شیمیايي دارو مي باشد كه زير مجموعه شیمي دارويي يا ‪pharmaceutical‬‬ ‫‪ chemistry‬مي باشد ‪.‬اين شاخه از داروسازی اقدام به طراحي ‪ ،‬سنتز شیمیايي و توسعه مواد دارويي‬ ‫فارماسیوتیكال مي كند ‪.‬اين رشته ارتباط تنگاتنگ با فارماكولوژی ( داروشناسي ) و بیولوژی دارد ‪.‬داروها اغلب‬ ‫مواد آلي هستند ‪.‬اما مواد غیرآلي و فلزی هم بعضاً به عنوان دارو استفاده میشوند مثل ‪. Li‬‬ ‫‪ ‬تمركز اصلي شیمي دارويي روی تهیه ی مولكول های آلي كوچك است ‪.‬ممكن است كه يك ماده دارويي برای بار‬ ‫اول سنتز شود يا با تغییر در مولكول های قبلي اثر گذاری بیشتری داشته باشد و عوارش آن كاهش پیدا كند ‪.‬‬ ‫پس تهیه ی ماده ی دارويي جديد در اين گرايش وجود دارد كه كاری بسیار زمان بر و هزينه بر محسوب مي شود ‪.‬‬ ‫گروه شیمي دارويي جز قديمي ترين گروه های داروسازی در ايران محسوب میشود كه در سال ‪ 1342‬تشكیل و‬ ‫در سال ‪ 1349‬شروع به فعالیت رسمي كرده است‪.‬‬ ‫‪ ‬از اعمال اين شاخه میتوان به سنتز مواد اولیه ی مهم دارويي ‪ ،‬همكاری در استخراج مواد موثر گیاهي ‪ ،‬همكاری با‬ ‫صنعت در زمینه ی تعیین مقدار يا آنالیز مواد موثر و ناخالصي های مختلف اشاره كرد‪.‬‬ ‫‪ ‬فعالیت های تحقیقاتي اين شاخه شامل ‪ :‬شیمي تجزيه ‪ ،‬سنتز ‪ ،‬آنالیز و شناسايي تركیبات گیاهي‪ ،‬طراحي دارو با‬ ‫كامپیوتر و راديو فارماسي است‪.‬‬ ‫‪: Pharmaceutical biotechnology‬‬ ‫‪ ‬آخرين منبع تولید دارو ‪ ،‬تولید دارو به شكل ‪ semi synthetic‬مي باشد كه با استفاده از علم بیوتكنولوژی انجام‬ ‫مي گیرد و از جديد ترين و رو به رشد ترين شاخه های داروسازی مي باشد‪.‬‬ ‫در اين شاخه با بهره گیری از علوم سلولي –مولكولي ‪ ،‬میكروب شناسي و ژنتیك ‪ ،‬مواد اولیه ی داروسازی را با‬ ‫استفاده از باكتری ها و قارچ ها به شكل انبوه تولید میكنند و يا از يك میكروارگانیسم در ايمني زايي بیماری ها‬ ‫استفاده مي كنند‪.‬‬ ‫‪ ‬اين شاخه كه حاصل تركیب داروسازی و بیوتكنولوژی میباشد ‪ ،‬گستره ی وسیعي از طراحي و توسعه واكسن های‬ ‫نوتركیب تا مواد اولیه ی دارويي مونوكلونال آنتي بادی ها و سیستم های نوين داروسازی مثل ژن درماني ‪ ،‬سلول‬ ‫درماني و سلول های بنیادی را شامل میشود ‪.‬فعالیت اين گروه از سال ‪1376‬در دانشگاه تهران آغاز شده است ‪.‬در‬ ‫حال حاضر تعدادی از دانشكده های داروسازی كشور دارای اين دپارتمان مي باشند‪.‬‬ ‫‪Page 4 of 8‬‬ ‫جلسه اول‬ ‫آشنایی با داروسازی‬ ‫فارماسيوتيكس ‪1‬‬ ‫پس دارو ها از طريق يكي از سه روش ‪natural ،synthetic‬و ‪ semi synthetic‬تولید مي شوند كه به پروسه ی‬ ‫تولید آن ‪ drug discovery‬مي گويند‪.‬‬ ‫‪ ‬در تعريف داروسازی گفته شد كه داروسازی به كلیه پروسه هايي كه به تولید داروها و فرآورده های ‪safe‬‬ ‫وكارآمد برای بیماران باشد اطالق میشود‪.‬‬ ‫‪ ‬دو شاخه مهم داروسازی كه به بررسي كارآمدی و ‪ safety‬دارو ها مي پردازد تحت عنوان ‪ toxicology‬و‬ ‫‪ pharmacology‬است‪.‬‬ ‫‪ ‬در علم ‪ pharmacology‬كه در فارسي به داروشناسي ترجمه شده به طور اختصاصي به بررسي تداخالت داروها با‬ ‫‪ organism‬های زنده پرداخته مي شود ‪.‬در واقع مكانیسم های سلولي و مولكولي و اثرات و مكانیسم دارو ها در‬ ‫اين شاخه از داروسازی مورد بررسي قرار مي گیرد‪.‬‬ ‫‪ ‬به تفاوت لفظي دو واژه ‪ pharmacology‬و ‪ pharmacy‬توجه گردد‪.‬‬ ‫‪ Pharmacology‬به معنای داروشناسي و ‪ pharmnacy‬به معنای داروسازی است‬ ‫به متخصصان ‪ pharmacology‬لفظ ‪ ,,,,, pharmacologist‬به متخصصان داروسازی ‪ pharmacist‬مي گويند‪.‬‬ ‫پس هر ماده ای كه به عنوان دارو قصد معرفي شدن دارد بايد ابتدا ثابت گردد كه خاصیت دارويي‬ ‫دارد و اين بررسي در حیطه تخصصي ‪ pharmacologist‬هاست‪.‬‬ ‫‪ ‬عالوه بر كار آمدی دارو ها بايد ‪ safety‬آنها و نداشتن اثر سمي بر بدن اثبات شود كه بررسي اثرات سمي دارو ها‬ ‫در شاخه سم شناسي يا ‪ toxicology‬انجام میشود و متخصصین اين رشته ‪ toxicologist‬نامیده مي شوند‪.‬‬ ‫‪ ‬بررسي اثرات درماني و سمیت دارو ها همچنان زير مجموعه ‪ drug discovery‬است ‪.‬اما يك موضوع مدت ها‬ ‫مورد بحث بوده كه در دارو ها اولويت با ‪ safe‬بودن داروست يا ‪ effective‬بودن آن ؟‬ ‫در پاسخ به اين سوال بايد گفت سال هاست اولويت بررسي دارويي با بررسي اثر سمیت آن بر بدن است يعني ‪safety‬‬ ‫دارو ‪.‬به اين صورت كه در كشف يك ماده دارويي جديد ابتدا بررسي ‪ toxicology‬انجام مي گیرد و در صورت سمي‬ ‫نبودن ماده برای بدن اثر آن و میزان ‪ effective‬بودن آن مورد بررسي قرار مي گیرد‪.‬‬ ‫‪ ‬گروه ‪ pharmacology‬و ‪ toxicology‬در اكثر دانشگاه ها تحت عنوان يك دپارتمان فعالیت مي كنند به نام‬ ‫دپارتمان فارماكولوژی و سم شناسي ‪.‬در بررسي تاريخچه اين گروه شايان ذكر است اين گروه برای اولین بار تحت‬ ‫‪Page 5 of 8‬‬ ‫جلسه اول‬ ‫آشنایی با داروسازی‬ ‫فارماسيوتيكس ‪1‬‬ ‫عنوان كرسي زهر شناسي در دانشكده داروسازی تهران درسال ‪ 1319‬شروع به فعالیت نمود كه از اساتید معروف‬ ‫و به نام آن میتوان به مرحوم دكتر فتح اهلل اعلم اشاره كرد ‪.‬بعد ها با ايجاد نظام واحدی در دانشگاه اين كرسي به‬ ‫نام گروه آموزشي فارماكودينامي و سم شناسي تغییر نام داد بعدا به گروه سم شناسي ‪,‬آب شناسي و مواد خوراكي‬ ‫تغییر نام داد و در نهايت در سال ‪ 1380‬مجددا به نام اولیه خود با عنوان گروه سم شناسي و داروشناسي تغییر نام‬ ‫پیدا كرده و تثبیت شد‪.‬‬ ‫‪ ‬بحثي كه مطرح است اين است كه بعد از كشف يك ماده دارويي چگونه آن را به بیمار بدهیم ؟‬ ‫فرض كنید يك میلي گرم از يك پودر دارويي را داريم كه اثر ضد اضطراب دارد ‪.‬آيا میتوان اين دارو را به همین‬ ‫شكل به بیمار داد ؟ مطمینا جواب منفي است ‪.‬چرا كه اوال اندازه گیری يك میلي گرم سخت است و ثانیا ممكن است‬ ‫اين ماده بد بو يا بسیار تلخ باشد يا حساس به حرارت و رطوبت باشد‪.‬‬ ‫اينجاست كه به بحث فرموالسیون دارو ها نیاز پیدا میكنیم كه در آن ماده موثره دارويي‬ ‫( ‪) active pharmaceutical ingredient‬‬ ‫كه با حروف اختصاری ‪ API‬مشخص مي شود و يك سری از مواد جانبي يا ‪ excipients‬كه اثر فارماكولوژيك ندارند‬ ‫را با يكديگر تركیب مي كنیم تا نهايتا يك شكل دارويي بدست آيد كه قابل استفاده توسط بیماران باشد كه اين مواد‬ ‫جانبي نقش های متعددی دارند مثال بعضي از آنها پركننده هستند بعضي ديگر چسباننده هستند و برخي نقش باز كننده‬ ‫دارند ‪.‬بعضي از اين مواد پايدار كننده هستند برخي ديگر فقط رنگ هستند و نقش های بسیار متعدد ديگری نیز دارند‬ ‫‪.‬‬ ‫‪ ‬تعريف فارماسیوتیكس ‪ :‬دانشي كه طي ان يك ماده شیمیايي جديد به عنوان دارو يا يك ماده دارويي قديمي به‬ ‫اشكال دارويي قابل استفاده توسط بیمار تبديل مي شود علم فارماسیوتیكس مي گويند ‪.‬و به طور خالصه مي توان‬ ‫گفت دانش فارماسیوتیكس به علم تبديل يك ماده دارويي جديد يا قديمي به شكل قابل استفاده آن برای بیمار به‬ ‫صورتي كه ‪ safe‬و كار آمد باشد اطالق مي گردد‪.‬‬ ‫نكته ‪ :‬گاهاً فارماسیوتیكس را به شكل ساده دانش طراحي اشكال مختلف دارويي نیز مي نامند‪.‬‬ ‫‪Page 6 of 8‬‬ ‫جلسه اول‬ ‫آشنایی با داروسازی‬ ‫فارماسيوتيكس ‪1‬‬ ‫‪ ‬در فارماسیوتیكس با دو فیلد مهم سرو كار داريم‬ ‫‪.1‬طراحي اشكال مختلف دارويي‬ ‫‪.2‬دارو رساني‬ ‫هر دارويي بايد به يكي از اشكال مخلف خوراكي يا پوستي يا تزريقي و ‪...‬وارد بدن شود كه به اين پروسه‬ ‫دارورساني مي گويند‪.‬‬ ‫در بحث فارماسیوتیكس ديگر موضوع ‪ drug discovery‬مطرح نیست ‪.‬چون ماده دارويي كشف شده و ما با‬ ‫توسعه دارو سروكار داريم‪.‬‬ ‫فارماسیوتیكس از جمله شاخه های اصلي و مادر در داروسازی است كه از بدو تاسیس دانشكده داروسازی تهران‬ ‫تحت عنوان گروه ساخت و كاربرد دارو ها تاسیس شده است‪.‬‬ ‫گروه فارماسیوتیكس به عنوان قديمي ترين گروه و بزرگترين گروه دانشكده داروسازی تهران و تقريبا مي توان‬ ‫گفت بیشتر دانشكده های كشور ‪ ،‬خواستگاه گروه های متعددی است از جمله‪:‬‬ ‫‪ ‬گروه كنترل دارو و فراورده های بهداشتي (غذا و دارو)‬ ‫‪ ‬نانوفناوری دارويي‬ ‫‪ ‬زيست مواد دارويي‬ ‫واحد های گروه كنترل در گذشته زير مجموعه گروه فارماسیوتیكس بوده و هنوز هم بیشتر مدرسین آن از گروه‬ ‫فارماسیوتیكس هستند‪.‬واحد های كنترل فیزيكوشیمیايي و كنترل میكروبي را ارائه مي دهند‪.‬اما در سال های اخیر‬ ‫به صورت مستقل اقدام به پذيرش دانشجو در مقطع دكتری كرده اند‪.‬‬ ‫گروه های نانو فناوری دارويي و زيست مواد دارويي ‪ ،‬گروه نوپايي هستند كه در تعداد بسیار كمي از دانشگاه های‬ ‫داروسازی كشور تنها در مقطع دكتری تخصصي فعالیت دارند‪.‬‬ ‫اما نهايتا دارويي كه از منابع مختلف تهیه شده است و ‪ safety‬و كارآمدی آن هم مشخص شده و به شكل يك‬ ‫داروی قابل عرضه به بیمار درآمده است ‪ ،‬چه راهي تا بازار دارد ؟‬ ‫‪Page 7 of 8‬‬ ‫جلسه اول‬ ‫آشنایی با داروسازی‬ ‫فارماسيوتيكس ‪1‬‬ ‫بعد از فارماسیوتیكس ‪ ،‬گروه داروسازی بالیني وجود دارد ‪.‬اين گروه در سال ‪1370‬در دانشگاه علوم پزشكي‬ ‫تهران شكل گرفت و از سال ‪ 1374‬اقدام به جذب دانشجو در مقطع تخصص بالیني كرده است ‪.‬اين گروه بر موارد‬ ‫مختلفي از جمله تجويز و مصرف دارو ها ‪ ،‬بررسي عوارض و خطرات دارويي اطالع رساني دارويي ‪ ،‬سموم و ارتقای‬ ‫خدمات دارويي فعالیت دارند ‪.‬نزديك ترين رشته به پزشكي ‪ ،‬داروسازی بالیني مي باشد‪.‬‬ ‫آخرين و جديدترين گروه داروسازی در ايران كه به شكل مستقیم با تجارت دارو در ارتباط مي باشد ‪ ،‬گروه اقتصاد‬ ‫و مديريت میباشد كه از سال ‪1387‬در دانشگاه علوم پزشكي تهران شكل گرفته است ‪.‬متخصصین اين رشته در‬ ‫زمینه های بازاريابي و فروش فعالیت میكنند ‪.‬فارغ التحصیالن اين رشته به عنوان مشاور اقتصادی و يا در رده های‬ ‫مديريتي جذب شركت های داروسازی مي شوند‪.‬‬ ‫‪Page 8 of 8‬‬ ‫‪@daro_zanjan98‬‬ ‫تهيهكنندگان‪ :‬گروه فارماسيوتيكس‬ ‫فارماسيوتيكس ‪1‬‬ ‫‪1399/06/29‬‬ ‫‪ -‬هادي سهرابي‬ ‫‪ -‬زهرا قربانخاني‬ ‫دكتر پورسينا| جلسه دوم‬ ‫‪ -‬شايان شكوري‬ ‫‪ -‬يگانه اميريان‬ ‫تاريخ داروسازي ايران و جهان‬ ‫‪ -‬اميررضا مسافر‬ ‫‪ -‬هستي پارسا‬ ‫‪ ‬درس را با مروري كوتاه بر داروسازي در دوران باستان شروع مي كنيم‬ ‫‪Before the dawn of history ‬‬ ‫داروســــازي از قــــديمي تــــرين علــــوم بشــــر مــــي باشــــد و از وقتــــي كــــه بشــــر درد را شــــناخته بــــه دنبــــال‬ ‫درمان آن بوده است‪.‬‬ ‫انســـان ماننـــد هـــر موجـــود زنـــده ي ديگـــري بـــه طـــور فطـــري و غريـــزي علاقـــه منـــد بـــه بقـــا بـــوده و از‬ ‫آغـــاز پيـــدايش تـــا كنـــون تلـــاش كـــرده تـــا از فنـــا و نيســـتي خـــود جلـــوگيري كنـــد‪.‬ايـــن غريـــزه منحصـــر‬ ‫ي بشـــر نيســـت بلكـــه تمـــام موجـــودات زنـــده ي عـــالم داراي ايـــن غريـــزه هســـتند بـــا ايـــن تفـــاوت كـــه‬ ‫انســـان بــــه واســــطه ي دارا بــــودن عقــــل و دانــــش بيشــــتر از ســــاير موجــــودات زنــــده در ايــــن راه بيشــــتر‬ ‫تلاش كرده است ‪.‬‬ ‫انســــان هــــاي ماقبــــل تــــاريخ بــــا الهــــام گــــرفتن از رفتــــار ســــاير موجــــودات زنــــده مثــــل پرنــــدگان و‬ ‫چهارپايـــان تـــا حـــدي بـــه درمـــان و تســـكين درد هـــاي خـــود مـــي پرداختنـــد كـــه شـــواهد آن بـــه شـــكل‬ ‫نقاشي هايي كه در ديواره ي غارها مي باشد باقي مانده است‪.‬‬ ‫‪11‬‬ ‫جلسه دوم‬ ‫تاريخ داروسازي ايران و جهان‬ ‫فارماسيوتيكس ‪1‬‬ ‫‪Pharmacy in ancient Babylonia ( 2600 B.C. ) ‬‬ ‫داروســــازي در بابــــل از ‪ 2600‬ســــال قبــــل از ميلــــاد مســــيح شــــروع شــــده اســــت و درمــــانگران ايــــن دوره‬ ‫به طور همزمان روحاني ‪ ،‬پزشك و داروساز بودند‪.‬‬ ‫نوشـــته هـــاي پزشـــكي بـــر روي صـــفحات گلـــي بـــاقي مانـــده از ايـــن دوره نشـــان مـــي دهـــد كـــه نســـخه بـــا‬ ‫نوشـــتن نشـــانه هـــاي بيمـــاري و نحـــوه ي مخلـــوط كـــردن و ســـاختن و تجـــويز شـــروع شـــده و بـــا نيـــايش‬ ‫خدايان تمام شده است‬ ‫‪Pharmacy in ancient China ( 2000 B.C. ) ‬‬ ‫داروســــازي در چــــين هــــم ســــابقه ي بســــيار طولــــاني دارد و تــــاريخ آن بــــه ‪ 2000‬ســــال قبــــل از ميلــــاد‬ ‫مسيح بر مي گردد‪.‬‬ ‫‪12‬‬ ‫جلسه دوم‬ ‫تاريخ داروسازي ايران و جهان‬ ‫فارماسيوتيكس ‪1‬‬ ‫تصـــويري كـــه مشـــاهده مـــي كنيـــد مربـــوط بـــه » شـــن نانـــگ )‪ « (Shen Nung‬داروســـاز چينـــي مـــي باشـــد‬ ‫كــــه بــــه مطالعــــه ي گياهــــان دارويــــي زيــــادي پرداختــــه اســــت و اثــــرات بســــياري از آن هــــا را بــــر روي‬ ‫خود آزمايش مي كرد‪.‬‬ ‫او اولــــين دارونامــــه ي گيــــاهي يــــا » پنتــــي ســــائو )‪ « (pents’ao‬را نوشــــته كــــه در آن اطلاعــــات مريــــوط‬ ‫بـــه ‪ 365‬دارو نگاشـــته شـــده اســـت‪.‬اطلاعـــات بســـياري از گياهـــان دارويـــي كـــه امـــروزه مـــي شناســـيم از‬ ‫جملــــــــه پوديفوليــــــــوم )‪ ، (podifolium‬جينســــــــنگ )‪ (ginseng‬و دارچــــــــين )‪ (cinnamon‬در پنتــــــــي‬ ‫سائو آورده شده است‬ ‫نام گياهي كه در دست پسر در تصوير مشاهده مي شود » افدرا )‪ « (ephedra‬مي باشد‬ ‫‪Days of the Papyrus Ebers ( 1500 B.C. ) ‬‬ ‫تـــاريخ داروســـازي در مصـــر هـــم بـــه قـــرون بســـيار ابتـــدايي و ‪ 2900‬ســـال قبـــل ازميلـــاد مســـيح برمـــي‬ ‫گـــردد ولـــي بيشـــترين اطلاعـــات نوشـــتاري در پـــاپيروس مربـــوط بـــه ‪ 1500‬ســـال قبـــل از ميلـــاد مســـيح‬ ‫مي باشد‪.‬‬ ‫مجموعه اي از ‪ 800‬نسخه شامل ‪ 700‬دارو در پاپيروس از اين دوره باقي مانده است‪.‬‬ ‫در ايــــن دوره خانــــه هــــاي ســــلامت وجــــود داشــــتند كــــه در ايــــن خانــــه هــــا جمــــع آورنــــدگان و آمــــاده‬ ‫كنندگان دارو به همراه هم فعاليت داشتند‪.‬در تصويريكي از آن ها ا مشاهده مي كنيم‪.‬‬ ‫‪13‬‬ ‫جلسه دوم‬ ‫تاريخ داروسازي ايران و جهان‬ ‫فارماسيوتيكس ‪1‬‬ ‫تاريخ داروسازي در يونان‬ ‫‪ -‬بين دانشمندان يونان در زمان باستان به شخص بسيار مهمي برمي خوريم به نام ‪ Theophrastus‬كه‬ ‫فيلسوف و دانشمند طبيعي بوده و از اوم به عنوان پدر علم گياه شناسي ياد ميشود ‪.‬يافته و نوشته هاي وي‬ ‫در خصوص گياهان دارويي به طور عجيبي دقيق بوده و گفته ميشود كه نوري به سمت دانش نوين روشن‬ ‫كرده است ‪.‬‬ ‫درﻣﺎﻧﻰ ﮔﯿﺎﻫﺎن‬ ‫تااينجا بيشتر كارهاي افراد ذكر شده در خصوص اثرات دارويي بوده است‬ ‫‪100 -‬سال قبل از ميلاد مسيح به ‪ mithridates‬ششم برميخوريم كه پادشاه كشور باستاني پونتوس در‬ ‫همسايگي يونان قديم بوده است ‪.‬وي در طي ساليان متوالي جنگ با روم‬ ‫يونان علاوه بر شناخت سم ها توانايي در‬ ‫شناخت راه هاي پيشگيري و درمان مسموييت هاي مختلف را نيز كسب كرده بود در اين زمان به جاي‬ ‫خوكچه هاي هندي از انسان هاي اسير گرفته شده در جنگ براي مطالعه اثرات سموم استفاده ميشد‪.‬‬ ‫‪ -‬البته اين شخص برخي از سموم و انتيدات انها را نيز بروي خود ازمايش كرده است ‪.‬فرمول ان با ادعاي اثر‬ ‫خنثي كننده سم به نام ميتريداتون براي ‪ 100‬ها سال معروف و محبوب بوده است ‪.‬‬ ‫‪ Dioscorides‬كه تحول اساسي در داروسازي ايجاد كرده است ‪.‬او براي‬ ‫‪ -‬در قرون اول ميلادي شخصي به نام ‪discorides‬‬ ‫مطالعه مواد دارويي همراه ارتش روم به جاهاي بسياري در دنيا سفر كرده است و يافته هاي خود را در‬ ‫خصوص نحوه جمع آوري –نگه داري و استفاده از گياهان دارويي را گزارش كرده است ‪.‬در واقع اولين‬ ‫‪14‬‬ ‫جلسه دوم‬ ‫تاريخ داروسازي ايران و جهان‬ ‫فارماسيوتيكس ‪1‬‬ ‫دانشمندي بوده به مطالعه گياهان دارويي مناطق مختلف دنيا پرداخته و نگاهي علمي بروي دارو ها داشته‬ ‫است و نوشته هاي او به عنوان دانش پايه تا قرن ‪ 16‬ميلادي مورد توجه بودند ‪.‬‬ ‫تصوير زير مربوط به يكي از نامدارترين دانشمندان داروسازي به نام جالينوس ميباشد كه در سال هاي ‪ 130‬تا ‪200‬‬ ‫پس از ميلاد زندگي ميكرده است ‪.‬جالينوس و فراورده هاي تركيبي او براي ‪ 1500‬سال در غرب مورد توجه بوده‬ ‫است !‬ ‫نام جالينوس با دسته اي از فراورده هاي فارماسيوتيكال كه از طريق تركيب مواد مختلف حاصل ميشود گره خورده‬ ‫است ‪.‬به اين فراورده هاي تركيبي هنوز هم فراورده هاي جالينوس گفته ميشود ‪.‬جالينوس اولين فردي بود كه‬ ‫موفق به فرموله كردن كرم سرد يا ‪ cold cream‬كرده است كه پايه ي اصلي تمام كرم ها ميباشد ‪.‬فرمول جالينوس‬ ‫شباهت اساسي با ‪ cold cream‬هايي دارد كه امروزه استفاده ميشوند ‪.‬‬ ‫با وجود اين كه از ابتداي تاريخ تا سالهاي اول ميلاد ارتباط زيادي بين پزشكي و داروسازي وجود داشت ‪ ،‬اين دو‬ ‫علم هيچ گاه به اندازه ي قرن ‪ 4‬پس ميلاد به هم نزديك نبوده اند ‪.‬در اين قرن ‪ 2‬برادر به نام هاي داميان )‬ ‫داروساز ( و كاسماس ) پزشك ( زندگي ميكردند ‪.‬اين دو برادر عرب و مسيحيان معتقدي بودند و به مردم توصيه‬ ‫‪15‬‬ ‫جلسه دوم‬ ‫تاريخ داروسازي ايران و جهان‬ ‫فارماسيوتيكس ‪1‬‬ ‫هاي مذهبي هم ميكردند و معجزات زيادي هم به آن ها نسبت داده شده است ! كه امروزه بسيار بعيد و افسانه اي‬ ‫به نظر ميرسد ‪.‬مثلا گفته شده مه اولين پيوند پا توسط اين دو برادر انجام شده است كه با توجه به دانش امروز بشر‬ ‫اين امر كاملا بعيد است ‪.‬‬ ‫قرن ها مقبره داميان و كاسماس به عنوان مكاني مقدس به شمار مي آمد و كليساهاي زيادي در دنيا به افتخار آن ها‬ ‫وجود دارد ‪.‬‬ ‫دوم‬ ‫قرون وسطي از قرن ‪ 5‬تا ‪ 14‬ميلادي را در بر ميگيرد كه با سقوط امپراطور رم آغاز و با شروع عصر رنسانس به‬ ‫پايان رسيد ‪.‬اين دوره كه پس از عصر باستان و امپراطوري رم بود ‪ ،‬هيچ دستاورد علمي مهم ‪ ،‬اثر هنري با ارزش و‬ ‫يا رهبر بزرگي نداشته است در نتيجه آن را دوره ي مياني يا حتي عصر سياه نام نهاده بودند ‪.‬در اين دوران‬ ‫كليساهاي كاتوليك به قدرتمندترين نهاد تبديل شده بودند و تمام اركان زندگي بشر از جمله علم ‪ ،‬هنر و فلسفه در‬ ‫سيطره كليسا بوده است ‪.‬‬ ‫علم داروسازي هم مانند ساير علوم ‪ ،‬بسيار تحت تاثير قرون وسطي قرار گرفته و تا حد زيادي در اين دوره و به‬ ‫خصوص در غرب افول كرده است ‪.‬در اين دوره باغ هاي گياهان دارويي در اطراف كليساها شكل گرفته و كتاب‬ ‫هاي اطلاعات دارويي در كتابخانه هاي كليساها نگه داري ميشده اند ‪.‬بقاياي باغ هاي گياهان دارويي ‪ ،‬هم اكنون نيز‬ ‫در اطراف برخي كليساها قابل مشاهده است ‪.‬‬ ‫‪16‬‬ ‫جلسه دوم‬ ‫تاريخ داروسازي ايران و جهان‬ ‫فارماسيوتيكس ‪1‬‬ ‫همزمان با قرون وسطي در غرب ‪ ،‬علم داروسازي در شرق در حال پيشرفت بوده است ‪.‬در قرن ‪ 8‬ميلادي ‪ ،‬علم‬ ‫پزشكي و داروسازي در بغداد براي اولين بار از هم جدا شدند و اولين داروخانه ي خصوصي در بغداد تاسيس شد ‪.‬‬ ‫بعدها با مهاجرت مسلمانان از آفريقا به اسپانيا و جنوب فرانسه ‪ ،‬داروخانه هاي ديگري نيز در كشورهاي ديگر‬ ‫تاسيس شد ‪.‬‬ ‫”‪Avicenna-the “Persian Galen‬‬ ‫ابن سينا يكي از دانشمندان مشهور ايراني است كه در دوره ي ”‪ Avicenna-the “Persian Galen‬در سال هاي‬ ‫‪ 980-1037‬بعد از ميلاد ميزيست‪.‬او داروساز ‪ ،‬شاعر ‪ ،‬پزشك ‪،‬فيلسوف و ديپلمات بود كه مكتوبات متعددي در‬ ‫علوم داروسازي ‪ ،‬پزشكي و فلسفه و حقوق داشته است كه كتاب طب او به نام قانون تا قرن ‪ 17‬ميلادي در دانشگاه‬ ‫هاي غربي تدريس ميشد‪.‬ابن سينا پيرو مكتب بقراط بود و به اخلاط چهارگانه زير معتقد بود ‪:‬‬ ‫‪ ‬صفراوي‬ ‫دموي‬ ‫‪‬‬ ‫سودايي‬ ‫‪‬‬ ‫بلغمي‬ ‫‪‬‬ ‫و همچنين معتقد بود اعتدال بين اين اخلاط براي درمان بيماري لازم است‪.‬‬ ‫‪Separation of pharmacy and medicine‬‬ ‫در سال ‪ 1240‬ميلادي در سيسيل جنوب ايتاليا به طور رسمي جداسازي داروسازي و پزشكي از هم انجام شد و‬ ‫درعكس پايين فردريك دوم را مشاهده مي كنيد كه در حال جدا كردن وظايف و مسئوليت هاي پزشكان و‬ ‫داروسازان را نشان مي هد‪.‬‬ ‫‪17‬‬ ‫جلسه دوم‬ ‫تاريخ داروسازي ايران و جهان‬ ‫فارماسيوتيكس ‪1‬‬ ‫‪The first official pharmacopeia‬‬ ‫ﻓﺎرﻣﺎﮐﻮﭘﻪ‬ ‫اﻃﻼﻋﺎت‬ ‫ايده اول نوشتن كتاب جامع دارويي يا ‪ pharmacopeia‬در فلورانس شكل گرفته و در سال ‪ 1498‬ميلادي اولين‬ ‫‪ pharmacopeia‬رسمي دنيا با نام ‪ Nuovo Receptario‬به زبان ايتاليايي نوشته شد‪.‬در واقع ‪pharmacopeia‬‬ ‫مجموعه از اطلاعات داروخانه ها يا عطاري ها و جامعه پزشكي بود‪.‬‬ ‫‪18‬‬ ‫جلسه دوم‬ ‫تاريخ داروسازي ايران و جهان‬ ‫فارماسيوتيكس ‪1‬‬ ‫رفته رفته جامعه داروسازي هويت مستقل خود را تثبيت كرد ‪.‬و در سال ‪ 1617‬اولين جامعه داروسازان در لندن پايه‬ ‫گذاري شد ‪.‬‬ ‫بعد از بررسي داروسازي در عصر باستان و قرون وسطي به بررسي ان در قرون جديد مي پردازيم ‪.‬‬ ‫داروسازي با اين كه دير به آمريكا رسيد ولي در قرون جديد بيشترين پيشرفت خود را در آمريكا داشت ‪.‬‬ ‫در سال ‪ ١٩٥٤‬ميلادي كريستوفر مارشال كه يك مهاجر ايرلندي بود اولين داروخانه را در فيلادلفياي آمريكا افتتاح‬ ‫كرد به مدت ‪ ٩٦‬سال اين داروخانه به عنوان يك داروخانه پيشرو و خرده فروشي و در عين حال هسته اوليه تهيه‬ ‫مواد شيميايي در حجم صنعتي و آموزش علمي دانشجويان داروسازي بوده است نهايت ًا اين داروخانه توسط نوه‬ ‫كريستوفر مارشال به نام اليزابت كه اولين زن داروساز آمريكا است اداره مي شد‪.‬‬ ‫اولين داروخانه بيمارستاني در سال ‪ 1755‬در فيلادلفياي آمريكا افتتاح شد ‪.‬‬ ‫‪APHA ‬‬ ‫از سالهاي انتهايي قرن نوزده‪ ،‬داروسازي به علت افول خدمات حرفه اي داروسازان با تهديد جدي مواجه بوده است‪.‬‬ ‫نهايتا در سال ‪ 1821‬تصميم به تشكيل دانشكده داروسازي مستقل در دانشگاه فيلادلفياي آمريكا گرفته شده و ‪68‬‬ ‫داروساز راي به تشكيل انجمني از داروسازان در آمريكا دادند كه هنوز هم اين انجمن به عنوان يكي از معتبرترين‬ ‫انجمن هاي داروسازي با اسم مختصر ‪ APHA‬فعاليت دارد‪.‬‬ ‫‪Pharmacy today and tomorrow ‬‬ ‫همه آنچه گفته شد گوشه كوچكي از مسير پرفراز و نشيبي است كه علم داروسازي درگذر تاريخ طي كرده تا امروز‬ ‫به دست ما برسد وانتظار ميرود با پيشرفت هاي صنعتي و گسترش دانش در زمينه فراورده هاي بيولوژيك‪ ،‬دانش‬ ‫داروسازي راه پر افتخار خودش را در سال هاي آينده با سرعت بيشتري طي كند‪.‬‬ ‫‪19‬‬ ‫جلسه دوم‬ ‫تاريخ داروسازي ايران و جهان‬ ‫فارماسيوتيكس ‪1‬‬ ‫‪Pharmacy history in Iran ‬‬ ‫قسمت دوم درس ميخواهيم راجع به داروسازي ايران و تاريخ داروسازي ايران صحبت كنيم‪.‬اگرچه طب‬ ‫وداروسازي ايران را بايد ازجمله كهن ترين و ريشه دارترين علوم تمدن ايران به شمار بياوريم‪ ،‬اما گسترش‬ ‫اسلام در ايران و تحولات ناشي از آن ايجاب مي كند كه تاريخ داروسازي ايران را در دو مقطع پيش از اسلام‬ ‫و بعد از اسلام مورد بحث و بررسي قرار دهيم‪.‬‬ ‫‪Before Islam ‬‬ ‫برحسب عقيده زرتشتيان و آنچه كه در اوستا نقل شده است‪ ،‬اولين طبيب‪» ،‬تريتا« پدر گرشاسب پهلوان‬ ‫بوده و او اولين فردي بوده كه باطل كننده جادو بوده و از خواص گياهان دارويي و عصاره آنها اطلاع داشت‪.‬‬ ‫تا ‪ 700‬سال قبل از ميلاد مسيح‪ ،‬اثري از ورود طب يوناني به ايران ديده نميشود‪.‬در ميان صفحات تاريخ‬ ‫ايران باستان ديده ميشود كه مكتبي بنام مكتب زرتشت يا مزديسنا خيلي بيشتر از مكاتب طب يوناني در‬ ‫عالم وجود داشته است‪.‬‬ ‫به استناد نوشته هاي به جا مانده اوستايي ‪ 5‬دسته از پزشكان در اين مكتب شناخته شده اند كه ازنظر كيفيت‬ ‫كار و تخصص كاملا از هم تميز داده شده اند‪.‬‬ ‫اولين آنها‪ ،‬آشوپزشك ها بودند يعني پزشكي كه به كمك قانون مقدش آشا )به معني پاكي( بيماران را‬ ‫درمان ميكرد‪.‬نحوه معاينات و روش تشخيص و درمان‪ ،‬شامل معاينه ظاهري جسمي بيمار و مراقبت و تغذيه‬ ‫بيمار بوده است‪.‬‬ ‫دومين دسته‪ ،‬دادپزشك ها يا پزشكي كه به كمك قانون درمان ميكرده‪ ،‬بودند‪.‬به كمك اين روش بيمار را‬ ‫به مدت چندين شبانه روز از ديگر انسان ها دور نگه ميداشتند‪.‬كاربرد اين شيوه بويژه در بيماري هاي‬ ‫واگيردار قابل توجه و عمل بوده است‪.‬‬ ‫‪20‬‬ ‫جلسه دوم‬ ‫تاريخ داروسازي ايران و جهان‬ ‫فارماسيوتيكس ‪1‬‬ ‫آرورپزشك ها داروسازان بودند؛ پزشكاني كه به كمك عصاره گياهان و گياهان دارويي بيماران خود را‬ ‫درمان مي كردند و همينطور پزشكان ديگر در هنگام مداواي بيماران خود با آنها مشورت مي كردند‪.‬‬ ‫دسته چهارم كاردپزشك ها بودند كه به كمك كارد درمان ميكردند؛ يعني جراح بودند و با استفاده از‬ ‫ابزارآلات جراحي به درمان بيمارن مي پرداختند‪.‬‬ ‫نهايتا مانتره پزشكان را داشتيم‪ ،‬پزشكاني كه به كمك كلمات و وردهاي مقدس آسماني درمان مي كردند و‬ ‫با استفاده از كلمات و اوراد آسماني كه براي نيروهاي دروني و اعصاب درون انسان درمان بخش بوده‬ ‫درمان هايشان انجام ميشده است‪.‬‬ ‫مكتب ديگري كه در دوران ايران باستان بوده‪ ،‬مكتب اكباتان است‪.‬اين مكتب نزديك به ‪ 100‬سال بعد از‬ ‫زرتشت توسط يكي از شاگردان او بنام »ساينا پور اهورامزدا« تاسيس شده است‪.‬در اين مكتب طب و‬ ‫داروسازي مثل رابطه مريدي و مرادي يا استاد و شاگردي بوده و شاگردان سالها نزد استاد كار ميكردند تا‬ ‫طبيب و داروشناس ماهري شوند‪.‬‬ ‫بعد از آن دوران‪ ،‬ساسانيان يكي از درخشان ترين دوره هاي داروسازي ايران بوده است‪.‬در دوران شاپور‬ ‫اول و شاپور دوم و بعد از آن انوشيروان‪ ،‬دانشمندان ساكن يونان براثر اختلافات مذهبي كه در رم شرقي‬ ‫پيش آمده بود به ايران مهاجرت كردند‪.‬اين اتفاق مصادف بود با تاسيس دانشگاه و بيمارستان جندي شاپور‬ ‫كه علت اصلي گشايش آن علاقه پادشاهان ساساني به گسترش علوم در ايران آن زمان بوده است‪.‬دانشگاه‬ ‫جندي شاپور محيط مناسبي براي پيشرفت علم پزشكي و داروسازي ايران ايجاد كرده بود‪.‬در اين دانشگاه‬ ‫براي نخستين بار در ايران داروسازي و پزشكي از تفكيك شدند و بسياري از كتب جالينوس و سقراط به‬ ‫زبان فارسي ترجمه شده است‪.‬به مرور زمان اين مركز شهرت جهاني پيدا كرده و دانش آموختگان آن در‬ ‫سراسر جهان شناخته شده شدند و جندي شاپور به اوج عظمت و اقتدار خود رسيد‪.‬‬ ‫يكي از داروسازان جندي شاپور فردي به اسم »ماسويه« كه ‪ 40‬سال در بيمارستان جندي شاپور به كار‬ ‫داروسازي مشغول بوده و كتابش تا قرن ‪ 16‬ميلادي كتاب درسي دانشجويان بوده است‪.‬ماسويه بعد از ‪40‬‬ ‫سال كار در جندي شاپور به دليل بيان مطلبي كه به ضرر بيمارستان جندي شاپور بوده‪ ،‬از مقام خود عزل‬ ‫شده و حقوقش هم قطع شد‪.‬بعدها ماسويه به بغداد رفته و رياست بيمارستان بغداد را برعهده گرفت‪.‬‬ ‫از افراد ديگري كه در جندي شاپور تدريس داروسازي ميكرده »شاپور ابن سهل« است كه يك دوره اي‬ ‫رياست بيمارستان بغداد را هم برعهده داشته است‪.‬شاپور تاليفات زيادي دارد كه از آن جمله ميتوانيم به‬ ‫‪21‬‬ ‫جلسه دوم‬ ‫تاريخ داروسازي ايران و جهان‬ ‫فارماسيوتيكس ‪1‬‬ ‫»قرابادين بزرگ« اشاره كنيم كه در زمينه شناسايي گياهان دارويي است و هنوز هم به عنوان منبعي براي‬ ‫طب سنتي مورد پذيرش است‪.‬‬ ‫داروسازي در ايران بعد از اسلام‬ ‫دين اسلام دانش پزشكي را اشرف علوم ميدانند بعد از ظهور و گسترش اسلام در طب قرآني گسترش پيدا كرد به‬ ‫سه سرفصل مهم‬ ‫‪ ‬طب‬ ‫‪ ‬بهداشت‬ ‫‪ ‬نگهداري سلامتي‬ ‫تقسيم مي شده است‬ ‫داروسازان و پزشكان اسلامي پيرو مكتب بقراط و جالينوس هستند از درخشان ترين ستاره هاي طب اسلامي مي‬ ‫توان به ابوبكر محمد بن زكرياي رازي و ابوعلي سينا اشاره كرد‬ ‫زكرياي رازي شيميدان داروشناس داروساز فيزيكدان پزشك و فيلسوف ايراني بود فيلم شيمي را قبل از علم‬ ‫پزشكي آغاز كرد ‪ ٢٠‬جلد كتاب فقط در زمينه علم شيمي تاليف كرده است‪.‬رازي علم داروشناسي و داروسازي را‬ ‫در بيمارستان بغداد آموخت دستگاه هاي او ميتوان به پيدا كردن جوهر گوگرد از زاج و الكل از نشاسته اشاره كرد‬ ‫رازي براي اول اولين اصل آزمايش داروها بر روي حيوانات را مطرح كرد و براي آيندگان به يادگار گذاشت‬ ‫معروف ترين كتاب رازي كتاب طب المنصوري هست ‪ ٥٠٠‬سال اين كتاب به عنوان كتاب درسي دانشجويان‬ ‫پزشكي و داروسازي مورد استفاده قرار مي گرفته است كتاب ديگر معروف رازي كتاب الحاوي است كه موضوع آن‬ ‫مجموعه اي از فنون طب عملي مي باشد و در زبان اروپايي به آن كانتيننت )‪(continent‬گفته مي شود‪.‬‬ ‫از ديگر دانشمندان اسلامي ميتوان به شيخ الرئيس ابوعلي سينا اشاره كرد كه مهمترين كتاب او كتاب قانون‬ ‫ميباشد ‪.‬‬ ‫‪22‬‬ ‫جلسه دوم‬ ‫تاريخ داروسازي ايران و جهان‬ ‫فارماسيوتيكس ‪1‬‬ ‫‪After Islam ( cont. ) ‬‬ ‫در دوران اسلامي اساتيد معروفي در جندي شاپور بودند كه از بين آن ها مي توانيم به » بختيشوع اول « پسر‬ ‫» جرجيوس « رئيس بيمارستان جندي شاپور اشاره كنيم‪.‬تا ‪ 6‬نسل يا ‪ 250‬سال خانواده ي بختيشوع در علم پزشكي‬ ‫‪.‬و داروشناسي سرآمد ديگر دانشمندان عهد خود بودند‬ ‫سيد اسماعيل جورجاني « در كتاب معروف خود به نام » ذخيره ي خوارزمشاهي « كه از كتب موثق و معروف طب «‬ ‫سنتي مي باشد نسخ و دارو هايي كه در جندي شاپور رواج داشته است را جمع آوري كرده و به آن ها اشاره كرده‬ ‫‪.‬است‬ ‫تشويق و ترغيب دانشمندان دارويي موجب شده است كه در طي اين سال ها كتب و تآليفات مهمي درباره ي علم‬ ‫)‪ (Iranian pharmacopeia‬پزشكي و داروشناسي منتشر بشود كه در اين ميان مي توانيم به اولين فارماكپي ايراني‬ ‫اشاره كنيم‪.‬كتابي است به نام » الابني عن حقايق الادويه « به تآليف » ابو منصور هروي « كه اهل هرات مي باشد‪.‬اين‬ ‫‪.‬كتاب مملو از شرح دارو هايي است كه چند قرن پيش در ايران متداول بوده و امروزه اثري از آن ها نيست‬ ‫دوران صفويه هم يكي از درخشان ترين دوره هاي تاريخ داروسازي ايران مي باشد كه به اين دوره » دوره ي زرين‬ ‫داروشناسي در اسلام « لقب دادند‪.‬در اين دوره كتاب هاي نفيسي در داروشناسي تآليف شده كه در اين ميان مي توانيم‬ ‫به كتاب » مخزن الادويه « كه توسط » سيد حسين خان شيرازي « تآليف شده اشاره كنيم ‪.‬همچنين در اين دوره كتابي‬ ‫به نام » طب شفايي « نوشته شده كه از روي آن كتابي به نام » داروسازي ايراني )‪ « (pharmacopeia perscia‬تاليف‬ ‫شده است كه اين كتاب در واقع نخستين تحقيق اروپاييان در پزشكي و داروسازي ايران به شمار مي رود‪.‬‬ ‫دارو سازي مدرن در ايران در سال ‪ 1850‬ميلادي با همت امير كبير با تاسيس دارالفنون آغاز شده است‬ ‫دارالفنون در بدو تاسيس به ‪ 6‬شعبه تقسيم شده بود ‪:‬‬ ‫‪ -1‬مدرسه طب و داروسازي‬ ‫‪ -2‬مدرسه رياضيات و مهندسي‬ ‫‪ -3‬مدرسه معدن شناسي‬ ‫‪ -4‬مدرسه نظام و موزيك‬ ‫‪ -5‬مدرسه ادبيات‬ ‫‪ -6‬مدرسه هنر هاي زيبا‬ ‫‪23‬‬ ‫جلسه دوم‬ ‫تاريخ داروسازي ايران و جهان‬ ‫فارماسيوتيكس ‪1‬‬ ‫داروسازي به تنهايي يا به همراه شاگردان طب در دروس عملي شركت ميكردند‬ ‫زبان تدريس فرانسه بود و شاگردان دواﺳﺎزى‬ ‫و علاوه بر علوم اختصاصي علم دارو طبيعيات رياضي و فيزيك نيز مي خواندند ‪.‬‬ ‫در سال ‪ 1313‬تاسيس دانشگاه تهران مدرسه دواﺳﺎزى‬ ‫داروسازي تبديل به دانشكده داروسازي شد ولي چون تعداد داروسازان‬ ‫تحصيل كرده به حد لزوم در ايران نبود موقتا اداره قسمتي از ان به دانشكده پزشكي محول شد ‪.‬در نهايت در سال‬ ‫‪ 1335‬دانشكده دارو سازي دانشگاه تهران به طور رسمي و كاملا مستقل از دانشكده پزشكي جدا و به عنوان دانشكده‬ ‫مستقل كار خود را اغاز كرد‬ ‫در سالهاي بعد دانشكده هاي تبريز – اصفهان – مشهد به ترتيب تاسيس شدند و در سالهاي دهه ‪ 90‬تعداد دانشكده‬ ‫هاي داروسازي افزايش چشم گيري پيدا كرد تا اينكه در زمان حال تقريبا در اكثر مراكز استانها دانشكده داروسازي‬ ‫داريم‬ ‫‪24‬‬ ‫‪@daro_zanjan98‬‬ ‫تهيهكنندگان‪ :‬گروه فارماسيوتيكس‬ ‫فارماسيوتيكس ‪1‬‬ ‫‪1399/07/05‬‬ ‫‪ -‬هادي سهرابي‬ ‫‪ -‬زهرا قربانخاني‬ ‫دكتر پورسينا| جلسه سوم‬ ‫‪ -‬شايان شكوري‬ ‫‪ -‬يگانه اميريان‬ ‫‪Oral Drug delivery systems‬‬ ‫‪ -‬اميررضا مسافر‬ ‫‪ -‬هستي پارسا‬ ‫‪Part1‬‬ ‫‪ ‬تا اينجا بيشتر درباره ي مقدمات داروسازي و مباحث مقدماتي داروسازي صحبت كرديم‪.‬اكنون مي خواهيم با اشكال‬ ‫دارويي و سيستم هاي دارورساني مختلفي كه وجود دارند آشنايي كلي پيدا كنيم‪.‬‬ ‫‪Drug delivery systems ‬‬ ‫»‪ «Drug delivery‬كه در فارسي دارو رساني ترجمه مي شود استفاده از فرموﻻسيون ها ‪ ،‬تكنولوژي ها و سيستم هاي‬ ‫مختلف براي رساندن امن )‪ (safe‬تركيبات فارماسيوتيكال به بدن براي دستيابي به اهداف درماني اطﻼق مي شود‪.‬‬ ‫راه هاي مختلفي براي دارورساني وجود دارد كه ما در اين جلسه دارورساني خوراكي را بررسي مي كنيم‬ ‫‪Routes of drug delivery ‬‬ ‫همانطور كه كه در شكل مي بينيم راه هاي بسيار متنوعي براي دارورساني وجود دارد‬ ‫دارورساني خوراكي‬ ‫‪-‬‬ ‫انواع روش هاي تزريقي‬ ‫‪-‬‬ ‫راه هاي دارورساني ركتال و واژينال‬ ‫‪-‬‬ ‫دارورساني پوستي‬ ‫‪-‬‬ ‫دارورساني زير زباني‬ ‫‪-‬‬ ‫دارورساني چشمي‬ ‫‪-‬‬ ‫راه دارورساني ‪ nasal‬يا بيني‬ ‫‪-‬‬ ‫راه استنشاقي و ‪.....‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪25‬‬ ‫جلسه سوم‬ ‫)‪Oral drug delivery systems(part1‬‬ ‫فارماسيوتيكس ‪1‬‬ ‫‪Percentage of pharmaceutical drug by rout of administration ‬‬ ‫دارو رساني با استفاده از انواع اشكال دارويي صورت مي گيرد‪.‬‬ ‫همانطور كه در نمودار مي بينيم بيشترين درصد اشكال دارويي موجود در بازار مربوط به دارو هاي خوراكي مي باشد سپس به‬ ‫ترتيب دارو هاي تزريقي ‪ ،‬فرآورده هاي موضعي و نهايتا چشمي‪.‬‬ ‫همين طور رفته رفته درصد مربوط به اشكال دارويي كاهش مي يابد‪.‬‬ ‫‪26‬‬ ‫جلسه سوم‬ ‫)‪Oral drug delivery systems(part1‬‬ ‫فارماسيوتيكس ‪1‬‬ ‫‪Percentage of drugs in R&D pipeline worldwide by delivery route in 2019 ‬‬ ‫اكنون به دارو هايي كه در حال گذراندن مسير هاي تحقيق و توسعه هستند نگاهي بيندازيم‪.‬‬ ‫مشاهده مي كنيد كه ترند )‪ (trend‬كمي متفاوت تر از از دارو هاي موجود در بازار مي باشد به طوري كه بيشترين درصد‬ ‫فرآورده هايي كه در سال ‪ 2019‬در ‪ pipeline‬شركت هاي دارويي قرار دارند مربوط به فرآورده هاي تزريقي مي باشد‬ ‫سپس به ترتيب فرآورده هاي خوراكي ‪ ،‬موضعي ‪ ،‬استنشاقي و چشمي‪.‬‬ ‫علت بيشتر بودن فرآوده اي تزريقي برمي گردد به اقبال به سمت فناوري هايي براي فرموله كردن و عرضه كردن فرآورده‬ ‫هاي بيولوژيك كه فعﻼ براي اكثر آن ها امكان دارو رساني خوراكي فراهم نيست‪.‬‬ ‫همينطور فرآورده هاي استنشاقي هم نسبت به فرآورده هاي موجود در بازار در جايگاه باﻻتري قرار دارند كه علت آن بر مي‬ ‫گردد به مزاياي بسيار زياد اين سيستم ها و همچنين پيشرفته تر شدن تكنولوژي ها كه باعث شده اين فرآورده ها از‬ ‫فرآورده هاي چشمي پيشي بگيرند‪.‬‬ ‫‪Oral drug delivery ‬‬ ‫دارورساني خوراكي به روشي اطﻼق مي شود كه دارو از راه دهان مصرف مي شود‪.‬‬ ‫گاهي نيز با حروف اختصاري ‪ P.O.‬كه مخفف ‪ per os‬مي باشد نشان داده مي شود‪.‬‬ ‫‪27‬‬ ‫جلسه سوم‬ ‫)‪Oral drug delivery systems(part1‬‬ ‫فارماسيوتيكس ‪1‬‬ ‫‪Physicochemical conditions in the different regions of the human GI tract ‬‬ ‫دارو هاي خوراكي هم مثل غذا در مسير گوارشي با شرايط بسيار متنوع و پيچيده اي مواجه هستند‪.‬‬ ‫همانطور كه در شكل مشاهده مي كنيد دهان ‪ ،‬معده ‪ ،‬روده كوچك و كلون ‪ PH‬هاي مختلفي دارند مثﻼ ‪ PH‬دهان در‬ ‫محدوده ي ‪ 7-5‬مي باشد ‪ ،‬معده ‪ PH‬حدود ‪ 3-1‬دارد ‪ PH ،‬در روده ي كوچك به ‪ 7.5-6‬مي رسد و ‪ PH‬كلون‬ ‫دوباره ‪ 7-5‬مي باشد‪.‬‬ ‫همچنين هركدام از اين قسمت ها آنزيم هاي مختلفي دارند‪.‬‬ ‫زمان ماندگاري در هركدام از اين قسمت ها متفاوت از بقيه مي باشد‪.‬‬ ‫عﻼوه بر اين ها تحركات مكانيكي كه مثﻼ در معده اتفاق مي افتد متفاوت از تحركات مكانيكي مي باشد كه در روده و ساير‬ ‫قسمت هاي دستگاه گوارش وجود دارد‪.‬‬ ‫همه ي اين عوامل مي توانند بر روي دارو و اثربخشي آن تاثير بگذارند‪.‬‬ ‫‪28‬‬ ‫جلسه سوم‬ ‫)‪Oral drug delivery systems(part1‬‬ ‫فارماسيوتيكس ‪1‬‬ ‫عﻼوه بر مواردي كه گفته شد دارو هاي خوراكي با يك سيستم متابوليكي بسيار قوي هم مواجه هستند كه تا حد زيادي باعث‬ ‫كاهش غلظت پﻼسمايي دارو قبل از رسيدن به كل بدن مي شود‪.‬كه آن را با اسم متابوليسم اوليه كبدي يا اثر عبور اوليه‬ ‫كبدي يا ‪ first pass effect‬مي شناسيم ‪.‬وقتي كه يك دارو از طريق گوارشي وارد بدن مي شود قبل از ورود به‬ ‫جريان سيستميك خون از وريدي به نام وريد باب يا‪ portal‬مي گذرد كه به آن سيستم ‪ portal‬گفته مي شود ‪.‬‬ ‫در گذر از كبد بخشي از دارو در كبد متابوليزه شده و در نتيجه آن قسمت ديگر به جريان خون سيستميك نمي رسد ‪.‬باقي‬ ‫مانده دارويي كه وارد جريان خون مي شود مي تواند اثر درماني داشته باشد‪.‬‬ ‫در اينجا با اصطﻼحي به نام فراهمي زيستي آشنا مي شويم ‪.‬فراهمي زيستي در واقع كسري از دارو است كه مي تواند وارد‬ ‫جريان سيستميك خون شود‪.‬هر چقدر تاثير ‪ first pass effect‬يا اثر عبور اوليه كبدي روي دارويي بيشتر باشد‬ ‫فراهمي زيستي آن كمتر مي شود‪.‬بنابراين اثر عبور اوليه به طور قابل توجهي مي تواند فراهمي زيستي دارو هاي خوراكي را‬ ‫تحت تاثير قرار دهد و به همين دليل در شرايط اورژانسي ساير روش هاي دارو رساني همچون روش هاي تزريقي كاربرد‬ ‫بيشتري دارد چرا كه ميخواهيم غلظت پﻼسمايي دارو در خون سريع باﻻ برود ولي در مسير خوراكي ممكن است قسمت‬ ‫اعظم دارو در عبور اوليه كبدي ‪ missed‬بشود ‪.‬اگر دوز دارو هايي كه هم شكل خوراكي دارند هم شكل تزريقي به خصوص‬ ‫اگر تزريق وريدي باشند را باهم مقايسه كنيم ميبينيم كه شكل تزريقي آن دوز بسيار پايين تري نسبت به شكل خوراكي آن‬ ‫دارد كه يكي از دﻻيل آن اتفاقاتي است كه در سيستم عبور اوليه كبدي براي داروي خوراكي اتفاق مي افتد ‪.‬يا اثري كه‬ ‫آنزيم ها و اسيد معده روي دارو مي گذارند‪.‬كه مهم ترين آن همان ‪ first pass effect‬است كه باعث كاهش فراهمي‬ ‫زيستي دارو هاي خوراكي مي شود ‪.‬‬ ‫‪29‬‬ ‫جلسه سوم‬ ‫)‪Oral drug delivery systems(part1‬‬ ‫فارماسيوتيكس ‪1‬‬ ‫‪: Oral drug delivery‬‬ ‫مزايا‪:‬‬ ‫ساده ترين راه دارو رساني است و بيماران نيز معموﻻ اقبال بيشتري به پذيرش دارو هاي خوراكي دارند‬ ‫‪-‬‬ ‫مصرف دارو هاي خوراكي نياز به سواد يا توانايي خاصي ندارد هر فردي با حداقل سواد و حداقل توانايي جسماني و‬ ‫‪-‬‬ ‫فكري مي تواند يك دارو خوراكي را مصرف كند‬ ‫هزينه هاي توليدي اشكال دارويي خوراكي نسبت به ساير اشكال دارويي پايين تر است كه گفته ميشود ‪cost-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪ effectivness‬آنها مناسب است ‪.‬‬ ‫حداقل الزامات استريلي در تهيه آنها مورد نياز است ولي در فرموﻻسيونهاي تزريقي ميبينيم كه حتما بايد اين اشكال‬ ‫‪-‬‬ ‫دارويي استريل باشند يا مثﻼ اشكال دارورساني چشمي ولي در مورد خوراكي ها چون وارد دستگاه گوارش ميشوند‬ ‫لزومي به استريل بودن آنها وجود ندارد در نتيجه نيازي به استريﻼسيون مواد دارويي خوراكي وجود ندارد و اين امر‬ ‫باعث پايين آمدن هزينه هاي توليد ميشود‬ ‫عﻼوه بر اينها انعطاف پذيري زيادي در توليد اشكال دارويي خوراكي وجود دارد كه ميتوانيم در دارورساني خوراكي‬ ‫‪-‬‬ ‫اشكال بسيار متنوعي را توليد كنيم و بيماران با توجه با شرايطشان هر كدام از اين دارو ها را استفاده نمايند مثﻼ يك‬ ‫دارو ميتواند در اشكال قرص – كپسول‪ -‬محلول يا سوسپانسيون فرموله بشود‬ ‫معايب‪:‬‬ ‫اولين و مهمتيرن عيب اين روش دارو رساني در رابطه با بيماراني است كه همكاري درماني پاييني دارند مثل بيماري‬ ‫‪-‬‬ ‫كه دچار تشنج است يا بيماري كه دچار استفراغ است دارو رساني خوراكي كار آمد نيست چون فرد توانايي مصرف‬ ‫دارو خوراكي را ندارد در نتيجه ﻻزم است از راه هاي دارو رساني ديگري در اين موارد بهره گرفت مثل دارو رساني‬ ‫تزريقي‬ ‫جذب اكثر دارو هاي خوراكي آهسته است دارو بايد از طريق دهان خورده بشود بعد وارد معده بشود بعد وارد روده‬ ‫‪-‬‬ ‫بشود كه همه اين پروسه زمان بوده تا جذب شود و وارد خون شود‬ ‫تغيرات جذبي در اثر تخريب در معده يا آنزيم بيشتر از ساير روش هاي دارو رساني است مثﻼ در دارو رساني‬ ‫‪-‬‬ ‫تزريقي دارو را مستقيما وارد خون ميكينم ولي در اينجا دارو ميرود در معده يك سري اسيد يك سري آنزيم هايي‬ ‫كه در معده هستند روي آن تاثير ميگذارند بعد ميرود روده در روده دوباره يك سري عوامل ديگر در روده بر روي‬ ‫‪30‬‬ ‫جلسه سوم‬ ‫)‪Oral drug delivery systems(part1‬‬ ‫فارماسيوتيكس ‪1‬‬ ‫آن تاثير ميگذارند همانطور كه گفته شد ‪ first pass effect‬خيلي روي ان تاثير ميگذارد و همه اينها منجر‬ ‫ميشود كه جذب دارو هاي خوراكي آهسته و پايين تر از ساير روش هاي دارو رساني باشد‬ ‫به طور كلي اشكال دارويي خوراكي به ‪ 2‬دسته جامدات و مايعات تقسيم ميشوند كه با اشكال دارويي جامد درس را شروع‬ ‫ميكنيم ‪:‬‬ ‫در اين دسته انواع قرص ها – كپسول ها – پودر ها – گرانول ها – قرص هاي مكيدني و پاستيل ها قرار ميگيرند‬ ‫‪-‬‬ ‫عﻼوه بر اين در اين قسمت ميخواهيم راجب مخلوط هاي دنداني نيز صحبت كنيم نميتوان اينها را لزوما اشكال‬ ‫دارويي خوراكي دانست اينها در محوطه دهان به كار ميروند ولي چون اشكال دارويي جامدي هستند كه در محوطه‬ ‫دهان به كار ميروند آنها را نيز در همين قسمت راجبشان صحبت ميكنيم‬ ‫‪Types of tablets‬‬ ‫)‪(Based on the rate of drug release‬‬ ‫تقسيم بندي ديگري براي قرص ها وجود دارد كه در ان قرص ها را بر اساس سرعت رهش دارو طبقه بندي مي كنند‪.‬قرص‬ ‫ها را بر اساس سه روش زير طبقه بندي مي كنند ‪:‬‬ ‫‪ Immediate release tablet‬سريع رهش‬ ‫‪‬‬ ‫‪ Delayed-release tablets ‬آهسته رهش‬ ‫‪ Multiple compressed tablets ‬قرص هاي چند ﻻيه‬ ‫‪31‬‬ ‫جلسه سوم‬ ‫)‪Oral drug delivery systems(part1‬‬ ‫فارماسيوتيكس ‪1‬‬ ‫در قرص هاي سريع رهش ‪ ، immediate release‬رهش دارو به سرعت و بﻼفاصله پس از مصرف دارو اتفاق مي‬ ‫افتد‪.‬و يا اينكه دارو به صورت محلول مصرف مي شود اين بدين معناست كه شكل نهايي دارويي به شكل قرص است ولي قبل‬ ‫از اينكه قرص را مصرف كنيم آن را به شكل محلول در مي اوريم و در واقع ‪ release‬دارو از آن اتفاق مي افتد و از آن‬ ‫استفاده مي كنيم‪.‬‬ ‫حالت دوم قرص هاي ‪ Delayed-release‬يا آهسته رهش هستند كه آزادسازي دارو از آنها مدتي بعد از تجويز دارو‬ ‫اتفاق مي افتد‪.‬‬ ‫حالت سوم قرص هاي ‪ Multiple compressed‬هستند كه تركيبي از حالت هاي فوق هستند به طوري كه يك قرص‬ ‫درون قرص ديگر قرار دارد‪.‬حالت ‪ core – shell‬يا پوسته هسته دارد‪.‬مثﻼ از يك قسمت دارو سريع و از قسمت ديگر‬ ‫دارو آهسته آزاد مي شود يا قرص هاي چندﻻيه داريم كه سرعت آزادسازي دارو از ﻻيه هاي مختلف آن متفاوت است‪.‬‬ ‫در اين قسمت درباره انواع قرص هاي موجود در بازار دارويي صحبت خواهيم كرد‬ ‫‪Conventional tablets‬‬ ‫قرص هاي سنتي يا بازشونده معمولي‪ :‬معمولي ترين شكل قرص هستند كه مصرف قرص با بلعيدن آن شروع مي شود و‬ ‫آزادسازي دارو در زمان نسبتا كوتاهي بعد از مصرف قرص شروع مي شود‪.‬مثل قرص استامينوفن معمولي‪.‬اين آزادسازي با‬ ‫تخريب اوليه دارو يا‪Disintegration‬‬ ‫‪32‬‬ ‫جلسه سوم‬ ‫)‪Oral drug delivery systems(part1‬‬ ‫فارماسيوتيكس ‪1‬‬ ‫و بعد با انحﻼل قرص صورت ميگيرد‪.‬اين قرص ها معموﻻ حاوي ‪ filler‬يا پركننده‪ ،‬بازكننده‪ ،‬چسباننده ‪، glidant ،‬‬ ‫‪ lubricant‬در ساختار خود هستند‪.‬در اين قرص ها آزادسازي دارو معموﻻ متاثر از نوع ‪ excipient‬هاي مورد استفاده و‬ ‫شرايط ساخت قرص است‪.‬‬ ‫‪Enteric coated tablets‬‬ ‫دسته دوم قرص هاي ‪ Enteric coated‬يا قرص هايي با پوشش روده اي هستند‪.‬‬ ‫اين قرص ها داراي يك پوشش روده اي از جنس پوشش پليمر است كه مانع از حل شدن وبازشدن قرص در شرايط اسيدي‬ ‫معده ميشود‪.‬‬ ‫‪-‬علت اصلي ‪ enteric coated‬كردن قرص ها حساسيت بعضي از داروها به اسيد معده است كه منظور از روكش دار‬ ‫كردن اين است كه ‪ API‬با اسيد معده مواجه نشود و در روده كه شرايط ‪ PH‬مناسب است باز شود‪.‬‬ ‫‪33‬‬ ‫جلسه سوم‬ ‫)‪Oral drug delivery systems(part1‬‬ ‫فارماسيوتيكس ‪1‬‬ ‫‪-‬يكي ديگر از دﻻيل ‪ ، enteric coated‬بهبود جذب دارو است به اين دليل كه روده محل اصلي‬ ‫جذب داروها است اگر بتوان دارو را از شرايط اسيدي معده حفظ كرد و به روده منتقل شود جذب‬ ‫دارو بهتر اتفاق مي افتد‪.‬‬ ‫‪-‬در بعضي مواقع هدف از ‪ enteric coated‬كردن دارو حفظ معده از اثرات مخرب دارو است زيرا ممكن است دارو‬ ‫آسيبي به محيط معده برساند در نتيجه آن را روكش دار مي كنند تا در محيط معده باز نشود‪.‬درنتيجه تحريكي براي معده‬ ‫ايجاد نمي كند‪.‬‬ ‫‪-‬اما هدف از روكش دار كردن بعضي داروهاي مورد استفاده اين است كه ميخواهيم دارو اثر موضعي داشته باشد يعني اين‬ ‫داروها براي درمان يك بيماري موضعي روده استفاده مي شوند‪.‬بنابراين اگر اين دارو در خود روده كه محل اصلي اثر دارو‬ ‫است باز شود براي ما بهتر است‪.‬‬ ‫پس به يكي از چهار علت باﻻ قرص ها با پوشش روده اي تهيه مي شوند‪.‬‬ ‫‪34‬‬ ‫جلسه سوم‬ ‫)‪Oral drug delivery systems(part1‬‬ ‫فارماسيوتيكس ‪1‬‬ ‫‪Chewable tablets‬‬ ‫اما نوع ديگري از قرص ها وجود دارند به نام قرص هاي جويدني مثل قرص هاي گروه ‪DIMETHICONE‬جويدني كه‬ ‫براي درمان نفخ استفاده مي شوند‪.‬قرص هاي جويدني با جويده شدن در دهان استفاده مي شوند‪.‬و در ولقع پروسه تخريب‬ ‫‪Conventional tablets‬‬ ‫آن ها كامﻼ مكانيكي و در دهان صورت ميگيرد‪.‬در حالي كه اين پروسه در قرص هاي‬ ‫)سنتي معمولي( در درون معده يا روده بعد از مواجه با تحركات لوله گوارش و شرايط محيطي معده يا روده اتفاق مي افتاد‪.‬‬ ‫پس در قرص هاي جويدني خبري از بازكننده يا ‪ disintegrant‬در فرموﻻسيون قرص نيست چرا كه بازكننده در‬ ‫فرموﻻسيون قرص هاي سنتي به منظور اين كه قرص را به توده هاي كوچكتري بشكند تا عمل انحﻼل صورت بگيرد‪.‬در‬ ‫قرص هاي جويدني مرحله تخريب يا ‪ Disintegration‬قرص ها به صورت مكانيكي و در دهان اتفاق مي افتد ديگر‬ ‫نيازي نيست به بازكننده در فرموﻻسيون قرص ها نيست‪.‬‬ ‫در قرص هاي جويدني به علت مواجه بيشتر قرص با دهان و احساس بيشتر طعم و بو دارو ‪ ،‬مواد طعم دهنده و شيرين كننده‬ ‫و رنگ دهنده در فرموﻻسيون قرص ها از اهميت ويژه اي برخوردار است‪.‬دو مورد از مهم ترين شيرين كننده هاي مورد‬ ‫استفاده در قرص هاي جويدني ‪:‬‬ ‫‪Sorbitol ‬‬ ‫‪Mannitol ‬‬ ‫‪ Mannitol‬به علت اثر خنك كنندگي در بعضي ادامس ها نيز استفاده مي شود ارجحيت دارد‪.‬‬ ‫قرص هاي جويدني مزاياي زيادي دارند از جمله ‪:‬‬ ‫تخريب سريع و مكانيكي قرص باعث اثر سريعتر دارو ميشود زيرا مثل اين است كه يك مرحله از پروسه جذب‬ ‫‪-‬‬ ‫دارو حذف شده است )بر خﻼف ساير قرص ها كه بايد ابتدا بايد قرص خورده شود تا در معده يا روده باز شود و‬ ‫سپس عمل انحﻼل و بعد آن عمل جذب انجام شود ( ولي در قرص هاي جويدني مرحله تخريب‬ ‫‪disintegration‬در كسري از دقيقه به صورت مكانيكي در دهان صورت ميگيرد‪.‬در نتيجه استفاده از قرص‬ ‫هاي جويدني اثربخشي سريعتري نسبت به ساير قرص هاي ‪ Conventional tablets‬دارد‪.‬‬ ‫‪35‬‬ ‫جلسه سوم‬ ‫)‪Oral drug delivery systems(part1‬‬ ‫فارماسيوتيكس ‪1‬‬ ‫تجويز اين داروها خيلي اسان است مخصوصا در بچه هاي كوچك و افراد مسن بلعيدن بعضي از قرص هاي براي انها‬ ‫‪-‬‬ ‫سخت است تجويز اين داروها ميتواند انتخاب مناسبي باشد‪.‬در صورتي كه حتي آب هم در دسترس نباشد ميتوان از‬ ‫‪ Conventional tablets‬معمولي حتما بايد با آب‬ ‫اين نوع از قرص استفاده كرده در حاليكه قرص هاي‬ ‫مصرف شوند‪.‬‬ ‫‪Effervescent tablets‬‬ ‫دسته ي بعدي قرص هاي جوشان هستند‪.‬‬ ‫قرص هاي جوشان حاوي يك ماده اسيدي مثل اسيد سيتريك يا تارتاريك اسيد به همراه يك ماده بازي مثل كربنات يا‬ ‫هيدروژن كربنات هستند كه به سرعت در حضور