Παρουσίαση 4η ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ 2024 PDF

Εθνικό και Καποδιστριακό ΔΠΜΣ Πανεπιστήμιο Αθηνών «ΚΛΙΝΙΚΗ ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ – ΜΟΡΙΑΚΗ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ» ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ Νικ. Αρβανίτης ΕΔΙΠ Τμ. Βιολογίας  ΣΚΟΠΟΣ...

Εθνικό και Καποδιστριακό ΔΠΜΣ Πανεπιστήμιο Αθηνών «ΚΛΙΝΙΚΗ ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ – ΜΟΡΙΑΚΗ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ» ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ Νικ. Αρβανίτης ΕΔΙΠ Τμ. Βιολογίας  ΣΚΟΠΟΣ Η προστασία των εργαζομένων Η προστασία του εργαστηρίου Η προστασία του κοινωνικού συνόλου Η διασφάλιση της αξιοπιστίας των εργαστηριακών εξετάσεων Η υγεία και ασφάλεια των εργαζομένων στα κλινικά εργαστήρια απειλείται καθημερινά από άμεσους και εμφανείς κινδύνους και σε ορισμένες ειδικές περιπτώσεις από μακροχρόνιες επιδράσεις επικίνδυνων τοξικών ή/και καρκινογόνων ουσιών. Οι κίνδυνοι ελαχιστοποιούνται όταν: Διατηρείται η καθαριότητα και η ασφάλεια του χώρου εργασίας. Λαμβάνονται ανελλιπώς οι κατάλληλες προφυλάξεις. Ενημερώνονται συνεχώς οι εργαζόμενοι για ότι αφορά τις οδηγίες ασφαλούς πρακτικής.  Νομοθεσία για την προστασία της υγείας Καν. 1907/2006/ ΕΚ: Τήρηση δελτίων δεδομένων ασφάλειας (Registration, Evaluation, Authorisation & Restriction of Chemicals, REACh Directive). Καν. 1272/2008/ΕΟΚ: Ταξινόμηση-επισήμανση- συσκευασία ουσιών & μειγμάτων. Οδηγία 9& 10/2004/ΕΚ: Ορθές εργαστηριακές πρακτικές (Good Laboratory Practice, GLP Directive). Καν. 453/2010/ΕΕ: Ταξινόμηση και επισήμανση των ουσιών και των μειγμάτων, τη συσκευασία και την επισήμανση των επικίνδυνων παρασκευασμάτων. Καν. 260/2014/ΕΕ: Καταχώριση, αξιολόγηση, αδειοδότηση & περιορισμοί χημικών προϊόντων.  Νομοθεσία για την προστασία του περιβάλλοντος Οδηγίας 91/689 /ΕΟΚ για τη διαχείριση επικίνδυνων αποβλήτων. Οδηγία πλαίσιο για τα απόβλητα. Απόφαση της Επιτροπής για τον Ευρωπαϊκό Κατάλογο Αποβλήτων, 2000/532/ΕΚ σχετικά με τη διαχείριση των αποβλήτων. Καν. 453/2010/ΕΕ: Συστάσεις σχετικά με την απόρριψη ουσιών και μειγμάτων στις αποχετεύσεις, ή και τυχαίες υπερχειλίσεις και απελευθέρωση ουσιών στα επιφανειακά και στα υπόγεια ύδατα. Απόφ. Ελληνικής Εταιρίας Ατομικής Ενέργειας 2 /214/2014 (ΦΕΚ Β΄ 1958/18.7.2014) Καθορισμός διαδικασιών αποδέσμευσης - παραλαβής ραδιορυπασμένων αντικειμένων και ραδιενεργών αποβλήτων που παράγονται από ιατρικές εφαρμογές.  Γενικοί κανόνες και μέτρα υγείας και ασφάλειας στα Εργαστήρια Κάθε Κλινικό Εργαστήριο παρουσιάζει ιδιαιτερότητες οι οποίες πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στη φάση του σχεδιασμού και της οργάνωσης του προγράμματος Υγιεινής και Ασφάλειας. Υπάρχουν, ωστόσο, ορισμένοι κανόνες υγείας και ασφάλειας, οι οποίοι ισχύουν γενικότερα για κάθε εργαστήριο και πρέπει να εφαρμόζονται από κάθε εργαζόμενο:  Απαγορεύεται η φύλαξη και η κατανάλωση τροφών και ποτών και το κάπνισμα εντός του εργαστηρίου. Για όλο το χρονικό διάστημα που βρίσκεται εντός του εργαστηρίου να φορά εργαστηριακή ποδιά. Όπου χρειάζεται να φορά γάντια και προστατευτικά γυαλιά. Να μην κυκλοφορεί με ανοιχτά υποδήματα (σανδάλια). Να φυλά τα προσωπικά του αντικείμενα μακριά από το εργαστήριο (ρουχισμός, τσάντες, κ.λ.π.).  Αν έχει μακριά μαλλιά, να τα μαζεύει σε κοτσίδα, γιατί μπορούν εύκολα να πάρουν φωτιά ή να έρθουν σε επαφή με χημικά. Αν πρέπει να μυρίσει μια χημική ουσία, παρασύ- ρει τις αναθυμιάσεις προς τη μύτη του με το ένα χέρι. Δεν πρέπει να βάζει τη μύτη του πάνω από το δοχείο και να εισπνέει τις αναθυμιάσεις. Σε περίπτωση που χυθεί στο πάτωμα κάποια επικίνδυνη χημική ουσία, ενημερώνει άμεσα τον υπεύθυνο του εργαστηρίου και αναζητεί το MSDS (Material Safety Data Sheet) για την αδρανοποίηση της ουσίας.  MSDS Τι είναι το MSDS; (ακρωνύμιο για το Material Safety Data Sheet). Είναι ένα εγχειρίδιο που περιέχει απαραίτητες πληροφορίες σχετικές με τους κινδύνους που συνδέονται με τις χημικές ουσίες, καθώς και τους βιολογικούς παράγοντες.  Nα διαβάζει προσεκτικά τις οδηγίες πριν επιχειρήσει να κάνει οτιδήποτε. Να γνωρίζει τη θέση του πυροσβεστήρα, του σταθμού πλύσης ματιών και του κιτ πρώτων βοηθειών. Μετά από κάθε πείραμα με βιολογικά υλικά: - να αφαιρεί τα γάντια - να πλένει τα χέρια Τα σπασμένα γυάλινα σκεύη δεν πρέπει να απορρίπτονται σε κάδο απορριμμάτων, αλλά σε ειδικό δοχείο απόρριψης γυαλιού. Να καθαρίζει την περιοχή του εργαστηριακού του πάγκου, μετά το τέλος κάθε εργαστηριακής μέρας.  ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ (1) Να χρησιμοποιεί απαγωγό και πουάρ για τα σιφώνια. Φιάλες πτητικών διαλυτών θα πρέπει να αποθηκεύονται εντός των απαγωγών. Όμως δεν πρέπει ο απαγωγός να γίνει αποθήκη. Όλα τα παρασκευαζόμενα αντιδραστήρια πρέπει να σηματοδοτούνται.  ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ (2) Η χρησιμοποίηση καρκινογόνων και ραδιενεργών ουσιών γίνεται κατόπιν ειδικής άδειας του διευθυντή του εργαστηρίου. Εύφλεκτες, εκρηκτικές, διαβρωτικές, τοξικές και καρκινογόνες ουσίες δεν απορρίπτονται στις αποχετεύσεις. Δεν πρέπει να εργάζεται κανείς μόνος του. Δεν αφήνονται κατά κανόνα όργανα σε λειτουργία κατά τη διάρκεια της νύχτας.  ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ (3) Τα μέσα προστασίας (πυροσβεστήρες, εκπλυντές ματιών, καταιονητήρες, φαρμακεία), πρέπει να διατηρούνται σε κατάσταση ετοιμότητας. Αριθμοί τηλεφώνων πρώτης ανάγκης βρίσκονται αναρτημένοι κοντά στη τηλεφωνική συσκευή.  Όταν υπάρχει αμφιβολία - ΡΩΤΑΜΕ!!! Ατύχημα εργαστηρίου ΜΗΝ ΜΑΝΤΕΥΕΤΕ!!!! Χημικού Ιωαννίνων Μην εκτελείτε μια νέα ή άγνωστη διαδικασία μέχρι να είστε πλήρως εκπαιδευμένοι και να κατανοήσετε τις προφυλάξεις που είναι απαραίτητες για την ασφαλή εργασία.  ΠΡΩΤΕΣ ΒΟΗΘΕΙΕΣ Τραυματισμός: εγκαύματα Τι να κάνετε: Ξεπλύνετε αμέσως με κρύο νερό μέχρι να μειωθεί η αίσθηση της καύσης.  ΠΡΩΤΕΣ ΒΟΗΘΕΙΕΣ Τραυματισμός: κοψίματα, μώλωπες Τι να κάνετε: Μην αγγίζετε το ανοιχτό τραύμα χωρίς γάντια. Στην περίπτωση μικρών κοψιμάτων σταματήστε την αιμορραγία πατώντας απευθείας πάνω στο τραύμα για λίγα λεπτά. Εφαρμόστε κρύα κομπρέσα στους μώλωπες για να μειώσετε το πρήξιμο.  ΠΡΩΤΕΣ ΒΟΗΘΕΙΕΣ Τραυματισμός: στα μάτια Τι να κάνετε: Ξεπλύνετε αμέσως τα μάτια με άφθονο νερό για αρκετά λεπτά. Εάν ένα ξένο αντικείμενο έχει μπει στο μάτι, μην το τρίβεται. Οι κύριοι πιθανοί κίνδυνοι σε ένα εργαστήριο είναι: Η επαφή με διαβρωτικά υλικά 1. Χημικοί κίνδυνοι Η έκθεση σε τοξικά αέρια Η έκθεση σε καρκινογόνες ενώσεις 2. Η φωτιά 3. Οι λοιμώξεις 4. Τα ατυχήματα κοπής ή γρατζουνίσματα με σπασμένα γυάλινα σκεύη ή άλλα αιχμηρά αντικείμενα 5. Η πιθανή έκθεση σε χαμηλά επίπεδα ραδιενέργειας  ΧΗΜΙΚΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ Για ουσίες που χρειάζονται ιδιαίτερη προσοχή συχνά χρησιμοποιούνται ειδικές επεξηγήσεις Pol Πολυμερίζεται υπό συνήθεις συνθήκες W Αντιδρά με το νερό Oxy Οξειδωτικός παράγοντας Exp Εκρηκτική ένωση ευαίσθητη στη θερμοκρασία ή και στην κρούση  Σύμβολα επισήμανσης των τοξικών ουσιών σύμφωνα με τις οδηγίες 88/379 και 89/178 της Ευρωπαϊκής Ένωσης Σύμβολο Εικόνα Σημασία Τοξικό ή Λίαν τοξικό. Μπορεί να Τ δηλητηριάσει τον άνθρωπο, τα ζώα, τα πουλιά και τα φυτά. Μπορεί να προκαλέσει σοβαρές αρρώστιες παροδικού ή χρόνιου χαρακτήρα, ή ακόμη και το θάνατο. Επιβλαβές, Ερεθιστικό. Μπορεί να Χn ερεθίσει το δέρμα και τα μάτια και να Χi προκαλέσει κινδύνους περιορισμένης σοβαρότητας για την υγεία του ανθρώπου. Διαβρωτικό. Μπορεί να κάψει το δέρμα. C Οι ατμοί τους μπορούν να μας κάψουν τα μάτια. Μπορεί ακόμη να καταστρέψει ένα άλλο προϊόν. Ν Επικίνδυνο για το περιβάλλον. Μπορεί να βλάψει το νερό, τον αέρα, το έδαφος και τα ζώα έτσι και την υγεία του ανθρώπου. Εκρηκτικό. Μπορεί εύκολα να δώσει Ε έκρηξη όταν έρθει σε επαφή με φλόγα και να προκαλέσει εγκαύματα. Λίαν εύφλεκτο. Μπορεί να πάρει εύκολα F φωτιά. Παράγει επικίνδυνους ατμούς που μπορούν να ερεθίσουν το δέρμα, τα μάτια και τους πνεύμονες. Οξειδωτικό. Μπορεί να κάψει το δέρμα. Ο Αντιδρά με άλλες ουσίες και δίνει επικίνδυνους ατμούς. Μπορεί να σκουριάσει μέταλλα. Ισχυρά οξέα και ισχυρές βάσεις Τα ισχυρά οξέα και οι ισχυρές βάσεις είναι οι διαβρωτικές χημικές ενώσεις στις οποίες εκτίθενται συχνά οι εργαζόμενοι σε Κλινικά εργαστήρια. Τα περισσότερα ατυχήματα συμβαίνουν κατά την εκτίναξη σταγονιδίων των αντιδραστηρίων κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας τους. Οι αραιώσεις των ισχυρών οξέων γίνονται με την προσθήκη οξέος στο νερό και όχι το αντίθετο. Οι οφθαλμικές βλάβες αποτελούν το μεγαλύτερο κίνδυνο λόγω ευπάθειας του κερατοειδούς και της δυσκολίας για πλήρη έκπλυση της χημικής ουσίας. Η χρήση προστατευτικών γυαλιών είναι απολύτως αναγκαία κατά την προετοιμασία των παραπάνω διαλυμάτων. Σε περίπτωση επαφής του δέρματος ή των οφθαλμών με καυστικές ή τοξικές ουσίες πλένουμε το σε επαφή μέρος του σώματος με άφθονο νερό και ειδοποιούμε τον υπεύθυνο του εργαστηρίου άμεσα. Πώς θα εξουδετερώσουμε οξέα που χύθηκαν πάνω στον πάγκο εργασίας ή στα ρούχα μας; Aν κάποιο πυκνό διάλυμα οξέος χύθηκε πάνω στον πάγκο εργασίας ή στο πάτωμα, χρησιμοποιούμε στερεό ΝaHCO3 και μετά ξεπλένουμε με άφθονο νερό. Οξέα που έσταξαν σε ρούχα τα εξουδετερώνουμε με διάλυμα ΝαΗCO3. Πτητικοί διαλύτες Σημαντικοί κίνδυνοι επίσης υπάρχουν κατά την προετοιμασία διαλυμάτων πτητικών διαλυτών (κυρίως οργανικών) των οποίων οι ατμοί είναι τοξικοί. Η τοξικότητα είναι ιδιαίτερα χαρακτηριστική στην περίπτωση των χλωριωμένων υδρογονανθράκων (CH2Cl2, CHCl3, CCl4). Η μακροχρόνια έκθεση σε αυτές τις ουσίες μπορεί να προκαλέσει ηπατική βλάβη, καταστολή στο μυελό των οστών ή άλλες βλάβες σε διάφορα οργανικά συστήματα. Για ασφάλεια κατά την εργασία με τέτοιους παράγοντες πρέπει να λαμβάνονται μια σειρά προφυλακτικά μέτρα, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται: Η εργασία με οργανικούς διαλύτες πρέπει να γίνεται σε απαγωγό εστία και κατά προτίμηση σε χώρο με πολύ καλό εξαερισμό. Να αποφεύγεται η επαφή των διαλυτών με το δέρμα γιατί απορροφώνται αργά αλλά σταθερά από αυτό. Αν πέσει διαλύτης στο δέρμα θα πρέπει η συγκεκριμένη επιφάνεια του δέρματος να εκπλυθεί με πολύ νερό και σαπούνι. Σε περίπτωση εισπνοής τοξικών αερίων μεταφέρεται άμεσα το άτομο στον καθαρό αέρα.  ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΠΥΡΚΑΓΙΑΣ Ο κίνδυνος πυρκαγιάς είναι πολύ πιθανός εφόσον στο εργαστήριο υπάρχουν πτητικοί εύφλεκτοι διαλύτες. Επομένως, πρέπει να υπάρχουν ανιχνευτές καπνού, σύστημα συναγερμού για την περίπτωση πυρκαγιάς και πυροσβεστήρες. Ο κίνδυνος φωτιάς (έκρηξης) κατά την εργασία με εύφλεκτους διαλύτες είναι ανάλογος με την πτητικότητά τους. Όσο πιο πτητικός είναι ένας διαλύτης τόσο μεγαλύτερη είναι η τάση των ατμών του σε μια δεδομένη θερμοκρασία και επομένως τόσο πιο γρήγορα φθάνει η συγκέντρωση των ατμών του σε επίπεδα αναφλεξιμότητας.  Μερικοί από τους εύφλεκτους διαλύτες που συνήθως χρησιμοποιούνται, με σειρά αυξανόμενου σημείου ζέσεως: Αιθυλαιθέρας 34,6 C Πετρελαϊκός αιθέρας 40-60 C (ανάλογα με το κλάσμα) Ακετόνη 56 C Μεθανόλη 65 C Οξικός αιθυλεστέρας (Οξικό αιθύλιο) 77 C Αιθανόλη 78,5 C Ισοπροπανόλη 96 C Τολουόλιο 111 C Ξυλόλιο 139 C Μέτρα προφύλαξης για την αντιμετώπιση των κινδύνων από την φωτιά 1. Μην επιτρέπετε το κάπνισμα στο εργαστήριο. 2. Όπου είναι δυνατόν αντικαταστήσετε τους πιο επικίνδυνους διαλύτες, που έχουν χαμηλό σημείο ζέσεως, με διαλύτες που έχουν υψηλότερα σημεία ζέσεως. Αποφύγετε τη χρήση του αιθυλαιθέρα αν είναι δυνατόν. 3. Όταν χρησιμοποιούνται εύφλεκτοι διαλύτες να εργάζεστε πάντα μέσα σε κατάλληλη απαγωγή εστία. 4. Οι προμήθειες εύφλεκτων διαλυτών του εργαστηρίου να είναι οι ελάχιστες δυνατές και να φυλάσσονται σε προστατευμένο χώρο. 5. Χρησιμοποιείτε θερμομονωτικό μανδύα θέρμανσης όπου είναι δυνατόν για τη θέρμανση των φιαλών που περιέχουν πτητικούς διαλύτες. Η χρήση γυμνής φλόγας απαγορεύεται αυστηρά. 6. Φροντίστε να υπάρχουν πυροσβεστήρες με CO2 σε στρατηγικές θέσεις στο εργαστήριο και κάνετε συχνές ασκήσεις. Ο χρόνος είναι πολύτιμος σε περίπτωση πυρκαγιάς. 7. Μην αποθηκεύετε ποτέ εύφλεκτους διαλύτες σε ψυγεία στα οποία ο θερμοστάτης βρίσκεται μέσα στο θάλαμο ψύξης. Σπινθήρες από στατικό ηλεκτρισμό ή από τον θερμοστάτη του είναι δυνατόν να προκαλέσουν έκρηξη αν υπάρχει κατάλληλο μείγμα π.χ. αιθυλαιθέρα ή ακετόνης και αέρα. 8. Τα εύφλεκτα υγρά θα πρέπει να φυλάσσονται μακριά από ισχυρά οξέα και πηγές θερμότητας. 9. Το εργαστήριο πρέπει να επιθεωρείται συχνά από ειδικούς της πυροσβεστικής υπηρεσίας οι οποίοι θα είναι αρμόδιοι και για την εκπαίδευση του προσωπικού. … ΔΙΑΛΕΙΜΜΑ  ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ Το προσωπικό που εργάζεται σε εργαστήρια Κλινικής Χημείας υποβάλλεται σε αναλυτικές διαδικασίες αναλύσεων αίματος και άλλων σωματικών υγρών τα οποία είναι δυνατόν να περιέχουν μολυσματικούς παράγοντες (π.χ. ιούς, βακτήρια). Ο κίνδυνος μόλυνσης είναι ιδιαίτερα σημαντικός διότι οι μολυσματικοί παράγοντες μπορούν να βρίσκονται στα βιολογικά υγρά εμφανώς άρρωστων ατόμων, μπορούν όμως να βρίσκονται και στα βιολογικά υγρά φαινομενικά υγιών ατόμων. Κίνδυνοι μετάδοσης λοιμώδους νοσήματος: Το τυχαίο τρύπημα με βελόνα που χρησιμοποιήθηκε σε μολυσμένο ασθενή. Κατά την επαφή τραυματικών επιφανειών του δέρματος του χειριστού με μολυσματικά υγρά που έχουν χυθεί κατά λάθος ή έχουν μολύνει την εξωτερική επιφάνεια των δοχείων στα οποία περιέχονται. Κατά την έκθεση σε σταγονίδια που δημιουργούνται κατά την μη ελεγχόμενη φυγοκέντριση. Η Εθνική Επιτροπή Προτύπων Κλινικών Εργαστηρίων (National Committee for the Clinical Laboratory Standards) των Η.Π.Α. προτείνει μια σειρά προφυλάξεων. 1. Όλα τα εργαστηριακά δείγματα πρέπει να αντιμετωπίζονται ως μολυσματικά. Δεν πρέπει ποτέ κανείς να βασίζεται σε ετικέτες που διαχωρίζουν μολυσματικά από μη μολυσματικά δείγματα. 2. Πρέπει να χρησιμοποιείται πάντα προστατευτικό φράγμα π.χ. γάντια ή μπλούζα, το οποία αλλάζει όταν μολυνθεί με σωματικά υγρά. 3. Καλύπτετε όλες τις αμυχές ή κοψίματα στο δέρμα σας με λευκοπλάστες ή επίδεσμο. 4. Απορρίπτετε τις βελόνες που χρησιμοποιήθηκαν σε δοχείο με σκληρά τοιχώματα. 5. Ελαχιστοποιήστε τις υπερχειλίσεις. Αν χυθούν μολυσματικά υγρά απορροφήστε τα με υλικό μιας χρήσης, καθαρίστε την επιφάνεια με απορρυπαντικό και απολυμάνετε με διάλυμα υποχλωριώδους νατρίου (1 μέρος οικιακής χλωρίνης και 9 μέρη νερού). 6. Μετά από κάθε πείραμα με βιολογικά υλικά: - αφαιρείται τα γάντια - πλένεται τα χέρια 7. Τα βιολογικά δείγματα που δεν χρειάζονται άλλο (για πιθανή επανάληψη των αναλύσεων) αποστειρώνονται σε κλίβανο και στη συνέχεια απορρίπτονται. 8. Τοποθετήστε προειδοποιητικές ενδείξεις, όπου υπάρχουν πιθανοί βιολογικοί κίνδυνοι. Ραδιενεργά Αντιδραστήρια Στις περισσότερες εξετάσεις Κλινικής Χημείας χρησιμοποιούνται ίχνη μόνο ραδιενεργών ουσιών. Επομένως το επίπεδο της ραδιενέργειας είναι χαμηλό και ο κίνδυνος έκθεσης μικρός. Είναι όμως αναγκαίο να λαμβάνονται οι κατάλληλες προφυλάξεις κατά την αποθήκευση, το χειρισμό και την απόρριψη των ραδιενεργών υλικών. Πρέπει να λαμβάνονται υπόψη ότι: Η διεισδυτικότητα ενός είδους ακτινοβολίας μέσα σε δεδομένο υλικό είναι τόσο μεγαλύτερη όσο μικρότερη είναι η μάζα και το φορτίο της ακτινοβολίας. Έτσι, ακτινοβολίες με μικρή εμβέλεια (διεισδυτικότητα) στους ιστούς, εναποθέτουν όλη την ενέργειά τους στο μικρό μήκος διαδρομής τους και δημιουργούν μεγάλη βλάβη στα προσβαλλόμενα κύτταρα. Αντίθετα, διεισδυτικές ακτινοβολίες με μεγάλη εμβέλεια στους ιστούς, κατανέμουν την ενέργειά τους σε μεγαλύτερο μήκος διαδρομής, κατά την οποία η τοπική πυκνότητα των αλληλεπιδράσεων είναι μικρή και έτσι η βλάβη των προσβαλλόμενων κυττάρων είναι σχετικά μικρότερη.  Τα σωματίδια α είναι σχετικά βαριά σωμάτια διότι αποτελούνται από δύο πρωτόνια και δύο νετρόνια, (είναι δηλαδή πυρήνας του στοιχείου He, τέσσερις φορές βαρύτερο του πυρήνα του υδρογόνου). Μεταφέρουν σχετικά μεγάλο ηλεκτρικό φορτίο (+2) Είναι δυνατόν να αποκοπούν πλήρως από ένα και μόνο φύλλο χαρτιού. Περνώντας από βιολογικούς ιστούς, εναποθέτουν όλη τους την ενέργεια μέσα σε μερικές δεκάδες μικρών (μm), και έτσι δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν για απεικόνιση (μιας και δεν δραπετεύουν ποτέ από το σώμα μας για να δώσουν κάποιο σήμα προς τα έξω το οποίο με κατάλληλη επεξεργασία θα μας επέτρεπε να κατασκευάσουμε μια εικόνα). Λόγω της γρήγορης απορρόφησης, χρησιμοποιούνται στην τοπική ακτινοθεραπεία.  Τα σωματίδια β είναι ηλεκτρόνια, με μικρή μάζα Φέρουν μικρό σχετικά ηλεκτρικό φορτίο Έχουν μικρή διεισδυτικότητα. Μπορούν να ταξιδέψουν μέχρι ένα χιλιοστό στους βιολογικούς ιστούς πριν εναποθέσουν όλη τους την ενέργεια.  Μερικά χιλιοστά plexiglass είναι ικανά να αποκόψουν την ακτινοβολία "β" π.χ. 32P, 35S Αποτελεσματικά στην ακτινοβόληση μικρού και μεσαίου μεγέθους όγκων.  Οι ακτίνες γ είναι ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία (φωτόνια) υψηλής ενέργειας Παράγονται από διεγερμένους πυρήνες κατά τη μετάπτωσή τους σε χαμηλότερα ενεργειακά επίπεδα. Είναι διεισδυτικές και γι’ αυτό οι συσκευές εκπομπής αυτών των ακτίνων γ πρέπει να διατηρούνται σε χώρο με προστατευτική θωράκιση μολύβδου. Διαπερνούν με επιτυχία τους ιστούς και για αυτό το λόγο χρησιμοποιούνται ευρέως στην πυρηνική ιατρική μιας και η μέθοδος στηρίζεται στην μέτρηση της ακτινοβολίας που εκπέμπεται από τους ιστούς του ασθενή. Μία τεχνική που χρησιμοποιεί τις ακτίνες γ είναι το σπινθηρογράφημα, όπου η ακτινοβολία παράγεται από ένα ραδιενεργό υγρό που έχει χορηγηθεί στον εξεταζόμενο.  Η ακτινοβολία "Χ" είναι και αυτή ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία (φωτόνια) υψηλής ενέργειας, της ίδιας φύσης με την ακτινοβολία "γ", αλλά διαφορετικής προέλευσης. Οι ακτίνες Χ παράγονται, όταν ηλεκτρόνια μεγάλης ταχύτητας, που έχουν επιταχυνθεί από υψηλή τάση, προσπίπτουν σε μεταλλικό στόχο. Διείσδυση της ακτινοβολίας στην ύλη  Προφυλάξεις κατά την εργασία με ραδιενεργά ισότοπα Χρήση ραδιενεργών ισοτόπων επιτρέπεται ΜΟΝΟ στους ειδικά διαμορφωμένους χώρους των εργαστηρίων. Οι χώροι αυτοί πρέπει να καλύπτονται από αντίστοιχη σχετική άδεια που χορηγείται από την Ελληνική Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας (Ε.Ε.Α.Ε). Κατά τους χειρισμούς συμπυκνωμένων υλικών πρέπει ο χειριστής να φορά δύο ζευγάρια γάντια latex και να φροντίζει να αποφεύγει την επαφή ή την εκτίναξη σταγονιδίων.  Προφυλάξεις κατά την εργασία με ραδιενεργά ισότοπα Μετά το τέλος εργασίας σας ελέγξτε με τον μετρητή Geiger τα χέρια και τα ρούχα σας, πλυθείτε και μετρηθείτε ξανά. Αναφέρετε στον προϊστάμενό σας την οποιαδήποτε ρύπανση. Πρέπει να γίνεται περιοδικός έλεγχος του προσωπικού, των ρούχων του και του χώρου εργασίας για πιθανή ρύπανση. Στην περίπτωση ραδιορύπανσης του χώρου, σημειώστε την περιοχή με μαρκαδόρο. Φορώντας γάντια σκουπίστε την περιοχή με στεγνό απορροφητικό χαρτί. Μην χρησιμοποιείτε νερό γιατί η ρύπανση θα εξαπλωθεί. Αφού κάνετε την διαδικασία αυτή ελέγξτε την περιοχή με τον ανιχνευτή Geiger ή κάντε smear test.  SMEAR TEST Τι είναι το smear test Η τεχνική αυτή βοηθά στον εντοπισμό πιθανής επιφανειακής ραδιορύπανσης κυρίως όταν αυτή οφείλεται σε ραδιοϊσότοπο που εκπέμπει ακτινοβολία χαμηλής ενέργειας. Χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις όπου δεν υπάρχει διαθέσιμη άλλη ανιχνευτική συσκευή (π.χ. μετρητής Geiger). Πώς γίνεται Πάντα φοράμε γάντια και εργαστηριακή ποδιά όταν κάνουμε έλεγχο ραδιορύπανσης. Με ένα μικρό κομμάτι διηθητικό χαρτί, σκουπίζουμε την επιφάνεια (~100 cm2 ) που θέλουμε να ελέγξουμε. Όταν πρόκειται να ελεγχθεί μεγάλη επιφάνεια τότε την διαιρούμε σε υπο-περιοχές και χρησιμοποιούμε ένα κομμάτι χαρτί για κάθε μια. Στη συνέχεια, τοποθετούμε τα δείγματα σε γυάλινα ή πλαστικά φιαλίδια, ώστε να αποφευχθεί ραδιορύπανση της μετρητικής συσκευής.  SMEAR TEST Διαδικασία μετρήσεων Αν θέλουμε να ανιχνεύσουμε ραδιοϊσότοπο που εκπέμπει β- ακτινοβολία (π.χ Η-3, P-32, P-33, C-14, S-35) τότε χρησιμοποιούμε β-counter. Σε περίπτωση που το ραδιοϊσότοπο εκπέμπει γ-ακτινοβολία (π.χ Ι-125) τότε η μέτρηση γίνεται σε γ-counter. Στη μετρητική συσκευή, παίρνουμε 2-3 μετρήσεις του υποβάθρου. Στη συνέχεια, μετράμε τα δείγματα του smear test. Αν η τιμή του δείγματος είναι μεγαλύτερη από τη διπλάσια τιμή του υποβάθρου τότε υπάρχει σοβαρή πιθανότητα να υπάρχει ραδιορύπανση στην περιοχή από την οποία συλλέχθηκε το δείγμα. Στην περίπτωση αυτή, ακολουθούμε διαδικασία απορρύπανσης και επαναλαμβάνουμε το smear test. Μετρητής Geiger–Müller ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ Η διακίνηση των αποβλήτων συνιστούν ένα από τα μεγάλα προβλήματα των εργαστηρίων Κλινικής Χημείας. Οι τρόποι αντιμετώπισής τους περιλαμβάνουν τα παρακάτω: Όσο το δυνατόν μείωση της δημιουργίας αποβλήτων στην πηγή. Αντικατάσταση των επικίνδυνων ενώσεων από άλλες ακίνδυνες (όπου γίνεται). Κατάλληλη σήμανση των ουσιών που δεν αδρανοποιούνται και δεν ανακυκλώνονται και μεταφορά τους σε κέντρο διαχείρισης αποβλήτων.  Προσπάθεια (όπου είναι δυνατόν) εξουδετέρωσης ή αδρανοποίησης των επικίνδυνων ουσιών στο εργαστήριο, ώστε να μπορούν να απορριφθούν με ασφάλεια στο σύστημα αποχέτευσης. Συλλογή και ανακύκλωση επικίνδυνων χημικών ουσιών (π.χ. ο μεταλλικός υδράργυρος, το υλικό στερέωσης ακτινογραφικών φιλμ και μια σειρά οργανικών διαλυτών). Υδατοδιαλυτές χημικές ουσίες π.χ. οξέα, βάσεις, αλάτια κλπ), μπορούν να αποβληθούν στο σύστημα αποχέτευσης και να εκπλυθούν με μεγάλη ποσότητα νερού.  Διάθεση αποβλήτων Βρωμιούχου αιθιδίου Το Βρωμιούχο αιθίδιο - Ethidium bromide (EtBr) είναι μια συνήθως χρησιμοποιούμενη χρωστική για τον προσδιορισμό των νουκλεϊνικών οξέων σε πηκτώματα ηλεκτροφόρησης. Το EtBr έχει ισχυρές μεταλλαξιογόνες ιδιότητες με πιθανή καρκινογόνο ή τερατογόνο δράση, με αποτέλεσμα η διαχείρισή του να απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή, λαμβάνοντας υπόψη τη νομοθεσία και τους κανόνες ασφάλειας και υγιεινής. ΠΑΝΤΑ απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή και κατά τη χρησιμοποίηση οποιασδήποτε πηγής υπεριώδους ακτινοβολίας (UV) όταν εργάζεστε με EtBr. ΠΗΚΤΩΜΑΤΑ ΗΛΕΚΤΡΟΦΟΡΗΣΗΣ Τα πηκτώματα, τα φίλτρα και άλλα στερεά που περιέχουν EtBr σε ΟΠΟΙΑΔΗΠΟΤΕ συγκέντρωση πρέπει να διαχειρίζονται ως επικίνδυνα απόβλητα. Τοποθετούνται σε ειδικά δοχεία συλλογής, τα οποία είναι σημασμένα με ειδική ετικέτα που αναγράφεται η ονομασία του αποβλήτου. (ΜΗΝ ΤΑ ΤΟΠΟΘΕΤΕΙΤΕ ΣΕ ΣΑΚΟΥΛΕΣ Ή ΔΟΧΕΙΑ ΠΟΥ ΠΡΟΟΡΙΖΟΝΤΑΙ ΓΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΑ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ) ΥΔΑΤΙΚΑ ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ EtBr Το EtBr ΔΕΝ ΕΠΙΤΡΕΠΕΤΑΙ να διατίθεται στο νεροχύτη. Δύο αποδεκτές μέθοδοι ασφαλούς διαχείρισης των αποβλήτων EtBr είναι η εκχύλιση/προσρόφηση και η χημική διάσπαση. Και οι δύο μέθοδοι απαιτούν την ακολουθία των βημάτων που περιγράφονται στο διεθνές εγχειρίδιο καλής πρακτικής (AB966 Benchtop), δηλ. Τα επικίνδυνα εργαστηριακά απόβλητα επεξεργάζονται στο σημείο παραγωγής τους. Η επεξεργασία πραγματοποιείται μέσα σε 10 ημερολογιακές ημέρες από την αρχική συλλογή των αποβλήτων. Το άτομο που εκτελεί την επεξεργασία έχει τη γνώση και την κατάρτιση της διαχείρισης των επικίνδυνων εργαστηριακών αποβλήτων. Εκχύλιση - προσρόφηση / Extraction - Absorption Χρησιμοποιείται σύστημα διήθησης με φίλτρα ενεργού άνθρακα. Κατά τη διαδικασία αυτή απλά αποχύστε το διάλυμα EtBr στο σύστημα διήθησης του ενεργού άνθρακα. Πριν από τη διάθεση του διαλύματος στο σύστημα αποχέτευσης ελέγξτε για το φθορισμό του με τη χρησιμοποίηση μιας UV ακτινοβολίας, προκειμένου να επιβεβαιωθεί η πλήρη αφαίρεση EtBr. Μετά τον κορεσμό των φίλτρων, τα φίλτρα ενεργού άνθρακα πρέπει να διαχειρίζονται ως επικίνδυνα στερεά απόβλητα και να συλλέγονται σε ειδικά δοχεία με την κατάλληλη σήμανση. Εναλλακτική μέθοδο επεξεργασίας των διαλυμάτων του EtBr αποτελούν οι σάκοι αποσταθεροποίησης "Destaining Bags” Οι σάκοι αποσταθεροποίησης είναι απλοί και ανέξοδοι. Ρίξτε ένα σάκο αποσταθεροποίησης στο διάλυμα του EtBr. Περιοδικά στροβιλιστείτε τον για μερικές φορές.  Τον αφήνετε στο διάλυμα όλη τη νύχτα. Το πρωί, αφαιρέστε το σάκο και συλλέξτε τον ως στερεό επικίνδυνο απόβλητο σε δοχεία με κατάλληλη σήμανση. Εκτελέστε τον έλεγχο UV του διαλύματος. Εάν δεν φθορίζει πλέον, αποχύστε το διάλυμα στο νεροχύτη. Χημική Διάσπαση / Chemical Degradation Υπάρχουν πολλές μέθοδοι για τη χημική απενεργοποίηση του EtBr, αλλά μερικές θεωρούνται σήμερα ότι παραγάγουν επικίνδυνα αέρια (χλώριο) ή πιο μεταλλαξιογόνες ενώσεις. Συστήνεται η μέθοδος Lunn και Sansone (Lunn, A. & Sansone, E.B., Destruction of Hazardous Chemicals in the Laboratory, John Wiley & Sons, New York, 1990, p.119-120). Μέθοδος Lunn και Sansone (για κάθε 100ml διαλύματος EtBr) Προσθέστε 5% υποφωσφορικό οξύ (Η3PO2) Προσθέστε 12 ml διαλύματος νιτρώδους νατρίου 0,5 M Αναδεύστε εν συντομία και αφήστε το διάλυμα σε ηρεμία για 20 ώρες Ρυθμίστε το pH στην περιοχή 5-9 χρησιμοποιώντας NaOH Αποχύστε το διάλυμα στο νεροχύτη με άφθονη ποσότητα νερού Απαραίτητη προϋπόθεση για την απόχυση του διαλύματος στο νεροχύτη αποτελεί το γεγονός ότι στο διάλυμα δεν περιέχεται καμία άλλη επικίνδυνη χημική ουσία. Όποτε είναι δυνατόν, χρησιμοποιήστε μια λιγότερο επικίνδυνη χημική ουσία για τον προσδιορισμό του DNA π.χ Sybr green, Gel Red Άλλες διαδικασίες διάθεσης του EtBr πρέπει να αποφεύγονται Η πρακτική της οξείδωσης του EtBr με την οικιακή χλωρίνη είναι ανεπαρκής και μπορεί να παραγάγει πρόσθετες επικίνδυνες ουσίες.  Πριν εγκαταλείψουμε το εργαστήριο Ελέγχουμε αν οι βρύσες είναι κλειστές. Ελέγχουμε αν τα όργανα δε βρίσκονται σε λειτουργία. Ελέγχουμε αν όλοι οι λύχνοι και τα γκαζάκια είναι καλά κλεισμένα. Δεν αφήνουμε γκαζάκια εκτεθειμένα στον ήλιο. Ευχαριστώ για την προσοχή σας