Modul Kenegaraan Malaysia 2024/2025 PDF

MODUL MPU1042 – SADN1033 A241 2024/2025 1 BAB 1 PENGENALAN KEPADA KURSUS KENEGARAAN MALAYSIA 1.0 PENDAHULUAN Tahukah anda bahawa konsep kenegaraan atau dalam bahasa Inggeris dirujuk sebagai ’statehood’ berkait rapat dengan pemahaman mengenai pembinaan negara dan bangsa? Maksud secara literal bagi perkataan ’kenegaraan’ adalah merujuk kepada perkara-perkara yang berkait dengan negara, masyarakat dan kehidupan dalam sesebuah negara. Pada asasnya, kedinamikan sesebuah negara terletak kepada kumpulan manusia yang menghuni negara tersebut yang dikenali sebagai bangsa. Manakala perkataan negara bangsa pula seringkali dirujuk sebagai sebarang bentuk perbincangan yang menyentuh tentang isu-isu dan fakta mengenai sesebuah negara dan bangsa. Secara asasnya perbincangan mengenai kenegaraan seringkali merangkumi soal sempadan geografi politik, rakyat, sejarah dan perkembangan, undang-undang dan perlembagaan, dasar-dasar pembangunan dan cabaran serta proses pembentukan sesebuah negara bangsa. 1.1 KENEGARAAN MALAYSIA Pernahkah anda membaca mengenai sejarah nama ¨Malaysia”? Nama yang dikatakan berasal daripada pandangan yang dikemukakan oleh George Samuel Windsor Earl- Logan ‘s dalam Journal Melayunesian yang diterbitkan pada tahun 1850. Dari segi geo-politik, Malaysia merupakan sebuah negara yang dilahirkan pada tahun 1957 apabila mencapai kemerdekaan daripada kuasa penjajahan British yang menjajah Tanah Melayu sejak tahun 1824. Nama lama Malaysia adalah Tanah Melayu dan bertukar kepada Persekutuan Tanah Melayu apabila mencapai kemerdekaan pada tahun 1957 dan ditukarkan kepada nama Persekutuan Malaysia apabila Sarawak dan Sabah serta Singapura bergabung dalam penubuhan Malaysia pada 16 September 1963. Singapura kemudiannya telah dikeluarkan dari Persekutuan Malaysia pada tahun 1965. Secara umumnya Persekutuan Malaysia hari ini merupakan gabungan wilayah Semenanjung Malaysia atau Tanah Melayu dan wilayah Sabah dan Sarawak di Borneo dengan keluasan yang meliputi seluas 330,534km persegi. Semenanjung Malaysia dan wilayah Sabah dan Sarawak dipisahkan oleh Laut China Selatan. Malaysia terletak berhampiran garisan Khatulistiwa iaitu pada garisan Lintang 1° dan 7° Utara dan Garisan Bujur 100° dan 119° Timur. Negara kita ini merupakan salah sebuah entiti dalam rantau Asia Tenggara dan menganggotai Pertubuhan Negara-Negara Asia Tenggara (ASEAN) semasa ia ditubuhkan pada tahun 1967. Malaysia bergerak aktif dalam kedinamikan geo-politik antarabangsa bagi memastikan sumbangan negara dalam menegakkan prinsip sejagat. Perbincangan mengenai pembentukan negara dan bangsa serta kenegaraan Malaysia boleh dibahagikan kepada iaitu: 1. Fasa I- Asas 2. Fasa II- Kesinambungan dan perubahan 3. Fasa III-Pengukuhan 2 1.1.1 Fasa I- Asas Adalah penting untuk memahami peringkat ini asas bagi menunjukkan bahawa pembentukan negara dan bangsa di Malaysia ini mempunyai akar yang kukuh. Dari segi sejarah, tamadun negara kita dimulai dengan pembentukan tamadun pra sejarah yang boleh dibahagikan kepada empat (4) peradaban purba iaitu: 1. Paleolitik (40,000 SM) 2. Mesolitik (12,000 SM – 2,800 SM) 3. Neolitik (2,800 SM-500SM) 4. Zaman Logam (500 SM-500M) Pembuktian mengenai kewujudan tamadun pra sejarah ini adalah melalui penemuan tapak- tapak arkeologi di seluruh negara seperti di Sarawak, Sabah, Selangor, Kedah, Kelantan, Perak dan Perlis. Tamadun pra sejarah ini seterusnya telah berkembang kepada peradaban tradisional melalui kemunculan kerajaan-kerajaan tradisional yang bermula sejak tahun 10 Masihi antaranya seperti kerajaan Melayu Perak, Kedah, Melaka, Kelantan dan lain-lain. Kerajaan-kerajaan tradisional Melayu ini telah wujud dalam bentuk yang sistematik dilengkapi dengan nilai peradaban yang tersendiri, sistem sosio-politik dan ekonomi yang lengkap sesuai dengan keperluan sezaman serta menjadi identiti bangsa pada masa itu. Masyarakat yang wujud pada masa ini dikenali sebagai masyarakat Melayu tradisi. Dalam tempoh ini identifikasi kenegaraan belum wujud sebaliknya pengenalan masyarakat tertakluk kepada geo-politik setempat. Namun begitu, peradaban zaman ini dikenali sebagai tamadun Melayu. Berasaskan kepada nama tamadun, kita dapat memahami bahawa tamadun di negara kita diasaskan oleh bangsa Melayu. 1.1.2 Fasa II: Kesinambungan dan Perubahan Fasa seterusnya adalah period kesinambungan dan perubahan. Kedatangan kuasa barat pada pertengahan abad ke 16 telah membawa perubahan secara total dalam aspek sosio- kemasyarakatan dalam tamadun Melayu. Sejarah Malaysia moden menyaksikan empat (4) kuasa kolonial yang pernah menjajah negara kita iaitu Portugis, Belanda, British dan Jepun. Antara keempat-empat kuasa penjajah ini, penguasaan Britishlah yang banyak mengubah rupa bangsa tamadun Melayu tradisional kepada pembentukan peradaban moden. Biarpun begitu, pada masa yang sama, kuasa kolonial ini juga masih tetap mengekalkan beberapa ciri penting yang menjadi tunjang kenegaraan seperti pemerintahan beraja, kepentingan bahasa Melayu serta kedudukan agama Islam. Secara umumnya pengekalan status quo ini merupakan salah satu strategi pihak penjajah terutamanya British dalam usaha memujuk orang-orang Melayu daripada menentang mereka.. Sementara itu budaya tradisional tetap juga terpelihara meskipun mengalami pencairan nilai. Dari segi fasa sejarah, tempoh penguasaan British ini dikenali sebagai zaman sejarah moden Malaysia. Sementara itu zaman ini telah membawa kepada satu bentuk identifikasi kenegaraan apabila muncul nama Tanah Melayu bagi mengambarkan satu bentuk geo-politik bagi negara kita. Tahukah anda semua, pentadbiran kolonial telah membawa banyak perubahan dari segi kemasyarakatan, sistem politik dan ekonomi. Pengenalan nilai-nilai baru oleh kuasa British sebenarnya bertujuan untuk mengeksploitasi hasil-hasil semulajadi Tanah Melayu seperti bijih timah dan getah. Natijah daripada pembangunan yang dibawakan oleh British khususnya dalam bidang pendidikan telah memberikan kesan yang kontras kepada bangsa peribumi apabila mereka bangkit menuntut kemerdekaan. Kesedaran terhadap kepentingan kemerdekaan dan berkerajaan sendiri ini adalah berikutan dengan peluang-peluang 3 pendidikan yang diterima oleh orang Melayu di zaman kolonial walaupun hanya sekadar ala kadar sahaja. Mereka telah mengambil inisiatif menubuhkan parti-parti politik bagi menggembeling tenaga dan idea menuntut kemerdekaan. Daripada keseluruhan parti-parti politik yang wujud pada masa itu, Pertubuhan Kebangsaan Melayu Bersatu atau lebih dikenali sebagai UMNO yang bergabung dengan Persatuan China Se Malaya (MCA) dan Kongres India Se Malaya (MIC) serta membentuk parti Perikatan telah berjaya mengepalai proses kemerdekaan. Akhirnya Tanah Melayu mencapai kemerdekaan pada 31 Ogos 1957. Perjalanan bagi mendapatkan hak berkerajaan sendiri daripada tangan penjajah British bukan merupakan satu proses yang mudah. British pada asasnya enggan melepaskan Tanah Melayu yang merupakan lubuk emas bagi empayar British, namun disebabkan oleh tekanan dari luar negara dan desakan-desakan dari dalam dan luar negara telah menyebabkan British tidak mempunyai pilihan lain kecuali memberikan kemerdekaan kepada Tanah Melayu. Gabungan tenaga pelbagai bangsa dan kesediaan bangsa Melayu untuk bekerjasama dengan kaum bukan Melayu membolehkan Tanah Melayu mencapai kemerdekaan secara perundingan dengan kerajaan British. Kemerdekaan Tanah Melayu telah memberikan hak politik berkerajaan sendiri secara de jure dan de facto dalam menentukan masa depan. Meskipun kemerdekaan negara diperoleh secara damai, sejarah negara juga turut terpalit dengan gerakan revolusi oleh Parti Komunis Malaya (PKM) yang cuba menubuhkan sebuah negara dengan dominasi fahaman Marxist Komunis yang diterajui oleh negara China Komunis. 1.1.3 Fasa III: Pengukuhan Fasa seterusnya adalah fasa pengukuhan sebuah negara dan bangsa Malaysia melalui penyertaan Sarawak dan Sabah ke dalam kerajaan Persekutuan Tanah Melayu pada 16 September 1963. Sehubungan dengan itu, nama baru negara telah berubah kepada Persekutuan Malaysia. Nama negara kita juga mempunyai sejarah yang tersendiri dan sangat menarik untuk dibincangkan. Apa yang pasti pemilihan nama Malaysia membawa kepada pengertian inspirasi ke arah pembentukan negara bangsa yang mempunyai komposisi kepelbagaian kaum. Sebagai negara yang berdaulat, teras kenegaraan diperkukuhkan dengan perlembagaan kebangsaan sebagai tonggak pemerintahan. Jentera pentadbiran negara memainkan peranan dalam melaksanakan dasar-dasar negara yang telah digubal bagi pembangunan negara supaya dapat dilaksanakan dengan berkesan. Oleh yang demikian, perbincangan tentang kenegaraan Malaysia adalah seperti rajah di bawah: FASA KENEGARAAN MALAYSIA Fasa I Fasa II Masyarakat Melayu Tradisi Kolonialisme Nasionalisme Kemerdekaan Fasa III Penubuhan Malaysia Darurat Perlembagaan Malaysia Jentera Pentadbiran Kerajaan Dasar-Dasar Nasional 4 1.2 KURSUS KENEGARAAN MALAYSIA Tahukah anda siapakah yang dirujuk sebagai Generasi Y, Z atau Alpha? Mereka adalah golongan muda atau generasi masakini yang merupakan pelapis kepimpinan negara di masa hadapan. Mereka bakal menggalas tanggungjawab untuk mentadbir negara dan merupakan harapan bangsa. Kata-kata mereka yang bijaksana di masa lalu menyebutkan ”pemuda harapan bangsa, pemudi tiang negara” menunjukkan bahawa kumpulan ini memikul tanggungjawab besar dalam memastikan perjalanan penerusan hidup negara kita Malaysia. Kepentingan generasi muda dilihat sebagai penentu kepada jatuh bangunnya negara di masa hadapan. Oleh kerana golongan belia merupakan komposisi terbesar dalam kependudukan negara peranan mereka amat besar dalam kemajuan negara, kestabilan politik dan ekonomi serta perpaduan nasional (Nik Safiah Abdullah, Selamah Maamor & Norazlina Abd Wahab, 2017). Persoalannya, bagaimanakah kita boleh memastikan kelompok generasi baru ini mampu memikul tanggungjawab mereka? Menurut Wan Mohd Nor, bagi memastikan pemikiran generasi muda hari ini berada di landasan yang sesuai dengan keperluan negara, pemikiran mereka perlu diperteguhkan dengan sejarah tanah air, slogan kebangsaan dan falsafah pendidikan negara. Oleh yang demikian, gagasan-gagasan kebangsaan seperti Wawasan 2020, Gagasan 1Malaysia atau Malaysia Madani merupakan mekanisme yang muncul tepat pada waktunya. Gagasan ini juga sangat strategik kerana perkembangan-perkembangan politik dan ekonomi dalaman yang tidak terpisah dari perkembangan luaran yang boleh menimbulkan suasana yang boleh meruntuhkan adab terhadap agama, bangsa dan negara. Persoalan sekarang adakah generasi baru hari ini boleh diharapkan untuk memikul tanggungjawab ini sekiranya mereka mempunyai pengetahuan yang jelas mengenai negara sendiri. Arus globalisasi yang memperlihatkan perkongsian maklumat tanpa sempadan telah mencetus aliran pemikiran liberal yang banyak mengancam status-quo dalam masyarakat kita hari ini. Terdapat sesetengah kelompok dari golongan muda hari ini kadang kala mengkritik sistem beraja secara sewenang-wenangnya tanpa menilai sejarah dan kepentingan kewujudan institusi tersebut. Lebih malang lagi, mereka membandingkan sistem pemerintahan negara kita dengan negara lain tanpa mengetahui latar belakang sejarah negara sendiri. Di sinilah letaknya kepentingan pendidikan sejarah terhadap generasi muda. Tahukah anda mengapakah Kursus Kenegaraan Malaysia penting bagi pelajar-pelajar universiti? Kursus Kenegaraan Malaysia adalah kursus teras universiti dan wajib untuk semua program akademik di Universiti Utara Malaysia. Ia direka khusus bagi memberikan input sejarah, kesinambungan dan perubahan yang berlaku dalam proses perkembangan negara dan bangsa Malaysia kepada para pelajar. Kursus Kenegaraan Malaysia adalah cerita dan bicara tentang negara. Elemen sejarah menjadi tunjang dan asas kepada kursus ini yang memaparkan gambaran mengenai asas dan perkembangan tamadun Melayu yang menjadi akar kepada pembinaan sistem politik, ekonomi dan sosial Malaysia kini. Walau bagaimanapun, kursus ini bukanlah kursus sejarah semata-mata, tetapi ianya merupakan bidang ilmu yang merentas pelbagai ilamu-ilmu lain seperti politik, sosio-ekonomi, agama, pentadbiran, undang-undang dan masyarakat. Kursus ini bertujuan membina sahsiah pelajar yang peka terhadap sejarah negara dan lebih patriotik. Dalam masa yang sama mereka merupakan mahasiswa yang berpengetahuan, berfikiran luas, kritis terhadap perubahan- perubahan, mampu membuat pemerhatian dan menguasai isu-isu kontemporari di Malaysia. 5 OBJEKTIF KURSUS KENEGARAAN MALAYSIA Menjelaskan fakta fakta Menghuraikan sejarah tanah air yang kesinambungan, perubahan menjadi teras kepada dan perkembangan sosio- pengetahuan mengenai politik dan ekonomi Kenegaraan Malaysia. masyarakat Malaysia. Mengaplikasikan pengetahuan yang diterima bagi membentuk diri sebagai seorang warganegara yang baik dan memiliki semangat patriotik yang tinggi. Kursus Kenegaraan Malaysia difikirkan sebagai antara pakej terbaik dalam usaha melahirkan warganegara yang baik, bertanggungjawab dan mempunyai semangat nasionalisme yang tinggi (Zainal, 1985). Mereka mesti mempunyai tanggung jawab terhadap diri, keluarga, masyarakat dan negara (Wan Halim, 1993). Oleh yang demikian, IPT di Malaysia diwajibkan untuk menyediakan kursus-kursus teras berbentuk pembinaan bangsa (nation- building) seperti Kenegaraan Malaysia ataupun Pengajian Malaysia dan diletakkan di bawah komponen kursus teras universiti. Ini bertujuan untuk memastikan para pelajar mengetahui dan memahami fakta-fakta mengenai sejarah berkaitan perkembangan negara Malaysia. Generasi muda kini perlu ditanamkan perasaan cintakan tanah air sendiri dan berpegang kepada pepatah Melayu yang berbunyi “di mana bumi di pijak, di situ langit dijunjung.” Hal ini penting kerana kecintaan kepada negara dan bangsa akan melahirkan pula warganegara yang patriotik. Warganegara yang tahu tentang negaranya akan cinta dan bangga dengan identiti kebangsaan yang dimilikinya walau di mana pun mereka berada, ibarat kata pepatah, “hujan emas di negeri orang, hujan batu di negeri sendiri, lebih baik di negeri sendiri.” Oleh yang demikian, antara beberapa usaha memupuk nilai murni di kalangan generasi muda Malaysia, pendekatan dalam bentuk pengisian ilmu sangat penting untuk terus dilaksanakan di institusi pengajian tinggi. Kursus pembinaan bangsa seperti Kenegaraan Malaysia merupakan subjek yang menggunakan pendekatan pelbagai disiplin atau multi-discipline. Walau bagaimanapun, bidang sejarah menjadi keutamaan dalam menyampaikan naratif pembentukan negara dalam konteks asas, kesinambungan dan perubahan. Pendekatan sejarah digunakan dalam menyampaikan fakta-fakta mengenai kronologi pembentukan negara bangsa Malaysia. Namun begitu, tidak dapat dinafikan bahawa semua pusat pengajian tinggi di negara kita bebas menentukan pendekatan dan kandungan kursus ini. Meskipun terdapat kepelbagaian dalam pendekatan dan kandungan, secara keseluruhannya subjek Kenegaraan Malaysia merupakan satu mata pelajaran menggabungkan disiplin sejarah, sains politik, sosiologi, ekonomi dan pentadbiran awam. Kepelbagaian disiplin yang digunakan dalam kursus ini adalah selari dengan perspektif perbincangan yang umum dan komprehensif mengenai sejarah bangsa dan perkembangan pembangunan negara. 6 Apakah yang anda faham mengenai pendidikan kenegaraan dan mengapakah ia penting kepada generasi muda hari ini ? 1.3 TERMA BERKAITAN KENEGARAAN Perbincangan ilmu kenegaraan secara umumnya tidak dapat lari dari terma-terma atau konsep yang membicarakan kenegaraan itu sendiri dengan lebih jelas dan mendalam. Sebagai contoh apabila membicarakan ilmu kenegaraan terma paling hampir untuk dibicarakan ialah negara. ini diikuti dengan terma-terma lain yang berkait rapat dengan ilmu kenegaraan itu sendiri. 1.3.1 Negara Negara adalah istilah yang dikenali dalam bahasa Inggeris juga sebagai ’state’ dan berasal dari perkataan Latin iaitu status yang membawa maksud ’keadaan negara.’ Perkataan negara dalam bahasa Arab adalah 'ad daulah’ dan ’al bilad’ Istilah negara juga merujuk kepada semua negara merdeka di seluruh dunia. Namun, hanya Amerika Syarikat sahaja yang memasukkan istilah negara dalam nama iaitu ’United States of America’ berbanding dengan negara-negara lain. Berdasarkan kepada rekod Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu (PBB) terdapat sebanyak 204 negara dan wilayah merdeka di seluruh dunia dan jumlah ini sebenarnya bergantung kepada kategori dan ciri-ciri yang ditetapkan oleh pihak yang melakukan pengiktirafan tersebut. Dari segi politik, negara disebut sebagai ’state’ merujuk kepada sistem politik, tata kelola dan perlembagaan. Manakala dari segi geografi, negara sering disebut sebagai ’country’ merujuk kepada ciri-ciri semulajadi dan alam sekitarnya. Negara juga ditakrifkan sebagai satu wilayah yang dihuni oleh sekumpulan manusia atau penduduk yang bersatu dan yang ditadbir oleh satu set undang-undang yang dikelolakan oleh kerajaan yang dilantik bagi mengawal tingkah laku penduduk tersebut (Zainal Abidin, 1977). Dari aspek politik antarabangsa, kewujudan sesebuah negara tertakluk kepada dua aspek iaitu ”de jure” yang merujuk kepada aspek perundangan berkaitan kewujudan sesebuah negara dan juga ”de facto” yang merujuk kepada aspek realiti kewujudan secara sebenar sesebuah negara dan pemerintahn. Justeru itu, sains politik menggariskan syarat kewujudan sesebuah negara adalah merujuk kepada empat elemen utama: a. Wilayah b. Penduduk c. Kerajaan d. Kedaulatan 1.3.1.1 Wilayah Wilayah atau kawasan atau boleh juga dirujuk sebagai sempadan merupakan taraf pemerintahan dalam sesebuah negara dan merupakan asas kepada kewujudan sesebuah negara. Perkataan wilayah berasal dari bahasa Arab ‘(‫ )هيالو‬wi la yah’ dan bahasa Inggeris disebut sebagai territory ataupun area. Tanpa kewujudan wilayah, kerajaan yang ditubuhkan merupakan sebuah kerajaan buangan. Wilayah juga merupakan petunjuk kepada pemilikan kawasan, pemilikan khazanah semula jadi dan hak sesuatu bangsa. Pembentukan wilayah selalunya berlandaskan kepada keadaan geografi dan sempadan sesebuah negara seringkali ditentukan oleh sempadan tertentu. Pernahkah anda dideahkan dengan fakta yang sempadan boleh terbentuk menerusi pantai-pantai, perairan, batas-batas gunung-ganang, sungai dan 7 lembah. Garisan sempadan sesebuah negara ditentukan oleh undang-undang antarabangsa dan sebarang pencerobohan oleh mana-mana pihak asing boleh mencetuskan konflik antara negara. Sementara itu dalam undang-undang antarabangsa moden, sebarang pertikaian tuntutan pertindihan wilayah perlu dibawa ke Mahkamah Antarabangsa di Den Hague, Belanda seperti pertikaian Malaysia-Singapura ke atas Pulau Batu Puteh (duringhearing.pdf, 2007). 1.3.1.2 Penduduk Penduduk juga dikenali sebagai rakyat di dalam sesebuah negara. Penduduk merupakan elemen utama dalam pembentukan sesebuah negara terutamanya dari aspek entiti yang mengurus dan membina persekitaran, atau dalam bahasa yang lebih mudah merekalah yang membentuk kerajaan dan menguruskan negara.. Pada kebiasaanya mereka adalah warganegara bagi sesebuah negara. Terdapat dua jenis prinsip kewarganegaraan iaitu Jus Soli dan Jus Sanguinis. Jus Soli ialah kerakyatan mengikut tempat lahir dan permastautinan dan Jus Sanguinis ialah kerakyatan mengikut etnisiti atau tanah leluhur serta asal keturunan. Pada asasnya rakyat merupakan pendukung kepada pembinaan sesebuah negara. Merujuk kepada pembentukan ketamadunan di negara kita, terdapat banyak pandangan sarjana tentang perkara ini, namun menurut Wan Hashim Wan Teh dalam pembentangan beliau di Universiti Pertahanan Nasional Malaysia (UPNM) pada tahun 2015 menyatakan bahawa : … hasil kajian oleh sejarawan tempatan menunjukkan alam Melayu sudah diduduki manusia sekitar 72,000 SM, atau kira-kira 2,000 tahun sebelum meletusnya gunung berapi Toba yang menggegarkan kawasan Tenggara Asia … Melalui penemuan data DNA juga, didapati masyarakat di alam Melayu adalah tamadun kedua tertua di dunia mencecah 70,000 tahun selepas Afrika yang mempunyai manusia tua paling kuno sekitar usia 150,000 tahun (Siti Haliza, 2015). Penemuan arkeologi juga membuktikan bahawa tamadun manusia yang wujud di negara kita merupakan antara yang tertua di Asia Tenggara seperti Tapak Tamadun Sungai Batu di Merbok Kedah. 1.3.1.3 Kerajaan Kerajaan atau kadangkala juga dikenali sebagai the authority atau pihak yang berkuasa merupakan aktor yang berperanan menguruskan negara. Kerajaan merupakan mekanisme yang dibentuk berasaskan kepada sistem politik yang diamalkan dalam sesebuah negara. Kewujudan sesebuah kerajaan sangat penting bagi membentuk pentadbiran negara, menguruskan segala aspek yang berkaitan dengan pembangunan dan pemerintahan negara yang terancang dan teratur. Dalam sistem politik moden kini, kerajaan-kerajaan di dunia ini wujud dengan berbagai-bagai fahaman ideologi politik yang tersendiri seperti kerajaan demokrasi, sosialis, komunis dan lain-lain lagi. 1.3.1.4 Kedaulatan Kedaulatan adalah pengiktirafan dunia ke atas sesebuah negara yang membolehkan mereka hidup dengan aman dan saling menghormati di antara satu sama lain selari dengan Piagam PBB. Kedaulatan juga merupakan hak politik eksklusif bagi sesebuah kerajaan dan negara ke atas wilayah, rakyat dan segala aset yang terdapat dalam negara mereka. Kedaulatan juga memberikan hak bagi sesebuah kerajaan untuk menggubal dan melaksanakan undang-undang 8 mereka sendiri. Kedaulatan juga membawa konotasi penolakan kepada sebarang campur tangan asing dalam hal ehwal sesebuah negara. 1.3.2 Bangsa Bangsa merupakan rakyat sesebuah negara yang membawa identiti negara tersebut. Mereka merupakan penduduk yang lahir di negara itu berkongsi sejarah, pengalaman hidup, menggunakan bahasa dan patuh kepada undang-undang negara. Bangsa sesebuah negara akan diikat dengan esprit de corps berasaskan kepada nilai dan norma kenegaraan yang sama antara mereka. Kewujudan sesuatu bangsa tidak semestinya lahir dari satu bangsa sahaja. Sering kali bangsa-bangsa di dalam dunia ini wujud dari percampuran pelbagai ras dan kaum serta etnik yang dibatasi oleh faktor-faktor keturunan dan geografi. Namun natijah dari perkongsian budaya dan nilai-nilai yang sama telah melahirkan satu bangsa yang sering merujuk kepada negara atau faktor geografi sesuatu tempat. 1.3.3 Negara-Bangsa Negara-bangsa atau dalam bahasa Inggeris disebut sebagai nation-state adalah negara yang ditubuhkan berasaskan bangsa serumpun dan pada kebiasaannya mereka mengamalkan tradisi yang sama. Pembinaan negara bangsa perlu melalui proses yang panjang dan kesanggupan ahli masyarakat untuk saling memberi dan menerima. Negara bangsa terbentuk apabila manusia berkongsi sejarah, kebudayaan, serta bahasa yang sama seterusnya menghasilkan satu identiti. Sungguhpun begitu, terdapat negara bangsa yang tidak mempunyai persamaan ras, kebudayaan dan bahasa. Pembentukan negara bangsa dianggap sebagai kemuncak kepada perkembangan sesebuah negara atau dengan kata lain pembentukan negara-bangsa sering menjadi matlamat utama negara atau kuasa di dunia ini yang merupakan hasil dari perpaduan dan integrasi penduduk mereka. Kejayaan dalam pembentukan negara-bangsa membuktikan bahawa dasar-dasar sosial dan politik mereka telah mencapai kejayaan. Negara bangsa merupakan gabungan tiga komponen utama iaitu negara, individu dan bangsa. Selain itu, terdapat tiga syarat utama yang perlu ada untuk membolehkan pembentukan negara bangsa iaitu kehidupan masyarakat dalam negara tersebut bersatu padu tanpa berlaku sebarang pemisahan atau diskriminasi. Selanjutnya masyarakat tidak dibezakan berasaskan perkauman atau sebab perbezaan kepercayaan, bahasa, kebudayaan, jenis pekerjaan, penempatan atau apa jua sebab yang boleh membawa kepada perpecahan dan huru hara. Penduduk dan rakyat negara itu juga mestilah berkongsi pegangan kepada suatu ideologi yang sama dan yang terakhir, penduduk juga haruslah mempunyai kepercayaan dan keyakinan yang sepenuhnya terhadap sistem pemerintahan dan undang-undang negara (Zulhilmi Paidi dan Rohani Abdul Ghani, 2003). Apakah yang anda faham dengan konsep negara dan apakah elemen-elemen penting yang diperlukan bagi pembentukan sesebuah negara? 1.4 FAKTOR-FAKTOR YANG MEMPENGARUHI NEGARA-BANGSA Menurut Abdul Rahim (1996), terdapat sepuluh (10) perkara utama yang akan mempengaruhi usaha-usaha pembentukan negara-bangsa bagi sesebuah negara. Perkara-perkara tersebut pula boleh dibahagikan kepada dua bahagian iaitu pemangkin dan penghalang pembentukan negara bangsa. 9 1.4.1 Faktor Pemangkin Pembentukan Negara Bangsa Secara umumnya terdapat lima faktor yang merupakan pemangkin kepada pembentukan negara bangsa. Faktor-faktor ini seharusnya bergerak seiringan dalam usaha memastikan negara bangsa yang diinginkan akan menjadi kenyataan. 1.4.1.1 Integrasi Integrasi atau penggabungan atau penyatuan merupakan proses utama dalam mewujudkan negara-bangsa. Integrasi merupakan satu proses penyesuaian bersama pelbagai kebudayaan dan ciri sosial oleh semua anggota masyarakat. Ia merupakan satu usaha mewujudkan identiti nasional dalam kalangan kumpulan penduduk yang telah terpisah-pisah akibat dari perbezaan kaum, budaya, kepercayaan politik, taraf ekonomi dan penempatan. Dalam proses integrasi, identiti, nilai-nilai dan hak tidak disingkirkan malah disuburkan. Dalam proses mewujudkan penyatuan masyarakat, usaha yang biasa dilaksanakan ialah akomodasi iaitu setiap masyarakat menghormati nilai-nilai budaya lain namun dalam masa yang sama mempertahankan budaya sendiri. 1.4.1.2 Nasionaliti Nasionaliti adalah ciri-ciri sifat yang wujud dalam diri seseorang individu yang bersifat kebangsaan iaitu merujuk kepada perkaitan dengan negara dan tanah air juga budaya mereka. Istilah ini bersifat teknikal yang merujuk kepada taraf kebangsaan seseorang penduduk terhadap negaranya dan berkait dengan identiti nasional mereka. Nasionaliti adalah lambang hak bagi seseorang individu yang bergelar sebagai penduduk ataupun warganegara. 1.4.1.3 Nasionalisme Perkataan nasionalisme pula lebih bersifat abstrak iaitu sentimen rasa sayangkan bangsa dan negara sendiri. Nasionalisme ialah satu perasaan yang menyerap masuk ke dalam diri seseorang individu merujuk kepada perasaan cintakan bangsa dan negara yang ditonjolkan melalui pergerakan persatuan dan perjuangan pertubuhan politik. 1.4.1.4 Patriotisme Patriotisme pula ialah rasa cinta yang mendalam terhadap bangsa dan negara yang lebih bersifat individu berbanding dengan nasionalisme yang lebih bersifat pergerakan secara berkumpulan. Patriotisme merupakan benih-benih yang akan melahirkan nasionalisme atau selalu disebut sebagai ”patriotisme adalah api yang membakar nasionalisme”. Rasa kecintaan ini membawa kepada keyakinan dan semangat untuk mempertahankan negara sehingga ketitisan darah terakhir. 1.4.1.5 Demokrasi Menurut Presiden Abraham Lincoln iaitu presiden Amerika Syarikat yang ke 16, “Democracy is the government of the people, by people and for the people”. Ia bermaksud bahawa sistem demokrasi merupakan satu sistem atau negara yang dibina oleh rakyat dan demi kepentingan rakyat dan mementingkan hak rakyat. Malah dalam sistem ini kuasa rakyat 10 yang menjadi penentu kepada penubuhan dan kekuasaan kerajaan yang memerintah yang dilantik melalui pilihan raya. 1.4.2 Faktor Penghalang Pembentukan Negara Bangsa Usaha-usaha pembinaan negara-bangsa bukan merupakan satu usaha yang mudah. Ia merupakan satu proses yang sangat kompleks dan memakan masa yang panjang. Dalam pada kita telah mengenal pasti faktor-faktor pemangkin kepada pembinaan negara-bangsa, terdapat faktor-faktor yang akan menjadi penghalang kepada usaha-usaha tadi sekiranya ia tidak ditangani dengan berkesan. Terdapat lima faktor yang menjadi ancaman kepada pembinaan negara bangsa iaitu: 1.4.2.1 Globalisme Globalisme dikenali secara mudah sebagai kesejagatan ataupun dunia tanpa sempadan. Secara mudah kita boleh melihat sifat kesejagatan ini berlawanan dengan sifat semulajadi negara bangsa iaitu merujuk kepada konsep beersifat kebangsaan. Sekiranya ditangani secara bijak globalisme adalah suatu hal yang memberi manfaat besar kepada setiap negara bangsa tanpa terkorbannya konsep negara bangsa yang sedia wujud. Ancaman dan manfaat ekonomi yang diperoleh dari globalisme dapat di imbangi dengan memastikan kekuatan nasionalisme dan patriotisme sebagai benteng terakhir yang kukuh untuk mempertahankan negara bangsa. 1.4.2.2 Kepelbagaian Budaya Pembentukan masyarakat majmuk dalam proses perkembangan sesebuah negara sering kali mewujudkan dilema baru kepada penduduk negara tersebut. Tidak dapat tidak akan wujudnya kepelbagaian budaya hasil daripada perbezaan cara hidup juga kepercayaan. Kewujudan pelbagai aliran kebudayaan yang menjadi amalan penduduk di sesebuah negara bermasyarakat majmuk tidak dapat dinafikan boleh mewujudkan ancaman besar kepada proses pembinaan sesebuah negara bangsa. Sepertimana globalisme ancaman ini harus ditangani dengan bijak yang mana kebimbangan terhadap ancaman perpecahan itu dapat diimbangi dengan menggunakan kekuatan kepelbagaian budaya wujud sebagai satu cara melahirkan bangsa yang maju dan berjaya juga berdaya saing. 1.4.2.3 Pluralisme Pluralisme atau sifat kepelbagaian yang terbentuk dari proses kepelbagaian penduduk. Pada kebiasaannya ia terbina hasil proses penjajahan di sesebuah negara. Dasar-dasar kepenjajahan seperti “Divide and Rule” atau “Pecah dan Perintah” sering kali mewujudkan pembahagian kaum dari segi penempatan sosial, kegiatan ekonomi dan jenis pekerjaan juga politik berbentuk perkauman. Dasar ini dilakukan sebagai memenuhi prinsip kolonialisme bagi menghalang sebarang penyatuan yang memungkinkan pemberontakan massa. Akibat dasar ini kemudiannya menjadi nanah kepada negara yang terjajah apabila dimerdekakan. Ini secara jelas menjadi ancaman kepada konsep kesatuan dalam pembinaan negara bangsa. 1.4.2.4 Neo Feudalisme Neo Feudalisme merujuk kepada sistem konservatif berkaitan pemerintahan yang terbentuk dalam cara baru pada masa kini. Sistem feudalisme yang dirujuk ialah sistem pemerintahan oleh golongan elit yang menguasai segala aspek ekonomi, politik dan sosial sesebuah negara. 11 Sekiranya wujud kaedah yang seumpamanya pada hari ini dibimbangkan tercetusnya pemerintahan yang penuh dengan penyalahgunaan kuasa, penyelewengan, penipuan dan kuku besi. Ini adalah kerana akibat pengawalan secara mutlak satu pihak sahaja dalam pemerintahan tanpa ada faktor pengimbang. Ini jelas menggambarkan ancaman yang boleh dilahirkan oleh kewujudan neo feudalisme ini. 1.4.2.5 Liberalisme Liberalisme bermaksud kesederhanaan atau keterbukaan secara umumnya. Ia merupakan satu keperluan yang nyata bagi kewujudan sesebuah negara bangsa. Biarpun begitu keterbukaan dan kesederhanaan yang keterlaluan dibimbangkan akan merosakkan negara bangsa itu sendiri. Keterbukaan tanpa ada had akan mengganggu kelicinan pentadbiran dan sekali gus menggugat perkembangan negara. Ketamakan dalam mengumpul kekayaan hasil keterbukaan yang wujud boleh sahaja menjerumuskan kepada kemusnahan terutamanya dari segi penyelewengan dan hal-hal yang akan menggugat kemakmuran dan perkembangan negara. Justeru, perlu disiapkan pertahanan yang bersesuaian agar sikap liberalisme yang terlampau dapat dielakkan Ini boleh dipandukan dengan pautan kukuh kepada kekuatan nasionalisme juga patriotisme yang akan membentuk pemikiran bijak yang menjurus kepada mengutamakan matlamat dan kepentingan nasional. Apakah pengukuran kepada patriotisme dan nasionalisme rakyat kepada mereka? 1.5 NEGARA BANGSA MALAYSIA Gagasan ulung sesebuah negara dalam membentuk nilai kebangsaan melalui kewujudan negara bangsa. Perkara ini juga menjadi objektif negara kita dan sehingga kini selepas lebih 60 tahun kemerdekaan dicapai, kita masih dalam perjalanan dan usaha untuk mencapai tahap negara bangsa. Terlalu banyak agenda nasional yang telah dilaksanakan bagi membentuk negara bangsa Malaysia seperti Rukun Negara, Dasar Kebudayaan Kebangsaan, Dasar Pendidikan Kebangsaan, Wawasan 2020, Islam Hadhari, Gagasan 1Malaysia dan Malaysia Madani. Matlamat utama perkara tersebut adalah untuk memupuk perpaduan dan membina identiti nasional. Sebagai sebuah negara yang mempunyai penduduk yang bersifat homogeneous, cabaran Malaysia adalah lebih besar berbanding dengan negara-negara yang mempunyai penduduk yang bersifat heterogeneous. Cabaran ini juga menjadi bertambah kompleks dari masa ke semasa disebabkan oleh faktor politik semasa, ancaman globalisasi dan juga liberalisasi. Agenda-agenda nasional yang telah diperkenalkan ini bertujuan membina semangat kekitaan (sense of belonging) atau esprit de corps bagi seluruh rakyat Malaysia tanpa mengira perbezaan etnik, agama dan budaya. Dalam usaha untuk membina sebuah negara bangsa, nilai sejarah menjadi elemen yang cukup penting. Kesedaran mengenai sejarah bangsa dan negara wajar dipupuk dalam kalangan generasi muda agar mereka sedar di mana mereka bermula. Dalam usaha untuk mencapai status negara bangsa ini, seluruh rakyat perlu bersedia untuk berkongsi pengalaman sejarah yang sama, menggunakan satu bahasa dan berkongsi kebudayaan yang sama. Dalam kajian- kajian mengenai pembinaan negara bangsa antara contoh yang sering dirujuk oleh para pengkaji ialah ciri-ciri yang dimiliki oleh rakyat Cyprus. Mereka mempunyai nilai sejarah negara mereka sendiri walaupun telah dipengaruhi dengan kuat oleh Greek dan Turki dalam aspek ekonomi, politik dan sosial. Menurut Doob (1986), etnik di Cyprus sama ada etnik Greek mahupun etnik Turki menyatakan bahawa rakyat negara itu menyayangi negara, pulau, agama dan mereka sendiri. Jika diperhatikan, rakyat Indonesia memiliki rasa 12 kesepunyaan yang tinggi dalam kalangan mereka walaupun negara tersebut mempunyai kerencaman yang tinggi dari segi bahasa, budaya dan agama. Rakyat negara itu mengikuti menghayati falsafah yang terkandung dalam slogan negara “Bhennika Tunggal Ika” atau “Berbeza-beza Tapi Tetap Bersatu”. Di Malaysia, kesepaduan sosial kelihatan lebih ketara di beberapa negeri seperti dalam kalangan penduduk Sarawak dan Sabah, kaum Cina dan Siam di Kelantan dan Terengganu, etnik Baba Nyonya di Melaka dan kumpulan Peranakan di Pulau Pinang. Pembentukan sub- budaya mereka merupakan hasil daripada proses akulturasi dan integrasi yang berlaku secara semulajadi yang membentuk identiti budaya yang sangat unik. Mereka merupakan antara subjek kajian yang begitu menarik untuk dikaji apabila membincangkan proses pembinaan negara bangsa di Malaysia. Di Malaysia, proses pembentukan negara-bangsa di Malaysia sudah lama berlaku terutama selepas berlakunya Peristiwa 13 Mei 1969 tetapi kelihatannya seperti masih jauh perjalanannya. Antara faktor penghalang kepada proses pembentukan negara bangsa di negara kita ialah politik perkauman yang masih kuat, faktor kestabilan ekonomi, sistem pendidikan mengikut kaum yang masih dikekalkan dan keengganan masyarakat untuk melepaskan identiti budaya masing-masing dan menerima identiti nasional sebagai identiti mereka. Secara keseluruhannya, bagi mempercepatkan pembinaan negara bangsa Malaysia, kerajaan perlu menanamkan semangat patriotik dan nasionalisme dalam kalangan rakyat. Dalam hal ini para pengkaji melihat institusi pengajian tinggi atau universiti-universiti awam ataupun swasta boleh memainkan peranan penting terutama pada era selepas merdeka. Salah satu peranan asas pendidikan universiti ialah menanamkan kesedaran tentang kepentingan hubungan etnik ke arah mewujudkan perpaduan, mengelakkan prasangka, memupuk semangat bertolak ansur dan sebagainya. Sikap ini boleh dipupuk melalui aktiviti yang terdapat dalam kurikulum dan ko-kurikulum yang telah digubal dalam kursus-kursus di pusat pengajian tinggi negara. 1.6 KESIMPULAN Kefahaman terhadap sejarah negara, penghayatan dan semangat nasionalisme serta patriotisme yang pragmatik merupakan keperluan utama dalam usaha-usaha pembinaan negara-bangsa Malaysia. Tugas pembinaan tersebut bukan tugas para pemimpin sahaja, ia perlu dipikul oleh semua pihak dalam negara ini. Oleh yang demikian, kita memerlukan pemimpin-pemimpin yang amanah serta komited dan rakyat yang baik dan bertanggung jawab yang sanggup berubah dan berkorban serta memahami keperluan negara. Dalam masa yang sama pengukuran terhadap keperluan negara itu perlu diukur oleh kemampuan dan keupayaan rakyat yang selari dengan tuntutan semasa. Usaha kerajaan dalam menyusun semula masyarakat melalui dasar-dasar yang dijalankan selepas peristiwa 13 Mei 1969 merupakan langkah baik menuju pembentukan sebuah negara bangsa. Semangat nasionalisme menjadi pemangkin dan pelengkap kepada usaha kerajaan ini. Setiap warganegara sepatutnya bersedia menggantikan nasionalisme sempit berasaskan perkauman kepada nasionalisme kebangsaan lantas melahirkan pula semangat patriotisme yang tidak berbelah bagi terhadap negara. 13 BAB 2 MASYARAKAT MELAYU TRADISIONAL 2.0 PENDAHULUAN Pertumbuhan tamadun manusia di dunia ini adalah secara evolusi berasaskan kepada pencapaian kelompok manusia yang mengasaskan tamadun tersebut. Sejarah dunia telah menunjukkan beberapa tamadun yang sering disebut-sebut menjadi mercu tanda kepada pencapaian manusia zaman purba. Antara tamadun tersebut seperti Mesopotamia (Mesir), Mohenjo-Daro dan Harappa (India), Indus (India) dan Hwang Ho (China). Tamadun Melayu di negara kita dimulai dengan pertapakan masyarakat purba yang dibahagikan kepada tiga zaman utama iaitu zaman Paleolitik, Mesolitik dan Neolitik. Dalam ketiga-tiga tamadun, setakat ini tamadun awal Paleotik disahkan wujud di Malaysia melalui bukti tinggalan “Perak Man” di Muzium Paleolitik Lenggong, Perak. 2.1 KONSEP & DEFINISI 2.1.1 Masyarakat Masyarakat boleh ditafsirkan sebagai sekumpulan manusia yang hidup dalam satu kelompok dan berinteraksi serta mengamalkan satu nilai hidup yang sama. Manakala masyarakat Melayu tradisional adalah merujuk kepada orang-orang Melayu yang hidup semasa zaman sebelum penjajahan kuasa barat di negara ini. 2.1.2 Melayu Pengertian umum mengenai bangsa dari segi bahasa adalah kumpulan manusia yang tinggal bersama dalam satu kawasan atau negara. Manakala jika dirujuk kepada pengertian bangsa Melayu, ia membawa maksud kelompok masyarakat yang mewarisi kumpulan manusia terawal tiba dan menetap negara ini. Para pengkaji berpendapat bahawa kumpulan ini dikenali sebagai bangsa Yunan. Mereka dikatakan berhijrah melalui jalan laut menerusi Formosa, Filipina dan Indonesia. Terdapat juga pandangan bahawa kumpulan manusia pertama ini menggunakan jalan darat merentasi Vietnam, Kemboja dan Siam untuk sampai ke Semenanjung Malaysia dan seterusnya merebak ke Filipina, Indonesia dan gugusan kepulauan lain di Asia Tenggara. Oleh yang demikian didapati banyak persamaan antara tamadun awal manusia di Malaysia dengan beberapa kawasan di Tanah Besar Asia Tenggara dan Indonesia. Namun begitu, akhir-akhir ini banyak kajian yang sedang dijalankan oleh sarjana tempatan yang memberikan pandangan bahawa tamadun Melayu berasal dari negara kita sendiri. 2.1.3 Tradisi Terma tradisi sering dikaitkan dengan pelbagai perkara seperti sesuatu yang bersifat asal, lama, adat, diamalkan sejak turun temurun dan lain-lain. Lazimnya pengertian masyarakat tradisi dikaitkan dengan kehidupan masyarakat yang mundur dan terpinggir. Mereka mempunyai pencapaian teknologi yang rendah dan terdiri dari kumpulan manusia yang menghuni kawasan-kawasan tanah tinggi (marshall,1998). Namun dalam konteks masyarakat melayu tradisi, elemen utama tradisional adalah tertakluk kepada tempoh masa iaitu 14 masyarakat yang wujud pada zaman-zaman awal sehingga kedatangan penjajahan iaitu sekitar abad ke 10-ke 16. Pada hakikatnya, masyarakat pada zaman tersebut merupakan kelompok masyarakat yang telah mempunyai sistem politik, ekonomi dan sosial yang lengkap dan boleh dicirikan sebagai telah maju dalam ertikata pencapaian masyarakat Melayu pada zaman tersebut. 2.2 KERAJAAN-KERAJAAN AWAL Sistem politik, ekonomi dan sosial masyarakat Melayu hari ini mempunyai akar sejarahnya sendiri. Peradaban Melayu telah terbentuk sejak kewujudan kerajaan-kerajaan Melayu purba seperti kerajaan Langkasuka, Pan-Pan, Ganggayu, Chih-Tu, Gangganegara, Kedah Tua, Temasek dan Melaka. Sementara itu kesultanan Melayu tradisional yang pernah muncul di Semenanjung Malaysia seawal kurun ke 10 adalah seperti Kesultanan Kedah, Kesultanan Perak, Kesultanan Kelantan, Kesultanan Johor, Kesultanan Pahang, Kesultanan Patani, Kesultanan Selangor, Kesultanan Terengganu dan Kesultanan Melaka, kerajaan Naning, kerajaan Negeri Sembilan dan kerajaan Perlis. Hal ini membawa pengertian bahawa sistem kerajaan dan kenegaraan telah wujud sejak lama di negara kita. 2.3 SISTEM POLITIK DAN KEMASYARAKATAN Sistem politik kerajaan Melayu tradisi berbentuk dualisme iaitu mempunyai dua golongan pemerintah dan golongan diperintah. Golongan yang memerintah terdiri daripada raja, kerabat diraja dan pembesar. Golongan ini boleh dibahagikan kepada kumpulan yang lebih kecil lagi, berdasarkan taraf kedudukan dan fungsi seseorang dalam masyarakat. Manakala golongan yang diperintah pula ialah golongan rakyat. Mereka juga boleh dikelaskan kepada beberapa kategori mengikut taraf dan fungsi masing-masing. Berdasarkan kepada taraf serta kedudukan serta fungsi seseorang dalam masyarakat, maka dapat juga dikatakan bahawa masyarakat Melayu tradisional merupakan masyarakat yang berkelas-kelas mengikut peranan dan kedudukan dalam masyarakat. 2.3.1 Negeri dan Raja Unit politik yang terbesar dalam masyarakat Melayu tradisional ialah negeri. Mengambil contoh kesultanan Melaka pada abad ke 15, perkataan negeri membawa maksud bandar raya. Perkataan negeri biasa digunakan sebagai kata awalan seperti negeri Perak, negeri Selangor, negeri Kedah dan sebagainya (Gullick, 1958). Sejak zaman tradisional, sempadan setiap negeri ditentukan oleh sungai dan bukit dan pusat pemerintahan terletak di muara-muara sungai. Sungai juga menjadi alat perhubungan dengan pihak luar dengan menggunakan perahu, rakit dan sampan. Sementara itu dari aspek politik pula, kerajaan Melayu tradisional berbentuk sistem monarki yang secara umumnya bersifat feudal iaitu kuasa raja ataupun sultan yang mempunyai kuasa yang hampir mutlak. Ketua negara yang digelar sebagai raja merupakan istilah yang berasal dari perkataan Sanskrit. Konsep raja yang berasal dari doktrin kuasa yang terdapat dalam agama Hindu yang berkembang dalam masyarakat Melayu sebelum kedatangan agama Islam. Perkataan raja berasal dari konsep Devaraja dan mendakwa bahawa raja adalah berketurunan dewa-dewa. Hal ini terkandung di dalam Hikayat Pendawa Lima yang merupakan saduran dari kitab Mahabhrata (Shellabear, 1981). Oleh yang demikian, sistem politik Melayu tradisional yang menerima pengaruh Hindu telah meletakkan kedudukan raja di tempat yang paling tinggi dan berkuasa tanpa dipersoalkan oleh pihak rakyat. 15 Persepsi keagungan raja dan kuasa baginda yang berpaksikan kepada kepercayaan agama Hindu telah bertukar berikutan dengan kedatangan Islam ke alam Melayu. Sehubungan dengan itu juga gelaran raja telah digantikan dengan gelaran sultan yang berasal dari perkataan Arab yang bermaksud pemerintah. Sesuai dengan ajaran Islam, kedudukan sultan tetap pada tingkat yang paling atas dalam sistem politik Melayu dan dianggap sebagai khalifah Allah di muka bumi ini serta menjadi ketua serta pelindung agama Islam. Khoo Kay Kim (1972), menyatakan bahawa sultan merupakan punca kuasa dalam sistem politik tradisional Melayu. Kedudukan raja dilindungi oleh dua konsep utama dalam rangka politik Melayu tradisional iaitu daulat dan derhaka. Kedudukan status yang kedua tinggi selepas sultan ialah golongan anak raja dan kerabat diraja. Hak-hak istimewa politik sebahagian besarnya dikhaskan untuk golongan ini. Dalam sesebuah kerajaan Melayu dahulu terdapat ramai anak raja kerana sebahagian besar dari pemerintah Melayu dahulu mengamalkan poligami. Dari segi adat-istiadat, sesuai dengan kedudukannya yang merupakan kedudukan yang tertinggi dalam hiraki masyarakat Melayu, sultan dan keluarga diraja juga mendapat peruntukan yang khusus dalam adat istiadat Melayu. Dari segi penggantian raja, pada kebiasaannya sistem perwarisan takhta adalah mengikut sistem patrimonial iaitu keturunan ataupun jurai sebelah bapa yang lebih dipentingkan. Dalam hal ini, sudah tentu sekali anak lelaki yang akan mendapat keistimewaan dan dipentingkan dalam semua perkara berhubung dengan hak dan perwarisan takhta kerajaan. Merujuk kepada perkara ini, kerajaan Melayu Melaka contohnya telah mengamalkan ketetapan mengikut Adat Temenggung yang diwarisi dari Palembang. Dari segi strukturnya jawatan pemerintah biasanya akan digantikan oleh putera sultan itu sendiri ataupun oleh adik lelaki sekiranya sultan tidak mempunyai putera. Sesuai dengan kedudukannya yang berada pada hirarki tertinggi dalam sistem politik tradisional, tugas utama raja ialah sebagai ketua pemerintah dan berkuasa penuh dalam pentadbiran. Malah titah perintah raja merupakan undang-undang bagi sesebuah kerajaan. Selain dari itu raja juga berkuasa dalam menjatuhkan hukuman mati. Baginda juga berkuasa melantik para pembesar negeri. Selain dari itu kebanyakan dari raja-raja Melayu yang terulung seringkali mengepalai tenteranya dalam membuat serangan ke atas negeri lain dan juga mengetuai rakyatnya dalam mempertahankan negeri dari serangan musuh. Dalam hal-ehwal agama Islam peranan sultan bukan hanya sebagai ketua agama sahaja. Sultan sebenarnya boleh dikatakan sebagai pemangkin serta memainkan peranan yang cukup penting terhadap perkembangan penyebaran agama Islam. Sebagai contoh, penyebaran dan pengukuhan ajaran Islam di Melaka telah berlaku dengan giat berikutan dengan penabalan Sultan Muzafar Shah sebagai pemerintah Melaka. Baginda dikatakan sebagai sangat berperanan besar dalam kebangkitan Islam kerana telah menjadikan hukum Islam sebagai asas dalam pemerintahan baginda. Sehubungan dengan perkembangan ini dan juga galakan serta sokongan yang telah ditunjukkan oleh baginda serta sultan-sultan yang selepasnya maka Melaka telah muncul sebagai pusat penyebaran dan perkembangan Islam yang terunggul di Asia Tenggara pada zaman kegemilangannya. 2.3.2 Daerah dan Pembesar Unit politik seterusnya ialah daerah atau jajahan. Perhubungan antara daerah adalah melalui sungai. Daerah biasanya didirikan di kedua-dua tebing sungai atau di kuala-kuala sungai 16 seperti lembah pada kuala sungai yang besar. Daerah ditadbir oleh seorang pembesar yang dilantik oleh sultan. Antara tugas utama pembesar pentadbir daerah adalah menjalankan pentadbiran secara keadilan, memungut hasil-hasil tempatan dan menjalankan perintah raja ataupun sultan. Beliau dibantu oleh beberapa orang penolong lain yang mana perlantikan mereka turut mendapat persetujuan dari pihak istana. Selain daripada berperanan besar dalam pentadbiran sama ada di peringkat pusat mahupun daerah-daerah yang diberikan kuasa kepada mereka, mereka juga turut mempunyai peruntukan-peruntukan tertentu yang khusus dalam masyarakat seperti soal-soal pemilikan harta dan adat-istiadat. Pembesar dilantik oleh sultan melalui pemberian surat tauliah. Pemilihan jawatan pembesar ditentukan oleh pewarisan atau keturunan sebelah bapa contohnya anak lelaki, sanak saudara nisab bapa kepada pembesar yang terdahulu. Misalnya di Melaka, jawatan Bendahara yang disandang oleh Tun Perak diwarisi oleh anaknya, adiknya dan anak saudaranya. Para pembesar Melayu mendapat banyak keistimewaan seperti penguasaan terhadap daerah yang tertentu dan hak mengutip cukai sebagai sumber pendapatan tetap mereka. Pembesar- pembesar yang diberi hak untuk mentadbir daerah biasanya dapat mempertahankan daerahnya dengan kekuatan sendiri tanpa sebarang sokongan daripada sultan dan kebanyakan daripada mereka lebih kaya daripada sultan (Gullick, 1978). Selain dari itu, setiap pembesar Melayu mempunyai pengikut masing-masing. Mengikut Gullick lagi, kekuatan pembesar bergantung kepada bilangan pengikutnya dan mereka akan dianggap sebagai lebih berkuasa dan berwibawa sekiranya mereka mempunyai jumlah pengikut yang lebih ramai. Para pengikut mereka sama ada terdiri dari kaum kerabat sendiri, hulubalang atau askar-askar, petani, pelombong dan juga hamba. Mereka merupakan penyumbang tenaga yang paling utama bagi golongan pembesar Melayu. Kebanyakan dari pengikut para pembesar ini secara sukarela akan bekerja untuk para pembesar iaitu tuan mereka tanpa sebarang upah. Kesanggupan ini berlaku adalah disebabkan oleh nilai rasa dan ketaatan dari rakyat iaitu pengikut tadi terhadap para pembesar tersebut. Namun begitu mereka diberikan perlindungan dan ada di antara mereka disediakan kemudahan tempat tinggal, makan minum dan sara hidup yang lain. Para pengikut ini biasanya sangat taat kepada para pembesar dan adakalanya mereka sanggup mati demi mempertahankan tuan mereka. Dari segi demografi, tempat tinggal para pembesar dan juga golongan bangsawan ini selalunya terletak berhampiran dengan kawasan istana sultan dan kerabat-kerabat diraja yang lain. Kawasan tempat kediaman mereka biasanya merupakan kawasan yang eksklusif dan setiap kediaman mereka dikelilingi oleh rumah-rumah para pekerja masing-masing. Sebenarnya golongan ini berada dalam dua keadaan yang berbeza dari segi hirarki sosialnya dalam masyarakat Melayu tradisi. Dalam konteks hubungannya dengan golongan raja dan para kerabat, mereka merupakan kumpulan yang diperintah manakala dalam konteks hubungan mereka dengan golongan rakyat mereka merupakan golongan yang memerintah. Kerajaan Melayu Melaka mengamalkan sistem ‘Empat Lipatan’ iaitu sistem terawal dalam sejarah perkembangan politik tradisional Melayu. Sistem ini dimulai dengan Bendahara, Penghulu Bendahari, Temenggung dan Laksamana. Seterusnya Pembesar Empat ini akan dibantu oleh Pembesar Lapan, Pembesar 16 dan Pembesar 32 serta Pembesar 64 Lapis. Dalam sistem politik dan pentadbiran di Melaka, sistem pembesar di negeri itu diketuai oleh Bendahara. Pada kebiasaannya Bendahara merupakan tokoh yang agak berusia dan sangat berpengalaman dalam hal ehwal negeri dan selok belok politik negeri yang berkenaan. 17 Contohnya Tun Perak iaitu Bendahara Melaka yang mula dilantik menjadi Bendahara Melaka sejak Sultan Muzaffar Syah. Beliau merupakan anak kepada tokoh Bendahara Melaka yang bertanggungjawab terhadap pengasasan sistem pentadbiran Melaka iaitu Bendahara Seri Wak Raja. Tun Perak juga merupakan abang kepada Tun Kudu iaitu permaisuri Sultan Muzaffar Syah yang kemudiannya dikahwinkan dengan Seri Nara Diraja Tun Ali (Shellabear, 1981). Bendahara merupakan tokoh pentadbir yang paling berperanan dalam menasihati dan mempengaruhi raja dalam segala urusan pemerintahan dan pentadbiran negara. Selain daripada menjadi penasihat sultan, tugas utama Bendahara ialah sebagai ketua eksekutif atau sebagai Perdana Menteri. Seseorang Bendahara juga merupakan tokoh yang paling berpengaruh sama ada ke atas raja mahupun di kalangan pembesar ataupun di khalayak rakyat. Malah dikatakan juga Bendahara juga turut memberi kesan ke atas perlantikan raja. Contohnya ialah Sultan Mansor Syah telah menghantar puteranya Raja Muhamad ke Pahang apabila Bendahara Tun Perak kecewa terhadap Raja Muhamad yang telah membunuh anak Tun Perak dalam satu peristiwa permainan sepak raga. Bendahara juga menjalankan tugas pemerintahan sekiranya ketiadaan raja. Bendahara juga mengepalai angkatan tentera dalam sebarang peperangan ke atas negeri lain atau pun menangkis serangan dari luar. Bendahara merupakan tokoh yang berani dan mempunyai darah kepahlawanan yang tinggi. Dalam Sejarah Melayu mencatatkan Tun Perak yang merupakan Bendahara Melaka yang berani, bijaksana dan menjadi salah satu faktor kepada kebangkitan Melaka sebagai sebuah empayar yang terkenal di Nusantara pada zamannya. Hirarki kedua dalam sistem pembesar negeri diduduki oleh Penghulu Bendahari. Sama seperti jawatan Bendahara, jawatan ini biasanya merupakan jawatan yang diwariskan. Penyandang jawatan ini berasal dari keluarga diraja Melaka dan memakai gelaran Seri Nara Diraja. Tugas utama Penghulu Bendahari ialah menjaga dan menyelia kewangan dan hasil mahsul negara. Dalam urusan menjaga hasil-hasil kerajaan, Penghulu Bendahari juga bertanggungjawab terhadap bendahari-bendahari, syahbandar-syahbandar dan hamba-hamba raja. Penghulu Bendahari merupakan setiausaha sultan dan berfungsi sebagai wakil pemerintah bagi menerima ufti dari wilayah-wilayah jajahan. Beliau juga bertanggungjawab menjaga bangunan istana, memastikan protokol istana dan majlis diraja menyelia dan memeriksa senarai jemputan diraja sekiranya terdapat acara-acara rasmi sultan serta menguruskan perhiasan istana juga jamuan keraian. Di samping itu, Penghulu Bendahari juga bertindak sebagai ketua istiadat dan ketua acara rasmi diraja. Dalam aspek keselamatan pula tanggungjawab dalam bidang ini dipikul oleh Temenggung. Ia berfungsi sebagai Ketua Polis Negara dan bertanggungjawab menjaga keamanan dan keselamatan negara selain berperanan sebagai ketua majistret. Temenggung juga memikul tanggungjawab yang besar dalam memastikan keamanan dalam negeri kekal dan stabil bagi menjamin pertumbuhan ekonomi negeri. Oleh yang demikian, soal-soal seperti kecurian di pasar, orang mengamuk, hal timbang menimbang, ukur mengukur dalam hal ehwal perdagangan adalah di bawah bidang kuasa Temenggung. Dari segi bidang kuasanya Temenggung dapat disifatkan sebagai Menteri Dalam Negeri dan bertanggungjawab terhadap keselamatan negeri. Semasa menjalankan tugas, Temenggung boleh membunuh seseorang tanpa mendapat kebenaran dari pihak raja. Dalam Hukum Kanun Melaka terdapat penerangan mengenai kuasa Temenggung seperti menafahus iaitu 18 menyelidik dengan teliti dan menggeledah barang yang ada di dalam negeri serta menangkap orang-orang jahat di dalam negeri. Dalam sejarah kerajaan Melayu Melaka salah antara Temenggung yang sangat terkenal dalam kecekapan serta keberaniannya menjaga keselamatan negeri Melaka ialah Temenggung Seri Maharaja. Malah dalam Sejarah Melayu dengan jelas menyatakan bahawa Temenggung Seri Maharaja yang telah bertanggungjawab membenteras kegiatan mencuri yang sedang berleluasa di Melaka pada zamannya dan beliau juga yang dikatakan telah berperanan besar dalam mengembalikan semula keamanan di Melaka pada masa itu. Selain dari soal-soal keselamatan dalam negeri Temenggung juga berfungsi sebagai ketua adat-istiadat dalam urusan jamuan di istana. Sementara itu, tugas dalam mengawal sempadan dan perairan negarai dipikul oleh Laksamana. Pada zaman kegemilangan kerajaan Melayu Melaka Laksamana yang paling terkenal dengan kebijaksanaan dan kepahlawanannya ialah Laksamana Hang Tuah. Beliau yang bertanggungjawab mempertahankan jajahan takluk, sungai dan pelabuhan dari serangan perompak dan lanun juga serangan dari kuasa-kuasa luar yang bersaing dengan kuasa Melaka pada masa itu seperti Siam, Jawa dan lain-lain. Sebenarnya jawatan Laksamana telah diwujudkan pada awal pemerintahan Sultan Melaka yang ketiga iaitu Sultan Muhammad Shah. Jawatan ini diadakan atas kepentingan pertahanan laut Melaka sebagai sebuah negeri yang mempunyai sempadan perairan yang luas. Sementara itu, kepentingan jawatan peranan Laksamana dalam angkatan tentera terutamanya angkatan laut dikatakan lebih besar dari jawatan Bendahara sendiri. Sebagai sebuah kerajaan agung dan mempunyai jajahan takluk yang besar maka tidak dapat dinafikan bahawa peranan Laksamana dalam aspek pertahanan negara serta strateginya sangat besar. Ini kerana perluasan kuasa Melaka banyak bergantung kepada kekuatan angkatan tenteranya dan kebijaksanaan Laksamana itu sendiri. Dalam lapisan golongan pembesar, terdapat satu golongan yang tidak kurang penting peranannya iaitu ulama. Pada peringkat awal perkembangan dan penyebaran agama Islam di Tanah Melayu, kebanyakan ulama terdiri dari para mubaligh dan saudagar-saudagar Arab. Mereka telah tiba di sini disebabkan oleh tujuan perdagangan dan juga penyebaran agama Islam. Pada zaman sebelum agama Islam bertapak kukuh dan diterima menjadi agama rasmi bagi negeri-negeri Melayu, peranan ulama tidak begitu penting dan hanya khusus bagi penyebaran agama Islam sahaja. Namun demikian, apabila Sultan Muzaffar Shah menaiki takhta kerajaan Melaka dan menerima Islam sebagai agama rasmi, peranan ulama telah menjadi penting sama dengan kepentingan politik dan pentadbiran negara yang lain. Pada masa ini peranan ulama istana di Melaka seperti Maulana Sadar Jahan dan Maulana Abu Bakar sangat menonjol terutama dalam memberikan pandangan nasihat mengenai perkara yang berkaitan dengan agama kepada sultan. Sejarah Melayu banyak mencatatkan peranan- peranan yang dimainkan oleh golongan ini di sepanjang sejarah kegemilangan Melayu Melaka. Contohnya peranan seorang yang berbangsa Arab yang bernama Sidi Arab yang tinggal di Melaka yang telah membantu kerajaan Melaka dalam membunuh panglima Siam iaitu Cau Pandan yang dikatakan akan menyerang Melaka (Shellabear, 1981). Peranan ulama sangat penting dalam penyebaran Islam yang juga membawa kemunculan kepada sistem pondok sebagai institusi pendidikan formal pertama di alam Melayu. 2.3.3 Kampung dan Penghulu Unit politik yang terkecil ialah kampung. Biasanya kampung merupakan unit tempat kediaman satu kelompok kecil masyarakat, yang mempunyai sistem ekonomi mereka sendiri 19 dan dilengkapi oleh unit politik. Dalam sistem politik tradisional, ketua kampung dikenali sebagai penghulu. Penghulu menjadi perantaraan dalam hubungan penduduk setempat dengan pembesar daerah. Peranan utama ialah menjaga keamanan dan menjadi lambang perpaduan sesebuah kampung. Perlantikan jawatan ini adalah secara askriptif atau warisan. Penghulu berperanan menyelesaikan pertikaian antara penduduk, menjaga keamanan kampung, memungut cukai, mengarah rakyat melaksanakan tugas pembesar dan raja. Penghulu juga seringkali dianggap sebagai lambang perpaduan di sesebuah kampung. Oleh kerana penghulu merupakan wakil raja di sesebuah kampung dan perlantikannya juga dibuat oleh raja, sesuai dengan tugasnya sebagai pemimpin setempat, taraf penghulu juga boleh dikategorikan sebagai golongan pembesar dalam masyarakat Melayu tempatan. Susunan dan keluasan kampung itu ditentukan oleh keperluan demografi kampung tersebut. Rumah kampung didirikan di sepanjang tebing sungai kerana sungai merupakan jalan, sumber bekalan air dan tempat mandi serta mencuci pakaian. Keluasan kampung juga berbeza-beza iaitu dari perkampungan yang kecil yang terdiri daripada lebih kurang lima buah rumah sampai ke perkampungan yang besar yang terdiri daripada beratus-ratus buah rumah. Dalam sistem masyarakat Melayu tradisi, perkampungan yang kecil biasanya terdiri daripada satu kumpulan saudara-mara yang dipimpin oleh seorang daripada anggota yang tertua dan berpengalaman. Manakala sesebuah perkampungan yang besar pula terdiri daripada kumpulan asas dan beberapa keluarga saudara-mara yang berasingan. Mereka tinggal bersama-sama dalam satu kelompok. Manakala perkampungan yang cukup besar dan istimewa biasanya merupakan tempat tinggal seorang pembesar dan para pengikutnya. Kehidupan di kampung pada zaman ini sangat istimewa dari segi ikatan perhubungan antara penduduk dan nilai hidup bersama yang tinggi. 2.3.4 Golongan Rakyat Sebagaimana yang telah diterangkan sebelum ini dalam masyarakat Melayu tradisional terdapat dua kelas yang utama iaitu golongan pemerintah dan golongan yang diperintah. Bagi golongan yang diperintah mereka terdiri dari golongan rakyat biasa. Walaupun merupakan kumpulan atau golongan yang diperintah, namun rakyat merupakan kumpulan majoriti dalam masyarakat tempatan pada masa dahulu. Mereka merupakan asas kepada kekuatan bagi sesebuah negeri atau kerajaan. Sehubungan dengan hal ini juga kita dapati bahawa setiap kerajaan akan dianggap sebagai kuat dan berkuasa sekiranya jumlah rakyat atau orang awam di negeri lebih ramai berbanding dengan negeri-negeri lain. Contohnya Sejarah Melayu ada mencatatkan bahawa jumlah rakyat Melaka pada awal kurun ke 16 adalah seramai sembilan belas laksa ataupun 190 000 orang. Jumlah ini adalah bagi bandar Melaka sahaja dan tidak termasuk jumlah kesemua rakyat jelata di seluruh jajahan takluk Melaka (Zainal Abidin,1996). Kumpulan rakyat terdiri daripada tentera, pedagang, petukang, petani dan nelayan yang turut di kenali sebagai orang merdeheka. Rakyat harus patuh dan setia kepada pemerintah. Segala permintaan raja mesti dijunjung dan kerja sendiri diketepikan. Hal ini jelas dilihat di bawah Sistem Kerah, rakyat terpaksa menyumbangkan tenaga kerja secara percuma. Mereka diperintahkan menyumbang tenaga dan masa secara percuma untuk membina masjid, parit, benteng dan membersih sungai. Pengendalian Sistem Kerah yang sewenang-wenang banyak mengganggu kegiatan lain misalnya pengeluaran pertanian terjejas akibat kerja-kerja untuk pihak pemerintah yang tidak tentu masanya. Keadaan ini juga menimbulkan tekanan di pihak rakyat. Namun demikian mereka tidak mampu untuk membantah sebaliknya akan berpindah ke tempat lain bagi mengelakkan diri dari terlibat dalam sistem ini. Kebanyakan dari orang 20 awam ini melakukan tugas-tugas biasa untuk menyara diri dan keluarga mereka seperti bertani, bertukang dan berdagang. Dalam masyarakat Melayu tradisi di Melaka, terdapat sekumpulan rakyat yang sangat giat dan mahir menjalankan urusan jual beli yang dikenali sebagai kiwi (Zainal Abidin, 1996). Mereka merupakan golongan pertengahan dalam kumpulan yang diperintah. Selain dari itu golongan pertengahan ini terdiri dari saudagar-saudagar tempatan, nakhoda, pegawai kerajaan, sida-sida, bentara, ceteria, hulubalang, pemungut cukai, anak-anak tuan serta saudagar asing. Sementara itu golongan yang diperintah dari kelompok rakyat pula terdiri daripada dua kumpulan iaitu rakyat peribumi dan rakyat asing. Rakyat peribumi terdiri dari mereka yang merupakan suku-sakat keturunan bangsa Melayu di Kepulauan Melayu. Mereka antara lain seperti orang Melayu jati, Minangkabau, Jawa, Mendahiling, Orang Laut dan Orang Asli. Manakala rakyat asing pula ialah mereka yang terdiri dari penghijrah luar dan datang bermaustautin di negeri-negeri Melayu. Contoh yang paling jelas ialah orang-orang Arab, India, Cina, Farsi dan lain-lain lagi. Kehadiran mereka ke negeri-negeri Melayu adalah untuk tujuan perdagangan dan pengembangan agama Islam. Kebanyakan dari mereka mudah dikenalpasti kerana perbezaan yang sangat ketara dari segi fizikal serta budaya berbanding dengan masyarakat tempatan. Kumpulan ini juga merupakan golongan minoriti dalam masyarakat tempatan dahulu. Mereka kemudiannya berjaya mengasimilasikan diri dengan masyarakat tempatan melalui perkahwinan dengan wanita-wanita tempatan. Hasil dari perkahwinan mereka inilah kemudiannya lahir generasi-generasi yang dikenali sebagai “darah keturunan Arab,” dan lain-lain lagi. 2.3.5 Golongan Hamba Golongan yang menduduki hiraki terbawah dalam masyarakat Melayu tradisional ialah golongan hamba. Golongan ini adakalanya merupakan satu kelas yang terpisah dan merupakan kelas yang khusus dan adakalanya tergolong dalam golongan rakyat biasa. Dari segi pengertian, hamba pada umumnya merujuk kepada individu iaitu rakyat biasa yang telah kehilangan taraf kebebasan disebabkan oleh faktor-faktor tertentu. Faktor-faktor inilah yang nanti akan menentukan kategori hamba. Hamba dianggap sebagai kepunyaan orang lain dari segi undang-undang dan adat, tidak mempunyai sebarang hak dan dianggap sebagai barangan yang boleh dipindah-pindahkan (Mohd Taib, 1989). Dari segi jenis-jenis hamba pula, terdapat dua jenis hamba dalam masyarakat Melayu iaitu iaitu hamba berhutang dan hamba abdi. Hamba berhutang dikatakan lebih tinggi statusnya berbanding dengan hamba abdi kerana mereka masih diakui sebagai anggota masyarakat yang sama dengan tuan mereka selepas hutangnya dijelaskan. Manakala hamba abdi pula mempunyai berbagai jenis dan berbeza antara satu sama lain. Terdapat beberapa kategori hamba abdi yang menjadi amalan masyarakat Melayu di zaman tradisional iaitu: Hamba Tawanan ialah hamba yang ditawan semasa peperangan. Hamba Diranggah merupakan mereka yang dijadikan hamba setelah ditangkap secara paksa. Mereka yang menjadi mangsa terhadap perbuatan ini selalu terdiri dari kumpulan kaum seperti orang Asli dan Batak. Mereka selalunya ditangkap oleh lanun dan dijadikan hamba. 21 Hamba Habshi merupakan hamba kulit hitam yang dibeli oleh para pembesar Melayu di Mekah atau dibawa oleh pedagang-pedagang dari Timur Tengah ke kawasan ini. Hamba Hulur terdiri dari pesalah-pesalah kesalahan jenayah dan tidak mampu membayar denda atau hutang nyawa. Oleh yang demikian mereka telah diberi pilihan untuk menyerah diri kepada raja dan menjadi hamba. Hamba Serah iaitu mereka yang sangat miskin dan tidak mampu untuk menyara hidup sendiri. Oleh yang demikian mereka telah memilih jalan dengan cara menjadi hamba terhadap orang yang sanggup memberi makan dan minum serta menyediakan tempat tinggal untuk mereka. Sementara itu bagi hamba berhutang pula terdapat empat kategori yang utama iaitu: Orang Berhutang iaitu mereka akan menjadi hamba selagi tidak berjaya melunasi hutang mereka. Anak Mas iaitu orang yang menjadi abdi melalui perkahwinan dengan abdi wanita dan terikat kepada tuan abdi wanita yang menjadi isterinya. Hamba Waris terdiri dari isteri dan anak-anak hamba berhutang. Hamba Bayar ialah abdi yang diserahkan oleh tuannya kepada orang lain sebagai membayar hutang tuannya terhadap orang itu. Berdasarkan kepada penerangan di atas, didapati masyarakat Melayu Tradisional memperlihatkan sebahagian daripada unsur-unsur masyarakat feudal. Semua fungsi eksekutif iaitu politik, ekonomi dan sosial telah dimonopoli oleh golongan pemerintah secara askriptif. Oleh yang demikian, terdapat jurang yang luas di antara rakyat jelata dengan golongan pemerintah. Jurang ini telah dipelihara pula oleh faktor-faktor adat dan kuasa. Di samping itu, perkahwinan campur jarang berlaku di antara golongan atasan dengan golongan bawahan. Begitu juga dengan kenaikan pangkat seorang anggota kelas yang diperintah kepada kelas pemerintahan. Kedudukan individu dalam masyarakat selalunya secara taraf tersedia ataupun secara warisan keluarga. Walau bagaimanapun, ada juga status seseorang boleh berubah secara taraf capaian kerana kebolehan istimewa yang dimilikinya tetapi ini jarang terjadi. Kenaikan pangkat seseorang diperolehi apabila seseorang menerima anugerah sultan berdasarkan khidmat istimewa dan baktinya kepada sultan atau pembesar. Ini jelas dilihat seperti apa yang berlaku kepada Hang Tuah yang berasal dari rakyat biasa telah dilantik menjadi Laksamana. 2.4 ADAT DAN UNDANG-UNDANG Adat merupakan amalan yang diperturunkan sejak zaman berzaman dan dianggap penting sebagai satu alat pengawalan hubungan masyarakat dan tingkah laku ahlinya. Masyarakat Melayu tradisional merupakan kelompok masyarakat yang sangat mementingkan adat. Ia digambarkan dengan jelas melalui satu pepatah yang dipegang kuat oleh mereka dan berbunyi “biar mati anak, jangan mati adat.” Koleksi adat-adat Melayu merangkumi sebelum 22 kelahiran seseorang bayi sehingga mereka meninggal dunia. Adat-adat ini menjadi sebahagian dari kehidupan mereka dan yang paling penting sekali ialah melambangkan nilai hidup dan pemikiran masyarakat Melayu tradisional. Manakala undang-undang pula merupakan peraturan yang diterima dan dipakai oleh sesebuah masyarakat dan ianya termaktub dalam bentuk yang bertulis.Undang-undang dalam masyarakat Melayu lama biasanya merangkumi semua aspek dalam kehidupan masyarakat. Aspek-aspek tersebut ialah hak raja dan pembesar serta rakyat, kekeluargaan, jenayah, perniagaan dan perdagangan serta undang-undang laut. Dari segi pembentukan undang- undang pula, ia digubal atas perintah raja. Biasanya ciri-ciri undang-undang tersebut disesuaikan dari amalan-amalan biasa masyarakat yang diamalkan sejak zaman turun temurun. Setiap kesultanan Melayu mempunyai undang-undang masing-masing sebagai mekanisme dalam mengatur sistem pentadbiran dan mengawal keamanan negeri. Dua adat yang signifikan dalam masyarakat Melayu tradisional adalah Adat Perpatih dan Adat Temenggung. Manakala dari segi undang-undang tradisional pula antaranya ialah Undang-Undang Laut Melaka dan Hukum Kanun Melaka di samping undang-undang lain yang dipraktikkan di negeri-negeri Melayu yang lain. 2.4.1 Adat Perpatih Adat Perpatih berasal dari Sumatera dan dibawa oleh orang-orang Minangkabau yang telah berhijrah secara beramai-ramai ke Tanah Melayu di sekitar abad yang ke 15. Adat Perpatih telah diperkenalkan di Semenanjung Malaysia oleh Datuk Perpatih Nan Sebatang. Adat Perpatih boleh dibahagikan kepada dua iaitu undang-undang atau peraturan yang digunakan di Negeri Sembilan, Melaka dan Perak. Terdapat dua buah teks iaitu Undang-Undang Sungai Ujung dan Undang-undang Adat dari Rembau. Dari Melaka terdapat sebuah teks iaitu Minangkabau Custom- Malacca. Dari Perak pula terdapat An Old Minangkabau Legal Digest from Perak dan Undang-undang Sembilan Puluh Sembilan yang lebih merupakan campuran daripada undang-undang Adat Perpatih dengan Adat Temenggung (Abu Hassan dan Mariam, 1995). Adat Perpatih merupakan sekumpulan pepatah dan hukum-hukum dalam Adat Perpatih tidak bertulis tetapi dihafal oleh Ketua Adat. Hukum dalam Adat Perpatih berdasarkan dua sumber iaitu: a. Resam dan adat-temurun yang diwarisi. b. Hukum syarak yang dipetik daripada Mazhab Shafie. Hubungan antara ahli-ahli suku dalam masyarakat Minangkabau sangat rapat dan mereka dianggap bersaudara. Oleh yang demikian perkahwinan sesama suku dilarang dalam Adat Perpatih. Ia juga mementingkan konsep kerjasama dan jalinan kekeluargaan yang rapat. Adat Perpatih mengutamakan kaum perempuan dalam banyak hal. Perempuan menjadi ketua keluarga dan perwarisan harta diberatkan kepada pihak perempuan. 2.4.2 Adat Temenggung Adat Temenggung telah diasaskan oleh Dato’ Ketemenggungan dari Minangkabau iaitu saudara kepada Dato’ Perpatih Pinang Sebatang. Adat Temenggung telah dibawa ke 23 Semenanjung Tanah Melayu pada abad ke 15 dan telah berkembang di seluruh Negeri-Negeri Melayu kecuali Negeri Sembilan yang mengamalkan Adat Perpatih. Dari aspek politik, Adat Temenggung merupakan satu sistem pemerintahan yang berbentuk dari atas ke bawah iaitu puncak pemerintahan dan kekuasaan terletak di tangan pemerintah. Sehubungan dengan bidang kuasanya setiap pemerintah dalam Adat Temenggung diberikan gelaran masing- masing mengikut negeri-negeri tertentu iaitu gelaran sultan ataupun raja. Dalam Adat Temenggung terdapat banyak peruntukan yang khusus mengenai hak dan bidang kuasa raja ataupun sultan. Adat Temenggung juga turut memperincikan mengenai perwarisan takhta pemerintahan sesebuah negeri. Selain dari mengenai raja atau sultan serta para pengantinya, Adat Temenggung juga turut menggariskan peranan-peranan yang dimainkan oleh para pembesar dalam membantu sultan untuk mentadbir negeri. Para pembesar yang kadangkala dikenali sebagai menteri ini terbahagi kepada beberapa lapisan yang membentuk satu hirarki piramid. Mereka ialah Orang Besar Berempat, Orang Besar Berlapan, Orang Besar Enam Belas dan akhir sekali ialah Orang Besar Tiga Puluh Dua. 2.4.3 Hukum Kanun Melaka Hukum Kanun Melaka merupakan satu dokumen yang pernah diwujudkan dalam sebuah kerajaan Melayu bagi mengatur pentadbiran negeri. Hukum Kanun Melaka (Undang-undang Melaka) adalah teks undang-undang yang mempunyai 44 fasal yang dipecahkan kepada tambahan-tambahan dan pecahan-pecahan yang lebih kecil. Ia merupakan satu cara pemerintahan yang ditulis semasa pemerintahan Sultan Muhammad Syah (1422-44) dan telah diperkembangkan oleh Sultan Muzaffar Syah (1445-58). Terdapat beberapa bahagian dalam Hukum Kanun Melaka dikenali sebagai: i. Isi utama Hukum Kanun Melaka ii. Undang-undang Laut iii. Undang-undang Perkahwinan Muslim iv. Undang-undang Jualan dan Peraturan Muslim v. Undang-undang Negeri vi. Undang-undang Johor Hukum Kanun Melaka menunjukkan tentang keadaan pertanian dalam kalangan masyarakat pada zaman itu. Hukum itu, umpamanya adalah mengenai soal perlunya diawasi kerbau, lembu dan kambing kepunyaan seorang supaya jangan merosakan tanaman padi di sawah. Satu lagi yang penting mengenai Hukum Kanun Melaka ialah tentang perakuannya akan kedudukan hamba abdi. Ia adalah bertentangan dengan sangkaan orang ramai kerana hamba- hamba itu tidak diperlakukan seperti barang tetapi mereka mempunyai hak yang tertentu sebagai seorang manusia atau individu. 2.4.4 Undang-Undang Laut Melaka Undang-undang Laut Melaka dikatakan telah disusun pada zaman pemerintahan Sultan Mahmud Syah. Undang-undang ini dinamakan sebagai Undang-undang Laut Melaka kerana kebanyakan naskah versi ini merupakan bahagian kedua daripada Undang-Undang Melaka. Peraturan dan pentadbiran dalam Undang-undang Kelautan Melaka hampir sama dengan pentadbiran dalam sebuah negeri kerana mempunyai beberapa orang pembesar yang memainkan peranan penting. Antara pembesar-pembesar di laut adalah: 24 i. Nakhoda (Sultan/Raja) ii. Jurukemudi (Bendahara) iii. Pengawas Disiplin (Temenggung) iv. Pegawai (Pembesar) v. Anak-anak kapal (Rakyat jelata) Tumpuan utama Undang-undang Laut Melaka antara lain menetapkan peraturan pelayaran dan tugas-tugas serta bidang kuasa pegawai pelayaran. Undang-undang ini memastikan segala pelayaran dapat diatasi mengikut undang-undang.. 2.5 SISTEM KEPERCAYAAN DAN AGAMA Animisme merupakan kepercayaan terawal masyarakat Melayu sebelum berkembangnya sistem beragama. Ia merupakan kepercayaan atau pergantungan kepada makhluk-makhluk halus dan kuasa-kuasa ghaib. Amalan ini mula berkembang dalam pemikiran manusia primitif seterusnya berlangsung dalam kalangan masyarakat Melayu tradisional (Aziz dan Wan Ramli, 1995). Dalam zaman tradisional, kepercayaan terhadap jin, dewa, semangat dan hantu serta unsur luar biasa atau fenomena alam yang luar biasa adalah sangat signifikan. Pergantungan yang kuat oleh masyarakat Melayu dahulu terhadap alam boleh dilihat contohnya dalam usaha penanaman padi. Bagi memastikan hasil padi mereka sentiasa banyak dan bertambah, mereka telah mengadakan upacara memuja semangat padi. Selain dari itu juga, penduduk tempatan pada zaman dahulu seringkali mengadakan upacara-upacara pemujaan seperti puja pantai bagi mengelakkan sebarang bala bencana yang akan menimpa mereka dan boleh menjejaskan mata pencarian mereka. Kepercayaan terhadap kuasa-kuasa ghaib telah menyebabkan muncul peranan bomoh dan pawang yang menjadi perantara bagi penduduk dengan kuasa-kuasa tersebut. Mereka mempunyai kedudukan yang penting dalam masyarakat kerana berkebolehan sebagai penghubung manusia dengan kuasa ghaib terutama dari aspek pengubatan. Kemasukan agama Islam dikatakan bermula sejak abad ke 7 Masihi, namun berdasarkan kepada catatan pada Batu Bersurat di Terengganu tercatat tahun 1303 Masihi sebagai bukti kehadiran agama Islam di Tanah Melayu. Terdapat beberapa perselisihan pandangan pengkaji mengenai tarikh kemasukan Islam ke Tanah Melayu. Terdapat tiga teori tentang kemasukan Islam iaitu dari: i. Tanah Arab ii. India iii. China dan Champa Kemasukan Islam melalui dua cara utama iaitu perdagangan dan gerakan dakwah. Dari segi dakwah Islamiah di Tanah Melayu banyak pandangan yang menyatakan bahawa peranan ini dimainkan dengan begitu berkesan oleh para pedagang dari Semenanjung Tanah Arab. Walaupun begitu, sebenarnya hubungan antara bangsa Arab terutamanya di kalangan para pedagang ini dengan penduduk di Kepulauan Melayu telah wujud sebelum kemunculan agama Islam lagi. Pada masa ini juga para pedagang Arab telah merentasi jalan darat dan laut untuk datang berdagang ke rantau ini. Peranan utama mereka dalam konteks perdagangan adalah sebagai orang tengah di antara saudagar-saudagar Eropah dengan Asia dari Benua India dan Barat Kepulauan Melayu. 25 Kesultanan Melayu Melaka telah memperlihatkan dominasi Islam dalam banyak aspek contohnya dalam Hukum Kanun Melaka. Antara yang disentuh dalam hukum tersebut ialah aspek-aspek seperti hukuman yang bersabit dengan perbuatan zina, membunuh, memfitnah, minum arak, murtad dan lain-lain. Sifat ajaran Islam yang sederhana, menekankan keadilan, kesamaan dan bersifat sederhana telah menyebabkan ia mudah diterima oleh masyarakat Melayu. Selain dari itu peranan pemerintah juga penting kerana apabila raja memeluk agama Islam, langkah ini telah diikuti oleh pembesar dan rakyat sebagaimana yang berlaku dalam sejarah Melaka semasa pemerintahan Parameswara. Faktor-faktor lain ialah peranan dan sikap gigih para pendakwah Islam juga turut mempengaruhi penyebaran dan penerimaan agama Islam oleh masyarakat setempat. 2.6 SISTEM EKONOMI DAN PERDAGANGAN ANTARABANGSA Sistem ekonomi tradisional terbahagi kepada dua iaitu pertanian dan perdagangan. Rata-rata kegiatan ekonomi di zaman ini dijalankan dalam bentuk secukup hidup. Perdagangan dijalankan dalam bentuk sistem barter atau kaedah tukar barang. Pertukaran adalah dalam bentuk yang ringkas samada secara terus ataupun melalui perantara. Sistem ekonomi di zaman ini juga banyak dihidupkan oleh semangat gotong royong yang menjadi sebahagian daripada kehidupan masyarakat Melayu tradisional. Sementara itu bagi penduduk yang tinggal di pedalaman kegiatan utama mereka ialah mengumpulkan hasil-hasil hutan. Kebanyakan dari mereka merupakan orang-orang Asli yang merupakan pengumpul hasil-hasil hutan seperti kayu-kayan yang dijadikan sebagai bahan pewangi seperti kayu cendana, rotan dan hasil-hasil yang lain. Orang-orang Melayu pula bertindak sebagai orang tengah dalam mendapatkan bekalan hasil-hasil hutan ini daripada orang Asli dan seterusnya menjual kepada pedagang-pedagang luar. Selain daripada hasil-hasil hutan, Tanah Melayu juga kaya dengan bahan-bahan galian terutamanya emas dan bijih timah. Oleh itu, banyak penduduk tempatan menjadi pelombong- pelombong. Pada masa itu, kepulauan Melayu adalah sangat terkenal dengan pengeluaran emasnya dan sehubungan dengan itu ia juga dikenali sebagai Golden Khersonese atau Semenanjung Emas. Sementara itu bagi penduduk yang tinggal di sepanjang pinggir sungai atau laut pula, mereka biasanya mencari rezeki dengan menangkap hidupan laut. Salah satu jenis hasil laut yang cukup penting ialah tripang atau timun laut yang sangat penting untuk tujuan perubatan. Permintaan terhadap hasil-hasil laut semakin bertambah berikutan dengan perkembangan hubungan perdagangan dengan China. Perdagangan antarabangsa mula menjadi menjadi salah satu bidang ekonomi yang penting di zaman kerajaan Melayu tradisional pada awal abad ke-15. Ia juga menjadi penyumbang besar terhadap kebangkitan Melaka sebagai sebuat pusat kuasa bagi empayar Melayu-Islam di Nusantara. Duarte Barbosa, seorang pengarang Portugis telah mengatakan bahawa Melaka merupakan sebuah pelabuhan yang mempunyai bilangan pedagang dan kapal yang banyak sekali di dunia ini (Barbosa dalam Zainal Abidin, 1997). Pada zaman kegemilangannya, Melaka muncul sebagai sebuat negara kosmopolitan dengan jumlah penduduk seramai 190,000 orang. Menurut Tome Pires dalam Suma Oriental, terdapat 84 bahasa yang dipertuturkan di Melaka dengan bahasa Melayu sebagai bahasa kerajaan dan pentadbiran. Selain dari itu, bahasa Melayu juga telah dijadikan sebagai lingua franca di rantau ini pada zaman tersebut. 26 Kejayaan Melaka sebagai sebuah pelabuhan entrepot bermula apabila Parameswara yang kemudiannya bergelar Iskandar Syah memeluk agama Islam. Langkah ini telah berjaya menarik pedagang-pedagang Islam telah datang berniaga di pelabuhan Melaka. Dasar yang telah dijalankan oleh pemerintah Melaka seterusnya seperti Sultan Muzaffar Shah dan Sultan Mansur Shah seperti menjemput alim ulama dan cendikiawan-cendikiawan Islam ke Melaka juga telah menjadi daya tarikan utama terhadap tumpuan para pedagang Islam ke negeri itu. Selain daripada faktor agama Islam, corak pentadbiran kerajaan Melaka yang sistematik, cekap dan stabil turut memberi sumbangan terhadap perkembangan perdagangan antarabangsa di Melaka. Perlantikan pegawai-pegawai khas dan syahbandar untuk menguruskan hal-hal berkaitan perdagangan memberi banyak kemudahan kepada para pedagang dan kepentingan mereka adalah terjamin. Cukai ke atas perdagangan adalah tetap dan adil iaitu 6% untuk kapal-kapal asing dan 3% untuk kapal-kapal tempatan. Manakala pedagang dari Timur seperti China, Jepun, Jawa dan Maluku tidak perlu membayar cukai tetapi dikehendaki memberikan hadiah (Zainal Abidin, 1997). Hubungan diplomatik yang diasaskan dengan negeri China memberi jaminan keselamatan kepada Melaka kerana berhubungan rapat dengan sebuah kuasa besar di rantau ini. Penguasaan politik Melaka ke atas negara-negara sekitar telah menyebabkan wilayah-wilayah naungannya turut menyumbang kepada perdagangan negeri itu. Di samping itu, faktor geografi yang meletakkan Melaka di Selat Melaka, iaitu jalan utama bagi jalinan perdagangan Timur-Barat telah menjadikan Melaka sebuah pelabuhan yang paling strategik kedudukannya. Pelabuhan Melaka juga terlindung daripada angin monsun dan selat yang sempit memudahkan angkatan laut empayar Melaka mengawal kegiatan pelanunan di kawasan itu. 2.7 KESIMPULAN Masyarakat Melayu tradisional merupakan masyarakat yang telah mempunyai sistem politik, ekonomi dan sosial yang sistematik sebagaimana yang digambarkan dalam kerajaan-kerajaan Melayu tradisional khususnya kerajaan Melayu Melaka. Ciri-ciri kemasyarakatan di negara kita yang telah bertapak dengan kukuh sejak zaman trdisional telah membentuk satu identiti dalam membentuk rupa bangsa Melayu dalam aspek bahasa, anutan agama dan jati diri mereka. Sehubungan dengan itu asas perundangan di negara kita iaitu pembentukan Perlembagaan Persekutuan 1957 menjadikan perkara-perkara ini sebagai asas utama. Menyedari mengenai kepentingan kuasa Raja-Raja Melayu sebagai mengungguli kuasa pemerintah maka dalam Perkara 32 Perlembagaan Persekutuan menyatakan bahawa negara ini mengamalkan pemerintahan Raja Berpelembagaan. Selain itu, agama Islam yang merupakan agama anutan orang-orang Melayu sejak 500 tahun yang lalu telah diangkat menjadi agama bagi Persekutuan sebagaimana yang termaktub dalam Perkara 3 Perlembagaan Persekutuan.Manakala peranan bahasa Melayu yang pernah muncul sebagai lingua franca dahulu telah diiktiraf dalam Pekara 152 Perlembagaan Persekutuan yang menetapkan bahasa Melayu sebagai bahasa kebangsaan Malaysia. 27 BAB 3 KOLONIALISME 3.0 PENDAHULUAN Kolonialisme atau penjajahan merupakan sejarah sejagat yang dilalui oleh hampir kebanyakan 195 buah negara di dunia ini. Walau bagaimanapun, sepanjang perkembangan tamadun dunia moden dicatatkan bahawa 11 buah negara yang tidak pernah dijajah oleh kuasa asing iaitu Arab Saudi, Bhutan, China, Denmark, Ethopia, Iceland, Jepun, Nepal, Norway Thailand dan Greece. Kolonialisme Barat merupakan fenomena ekonomi-politik apabila kuasa-kuasa Eropah yang digelar sebagai kuasa besar dan kuasa super melaksanakan eksplorasi, penaklukan, pendudukan dan eksploitasi ke seluruh wilayah di dunia ini. Era kolonialisme dan imperialisme moden bermula sekitar tahun 1500 Masihi apabila penjelajah Barat menemui jalan laut di sekitar pantai selatan Afrika pada tahun 1488 dan Amerika pada tahun 1492. Bermula dari tempoh ini, sejarah dunia menyaksikan negara-negara kecil telah satu persatu jatuh ke tangan kuasa penjajah. Gerakan penjajahan secara fizikal ini berlaku selama beratus tahun dan meninggalkan impak yang komprehensif dalam aspek sosio- ekonomi dan politik di negara-negara jajahan sehingga negara-negara mencapai kemerdekaan. Manakala kesan penjajahan yang merupakan legasi kolonial kekal di negara yang telah mencapai kemerdekaan merupakan disifatkan sebagai penjajahan non-fizikal sering disebut sebagai neo-kolonialisme. 3.1 KONSEP-KONSEP PENTING Kolonialisme dan imperialisme adalah sejarah perkembangan persaingan kuasa-kuasa besar yang telah berlangsung sejak awal pembentukan tamadun manusia sehingga ke era moden hari ini. Gerakan kolonialisme dan imperialisme berkait rapat dengan kerakusan dan ketamakan kuasa bagi negara-negara besar untuk menguasai negara lain yang lebih kecil. penguasaan tanah jajahan di luar negara merupakan kemegahan dan status kekuasaan bagi kuasa-kuasa kolonial pada masa itu. Secara akademik, terdapat perbezaan mengenai konsep kolonialisme dan imperialisme walaupun hakikatnya kedua-dua istilah dan konsep ini sering digunakan secara bertukar ganti. 3.1.1 Kolonialisme Kolonialisme adalah dasar yang berbentuk penguasaan, manipulasi dan paksaan oleh bangsa yang lebih unggul ke atas bangsa atau negara lain yang selalunya lebih lemah, kecil dan mundur. Dalam kata lain, kolonialisme adalah tindakan eksploitasi negara yang lebih kuat menindas dan menekan negara kecil.tindakan tersebut membawa kepada kemunduran dan penindasan terhadap bangsa dan negara yang dijajah. Perkataan kolonialisme berasal daripada perkataan latin iaitu “colonus” petani. Pada peringkat awal gerakan penjajahan, ia melibatkan gerakan perpindahan petani ke negara jajahan. Dalam pengertian lain, kolonialisme lebih menjurus kepada amalan kuasa penjajah ke atas sesebuah wilayah yang menjadi jajahan mereka. Kolonialisme membawa dua pengertian iaitu penguasaan dan eksploitasi ke atas tanah jajahan oleh sesebuah kerajaan yang mempunyai tanah-tanah jajahan dan situasi kerajaan-kerajaan yang mempunyai tanah-tanah jajahan dan daerah-daerah tertakluk kepada kuasa raja. 28 3.1.2 Imperialisme Manakala imperialisme pula berasal dari perkataan “imperium” yang membawa maksud pemerintah. Dalam konteks penguasaan, ia membawa pengertian mengenai sesebuah negara melaksanakan dasar mereka ke atas negara lain. Ia dilakukan melalui undang-undang atau melalui pengawalan secara tidak langsung. Imperialisme merujuk idea pengembangan kuasa oleh negara-negara yang lebih kuat ke atas negara-negara yang lebih lemah, mundur, kecil dan miskin. 3.1.3 Neo-Kolonialisme Neo-kolonialisme merupakan gerakan penjajahan bentuk baru dan secara tidak langsung oleh kuasa-kuasa besar ke atas negara-negara yang lebih kecil yang berkembang atas kepentingan geo-politik, kapitalisme dan strategi. Pelaksanaan gerakan neo- kolonialisme dilihat sebagai penjajahan non-fizikal oleh kuasa-kuasa ekonomi dan ketenteraan dunia melaksanakan hegemoni politik, ekonomi dan ketenteraan demi kepentingan mereka, manakala negara- negara kecil terpaksa bergantung kepada kuasa-kuasa besar demi survival ekonomi dan politik mereka. 3.2 KOLONIALISME DI MALAYSIA 3.2.1 Kolonialisme Siam Dalam konteks sejarah perkembangan negara dan bangsa Malaysia, sejarah negara menyaksikan dua peringkat imperialisme iaitu imperialisme klasik dan imperialisme moden. Imperialisme klasik merujuk kepada penguasaan kuasa Siam ke atas negeri-negeri Melayu khususnya di utara dan timur Semenanjung Malaysia. Meskipun demikian, terdapat beberapa aliran pemikiran mengenai status penguasaan Siam ke atas negeri-negeri tersebut iaitu berbentuk naungan dan penjajahan. Malah sebahagian daripada pengkaji berpandangan hubungan negeri-negeri Melayu dengan kuasa Siam adalah merupakan hubungan persahabatan antara kerajaan kecil dengan kuasa besar dan simbol persahabatan tersebut digambarkan melalui penghantaran bunga emas. Menurut Mohd Jamil (2011), bunga emas adalah merupakan hantaran ataupun hadiah yang pernah dikirimkan oleh raja-raja Melayu di utara Semenanjung Tanah Melayu khususnya Kedah, Kelantan dan Patani kepada Siam sebagai tanda persahabatan. 3.2.2 Kolonialisme Portugis Era penjajahan kuasa-kuasa Barat bermula dengan kebangkitan kuasa Portugal pada abad yang ke 15. Portugal yang muncul sebagai kuasa maritim di Eropah selepas era Renaisans (Keserlahan) dan zaman Reformasi (Pembaharuan). Kedudukan negara Portugal di pesisir Laut Atlantik telah menyebabkan Lisbon muncul sebagai pusat maritim terkemuka di Eropah. Perluasan kuasa Portugal didorong oleh minat Putera Henry sehingga dia digelar sebagai Prince Henry The Navigator (Infante Dom Henrique, o Navegador) dan disifatkan sebagai pengasas kepada kemunculan Zaman Penjelajahan (os descobrimentos) kuasa Portugis di seluruh dunia. Penjelajahan ini adalah menggunakan slogan God, Glory dan Gospel. Perkembangan ini merupakan natijah daripada persaingan kuasa antara Barat dan Islam yang membawa kepada pengembangan kuasa Barat ke seluruh dunia yang pada mulanya bertujuan 29 untuk merebut peluang-peluang perdagangan yang sebelum ini dikuasai oleh pedagang- pedagang Islam berikutan dengan peranan agama Islam yang disebarkan oleh mereka di negara-negara di luar Asia Barat. Dalam masa yang sama, kerajaan-kerajaan di Asia Tenggara khususnya di Alam Melayu (Kepulauan Melayu) merupakan kerajaan-kerajaan maritim yang terlibat dalam perdagangan antarabangsa. Kolonialisme Barat ke atas Tanah Melayu bermula dengan penaklukan Portugis ke atas Melaka pada tahun 1511. Perhatian Portugis ke atas Melaka jelas apabila utusan Raja Portugal iaitu Lopez de Sequeira telah diutuskan ke Melaka. Melaka akhirnya jatuh ke tangan Portugis pada tahun Ogos 1511 dan ini menandakan berakhirnya kegemilangan kerajaan Melayu di Melaka dan Sultan terakhir Melaka iaitu Sultan Mahmud Shah terpaksa berundur ke Johor Lama dan kemudiannya ke Bentan. Matlamat penaklukan Melaka adalah untuk menguasai jalan perdagangan rempah dan peri pentingnya penaklukan Portugis ke atas Melaka ialah ia telah meruntuhkan empayar Melaka yang telah terbina sejak tahun kurun ke 14 lagi. Portugis memerintah Melaka selama 130 tahun dan telah melumpuhkan peranan Melaka sebagai pelabuhan entrepot terulung di Kepulauan Melayu. Selama hampir satu abad Portugis memonopoli perdagangan di Melaka, pentadbiran mereka dilihat jauh lebih buruk berbanding dengan Melaka semasa di bawah kesultanan Melayu. Menurut Uqbah, Nordin dan Ahmad (2015), sistem pentadbiran yang tidak cekap, dipenuhi dengan rasuah dan kemerosotan perdagangan disebabkan oleh serangan Aceh telah menyebabkan pedagang-pedagang Melayu dan Islam telah bertukar ke pelabuhan pelabuhan lain seperti Aceh, Bantam dan Brunei. Mereka juga menentang cukai yang tinggi yang dikenakan dan pembaharuan dalam pentadbiran pelabuhan dalam era penguasaan Portugis. Manakala aktiviti perdagangan rempah telah diambil alih oleh pelabuhan Malabar. Dalam masa yang sama, Portugis terpaksa berhadapan dengan serangan-serangan dari kerajaan Johor atas cubaan untuk menawan kembali kota Melaka dan juga serangan dari Aceh atas sebab persaingan perdagangan. Namun begitu, akhirya Melaka telah jatuh ke tangan Belanda pada tahun pada tahun 1641 dengan bantuan Johor. Penjajahan Portugis meninggalkan kesan yang besar dari segi kejayaan kuasa Eropah pertama yang menguasai wilayah di alam Melayu dan sekaligus menamatkan keagungan kerajaan Melayu Melaka yang menjadi ikon pencapaian tamadun Melayu. Namun begitu, dari segi kesan penjajahan, kuasa Portugis hanya menguasai wilayah Melaka dan meruntuhkan kekuatan maritim Melaka. Mereka tidak banyak meninggalkan kesan sosial-ekonomi dan politik yang besar kecuali kewujudan sekumpulan sub-etnik Serani iaitu mereka yang berketurunan Portugis yang tinggal dan menetap di Melaka. Portugis juga telah memperkenalkan tulisan Roman, manakala itu beberapa perkataan Portugis ada yang masih kekal hingga ke hari ini seperti almari, garpu, jendela dan tuala. Peninggalan penjajahan Portugis yang kekal dipulihara sebagai tapak warisan di Melaka adalah kubu A Famosa (The Famous) yang pada asalkan merupakan binaan kota pertahanan bagi Melaka dalam menghadapi serangan musuh. 3.2.3 Kolonialisme Belanda Bagi mencapai matlamat Gold, Glory dan Gospel, kuasa-kuasa Eropah telah bersaing sesama mereka dalam menguasai tanah jajahan di seberang laut. Belanda telah tiba di Kepulauan Melayu pada tahun 1559 dengan tujuan untuk mendapatkan peluang perdagangan rempah dengan penguasa-penguasa tempatan. Penubuhan Syarikat Hindia Timur Belanda atau lebih 30 dikenali sebagai VOC (Verenigde Oostindische Compagnie- Syarikat Hindia Timur Bersatu) ditubuhkan pada 20 Mac 1602 telah merancakkan lagi ekspedisi penjelajahan Belanda ke atas wilayah-wilayah luar. Suatu perkara yang jarang didedahkan iaitu kehadiran Belanda ke alam Melayu adalah dengan bantuan penduduk-penduduk tempatan. Penguasaan Belanda ke atas Melaka pada tahun 1641 bertujuan untuk menghalang ianya dari dikuasai oleh kuasa Eropah yang lain. Belanda pada masa itu telah berada di Batavia iaitu Betawi (kini Jakarta). Penguasaan Belanda ke atas Melaka juga bertujuan untuk memonopoli perdagangan rempah dan bijih timah. Minat Belanda terhadap perdagangan rempah bermula sekitar abad ke 16 dan 17 dan mereka cuba terlibat dalam perdagangan ini di Timur tetapi dihalang oleh Portugis. Oleh yang demikian, Belanda berazam untuk menguasai perdagangan rempah ini melalui penaklukan ke atas Melaka dan memonopoli laluan perdagangan di Selat Melaka. Walaupun Belanda berjaya menakluki Melaka namun mereka gagal untuk mengembalikan Melaka sebagai pusat perdagangan kerana kapal-kapal Eropah, Melayu, India dan Moors yang menjalankan perniagaan rempah, kain dan timah mengelak untuk melalui pelabuhan Melaka dan menggunakan laluan alternatif dengan menggunakan Selat Sunda (Uqbah, Nordin & Ahmad, 2015). Pada masa pentadbiran Belanda, wilayah pentadbiran bandar pelabuhan Melaka telah dibahagikan kepada tujuh kawasan pentadbiran mengikut petempatan dan kegunaan kawasan tersebut. Masyarakat Melayu pada zaman tersebut telah bersifat terbuka sesuai dengan sifat pelabuhan Melaka yang kosmopolitan dan penduduk Melaka pada masa itu lebih jelas bercorak majmuk dengan kumpulan etnik seperti Eropah, Belanda, Burghers, Inland Christians, Melayu, Cina, India Muslim, Moors, hamba dan lain- lain. Jumlah penduduk yang pelbagai kaum pada tahun 1824 dicatat sebanyak 11,180 orang (Nordin, 2005). Pemerintahan Belanda di Melaka tidak meninggalkan kesan yang signifikan walaupun tempoh kekuasaannya lebih dari 100 tahun. Antara peninggalan mereka ialah Bangunan Stadhuys yang merupakan residen kediaman Gabenor dan Timbalan Gabenor Belanda di Melaka dan juga Kota Belanda di Pulau Pangkor. Belanda telah menamatkan pendudukan mereka ke atas Melaka dan menyerahkannya kepada British melalui Perjanjian Inggeris-Belanda 1824. 3.2.4 Kolonialisme British Sejarah penjajahan British ke atas Tanah Melayu bermula dengan pertapakan Syarikat Hindia Timur British (British East Indian Company- EIC) ke atas Pulau Pinang pada tahun 1786. Pulau Pinang sebelum itu berada di bawah Kesultanan Kedah telah diserahkan kepada British melalui perjanjian yang ditandatangani antara Sultan Muhammad Jiwa dan Francis Light bagi melindungi Kedah dari serangan Siam. Kehadiran British di Pulau Pinang merupakan permulaan kepada pembinaan empayar “British Malaya”, biarpun pada hakikatnya pulau tersebut merupakan petempatan orang Melayu sejak sekian lama. Dalam tempoh awal penguasaan British ke atas Tanah Melayu, British hanya menguasai tiga pangkalan perdagangan iaitu Melaka, Pulau Pinang dan Singapura yang kemudiannya digabungkan dalam pentadbiran Negeri-negeri Selat. Ia bertujuan untuk menjaga kepentingan keselamatan dan pertahanan di India dan menguasai laluan Laut China Selatan. Pada dasarnya kedatangan British ke Tanah Melayu adalah berikutan dengan kemunculan kuasa itu sebagai kuasa perdagangan pada awal abad ke 17. Sebagaimana yang telah difahami umum, kuasa-kuasa Barat saling bersaing untuk mendapatkan tanah jajahan. Tumpuan mereka di rantau alam Melayu didorong oleh sumber rempah ratus yang menjadi produk 31 utama pulau-pulau rempah Indonesia dan pengeluaran galian di Tanah Melayu. Dalam konteks persaingan kuasa British dan Belanda, mereka saling berlumba untuk mendapat peluang perdagangan dengan kerajaan-kerajaan tempatan. Bagi mengatasi persaingan tersebut, pada tahun 1824, Inggeris dan Belanda telah menandatangani satu perjanjian yang dikenali sebagai Perjanjian Inggeris-Belanda atau Perjanjian London yang ditandatangani di London pada 17 Mac 1824. Perjanjian tersebut menyatakan bahawa British dan Belanda diberikan keizinan untuk berdagang di wilayah- wilayah di India, Sri Lanka dan Indonesia yang menjadi kepentingan bagi kedua-dua kuasa. Mereka juga merupakan negara yang diberikan keutamaan oleh penguasa tempatan dengan syarat mereka perlu patuh kepada peraturan tempatan. Kedua-dua kuasa juga bersetuju untuk tidak mengadakan perjanjian dengan mana-mana negara di timur yang tidak berdagang dengan mereka. Selain bersetuju untuk tidak menggunakan kekuatan tentera yang boleh mengganggu urusan perdagangan masing-masing, mereka juga berjanji akan menentang kegiatan pelanunan dan tidak akan melindungi mereka ataupun menjual barangan pelanunan. Mereka juga bersetuju bahawa pegawai-pegawai tempatan mereka tidak akan membuka pejabat-pejabat baru di Hindia Timur tanpa kebenaran kerajaan mereka di Eropah. Selain dari perkara-perkara yang telah dinyatakan, butir-butir perjanjian tersebut menetapkan antaranya ialah British mendapat hak berdagang dengan Kepulauan Maluku khususnya dengan Ambon, Banda dan Ternate. Belanda juga menyerahkan semua kepentingan mereka di India dan semua hak yang berkaitan dengannya. Selain dari itu British menyerahkan kilangnya di Fort Marlborough dan semua miliknya di Bangkahulu, Sumatra kepada Belanda dan tidak akan membuka pejabat di pulau tersebut serta tidak akan mengadakan perjanjian dengan pemerintah tempatan. Manakala Belanda menyerahkan bandar dan

Modul Kenegaraan Malaysia 2024/2025 PDF

Document Details

Tags

Related

Summary

Full Transcript

Upgrade to continue