Karnataka Class 10 Science Textbook PDF

PÀ£ÁðlPÀ ¸ÀPÁðgÀ «eÁÕ£À ED 10 BL I SH EP S R TB U BE @K ºÀvÀÛ£Éà vÀgÀUÀw...

PÀ£ÁðlPÀ ¸ÀPÁðgÀ «eÁÕ£À ED 10 BL I SH EP S R TB U BE @K ºÀvÀÛ£Éà vÀgÀUÀw TO ¨sÁUÀ - 1 T O N gÁ¶ÖçÃAiÀÄ ±ÉÊPÀëtÂPÀ ¸ÀA±ÉÆÃzsÀ£É ªÀÄvÀÄÛ vÀgÀ¨ÉÃw ¸ÀA¸ÉÜ ²æà CgÀ©AzÉÆà ªÀiÁUÀð £ÀªÀzɺÀ° 110016 PÀ£ÁðlPÀ ¥ÀoÀå¥ÀĸÀÛPÀ ¸ÀAWÀ (j.) 6£Éà CqÀØgÀ¸ÉÛ, ªÀįÉèñÀégÀA, ¨ÉAUÀ¼ÀÆgÀÄ - 560003 10th kannada science part -1 OFFICE OF THE PUBLICATION Textbook for Class x KARNATAKA TEXTBOOK SOCIETY (R.) First Edition Second Edition Third Edition March 2018 March 2019 March 2020 6th Cross, Malleshwaram, Fourth Edition Fifth Edition Sixth Edition Bengaluru - 560 003. March 2021 March 2022 March 2023 Website: http:/www.ktbs.kar.nic.in Seventh Edition Eight Edition March 2024 March 2025  National Council of Educational ALL RIGHTS RESERVED Research and Training. ED  No part of this publication may be reproduced, stored Publication / Translation Rights in a retrieval system or transmitted, in any form or by SH Karnataka Textbook Society, Bengaluru any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise without the prior permission of I BL EP S Copyright Certificate No. the publisher. R TB U IN-KA89413960 2221839  This book is sold subject to the condition that it shall BE @K Dated : 17 Aughust 2017 not, by way of trade, be lent, re-sold, hired out or otherwise disposed of without the publisher’s consent, in any form of binding or cover other than that in which it is published. Paper used: Text: 60 GSM Maplitho TO  The correct price of this publication is the price printed Cover page : 190 GSM One side coated board on this page, Any revised price indicated by a rubber Size : 1/4th Crown stamp or by a sticker or by any other means is incorrect T Pages : 4 + 10 + 138 = 152 pages O and should be unacceptable. N Acknowledgements Karnataka Textbook Society (R.) wholeheartedly acknowledges the valuable contribution of the officials of publication division, NCERT, Chairperson and Members of Textbook Preparation Committee, Review Committee, Officials of Computer Section and all officers of NCERT. We are also thankful to NCERT officials for providing Copyright for publication/ traslation to regional medium for Government of Karnataka, Department of Education. ii  Foreword The National Curriculum Framework, (NCF), 2005, recommends that children’s life at school must be linked to their life outside the school. This principle marks a departure from the legacy of bookish learning which continues to shape our system and causes a gap between the school, home and community. The syllabi and textbooks developed on the basis of NCF signify an attempt to implement this basic idea. They also attempt to discourage rote learning and the maintenance of sharp boundaries between different subject areas. We hope these measures will take us significantly further in the direction of a child-centred system of education outlined in the National Policy on Education (1986). The success of this effort depends on the steps that school principals and teachers will take to encourage children to reflect on their own learning and to pursue imaginative ED activities and questions. We must recognise that, given space, time and freedom, children SH generate new knowledge by engaging with the information passed on to them by adults. Treating the prescribed textbook as the sole basis of examination is one of the key reasons I BL EP S why other resources and sites of learning are ignored. Inculcating creativity and initiative R TB U is possible if we perceive and treat children as participants in learning, not as receivers BE @K of a fixed body of knowledge. These aims imply considerable change in school routines and mode of functioning. Flexibility in the daily time-table is as necessary as rigour in implementing the annual calendar so that the required number of teaching days are actually devoted to teaching. TO The methods used for teaching and evaluation will also determine how effective this textbook proves for making children’s life at school a happy experience, rather than a T O source of stress or boredom. Syllabus designers have tried to address the problem of N curricular burden by restructuring and reorienting knowledge at different stages with greater consideration for child psychology and the time available for teaching. The textbook attempts to enhance this endeavour by giving higher priority and space to opportunities for contemplation and wondering, discussion in small groups, and activities requiring hands-on experience. The National Council of Educational Research and Training (NCERT) appreciates the hard work done by the textbook development team responsible for this book. We wish to thank the Chairman of the advisory group in science and mathematics, Professor J.V. Narlikar and the Chief Advisor for this book, Professor Rupamanjari Ghosh, School of Physical Sciences, Jawaharlal Nehru University, New Delhi, for guiding the work iii of this committee. Several teachers contributed to the development of this textbook; we are grateful to them and their principals for making this possible. We are indebted to the institutions and organisations which have generously permitted us to draw upon their resources, material and personnel. We are especially grateful to the members of the National Monitoring Committee, appointed by the Department of Secondary and Higher Education, Ministry of Human Resource Development under the Chairmanship of Professor Mrinal Miri and Professor G.P. Deshpande, for their valuable time and contribution. As an organisation committed to systemic reform and continuous improvement in the quality of its products, NCERT welcomes comments and suggestions which will enable us to undertake further revision and refinement. ED Director New Delhi National Council of Educational SH 20 November 2006 Research and Training I BL EP S R TB U BE @K TO T O N iv  Preface This textbook of Science for Class X is a continuation of our attempt in the Class IX Science textbook to comply with the guidelines of the National Curriculum Framework-2005. We had to work within a limited time frame and also had our own constraints coming in the way of this radical change. The revised and re-structured syllabus for Class X covers selected topics in the broad themes of — Materials, The World of the Living, How Things Work, Natural Phenomena and Natural Resources. We have interpreted the syllabus to present a coherent coverage of scientific concepts related to our daily life on the select topics. It is an integrated approach to science at this level, with no sharp divisions into disciplines such as ED Physics, Chemistry, Biology and Environmental Science. SH There has been a conscious attempt to address the relevant social concerns in this science textbook wherever possible — the concerns for people with special needs, I BL EP S the issues of gender discrimination, energy and environment have found their natural R TB U place in this book. Students have been encouraged to get into the debates on some of BE @K the management concerns (for sustainable development, for example) so that they can arrive at their own decisions after a scientific analysis of all the facts. This book has some features which are meant to enhance its effectiveness. The theme TO of each chapter has been introduced with examples from daily life, and if possible, by a relevant activity that the students have to perform. The entire approach of the T book is, in fact, activity-based, i.e., the students are required to construct knowledge O N themselves from these activities. The emphasis is not on definitions and technical terms, but on the concepts involved. Special care has been taken so that the rigour of science is not lost while simplifying the language. Difficult and challenging ideas, which are not to be covered at this stage, have often been placed as extra material in the boxes in light orange. The excitement of doing science comes from pursuing the unknown — the students would have the opportunity to think and explore somewhat beyond the syllabus and may feel the urge to continue their scientific expedition at higher levels. All such box items, including brief biography of scientists, are, of course, non-evaluative. v Solved examples are provided, wherever felt necessary, to clarify a concept. The in- text questions after a main section are for the students to check their understanding of the topic. At the end of each chapter, there is a quick review of the important points covered in the chapter. We have introduced some multiple choice questions in the exercises. There are problems of different difficulty levels answers to the multiple- choice questions and numericals, and hints for the difficult questions are included at the end of the book. This book has been made possible because of the active participation of many people. I wish to thank Professor Krishna Kumar, Director, NCERT, Prof. G. Ravindra, Joint Director, NCERT, and Professor Hukum Singh, Head, Department of Education in Science and Mathematics, NCERT, specially for their keen interest in the development ED of the book and for all the administrative support. I wish to put on record my sincere appreciation for Dr Anjni Koul, the member-coordinator of the textbook development SH committee, for her extraordinary commitment and efficiency. It has been a real pleasure I working with my textbook development team and the review committee. The chosen BL EP S R TB editorial team worked extremely hard, on tight deadlines, to bring the book close to U the shape that we dreamt of. Fruitful discussions with some members of the MHRD BE @K Monitoring Committee helped in providing the final touches to the book. I do not have the words to acknowledge the professional and personal inputs I received from some of my close friends during the preparation of this book. We warmly welcome TO comments and suggestions for improvement from our readers. T O Rupamanjari Ghosh N Professor of Physics School of Physical Sciences Jawaharlal Nehru University New Delhi vi  Textbook Development Committee Chairman, Advisory Group for textbooks in Science and Mathematics J.V. Narlikar, Emeritus Professor, Inter-University Centre for Astronomy and Astrophysics (IUCAA), Ganeshkhind, Pune University, Pune. Chief Advisor Rupamanjari Ghosh, Professor, School of Physical Sciences, Jawaharlal Nehru University, New Delhi. Members Alka Mehrotra, Reader, DESM, NCERT, New Delhi. Animesh K. Mohapatra, Reader, Regional Institute of Education, Ajmer. ED B.B. Swain, Professor (Retd.), Department of Physics, Utkal University, Orissa. SH B.K. Sharma, Professor, DESM, NCERT, New Delhi. B.K. Tripathi, Reader, DESM, NCERT, New Delhi. I BL EP S Brahm Parkash, Professor, DESM, NCERT, New Delhi. R TB U Charu Maini, PGT, Salwan Public School, Gurgaon, Haryana. BE @K Dinesh Kumar, Reader, DESM, NCERT, New Delhi. Gagan Gupta, Reader, DESM, NCERT, New Delhi. H.L. Satheesh, TGT , DM School, Regional Institute of Education, Mysore. Ishwant Kaur, PGT, DM School, Regional Institute of Education, Bhopal. TO J.D. Arora, Reader, Hindu College, Moradabad, Uttar Pradesh. Meenambika Menon, TGT, Cambridge School, Noida, Uttar Pradesh. T O Puran Chand, Professor and Jt. Director (Retd.), Central Institute of Educational Technology N NCERT, New Delhi. Reeta Sharma, Reader, Regional Institute of Education, Bhopal. R.P. Singh, Lecturer, Rajkiya Pratibha Vikas Vidyalaya, Kishan Ganj, Delhi. Satyajit Rath, Scientist, National Institute of Immunology, JNU Campus, New Delhi. S.K. Dash, Reader, Regional Institute of Education, Bhubaneswar Sunita Ramrakhiani, PGT, Ahlcon Public School, Delhi. Uma Sudhir, Eklavya, Indore, Madhya Pradesh. Vandana Saxena, TGT, Kendriya Vidyalaya-4, Kandhar Lines, Delhi Cantt., New Delhi. Vinod Kumar, Reader, Hans Raj College, Delhi University, Delhi. Member-Coordinator Anjni Koul, Lecturer, DESM, NCERT, New Delhi. vii  Acknowledgements The National Council of Educational Research and Training (NCERT), besides expressing its gratefulness towards the members of the Textbook Development Committee for their contribution in the development of the Science Textbook for Class X, also acknowledges the contribution of the following members for reviewing, editing, refining, and finalisation of the manuscript of the book. Kanhiya Lal, Principal (Retd.), Directorate of Education, NCT, Delhi; Ranveer Singh, Lecturer, Sarvodaya Bal Vidyalaya, Timarpur, Delhi; Bharat Poorey, Professor (Retd.), Govt. Post Graduate College, Indore; Gagandeep Bajaj, Lecturer, S.P.M. College, Delhi University, Delhi; Ravinder Kaur, TGT, Kendriya Vidyalaya, Rohini, Delhi; Renu Puri, TGT, N.C. Jindal Public School, New Delhi; Sarita Kumar, Reader, Acharya Narendra Dev College, Delhi University, Delhi; Shashi Prabha, Lecturer, DESM, NCERT, Delhi; Rashmi Sharma, Lecturer, NERIE, Shillong; Sushma Jaireth, Reader, DWS, NCERT, New Delhi; Y.P. Purang, Addl. Director of Education (Retd.), NCT, Delhi; Neeta Agarwal, TGT, D.L.D.A.V. Model School, Pitampura, Delhi; Roma Anand, TGT, D.L.D.A.V., Pitampura, Delhi; Veer Pal Singh, Reader, DEME, ED NCERT, New Delhi and S.L. Varte, Lecturer, DESM, NCERT, New Delhi. The Council also acknowledges the valuable contribution of Sunita Farkya (Professor, DESM), SH Pushplata Verma (Assistant Professor, DESM), K.C. Tripathi (Professor, DEL) and Jatindra Mohan I Misra (Professor, DEL) in updating Chapter 16 titled "Sustainable Management of Natural Resources", BL EP S and also in the review of this textbook. R TB U The contribution of R.S. Sindhu, Professor (Retd.), DESM; V.P. Srivastava, Professor (Retd.), BE @K DESM; R.K. Parashar, Rachna Garg (Professors, DESM); V.V. Anand, Professor (Retd.), RIE Mysore; S.V. Sharma (Professor, RIE Mysore); V.P. Singh (Professor, RIE Ajmer); R. Joshi, Associate Professor (Retd.), DESM; C.V. Shimray, Ruchi Verma (Associate Professors, DESM); Ram Babu Pareek (Associate Professor, RIE Ajmer); A.K. Srivastava, Rejaul Karim Barbhuiya, Pramila Tanwar (Assistant Professors, DESM); R.R. Koireng (Assistant Professor, DCS); V. Tangpu (Assistant Professor, RIE Mysore) and TO Akhileshwar Mishra (Head Master, DMS, RIE Bhubaneswar), in the review of this textbook in 2017-18 are acknowledged. T O Special thanks are due to Hukum Singh, Professor and Former Head, DESM, NCERT, New Delhi, N for providing all academic and administrative support. The Council also gratefully acknowledges the support provided by the APC Office of DESM, administrative staff of DESM; Deepak Kapoor, Incharge, Computer Station, DESM; Saima and Arvind Sharma, DTP Operators and Rajesh Handa, Illustrator; Mohd. Qamar Tabrez and Musarrat Parveen, Copy Editors; Seema Yadav, Proof Reader. The efforts of the Publication Department, NCERT are also highly appreciated. viii  ªÀÄÄ£ÀÄßr 2005£Éà gÁ¶ÖçÃAiÀÄ ¥ÀoÀåPÀæªÀÄ ªÀÄvÀÄÛ gÁ¶ÖçÃAiÀÄ ¥ÀoÀåªÀ¸ÀÄÛ«£À DzsÁgÀzÀ ªÉÄÃ¯É gÀavÀªÁzÀ J£ï.¹.E.Dgï.n 10£Éà vÀgÀUÀwAiÀÄ «eÁÕ£À ¥ÀoÀå¥ÀĸÀÛPÀªÀ£ÀÄß AiÀÄxÁªÀvÁÛV PÀ£ÀßqÀ ¨sÁµÉUÉ C£ÀĪÁzÀ ªÀiÁr ¥Àæ¸ÀÄÛvÀ ¸Á°£À°è eÁjUÉƽ¸À¯ÁUÀÄwÛzÉ. F ¥ÀoÀå¥ÀĸÀÛPÀªÀ£ÀÄß MlÄÖ 7 ªÀiÁzsåÀ ªÄÀ UÀ¼° À è ºÉÆgÀvg À ÁVzÉ. NCF-2005gÀ ¥ÀoåÀ Pª À ¯ æÀ ÄÀ zÀ J®è ªÉʲµÀÖöåU¼ À £ À ÄÀ ß ºÉÆA¢zÉ. 2005gÀ gÁ¶ÖçÃAiÀÄ ¥ÀoÀåPÀæªÀĪÀÅ F PɼÀV£À ªÉʲµÀÖöåUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆA¢zÉ. PÀ°PÉAiÀÄ£ÀÄß fêÀ£ÀzÀ CªÀ±ÀåPÀvÉUÀ¼ÉÆA¢UÉ eÉÆÃr¸ÀĪÀÅzÀÄ. PÀAoÀ¥ÁoÀ «zsÁ£À¢AzÀ PÀ°PÉAiÀÄ£ÀÄß ªÀÄÄPÀÛUÉƽ¸ÀĪÀÅzÀÄ. ED ¥ÀoÀå¥ÀŸÀÛPÀUÀ¼À ºÉÆgÀvÁzÀ ¥ÀoÀåPÀæªÀĪÀ£ÀÄß ²æêÀÄAvÀUÉƽ¸ÀĪÀÅzÀÄ. SH eÁÕ£ÀzÀ C©üªÀÈ¢ÞUÉ PÀ°PÁ C£ÀĨsÀªÀUÀ¼À£ÀÄß §¼À¸ÀĪÀÅzÀÄ. I BL EP S ¨sÁgÀvÀzÀ ¥ÀæeÁ¸ÀvÁÛvÀäPÀ ¤ÃwAiÀÄ£ÀéAiÀÄ ªÀÄPÀ̼À CªÀ±ÀåPÀvÉUÀ½UÉ vÀPÀÌAvÉ ¸ÀàA¢¸ÀĪÀÅzÀÄ. R TB U BE @K ²PÀëtªÀ£ÀÄß EA¢£À ºÁUÀÆ ¨sÀ«µÀåzÀ fêÀ£ÁªÀ±ÀåPÀvÉUÀ½UÉ ºÉÆAzÀĪÀAvÉ ªÀiÁqÀĪÀÅzÀÄ. «µÀAiÀÄUÀ¼À ªÉÄÃgÉU¼ À £ À ÄÀ ß «ÄÃj CªÀÅUÀ½UÉ ¸ÀªÄÀ UÀæ zÀȶÖAiÀÄ ¨ÉÆÃzs£ À A É iÀÄ£ÀÄß C¼Àªr À ¸ÀĪÀÅzÀÄ. ±Á¯ÉAiÀÄ ºÉÆgÀV£À §zÀÄQUÉ eÁÕ£À ¸ÀAAiÉÆÃd£É. TO ªÀÄPÀ̽AzÀ¯Éà eÁÕ£ÀªÀ£ÀÄß C©üªÀÈ¢Þ¥Àr¸ÀĪÀÅzÀÄ. T O 10£Éà vÀgÀUÀwAiÀÄ «eÁÕ£À ¥ÀĸÀÛPÀzÀ°è CAvÀUÀðvÀ «zsÁ£À (integrated approach), N gÀZÀ£ÁvÀäPÀ «zsÁ£À (constructive approach) ºÁUÀÆ ¸ÀÄgÀĽAiÀiÁPÁgÀzÀ «zsÁ£À (spiral approach) UÀ¼À£ÀÄß C¼ÀªÀr¸À¯ÁVzÉ. ¥ÀoÀå¥ÀŸÀÛPÀUÀ¼À «µÀAiÀÄ ºÁUÀÆ C¨sÁå¸ÀUÀ¼ÀÄ «zÁåyðUÀ¼À£ÀÄß AiÉÆÃZÀ£É ªÀiÁqÀĪÀAvÉ ªÀiÁr, ZÀlĪÀnPÉUÀ¼À ªÀÄÆ®PÀ eÁÕ£À ºÁUÀÆ ¸ÁªÀÄxÀåðUÀ¼À£ÀÄß ¥ÀqÉAiÀÄĪÀAvÉ ªÀiÁqÀĪÀ ¥ÀæAiÀÄvÀß ªÀiÁqÀ¯ÁVzÉ. ¥ÀoÀåªÀ¸ÀÄÛUÀ¼ÉÆA¢UÉ CvÀåAvÀ CªÀ±ÀåPÀ fêÀ£À ªÀiË®åUÀ¼À£ÀÄß CAvÀUÀðvÀªÁV §¼À¸À¯ÁVzÉ. F £ÀÆvÀ£À ¥ÀoÀå¥ÀŸÀÛPÀUÀ¼ÀÄ ¥ÀjÃPÁë zÀȶ֬ÄAzÀ gÀavÀªÁV®è. §zÀ¯ÁV, CªÀÅUÀ¼ÀÄ «zÁåyðUÀ¼À ¸ÀªÁðAVÃt ªÀåQÛvÀé «PÀ¸À£ÀPÉÌ ¥ÀÇgÀPÀªÁVªÉ. vÀ£ÀÆä®PÀ CªÀgÀ£ÀÄß ¸ÀévÀAvÀæ ¨sÁgÀvÀzÀ ¸Àé¸ÀÜ ¸ÀªÀiÁdzÀ GvÀÛªÀÄ ¥ÀæeÉUÀ¼À£ÁßV ªÀiÁqÀĪÀ ¥ÀæAiÀÄvÀß £ÀqÉ¢zÉ. ix  ¤vÀå fêÀ£ÀzÀ°è «eÁÕ£ÀªÀÅ J¯Áè ºÀAvÀUÀ¼À®Æè AiÀıÀ¹ìUÉ CvÀåªÀ±ÀåPÀªÁVzÉ. gÁ¶ÖçÃAiÀÄ ¥ÀoÀåPÀæªÀÄ-2005gÀAvÉ «eÁÕ£ÀzÀ ¥ÀjPÀ®à£ÉUÀ¼À£ÀÄß CxÀðªÀiÁrPÉÆAqÀÄ ¥ÀjÃPÉëAiÀÄ°è GvÀÛªÀÄ CAPÀUÀ¼À£ÀÄß ¥ÀqÉAiÀÄĪÀÅzÀgÀ eÉÆvÉUÉ «eÁÕ£ÀªÀ£ÀÄß fêÀ£ÀzÀ ¸ÀPÀ® PÉëÃvÀæUÀ¼À®Æè §¼À¸ÀĪÀ ¸ÁªÀÄxÀåðªÀ£ÀÄß ¨É¼É¹PÉÆAqÀÄ fêÀ£ÀzÀ°è AiÀıÀ¸Àì£ÀÄß UÀ½¸ÀĪÀAvÉ ªÀiÁqÀ¨ÉÃPÀÄ. CzÀÄ ¸ÀºÀPÁj PÀ°PÉUÀÆ ¥ÀÇgÀPÀªÁVgÀ¨ÉÃPÀÄ. F ¥ÀoÀå¥ÀŸÀÛPÀªÀÅ «zÁåyð¸Éßû ºÁUÀÆ ²PÀëPÀ¸ÉßûAiÀiÁVzÉ. «eÁÕ£À PÀ°PÉ ¸ÀAvÉÆõÀzÁAiÀÄPÀ ºÁUÀ Æ CxÀ ð ¥À Ç tðªÁUÀ Ä ªÀ A vÉ ªÀ i ÁqÀ ® Ä F ¥À o À å ¥À Å ¸À Û P À ª À Å ¸À Æ PÀ Û ª ÁzÀ zÁjAiÀ Ä £À Ä ß gÀƦ¸ÀÄvÀÛzÉAiÉÄAzÀÄ £ÁªÀÅ ¨sÁ«¸ÀÄvÉÛêÉ. F ¥ÀoÀå¥ÀŸÀÛPÀªÀ£ÀÄß ºÉZÀÄÑ GvÀÛªÀÄ¥Àr¸À®Ä vÀdÕjAzÀ, ²PÀëPÀjAzÀ, «zÁåyðUÀ½AzÀ ªÀÄvÀÄÛ ¥ÉÇõÀPÀjAzÀ gÀZÀ£Á ¸À®ºÉUÀ¼À£ÀÄß ªÀÄvÀÄÛ nÃPÉUÀ¼À£ÀÄß ¸ÁéUÀw¸ÀÄvÉÛêÉ. gÁdåz° À ,è F ¥ÀĸÀPÛ ª À £ À ÄÀ ß PÀ£ßÀ qÀ ªÀÄgÁp, vÉ®ÄUÀÄ ªÀÄvÀÄÛ vÀ«Ä¼ÀÄ ªÀiÁzsåÀ ªÄÀ UÀ½UÉ ¨sÁµÁAvÀj¹zÀ ED J®è ¸ÀA¥À£ÀÆä® ªÀåQÛUÀ½UÉ, PÁAiÀÄðPÀæªÀÄ ¸ÀAAiÉÆÃd£É ªÀiÁrzÀ PÁAiÀÄðPÀæªÀiÁ¢üPÁjUÉ, ¸ÀÄAzÀgÀªÁV rn¦ PÁAiÀÄðªÀ£ÀÄß ¤ªÀð»¹gÀĪÀ rn¦ D¥ÀgÉÃlgïUÀ¼ÀÄ ºÁUÀÆ ¸ÀA¸ÉÜUÉ, SH ¥ÀĸÀÛPÀªÀ£ÀÄß CZÀÄÑPÀmÁÖV ªÀÄÄ¢æ¹ «vÀj¹gÀĪÀ ªÀÄÄzÀæPÀgÀÄUÀ½UÉ F ¸ÀAzÀ¨sÀðzÀ°è PÀ£ÁðlPÀ I ¥ÀoÀå¥ÀĸÀÛPÀ ¸ÀAWÀªÀÅ ºÀÈvÀÆàªÀðPÀ PÀÈvÀdÕvÉUÀ¼À£ÀÄß C¦ð¸ÀÄvÀÛzÉ. BL EP S R TB U BE @K ²æêÀÄw ¥ÉÃæ ªÀiÁ ºÉZï.JA. ªÀåªÀ¸ÁÜ¥ÀPÀ ¤zÉðñÀPÀgÀÄ PÀ£ÁðlPÀ ¥ÀoÀå¥ÀĸÀÛPÀ ¸ÀAWÀ(j.) ¨ÉAUÀ¼ÀÆgÀÄ. TO T O N x  PÀ£ÀßqÀ ¨sÁµÁAvÀgÀ ¸À«Äw 1. ²æà ¢ªÁPÀgï JA. ¨sËvÀ±Á¸ÀÛç G¥À£Áå¸ÀPÀgÀÄ, ¸ÀPÁðj ¥ÀzÀ« ¥ÀǪÀð PÁ¯ÉÃdÄ PÉ.Dgï.¥ÀÄgÀ ¨ÉAUÀ¼ÀÆgÀÄ-36. 2. ²æà §¸ÀªÁ£ÀAzÀ ¥ÀæPÁ±À., ¤ªÀÈvÀÛ «eÁÕ£À ²PÀëPÀgÀÄ, ¨ÉAUÀ¼ÀÆgÀÄ G£ÀßvÀ ¥ËæqsÀ±Á¯É, Dgï.«.gÀ¸ÉÛ, ¨ÉAUÀ¼ÀÆgÀÄ-04. 3. ²æà gÁWÀªÉÃAzÀæ ªÀÄAiÀÄå JA.J£ï., «eÁÕ£À ²PÀëPÀgÀÄ, ¸ÀPÁðj ¥ËæqsÀ±Á¯É ¨ÉÊgÁ¥ÀlÖt, ZÀ£ÀߥÀlÖt vÁ|| gÁªÀÄ£ÀUÀgÀ f¯Éè. 4. ²æà ²æÃzsÀgÀ ªÀÄAiÀÄå JA.J£ï., «eÁÕ£À ²PÀëPÀgÀÄ, ¸ÀPÁðj ¥ËæqsÀ±Á¯É UÀÄvÀÆÛgÀÄ, ºÀjºÀgÀ vÁ. zÁªÀtUÉgÉ f¯Éè. 5. ²æà «£ÀAiÀiï r., «eÁÕ£À ²PÀëPÀgÀÄ, PÀ£ÁðlPÀ ¥À©èPï ±Á¯É, AiÀÄrAiÀÄÆgÀÄ, dAiÀÄ£ÀUÀgÀ 6£Éà ¨ÁèPï, ¨ÉAUÀ¼ÀÆgÀÄ - 70. 6. ²æ à ¸À A vÉ Æ ÃµÀ §¸À ¥ À à £ÁAiÀ Ä Ì, «eÁÕ £ À ²PÀ ë P À g À Ä , ¸À P Áðj ¥Ëæ q s À ± Á¯É aPÀ Ì ¢ £À P É Æ ¥À à , ED SÁ£Á¥ÀÄgÀ vÁ. ¨É¼ÀUÁ« f¯Éè. SH 7. ²æà gÁWÀªÉÃAzÀæ ¨sÀmï, «eÁÕ£À ²PÀëPÀgÀÄ, ¸ÀPÁðj ¥ÀzÀ« ¥ÀƪÀð PÁ¯ÉÃdÄ, ¥ËæqsÀ±Á¯Á «¨sÁUÀ, ªÉÄÃUÀgÀªÀ½î. wÃxÀðºÀ½î vÁ. ²ªÀªÉÆUÀÎ f¯Éè. I BL EP S 8. ²æà ±À²PÀĪÀiÁgï ©.J¸ï, «eÁÕ£À ²PÀëPg À ÄÀ , ¸ÀPÁðj ¥Àz« À ¥ÀƪÀð PÁ¯ÉÃdÄ (¥Ëæq± Às Á¯Á «¨sÁUÀ) R TB U ªÀĸÀ̯ï, vÀĪÀÄPÀÆgÀÄ vÁ®ÆèPÀÄ ªÀÄvÀÄÛ f¯Éè. BE @K 9. ²æà ®Qëöäà ¥Àæ¸Ázï £ÁAiÀÄPï, «eÁÕ£À ²PÀëPÀgÀÄ, ¸ÀPÁðj ¥ËæqsÀ±Á¯É (Dgï.JA.J¸ï.J-PÀ£ÀßqÀ), PÉAUÉÃj, ¨ÉAUÀ¼ÀÆgÀÄ zÀQët f¯Éè. 10. ²æäªÁ¸ï J, ¸ÀºÀ ²PÀPë gÀ ÄÀ , «eÁÕ£,À ¸ÀPÁðj ¥Ëæq± Às Á¯É, ªÀÄÄvÀÆg Û ÄÀ , ²qÀW è l À Ö vÁ. aPÀ̧¼Áî¥ÄÀ gÀ f¯É.è TO PÀ£ÀßqÀ ¨sÁµÁAvÀgÀ ¥Àj²Ã®£Á ¸À«Äw T ²æà qÁ|| n.J. ¨Á®PÀȵÀÚ CrUÀ, ¤ªÀÈvÀÛ ¥ÁæA±ÀÄ¥Á®gÀÄ, £ÀA. 409, ºÉZï. ¹zÀÝAiÀÄå gÀ¸ÉÛ, O N ºÉÆA¨ÉÃUËqÀ £ÀUÀgÀ, ¨ÉAUÀ¼ÀÆgÀÄ - 27. ²æà qÁ|| ¨sÁ¸ÀÌgï, ¤ªÀÈvÀÛ ¥ÁæA±ÀÄ¥Á®gÀÄ, Dgï.«.²PÀëPÀgÀ ²PÀët ªÀĺÁ«zÁå®AiÀÄ, ¨ÉAUÀ¼ÀÆgÀÄ. ²æà gÁªÀÄZÀAzÀæ ¨sÀmï ©.f. «eÁÕ£À ²PÀëPÀgÀÄ, ¸ÀPÁðj ¥ËæqsÀ±Á¯É ¨ÁålgÁAiÀÄ£À¥ÀÄgÀ, ªÉÄʸÀÆgÀÄ gÀ¸ÉÛ, ¨ÉAUÀ¼ÀÆgÀÄ zÀQët f¯Éè - 560 026. ¸À®ºÉ ªÀÄvÀÄÛ ªÀiÁUÀðzÀ±Àð£À ²æêÀÄw ¥ÉÃæ ªÀiÁ ºÉZï.JA. - ªÀåªÀ¸ÁÜ¥ÀPÀ ¤zÉðñÀPÀgÀÄ, PÀ£ÁðlPÀ ¥ÀoÀå¥ÀĸÀÛPÀ ¸ÀAWÀ, ¨ÉAUÀ¼ÀÆgÀÄ. ²æà UÀAUÀtÚ¸Áé«Ä ºÉZï.f. - G¥À¤zÉðñÀPÀgÀÄ, PÀ£ÁðlPÀ ¥ÀoÀå¥ÀĸÀÛPÀ ¸ÀAWÀ, ¨ÉAUÀ¼ÀÆgÀÄ. PÁAiÀÄðPÀæªÀÄ C¢üPÁjUÀ¼ÀÄ ²æêÀÄw °Ã¯ÁªÀw PÉ.J¸ï. - »jAiÀÄ ¸ÀºÁAiÀÄPÀ ¤zÉðñÀPÀgÀÄ, PÀ£ÁðlPÀ ¥ÀoÀå¥ÀĸÀÛPÀ ¸ÀAWÀ, ¨ÉAUÀ¼ÀÆgÀÄ. xi  ¥Àj«r ¨sÁUÀ - 1 PÀæªÀÄ NCERT CzsÁåAiÀÄUÀ¼À ºÉ¸ÀgÀÄ ¥ÀÅl¸ÀASÉå ¸ÀASÉå CzsÁåAiÀÄ ¸ÀASÉå I CzsÁåAiÀÄ-1 gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ¸À«ÄÃPÀgÀtUÀ¼ÀÄ 1-20 II CzsÁåAiÀÄ-2 DªÀÄèUÀ¼ÀÄ, ¥ÀævÁåªÀÄèUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ®ªÀtUÀ¼ÀÄ 21-44 ED III SH CzsÁåAiÀÄ-5 fêÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ 45-73 I BL IV EP S CzsÁåAiÀÄ-6 ¤AiÀÄAvÀæt ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀºÀ¨sÁVvÀé 74-90 R TB U V BE @K CzsÁåAiÀÄ-11 «zÀÄåZÀÒQÛ 91-119 VI CzsÁåAiÀÄ-12 «zÀÄåvï¥ÀæªÁºÀzÀ PÁAwÃAiÀÄ ¥ÀjuÁªÀÄUÀ¼ÀÄ 120-136 TO 6 CzsÁåAiÀÄUÀ¼ÀÄ GvÀÛgÀUÀ¼ÀÄ 137-138 T O N xii gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ¸À«ÄÃPÀgÀtUÀ¼ÀÄ 1 "±À§ÝPÉÆñÀªÀÅ ºÉÃUÉ ¸Á»vÀåªÁUÀzÉÆÃ, ºÁUÉAiÉÄà vÀxÁåA±ÀUÀ¼ÀÄ «eÁÕ£ÀªÁUÀ¯ÁgÀzÀÄ" ªÀiÁnð£ï ºÉZï. ¦üµÀgï CzsÁåAiÀÄ 1 gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ¸À«ÄÃPÀgÀtUÀ¼ÀÄ zÉÊ£ÀA¢£À fêÀ£ÀzÀ PɼÀV£À ¸ÀAzÀ¨sÀðUÀ¼À£ÀÄß ¥ÀjUÀt¹ ªÀÄvÀÄÛ F ¸ÀAzÀ¨sÀðUÀ¼À°è K£ÁUÀÄvÀÛzÉ JAzÀÄ D¯ÉÆÃa¹- ¨ÉùUÉAiÀÄ°è ºÁ®£ÀÄß PÉÆoÀrAiÀÄ vÁ¥ÀzÀ°è Ej¹zÁUÀÀ. PÀ©âtzÀ PÁªÀ°/¨Át¯É/ªÉƼÉAiÀÄ£ÀÄß vÉêÁA±ÀAiÀÄÄPÀÛ ªÁvÁªÀgÀtzÀ°è vÉgÉ¢mÁÖUÀ. zÁæQë ºÀÄzÀÄUÀÄ«PÉUÉ M¼À¥ÀmÁÖUÀ DºÁgÀªÀ£ÀÄß ¨ÉìĹzÁUÀ. ED £ÀªÀÄä zÉúÀzÀ°è DºÁgÀ fÃtðªÁzÁUÀ. H £ÁªÀÅ G¹gÁrzÁUÀ. IS F ªÉÄð£À J®è ¸À¤ßªÉñÀUÀ¼À°è ¥ÁægÀA¨sÀzÀ°èzÀÝ ªÀ¸ÀÄÛ«£À ¸Àé¨sÁªÀ ªÀÄvÀÄÛ UÀÄgÀÄvÀÄ BL EP S ¸Àé®à §zÀ¯ÁVzÉ. FUÁUÀ¯Éà £ÁªÀÅ »A¢£À vÀgÀUÀwUÀ¼À°è zÀæªÀåzÀ ¨sËwPÀ ªÀÄvÀÄÛ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ R TB §zÀ¯ÁªÀuÉUÀ¼À PÀÄjvÀÄ PÀ°wzÉÝêÉ. AiÀiÁªÁUÀ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ §zÀ¯ÁªÀuÉ GAmÁUÀÄvÀÛzÉAiÉÆà U DUÀ, £ÁªÀÅ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄ £ÀqÉ¢zÉ JAzÀÄ ºÉüÀ§ºÀÄzÀÄ. BE @K §ºÀıÀB ¤ÃªÀÅ ¤dªÁV gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄAiÀÄ CxÀð K£ÀÄ JA§ PÀÄvÀƺÀ®zÀ°ègÀ§ºÀÄzÀÄ. gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄ £ÀqÉ¢zÉ JAzÀÄ £ÀªÀÄUÉ w½zÀħgÀĪÀÅzÀÄ ºÉÃUÉ? F ¥Àæ±ÉßUÀ½UÉ GvÀÛgÀ PÀAqÀÄPÉƼÀî®Ä £ÁªÀÅ PÉ®ªÀÅ ZÀlĪÀnPÉUÀ¼À£ÀÄß ªÀiÁqÉÆÃt. ZÀlĪÀnPÉ 1.1 TO JZÀÑjPÉ : F ZÀlĪÀnPÉUÉ ²PÀëPÀgÀ T ¸ÀºÁAiÀÄ CUÀvÀå. «zÁåyðUÀ¼ÀÄ O N PÀtÂÚUÉ gÀPÀëuÁ PÀ£ÀßqÀPÀ zsÀj¸ÀĪÀÅzÀÄ GvÀÛªÀÄ. ªÁZïUÁè¸ï ¸ÀĪÀiÁgÀÄ 2cm GzÀÝzÀ ªÉÄVßùAiÀÄA ¥ÀnÖAiÀÄ£ÀÄß ªÀÄgÀ¼ÀÄ PÁUÀzÀ¢AzÀ GfÓ ¸ÀéZÀÒUÉƽ¹. avÀæ 1.1 ªÉÄVßùAiÀÄA ¥ÀnÖAiÀÄ£ÀÄß UÁ½AiÀÄ°è Gj¸ÀĪÀÅzÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ªÉÄVßùAiÀÄA DPÉìöÊqïC£ÀÄß ªÁZïUÁè¸ï£À°è ¸ÀAUÀ滸ÀĪÀÅzÀÄ. EPÀ̼ÀzÀ ¸ÀºÁAiÀÄ¢AzÀ CzÀ£ÀÄß »rzÀÄPÉƽî. ªÀÄzÀå¸ÁgÀ ¢Ã¥À CxÀªÁ §£Àðgï §¼À¹ CzÀ£ÀÄß Gj¹ ªÀÄvÀÄÛ GvÀàwÛAiÀiÁzÀ §Æ¢AiÀÄ£ÀÄß avÀæ 1.1 gÀ°è vÉÆÃj¹gÀĪÀAvÉ ªÁZïUÁè¸ï£À°è ¸ÀAUÀ滹. ªÉÄVßùAiÀÄA ¥ÀnÖAiÀÄ£ÀÄß Gj¸ÀĪÁUÀ AiÀiÁªÁUÀ®Æ CzÀ£ÀÄß ¤ªÀÄä PÀtÄÚUÀ½AzÀ JµÀÄÖ ¸ÁzsÀåªÉÇà CµÀÄÖ zÀÆgÀ Er. ¤ÃªÀÅ K£À£ÀÄß «ÃQë¸ÀÄ«j?  2 «eÁÕ£À ªÉÄVßùAiÀÄA ¥ÀnÖ ¥ÀæPÁ±ÀªÀiÁ£ÀªÁzÀ ©½AiÀÄ eÁé¯ÉAiÉÆA¢UÉ GjzÀÄ ©½AiÀÄ ¥ÀÄrAiÀiÁV §zÀ¯ÁzÀzÀÝ£ÀÄß ¤ÃªÀÅ «ÃQë¹¢ÝÃj. F ¥ÀÄrAiÉÄà ªÉÄVßùAiÀÄA DPÉìöÊqï. EzÀÄ ªÉÄVßùAiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ UÁ½AiÀÄ°è£À DQìd£ïUÀ¼À £ÀqÀĪÀt QæAiÉĬÄAzÀ GAmÁVzÉ. ZÀlĪÀnPÉ 1.2 MAzÀÄ ¥Àæ£Á¼ÀzÀ°è ¹Ã¸ÀzÀ(II) £ÉÊmÉæÃmï zÁæªÀtªÀ£ÀÄß vÉUÉzÀÄPÉƽî. EzÀPÉÌ ¥ÉÆmÁå¹AiÀÄA CAiÉÆÃqÉÊqï zÁæªÀtªÀ£ÀÄß ¸ÉÃj¹. ¤ÃªÀÅ K£À£ÀÄß «ÃQë¸ÀÄ«j? ZÀlĪÀnPÉ 1.3 MAzÀÄ PÉÆäPÀ¯ï ¥sÁè¸ïÌ CxÀªÁ ¥Àæ£Á¼ÀzÀ°è ¸ÀvÀÄ«£À PÉ®ªÀÅ ZÀÆgÀÄUÀ¼À£ÀÄß vÉUÉzÀÄPÉƽî. EzÀPÉÌ ¸Àé®à ¸ÁgÀjPÀÛ ºÉÊqÉÆæÃPÉÆèÃjPï DªÀÄè CxÀªÁ ¸À®ÆáöåjPï DªÀÄè ¸ÉÃj¹.(avÀæ 1.2) ED JZÀÑjPÉ : DªÀÄèªÀ£ÀÄß JZÀÑjPɬÄAzÀ §¼À¹. ¸ÀvÀÄ«£À ZÀÆgÀÄUÀ¼À ¸ÀÄvÀÛ K£ÁzÀgÀÆ §zÀ¯ÁªÀuÉ GAmÁUÀÄwÛgÀĪÀÅzÀ£ÀÄß UÀªÀĤ¹¢gÁ? H IS PÉÆäPÀ¯ï ¥sÁè¸ïÌ CxÀªÁ ¥Àæ£Á¼ÀªÀ£ÀÄß ¸Àà²ð¹. CzÀgÀ vÁ¥ÀzÀ°è K£ÁzÀgÀÆ §zÀ¯ÁªÀuÉ EzÉAiÉÄÃ? BL EP S ªÉÄð£À ªÀÄÆgÀÄ ZÀlĪÀnPÉUÀ½AzÀ R TB U gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄ £ÀqÉ¢zÉ JAzÀÄ BE @K ¤zsÀðj¸À®Ä F PɼÀV£À AiÀiÁªÀÅzÁzÀgÀÆ «ÃPÀëuÉUÀ¼ÀÄ ¸ÀºÁAiÀÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛªÉ JAzÀÄ £ÁªÀÅ ºÉüÀ§ºÀÄzÀÄ. ¹Üw §zÀ¯ÁªÀuÉ. TO §tÚzÀ°è §zÀ¯ÁªÀuÉ. T C¤®zÀ ©qÀÄUÀqÉ. O avÀæ 1.2 ¸ÀvÀÄ«£À ªÉÄÃ¯É ¸ÁgÀjPÀÛ ¸À®ÆáöåjPï DªÀÄèzÀ ªÀvÀð£É¬ÄAzÀ ºÉÊqÉÆæÃd£ï C¤® GAmÁUÀÄ«PÉ. vÁ¥ÀzÀ°è §zÀ¯ÁªÀuÉ. N £ÀªÀÄä ¸ÀÄvÀÛ°£À §zÀ¯ÁªÀuÉUÀ¼À£ÀÄß «ÃQë¹zÁUÀ, C£ÉÃPÀ «zsÀzÀ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ £ÀªÀÄä ¸ÀÄvÀÛ®Æ £ÀqÉAiÀÄÄwÛªÉ JA§ÄzÀ£ÀÄß £ÁªÀÅ £ÉÆÃqÀ§ºÀÄzÀÄ. F CzsÁåAiÀÄzÀ°è £ÁªÀÅ ««zsÀ ¥ÀæPÁgÀzÀ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ CªÀÅUÀ¼À ¸ÁAPÉÃwPÀ ¥Àæw¤¢ü¸ÀÄ«PÉAiÀÄ£ÀÄß C¨sÁå¸À ªÀiÁqÀ°zÉÝêÉ. 1.1 gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¸À«ÄÃPÀgÀtUÀ¼ÀÄ ZÀlĪÀnPÉ 1.1£ÀÄß »ÃUÉ «ªÀj¸À§ºÀÄzÀÄ- ªÉÄVßùAiÀÄA ¥ÀnÖAiÀÄ£ÀÄß DQìd£ï£ÉÆA¢UÉ Gj¹zÁUÀ, CzÀÄ ªÉÄVßùAiÀÄA DPÉìöÊqï DV ¥ÀjªÀvÀð£ÉAiÀiÁUÀÄvÀÛzÉ. gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄAiÀÄ F jÃwAiÀÄ ªÁPÀågÀÆ¥ÀzÀ «ªÀgÀuÉ ¸Àé®à ¢ÃWÀðªÁ¬ÄvÀÄ. EzÀ£ÀÄß ¸ÀAQë¥ÀÛ gÀÆ¥ÀzÀ°è §gÉAiÀħºÀÄzÀÄ. »ÃUÉ ªÀiÁqÀĪÀ CvÀåAvÀ ¸ÀgÀ¼À «zsÁ£ÀªÉAzÀgÉ EzÀ£ÀÄß ¥ÀzÀ¸À«ÄÃPÀgÀt gÀÆ¥ÀzÀ°è §gÉAiÀÄĪÀÅzÀÄ. gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ¸À«ÄÃPÀgÀtUÀ¼ÀÄ 3 ªÉÄð£À QæAiÉÄAiÀÄ ¥ÀzÀ¸À«ÄÃPÀgÀt - ªÉÄVßùAiÀÄA + DQìd£ï → ªÉÄVßùAiÀÄA DPÉìöÊqï. (1.1) (¥ÀæwªÀvÀðPÀUÀ¼ÀÄ) (GvÀà£Àß) QæAiÉÄ (1.1) gÀ°è gÁ¸ÁAiÀĤPÀ §zÀ¯ÁªÀuÉUÉ M¼ÀUÁUÀĪÀ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼ÁzÀ ªÉÄVßùAiÀÄA ªÀÄvÀÄÛ DQìd£ïUÀ¼ÀÄ ¥ÀæwªÀvÀðPÀUÀ¼ÀÄ. QæAiÉÄAiÀÄ°è GAmÁUÀĪÀ ºÉƸÀ ªÀ¸ÀÄÛ ªÉÄVßùAiÀÄA DPÉìöÊqï GvÀà£ÀߪÁVzÉ. ¥ÀæwªÀvÀðPÀUÀ¼ÀÄ GvÀà£ÀßUÀ¼ÁV ¥ÀjªÀvÀð£ÉAiÀiÁUÀĪÀÅzÀ£ÀÄß ¥ÀzÀ¸À«ÄÃPÀgÀtªÀÅ CªÀÅUÀ¼À £ÀqÀÄªÉ §gÉzÀ ¨ÁtzÀ UÀÄgÀÄw£À ªÀÄÆ®PÀ vÉÆÃj¸ÀÄvÀÛzÉ. ¥ÀæwªÀvÀðPÀUÀ¼À£ÀÄß CªÀÅUÀ¼À £ÀqÀÄªÉ ¸ÀAPÀ®£À aºÉß(+) §¼À¹ JqÀ§¢AiÀÄ°è(LHS) §gÉAiÀįÁUÀÄvÀÛzÉ. CzÉà jÃw, GvÀà£ÀßUÀ¼À£ÀÄß CªÀÅUÀ¼À £ÀqÀÄªÉ ¸ÀAPÀ®£À aºÉß(+) §¼À¹ §®§¢AiÀÄ°è (RHS) §gÉAiÀįÁUÀÄvÀÛzÉ. ¨ÁtzÀ aºÉßAiÀÄÄ GvÀà£ÀßUÀ¼ÀvÀÛ ªÀÄÄRªÀiÁrgÀÄvÀÛzÉ ªÀÄvÀÄÛ QæAiÉÄAiÀÄ ¢PÀÌ£ÀÄß vÉÆÃj¸ÀÄvÀÛzÉ. ED 1.1.1 gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¸À«ÄÃPÀgÀtªÀ£ÀÄß §gÉAiÀÄĪÀÅzÀÄ H gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¸À«ÄÃPÀgÀtªÀ£ÀÄß ¥Àæw¤¢ü¸ÀĪÀ AiÀiÁªÀÅzÁzÀgÀÆ E£ÀÆß ¸ÀAQë¥ÀÛ «zsÁ£À«zÉAiÉÄÃ? IS £ÁªÀÅ ¥ÀzÀUÀ¼À §zÀ®Ä gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¸ÀÆvÀæUÀ¼À£ÀÄß §¼À¹zÀgÉ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¸À«ÄÃPÀgÀtUÀ¼À£ÀÄß BL EP S E£ÀßµÀÄÖ ¸ÀAQë¥ÀÛ ªÀÄvÀÄÛ G¥ÀAiÀÄÄPÀÛªÁV¸À§ºÀÄzÀÄ. gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¸À«ÄÃPÀgÀtªÀÅ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ R TB QæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß ¥Àæw¤¢ü¸ÀÄvÀÛzÉ. ¤ÃªÀÅ ªÉÄVßùAiÀÄA, DQìd£ï ªÀÄvÀÄÛ ªÉÄVßùAiÀÄA DPÉìöÊqïUÀ¼À U CtĸÀÆvÀæUÀ¼À£ÀÄß ¸Àäj¹PÉÆAqÀgÉ, ªÉÄð£À ¥ÀzÀ ¸À«ÄÃPÀgÀtªÀ£ÀÄß »ÃUÉ §gÉAiÀħºÀÄzÀÄ- BE @K Mg + O2 → MgO (1.2) ¨ÁtzÀ UÀÄgÀÄw£À JqÀ ªÀÄvÀÄÛ §® §¢UÀ¼À°ègÀĪÀ ¥Àæw zsÁvÀÄ«£À ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À£ÀÄß ¯ÉPÀÌ ªÀiÁr ªÀÄvÀÄÛ ºÉÆð¹. ¥Àæw zsÁvÀÄ«£À ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÀÄ JgÀqÀÆ §¢AiÀÄ°è ¸ÀªÀÄ£ÁVªÉAiÉÄÃ? TO ºËzÀÄ, JAzÁzÀ°è ¸À«ÄÃPÀgÀt ¸ÀjzÀÆV¸À®ànÖzÉ. E®èzÉà ºÉÆÃzÀgÉ ¸À«ÄÃPÀgÀtªÀÅ ¸ÀjzÀÆV¸À®ànÖ®è. KPÉAzÀgÉ, ¸À«ÄÃPÀgÀtzÀ JgÀqÀÆ §¢UÀ¼À°è gÁ²AiÀÄÄ MAzÉà DV®è. EAvÀºÀ T gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¸À«ÄÃPÀgÀtªÀÅ QæAiÉÄAiÀÄ PÀZÁÑ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¸À«ÄÃPÀgÀtªÁVzÉ. ¸À«ÄÃPÀgÀt (1.2) O ªÉÄVßùAiÀÄAC£ÀÄß UÁ½AiÀÄ°è Gj¸ÀĪÀÅzÀgÀ PÀZÁÑ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¸À«ÄÃPÀgÀtªÁVzÉ. N 1.1.2 ¸ÀjzÀÆV¹zÀ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¸À«ÄÃPÀgÀtUÀ¼ÀÄ ¤ÃªÀÅ MA¨sÀvÀÛ£Éà vÀgÀUÀwAiÀÄ°è PÀ°wgÀĪÀ gÁ² ¸ÀAgÀPÀëuÁ ¤AiÀĪÀĪÀ£ÀÄß ¸Àäj¹PÉƽî; gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄAiÀÄ°è gÁ²AiÀÄ£ÀÄß ¸ÀȶָÀĪÀÅzÁUÀ°Ã, ®AiÀÄUÉƽ¸ÀĪÀÅzÁUÀ°Ã ¸ÁzsÀå«®è. DzÀÝjAzÀ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄAiÀÄ GvÀà£ÀßUÀ¼À°ègÀĪÀ zsÁvÀÄUÀ¼À MlÄÖ gÁ²AiÀÄÄ ¥ÀæwªÀvÀðPÀzÀ°ègÀĪÀ zsÁvÀÄUÀ¼À MlÄÖ gÁ²UÉ ¸ÀªÀÄ£ÁVgÀ¨ÉÃPÀÄ. E£ÉÆßAzÀÄ jÃwAiÀÄ°è ºÉüÀĪÀÅzÁzÀgÉ, ¥Àæw zsÁvÀÄ«£À ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À ¸ÀASÉå gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄAiÀÄ ªÉÆzÀ®Ä ªÀÄvÀÄÛ £ÀAvÀgÀ MAzÉà DVgÀ¨ÉÃPÀÄ. DzÀÝjAzÀ £ÁªÀÅ PÀZÁÑ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¸À«ÄÃPÀgÀtªÀ£ÀÄß ¸ÀjzÀÆV¸ÀĪÀ CUÀvÀå«zÉ. gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¸À«ÄÃPÀgÀt (1.2) ¸ÀjzÀÆVzÉAiÉÄÃ? FUÀ £ÁªÀÅ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¸À«ÄÃPÀgÀt ¸ÀjzÀÆV¸ÀĪÀÅzÀ£ÀÄß ºÀAvÀ ºÀAvÀªÁV PÀ°AiÉÆÃt.  4 «eÁÕ£À ZÀlĪÀnPÉ 1.3gÀ ¥ÀzÀ ¸À«ÄÃPÀgÀtªÀ£ÀÄß »ÃUÉ ¥Àæw¤¢ü¸À§ºÀÄzÀÄ- ¸ÀvÀÄ + ¸À®ÆáöåjPï DªÀÄè → ¸ÀvÀÄ«£À ¸À¯ÉáÃmï + ºÉÊqÉÆæÃd£ï. F ªÉÄð£À ¥ÀzÀ ¸À«ÄÃPÀgÀtªÀ£ÀÄß PɼÀV£ÀAvÉ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¸À«ÄÃPÀgÀtzÀ°è ¥Àæw¤¢ü¸À§ºÀÄzÀÄ. Zn + H2SO4 → ZnSO4 + H2 (1.3) FUÀ £ÁªÀÅ ¨ÁtzÀ UÀÄgÀÄw£À JgÀqÀÆ §¢AiÀÄ°ègÀĪÀ ««zsÀ zsÁvÀÄUÀ¼À ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À ¸ÀASÉåUÀ¼À£ÀÄß ¥Àj²Ã°¸ÉÆÃt. zsÁvÀÄ ¥ÀæwªÀvÀðPÀUÀ¼À°ègÀĪÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À GvÀà£ÀßUÀ¼À°ègÀĪÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À ¸ÀASÉå(LHS) ¸ÀASÉå(RHS) Zn 1 1 H 2 2 S 1 1 ED O 4 4 H IS ¨ÁtzÀ UÀÄgÀÄw£À JgÀqÀÆ §¢AiÀÄ°ègÀĪÀ ¥Àæw zsÁvÀÄ«£À ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À ¸ÀASÉå MAzÉà BL DVgÀĪÀÅzÀjAzÀ ¸À«ÄÃPÀgÀt (1.3) ¸ÀjzÀÆV¹zÀ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¸À«ÄÃPÀgÀtªÁVzÉ. EP S R TB U FUÀ £ÁªÀÅ PɼÀV£À gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¸À«ÄÃPÀgÀtªÀ£ÀÄß ¸ÀjzÀÆV¸À®Ä ¥ÀæAiÀÄw߸ÉÆÃt. BE @K Fe + H2O → Fe3O4 + H2 (1.4) ºÀAvÀ 1 : gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¸À«ÄÃPÀgÀtªÀ£ÀÄß ¸ÀjzÀÆV¸À®Ä, ªÉÆzÀ®Ä ¥Àæw CtĸÀÆvÀæzÀ ¸ÀÄvÀÛ DªÀgÀt ©r¹. ¸À«ÄÃPÀgÀt ¸ÀjzÀÆV¸ÀĪÁUÀ DªÀgÀtzÀ M¼ÀUÉ K£À£ÀÆß §zÀ¯Á¬Ä¸À¨ÉÃr. TO Fe + H 2 O → Fe3O 4 + H 2 (1.5) T ºÀAvÀ 2 : ¸ÀjzÀÆV¸ÀzÀ ¸À«ÄÃPÀgÀt(1.5)gÀ°ègÀĪÀ ««zsÀ zsÁvÀÄUÀ¼À ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À ¸ÀASÉåUÀ¼À£ÀÄß O N ¥ÀnÖªÀiÁr. zsÁvÀÄ ¥ÀæwªÀvÀðPÀUÀ¼À°ègÀĪÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À GvÀà£ÀßUÀ¼À°ègÀĪÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À ¸ÀASÉå(LHS) ¸ÀASÉå(RHS) Fe 1 3 H 2 2 O 1 4 ºÀAvÀ 3 : ¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV UÀjµÀÖ ¸ÀASÉåAiÀÄ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆA¢gÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ¢AzÀ ¸ÀjzÀÆV¸ÀÄ«PÉAiÀÄ£ÀÄß ¥ÁægÀA©ü¸ÀĪÀÅzÀÄ C£ÀÄPÀÆ®PÀgÀ. EzÀÄ ¥ÀæwªÀvÀðPÀªÁVgÀ§ºÀÄzÀÄ CxÀªÁ GvÀà£ÀߪÁVgÀ§ºÀÄzÀÄ. D ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛzÀ°è UÀjµÀÖ ¸ÀASÉåAiÀÄ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆA¢gÀĪÀ zsÁvÀĪÀ£ÀÄß DAiÀÄÄÝPÉƽî. F ªÀiÁ£ÀzÀAqÀ §¼À¹ £ÁªÀÅ Fe3O4 ªÀÄvÀÄÛ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ¸À«ÄÃPÀgÀtUÀ¼ÀÄ 5 CzÀgÀ°è£À DQìd£ï zsÁvÀĪÀ£ÀÄß DAiÀÄÄÝPÉƼÉÆîÃt. JqÀ§¢AiÀÄ°è PÉêÀ® MAzÀÄ ªÀÄvÀÄÛ §®§¢AiÀÄ°è £Á®ÄÌ DQìd£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ½ªÉ. DQìd£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À£ÀÄß ¸ÀjzÀÆV¸À®Ä- DQìd£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÀÄ ¥ÀæwªÀvÀðPÀUÀ¼À°è GvÀà£ÀßUÀ¼À°è (i) ¥ÁægÀA©üPÀ 1(H2O £À°è) 4(Fe3O4 £À°è) (ii) ¸ÀjzÀÆV¸À®Ä 1×4 4 ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À ¸ÀASÉåAiÀÄ£ÀÄß ¸ÀjzÀÆV¸À®Ä, £ÁªÀÅ QæAiÉÄAiÀÄ°è ¥Á¯ÉÆÎArgÀĪÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛ CxÀªÁ zsÁvÀÄUÀ¼À CtĸÀÆvÀæªÀ£ÀÄß §zÀ¯Á¬Ä¸ÀĪÀAw®è JA§ÄzÀ£ÀÄß £É£À¦lÄÖPÉƼÀî¨ÉÃPÀÄ. GzÁºÀgÀuÉUÉ, DQìd£ï£À ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À£ÀÄß ¸ÀjzÀÆV¸À®Ä ¸ÀºÁAPÀ 4 £ÀÄß £ÁªÀÅ 4H2O JAzÀÄ §gÉAiÀĨÉÃPÉ ºÉÆgÀvÀÄ H2O4 CxÀªÁ (H2O)4 JAzÁUÀ° C®è. FUÀ ¨sÁUÀ±ÀB ¸ÀjzÀÆV¹zÀ ¸À«ÄÃPÀgÀtªÀÅ F PɼÀV£ÀAwgÀÄvÀÛzÉ. ED Fe + 4 H 2 O → Fe3O 4 + H 2 ¨sÁUÀ±ÀB ¸ÀjzÀÆV¹zÀ ¸À«ÄÃPÀgÀt. (1.6) H ºÀAvÀ 4 IS : Fe ªÀÄvÀÄÛ H ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÀÄ E£ÀÆß ¸ÀjzÀÆV¸À®ànÖ®è. FUÀ ªÀÄÄAzÀĪÀgÉAiÀÄ®Ä BL EP S R TB JgÀqÀgÀ°è AiÀiÁªÀÅzÁzÀgÉÆAzÀ£ÀÄß DAiÉÄÌ ªÀiÁrPÉƼÀî¨ÉÃPÀÄ. FUÀ ¨sÁUÀ±ÀB U ¸ÀjzÀÆV¹zÀ ¸À«ÄÃPÀgÀtzÀ°è£À ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À£ÀÄß ¸ÀjzÀÆV¸ÉÆÃt. BE @K ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À ¸ÀASÉåAiÀÄ£ÀÄß ¸ÀjzÀÆV¸À®Ä, §®¨sÁUÀzÀ°ègÀĪÀ ºÉÊqÉÆæÃd£ï CtÄUÀ¼À ¸ÀASÉåAiÀÄ£ÀÄß 4 jAzÀ UÀÄt¹. ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÀÄ ¥ÀæwªÀvÀðPÀUÀ¼À°è GvÀà£ÀßUÀ¼À°è TO (i) ¥ÁægÀA©üPÀ 8(4H2O £À°è) 2(H2 £À°è) (ii) ¸ÀjzÀÆV¸À®Ä 2×4 T 8 O N FUÀ ¸À«ÄÃPÀgÀtªÀÅ- Fe + 4 H2O → Fe3O4 +4 H2 ¨sÁUÀ±ÀB ¸ÀjzÀÆV¹zÀ ¸À«ÄÃPÀgÀt. (1.7) ºÀAvÀ 5 : ªÉÄð£À ¸À«ÄÃPÀgÀtªÀ£ÀÄß ¥Àj²Ã°¹ ªÀÄvÀÄÛ ¸ÀjzÀÆV¸ÀzÉà EgÀĪÀ ªÀÄÆgÀ£Éà zsÁvÀĪÀ£ÀÄß Dj¹PÉƽî. ¸ÀjzÀÆV¸À®Ä MAzÉà MAzÀÄ zsÁvÀÄ ¨ÁQ G½¢gÀĪÀÅzÀ£ÀÄß ¤ÃªÀÅ PÁtÄ«j. CzÉà PÀ©ât. PÀ©âtzÀ ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÀÄ ¥ÀæwªÀvÀðPÀUÀ¼À°è GvÀà£ÀßUÀ¼À°è (i) ¥ÁægÀA©üPÀ 1(Fe £À°è) 3(Fe3O4 £À°è) (ii) ¸ÀjzÀÆV¸À®Ä 1×3 3  6 «eÁÕ£À Fe AiÀÄ£ÀÄß ¸ÀjzÀÆV¸À®Ä £ÁªÀÅ JqÀ§¢AiÀÄ°è Fe AiÀÄ 3 ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À£ÀÄß vÉUÉzÀÄPÉƼÀî¨ÉÃPÀÄ. 3 Fe + 4 H2O → Fe3O4 +4 H2 (1.8) ºÀAvÀ 6 : CAwªÀĪÁV ¸ÀjzÀÆV¹zÀ ¸À«ÄÃPÀgÀtzÀ ¤RgÀvÉAiÀÄ£ÀÄß ¥ÀjÃQë¸À®Ä ¸À«ÄÃPÀgÀtzÀ JgÀqÀÆ §¢AiÀÄ°ègÀĪÀ zsÁvÀÄUÀ¼À ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À£ÀÄß ¯ÉPÀÌ ªÀiÁqÉÆÃt. 3Fe + 4H2O → Fe3O4 + 4H2 (¸ÀjzÀÆV¹zÀ ¸À«ÄÃPÀgÀt) (1.9) ¸À«ÄÃPÀgÀt (1.9)gÀ°è JgÀqÀÆ §¢AiÀÄ°ègÀĪÀ zsÁvÀÄUÀ¼À ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À ¸ÀASÉåUÀ¼ÀÄ ¸ÀªÀÄ£ÁVªÉ. F ¸À«ÄÃPÀgÀtªÀÅ FUÀ ¸ÀjzÀÆV¸À®ànÖzÉ. £ÁªÀÅ Cw aPÀÌ ¥ÀÆtð¸ÀASÉåAiÀÄ£ÀÄß ¸ÀºÁAPÀªÁV G¥ÀAiÉÆÃV¹ ¸À«ÄÃPÀgÀt ¸ÀjzÀÆV¸ÀĪÀ ¥ÀæAiÀÄvÀßUÀ¼À£ÀÄß ªÀiÁqÀĪÀÅzÀjAzÀ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¸À«ÄÃPÀgÀtUÀ¼À£ÀÄß ¸ÀjzÀÆV¸ÀĪÀ F «zsÁ£ÀªÀ£ÀÄß ¥ÀæªÀiÁzÀ ªÀÄvÀÄÛ ¥ÀæAiÀÄvÀß (hit- and-trial) «zsÁ£À JAzÀÄ PÀgÉAiÀįÁUÀÄvÀÛzÉ. ºÀAvÀ 7 : ¨sËvÀ¹ÜwUÀ¼À ¸ÀAPÉÃvÀUÀ¼À£ÀÄß §gÉAiÀÄĪÀÅzÀÄ. ED ªÉÄð£À ¸ÀjzÀÆV¹zÀ ¸À«ÄÃPÀgÀt(1.9)ªÀ£ÀÄß JZÀÑjPɬÄAzÀ ¥Àj²Ã°¹. F ¸À«ÄÃPÀgÀtªÀÅ £ÀªÀÄUÉ ¥ÀæwAiÉÆAzÀÄ ¥ÀæwªÀvÀðPÀ ªÀÄvÀÄÛ GvÀà£ÀßzÀ ¨sËvÀ¹ÜwAiÀÄ PÀÄjvÀÄ K£ÁzÀgÀÆ ªÀiÁ»w H IS ¤ÃqÀÄvÀÛzÉAiÉÄÃ? F ¸À«ÄÃPÀgÀtzÀ°è CªÀÅUÀ¼À ¨sËvÀ¹ÜwUÀ¼À PÀÄjvÀÄ AiÀiÁªÀÅzÉà ªÀiÁ»w BL EP S ¤ÃqÀ¯ÁV®è. R TB U gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¸À«ÄÃPÀgÀtªÀ£ÀÄß E£ÀßµÀÄÖ CxÀð¥ÀÆtðªÁV¸À®Ä ¥ÀæwªÀvÀðPÀUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ BE @K GvÀà£ÀßUÀ¼À gÁ¸ÁAiÀĤPÀ CtĸÀÆvÀæUÀ¼À eÉÆvÉUÉ CªÀÅUÀ¼À ¨sËvÀ¹ÜwUÀ¼À£ÀÆß £ÀªÀÄÆ¢¸À¯ÁUÀÄvÀÛzÉ. ¥ÀæwªÀvÀðPÀ ªÀÄvÀÄÛ GvÀà£ÀßUÀ¼À C¤®, zÀæªÀ, d°ÃAiÀÄ ªÀÄvÀÄÛ WÀ£À¹ÜwUÀ¼À£ÀÄß PÀæªÀĪÁV (g), (l), (aq) ªÀÄvÀÄÛ (s) ¸ÀAPÉÃvÀUÀ½AzÀ ¸ÀÆa¸À¯ÁUÀÄvÀÛzÉ. ¥ÀæwªÀvÀðPÀ CxÀªÁ GvÀà£ÀߪÀÅ ¤Ãj£À°è zÁæªÀtzÀ gÀÆ¥ÀzÀ°èzÀÝgÉ CzÀ£ÀÄß d°ÃAiÀÄ(aq) ¥ÀzÀ §¼À¹ §gÉAiÀįÁUÀÄvÀÛzÉ. FUÀ ¸À«ÄÃPÀgÀt (1.9) F PɼÀV£ÀAvÁUÀÄvÀÛzÉ- TO 3Fe(s) + 4H2O(g) → Fe3O4(s) + 4H2(g) (1.10) T E°è H2O £ÉÆA¢UÉ (g) ¸ÀAPÉÃvÀ §¼À¹gÀĪÀÅzÀÄ F QæAiÉÄAiÀÄ°è ¤ÃgÀ£ÀÄß ºÀ¨ÉAiÀÄ O gÀÆ¥ÀzÀ°è §¼À¹gÀĪÀÅzÀ£ÀÄß ¸ÀÆa¸ÀÄvÀÛzÉ JA§ÄzÀ£ÀÄß UÀªÀĤ¹. N ¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV ¤¢ðµÀÖ¥Àr¸ÀĪÀ CUÀvÀå EgÀzÉà EzÁÝUÀ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¸À«ÄÃPÀgÀt ¨sËvÀ ¹ÜwUÀ¼À£ÀÄß M¼ÀUÉÆArgÀĪÀÅ¢®è. PÉ®ªÀÅ ¸ÀAzÀ¨sÀðUÀ¼À°è QæAiÉÄAiÀÄ ¥Àj¹ÜwUÀ¼ÁzÀ GµÀÚvÉ, MvÀÛqÀ, QæAiÀiÁªÀzsÀðPÀUÀ¼ÀÄ, EvÁå¢UÀ¼À£ÀÄß ¨ÁtzÀ UÀÄgÀÄw£À ªÉÄïÁãUÀzÀ°è ªÀÄvÀÄÛ/CxÀªÁ PɼÀ¨sÁUÀzÀ°è ¸ÀÆa¸À¯ÁUÀÄvÀÛzÉ. GzÁºÀgÀuÉUÉ - (1.11) ¸ÀÆAiÀÄð£À ¨É¼ÀPÀÄ 6CO2(aq) + 12H2O(l) C6H12O6(aq) + 6O2(aq) + 6H2O(l) (1.12) ¥ÀvÀæºÀjvÀÄÛ (UÀÄèPÉÆøï) F ºÀAvÀUÀ¼À£ÀÄß §¼À¹PÉÆAqÀÄ ¤ÃªÀÅ F ªÉÆzÀ®Ä ¥ÀoÀåzÀ°è ¤ÃrgÀĪÀ ¸À«ÄÃPÀgÀt (1.2)£ÀÄß ¸ÀjzÀÆV¸ÀÄ«gÁ? gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ¸À«ÄÃPÀgÀtUÀ¼ÀÄ 7 ¥Àæ±ÉßUÀ¼ÀÄ 1. ªÉÄVßùAiÀÄA ¥ÀnÖAiÀÄ£ÀÄß UÁ½AiÀÄ°è Gj¸ÀĪÀ ªÉÆzÀ®Ä ¸ÀéZÀÒUÉƽ¸À¨ÉÃPÀÄ KPÉ? 2. F PɼÀV£À gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄUÀ½UÉ ¸ÀjzÀÆV¹zÀ ¸À«ÄÃPÀgÀt §gɬÄj. (i) ºÉÊqÉÆæÃd£ï + PÉÆèÃj£ï → ºÉÊqÉÆæÃd£ï PÉÆèÃgÉÊqï. ? (ii) ¨ÉÃjAiÀĪÀiï PÉÆèÃgÉÊqï + C®Äå«Ä¤AiÀÄA ¸À¯ÉáÃmï → ¨ÉÃjAiÀÄA ¸À¯ÉáÃmï + C®Äå«Ä¤AiÀÄA PÉÆèÃgÉÊqï. (iii) ¸ÉÆÃrAiÀÄA + ¤ÃgÀÄ → ¸ÉÆÃrAiÀÄA ºÉÊqÁæPÉìöÊqï + ºÉÊqÉÆæÃd£ï. 3. F PɼÀV£À QæAiÉÄUÀ½UÉ ¨sËvÀ¹ÜwUÀ¼À ¸ÀAPÉÃvÀUÀ¼ÉÆA¢UÉ ¸ÀjzÀÆV¹zÀ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¸À«ÄÃPÀgÀt §gɬÄj. (i) ¨ÉÃjAiÀÄA PÉÆèÃgÉÊqï ªÀÄvÀÄÛ ¸ÉÆÃrAiÀÄA ¸À¯ÉáÃmï£À d°ÃAiÀÄ ED zÁæªÀtUÀ¼ÀÄ ¥ÀæwªÀwð¹ ¸ÉÆÃrAiÀÄA PÉÆèÃgÉÊqï zÁæªÀt ªÀÄvÀÄÛ d®«°Ã£ÀUÉƼÀîzÀ ¨ÉÃjAiÀÄA ¸À¯ÉáÃmï GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛªÉ. H (ii) ¸ÉÆÃrAiÀÄA ºÉÊqÁæPÉìöÊqï zÁæªÀt(¤Ãj£À°è) ºÉÊqÉÆæÃPÉÆèÃjPï IS DªÀÄèzÀ zÁæªÀtzÉÆA¢UÉ (¤Ãj£À°è) ¥ÀæwªÀwð¹ ¸ÉÆÃrAiÀÄA BL EP S PÉÆèÃgÉÊqï zÁæªÀt ªÀÄvÀÄÛ ¤ÃgÀ£ÀÄß GvÀàwÛ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. R TB U 1.2 gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄUÀ¼À «zsÀUÀ¼ÀÄ BE @K gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄAiÀÄ°è MAzÀÄ zsÁvÀÄ«£À ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÀÄ E£ÉÆßAzÀÄ zsÁvÀÄ«£À ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼ÁV §zÀ¯ÁUÀĪÀÅ¢®èªÉA§ÄzÀ£ÀÄß £ÁªÀÅ 9£Éà vÀgÀUÀwAiÀÄ°è PÀ°wzÉÝêÉ. «Ä±Àæt¢AzÀ CtÄUÀ¼ÀÄ PÀtägÉAiÀiÁUÀĪÀÅzÀÆ E®è CxÀªÁ J°èAzÀ¯ÉÆà PÁt¹PÉƼÀÄîªÀÅzÀÆ E®è. ¤dªÁV gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄAiÀÄÄ, ¥ÀgÀªÀiÁtÄUÀ¼À £ÀqÀĪÀt §AzsÀUÀ¼À MqÉAiÀÄÄ«PÉ ªÀÄvÀÄÛ TO GAmÁUÀÄ«PÉUÀ½AzÁUÀĪÀ ºÉƸÀ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À GvÁàzÀ£ÉAiÀÄ£ÀÄß M¼ÀUÉÆArzÉ. ¤ÃªÀÅ CtÄUÀ¼À T £ÀqÀÄªÉ GAmÁUÀĪÀ §AzsÀUÀ¼À «zsÀUÀ¼À PÀÄjvÀÄ CzsÁåAiÀÄ 3 ªÀÄvÀÄÛ 4 gÀ°è C¨sÁå¸À ªÀiÁqÀÄ«j. O N 1.2.1 ¸ÀAAiÉÆÃUÀ QæAiÉÄ ZÀlĪÀnPÉ 1.4 MAzÀÄ ©ÃPÀgï£À°è ¸Àé®à PÁå°ìAiÀÄA DPÉìöÊqï CxÀªÁ ¸ÀÄlÖ ¸ÀÄtÚ (quick lime) vÉUÉzÀÄPÉƽî. CzÀPÉÌ ¤zsÁ£ÀªÁV ¤ÃgÀ£ÀÄß ¸ÉÃj¹. avÀæ 1.3 gÀ°è vÉÆÃj¹gÀĪÀAvÉ ©ÃPÀgÀ£ÀÄß avÀæ 1.3 ¤Ãj£ÉÆA¢UÉ PÁå°ìAiÀÄA DPÉìöÊqï£À ªÀvÀð£É¬ÄAzÀ ¸Àà²ð¹. CgÀ½zÀ ¸ÀÄtÚ (slaked lime) GAmÁUÀÄ«PÉ. vÁ¥ÀzÀ §zÀ¯ÁªÀuÉAiÉÄãÁzÀgÀÆ ¤ªÀÄä C£ÀĨsÀªÀPÉÌ §A¢vÉÃ?  8 «eÁÕ£À PÁå°ìAiÀÄA DPÉìöÊqï ¤Ãj£ÉÆA¢UÉ ªÉÃUÀªÁV ªÀwð¹ zÉÆqÀØ ¥ÀæªÀiÁtzÀ°è GµÀÚ ©qÀÄUÀqÉ ªÀiÁqÀÄvÁÛ CgÀ½zÀ ¸ÀÄtÚ(PÁå°ìAiÀÄA ºÉÊqÁæPÉìöÊqï)ªÀ£ÀÄß GvÀàwÛ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. CaO(s) + H2O(l) → Ca(OH)2(aq) + GµÀÚ (1.13) (¸ÀÄlÖ ¸ÀÄtÚ)     (CgÀ½zÀ ¸ÀÄtÚ) F QæAiÉÄAiÀÄ°è PÁå°ìAiÀÄA DPÉìöÊqï ¤Ãj£ÉÆA¢UÉ ¸ÉÃj MAzÉà GvÀà£Àß, PÁå°ìAiÀÄA ºÉÊqÁæPÉìöÊqï GAmÁUÀÄvÀÛzÉ. AiÀiÁªÀ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄAiÀÄ°è JgÀqÀÄ CxÀªÁ ºÉZÀÄÑ ¥ÀæwªÀvÀðPÀUÀ¼ÀÄ ¸ÉÃj MAzÉà GvÀà£Àß GAmÁUÀÄvÀÛzÉAiÉÆà CAvÀºÀ QæAiÉÄAiÉÄà ¸ÀAAiÉÆÃUÀ QæAiÉÄ(combination reaction). gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄ 1.13gÀ GvÀà£ÀߪÁzÀ CgÀ½zÀ ¸ÀÄtÚzÀ zÁæªÀtªÀ£ÀÄß UÉÆÃqÉUÀ½UÉ ©½AiÀÄ §tÚ §½AiÀÄ®Ä §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ. PÁå°ìAiÀÄA ºÉÊqÁæPÉìöÊqï ¤zsÁ£ÀªÁV UÁ½AiÀÄ°ègÀĪÀ ¤ªÀÄVzÀÄ UÉÆvÉÛÃ? ED PÁ§ð£ï qÉÊDPÉìöÊqï£ÉÆA¢UÉ ªÀwð¹ UÉÆÃqÉAiÀÄ ªÉÄÃ¯É PÁå°ìAiÀÄA PÁ¨ÉÆÃð£ÉÃmï£À vɼÀĪÁzÀ ¥ÀzÀgÀªÀ£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. §tÚ §½zÀ JgÀqÀjAzÀ ªÀÄÆgÀÄ ¢£ÀUÀ¼À°è PÁå°ìAiÀÄA H PÁ¨ÉÆÃð£ÉÃmï GAmÁUÀÄvÀÛzÉ ªÀÄvÀÄÛ UÉÆÃqÉUÉ UÁqsÀ ºÉƼÀ¥À£ÀÄß PÉÆqÀÄvÀÛzÉ. D¸ÀÀQÛzÁAiÀÄPÀ IS «ZÁgÀªÉAzÀgÉ CªÀÄÈvÀ²¯ÉAiÀÄ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¸ÀÆvÀæªÀÇ CaCO3. BL EP S R TB Ca(OH)2(aq) + CO2(g) → CaCO3(s) + H2O(l)    (1.14) U BE @K (PÁå°ìAiÀÄA ºÉÊqÁæPÉìöÊqï)      (PÁå°ìAiÀÄA PÁ¨ÉÆÃð£ÉÃmï) ¸ÀAAiÉÆÃUÀ QæAiÉÄAiÀÄ E£ÀßµÀÄÖ GzÁºÀgÀuÉUÀ¼À£ÀÄß ZÀað¸ÉÆÃt. (i) PÀ°èzÀÝ°£À zÀºÀ£À TO C(s) + O2(g) → CO2(g) (1.15) (ii) H2(g) ªÀÄvÀÄÛ O2(g) UÀ½AzÀ ¤ÃgÀÄ GAmÁUÀĪÀÅzÀÄ. T O 2H2(g) + O2(g) → 2H2O(l) (1.16) N ¸ÀgÀ¼À ¨sÁµÉAiÀÄ°è ºÉüÀĪÀÅzÁzÀgÉ, JgÀqÀÄ CxÀªÁ ºÉZÀÄÑ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼ÀÄ(zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ CxÀªÁ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ¼ÀÄ) ¸ÀAAiÉÆÃUÀªÁV MAzÉà GvÀà£Àß GAmÁzÀgÉ, D QæAiÉÄUÀ¼À£ÀÄß ¸ÀAAiÉÆÃUÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ JAzÀÄ PÀgÉAiÀÄĪÀgÀÄ. ZÀlĪÀnPÉ 1.4gÀ°è ºÉaÑ£À ¥ÀæªÀiÁtzÀ°è GµÀÚ ©qÀÄUÀqÉAiÀiÁUÀĪÀÅzÀ£ÀÄß PÀÆqÁ £ÁªÀÅ «ÃQë¹zÉÝêÉ. EzÀÄ QæAiÀiÁ «Ä±ÀætªÀ£ÀÄß ¨ÉZÀÑUÁV¸ÀÄvÀÛzÉ. GvÀà£ÀßUÀ¼ÉÆA¢UÉ GµÀÚ ©qÀÄUÀqÉAiÀiÁUÀĪÀ QæAiÉÄUÀ¼À£ÀÄß §»gÀĵÀÚPÀ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ J£ÀÄߪÀgÀÄ. §»gÀĵÀÚPÀ QæAiÉÄUÀ½UÉ EvÀgÀ GzÁºÀgÀuÉUÀ¼ÉAzÀgÉ- (i) £ÉʸÀVðPÀ C¤®zÀ zÀºÀ£À CH4(g) + 2O2(g) → CO2(g) + 2H2O(g) (1.17) (ii) G¹gÁl MAzÀÄ §»gÀĵÀÚPÀ ¥ÀæQæAiÉÄ JA§ÄzÀÄ ¤ªÀÄUÉ UÉÆvÉÛÃ? gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ¸À«ÄÃPÀgÀtUÀ¼ÀÄ 9 fêÀAvÀªÁVgÀ®Ä £ÀªÀÄUÉ ±ÀQÛAiÀÄ CUÀvÀå«zÉ J£ÀÄߪÀÅzÀÄ £ÀªÀÄUÉ®èjUÀÆ w½¢zÉ. F ±ÀQÛAiÀÄ£ÀÄß £ÁªÀÅ ¸Éë¸ÀĪÀ DºÁgÀ¢AzÀ ¥ÀqÉAiÀÄÄvÉÛêÉ. fÃtðQæAiÉÄAiÀÄ°è DºÁgÀªÀÅ ¸ÀgÀ¼À ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼ÁV «¨sÀd£É ºÉÆAzÀÄvÀÛzÉ. GzÁºÀgÀuÉUÉ CQÌ, D®ÆUÀqÉØ ªÀÄvÀÄÛ ¨ÉæqïUÀ¼ÀÄ PÁ¨ÉÆÃðºÉÊqÉæÃmïUÀ¼À£ÀÄß M¼ÀUÉÆArªÉ. F PÁ¨ÉÆÃðºÉÊqÉæÃmïUÀ¼ÀÄ «¨sÀf¸À®àlÄÖ UÀÄèPÉÆøï GAmÁUÀÄvÀÛzÉ. UÀÄèPÉÆÃ¸ï £ÀªÀÄä zÉúÀzÀ fêÀPÉÆñÀUÀ¼À°è DQìd£ï£ÉÆA¢UÉ ¸ÀAAiÉÆÃUÀªÁUÀÄvÀÛzÉ ªÀÄvÀÄÛ ±ÀQÛAiÀÄ£ÀÄß MzÀV¸ÀÄvÀÛzÉ. F QæAiÉÄAiÀÄ «±ÉõÀ ºÉ¸ÀgÉà G¹gÁl. F ¥ÀæQæAiÉÄAiÀÄ PÀÄjvÀÄ ¤ÃªÀÅ CzsÁåAiÀÄ 6 gÀ°è CzsÀåAiÀÄ£À ªÀiÁqÀÄ«j. C6H12O6(aq) + 6O2(aq) →6CO2(aq)+6H2O(l) + ±ÀQÛ (1.18) (UÀÄèPÉÆøï) (iii) ¸À¸Àåd£Àå zÀæªÀåUÀ¼À «WÀl£É¬ÄAzÀ PÁA¥ÉÆøïÖ GAmÁUÀĪÀÅzÀÆ ¸ÀºÀ §»gÀĵÀÚPÀ QæAiÉÄUÉ MAzÀÄ GzÁºÀgÀuÉAiÀiÁVzÉ. ZÀlĪÀnPÉ 1.1 gÀ°è £ÀqÉAiÀÄÄwÛgÀĪÀ QæAiÉÄAiÀÄ «zsÀªÀ£ÀÄß UÀÄgÀÄw¹. C°è KPÀ GvÀà£Àß ED GAmÁUÀĪÀÅzÀgÀ eÉÆvÉUÉ GµÀÚªÀÅ ©qÀÄUÀqÉAiÀiÁVzÉ. H 1.2.2 «¨sÀd£À QæAiÉÄ IS BL EP S ZÀlĪÀnPÉ 1.5 R TB C¤®ªÀ£ÀÄß ¤zsÁ£ÀªÁV U ±ÀĵÀÌ PÀÄ¢UÉƼÀªÉAiÀÄ°è (boiling ªÀÄÆV£ÀvÀÛ vÀ¼ÀÄîwÛgÀĪÀÅzÀÄ BE @K tube) 2g £ÀµÀÄÖ ¥sÉgÀ¸ï ¸À¯ÉáÃmï ºÀgÀ¼ÀÄUÀ¼À£ÀÄß vÉUÉzÀÄPÉƽî. ¥sÉgÀ¸ï ¸À¯ÉáÃmï ºÀgÀ¼ÀÄUÀ¼À PÀÄ¢UÉƼÀªÉAiÀÄ §tÚªÀ£ÀÄß UÀÄgÀÄw¹PÉƽî. ¨Á¬Ä ¤ªÀÄä CPÀÌ¥ÀPÀÌzÀ°è PÀÄ¢UÉƼÀªÉ TO EgÀĪÀªÀgÀ PÀqÉUÁUÀ° CxÀªÁ ¥sÉgÀ¸ï ¸ÀˉÉáÃmï §£Àðgï CxÀªÁ ªÀÄzÀå¸ÁgÀ ¤ªÀÄä PÀqÉUÁUÀ° EgÀĪÀAvÉ ºÀgÀ¼ÀÄUÀ¼ÀÄ ¢Ã¥À¢AzÀ PÀÄ¢UÉƼÀªÉAiÀÄ£ÀÄß »rzÀÄPÉƼÀî¨ÉÃr. §£Àðgï T avÀæ 1.4 gÀ°è vÉÆÃj¹gÀĪÀAvÉ O PÁ¹. N PÁ¹zÀ £ÀAvÀgÀ ºÀgÀ¼ÀÄUÀ¼À avÀæ 1.4 ¥sÉgÀ¸ï ¸À¯ÉáÃmï ºÀgÀ¼ÀÄUÀ¼À£ÀÄß M¼ÀUÉÆArgÀĪÀ PÀÄ¢UÉƼÀªÉAiÀÄ£ÀÄß PÁ¸ÀĪÀ ªÀÄvÀÄÛ ªÁ¸À£ÉAiÀÄ£ÀÄß UÀ滸ÀĪÀ ¸ÀjAiÀiÁzÀ §tÚªÀ£ÀÄß «ÃQë¹. «zsÁ£À. ¥sÉgÀ¸ï ¸À¯ÉáÃmï ºÀgÀ¼ÀÄUÀ¼À ºÀ¹gÀÄ §tÚ §zÀ¯ÁzÀzÀÝ£ÀÄß ¤ÃªÀÅ UÀªÀĤ¹¢gÁ? GjAiÀÄĪÀ ¸À®ágï£À «²µÀÖ ªÁ¸À£ÉAiÀÄ£ÀÆß ¤ÃªÀÅ UÀ滸À§ºÀÄzÀÄ. 2FeSO4(s) GµÀÚ (1.19) Fe2O3(s) + SO2(g) + SO3(g) (¥sÉgÀ¸ï ¸ÀˉÉáÃmï) (¥sÉjPï DPÉì Êqï) F QæAiÉÄAiÀÄ°è MAzÀÄ ¥ÀæwªÀvÀðPÀªÀÅ ¸ÀgÀ¼À GvÀà£ÀßUÀ¼ÁV «¨sÀd£ÉAiÀiÁUÀĪÀÅzÀ£ÀÄß ¤ÃªÀÅ «ÃQë¸À§ºÀÄzÀÄ. EzÀÄ «¨sÀd£À QæAiÉÄ. ¥sÉgÀ¸ï ¸À¯ÉáÃmï ºÀgÀ¼ÀÄUÀ¼À£ÀÄß(FeSO4. 7H2O) PÁ¹zÁUÀ  10 «eÁÕ£À ¤Ãj£À CtÄUÀ¼À£ÀÄß PÀ¼ÉzÀÄPÉƼÀÄîvÀÛªÉ ªÀÄvÀÄÛ ºÀgÀ¼ÀÄUÀ¼À §tÚ §zÀ¯ÁUÀÄvÀÛzÉ. EzÀÄ £ÀAvÀgÀ ¥sÉjPï DPÉìöÊqï(Fe2O3), ¸À®ágï qÉÊ DPÉìöÊqï(SO2), ¸À®ágï mÉæöÊ DPÉìöÊqï(SO3) UÀ¼ÁV «¨sÀd£É ºÉÆAzÀÄvÀÛzÉ. ¥sÉjPï DPÉìöÊqï WÀ£ÀªÁVzÀÄÝ, SO2 ªÀÄvÀÄÛ SO3 UÀ¼ÀÄ C¤®UÀ¼ÁVªÉ. PÁå°ìAiÀÄA PÁ¨ÉÆÃð£ÉÃmïC£ÀÄß PÁ¹zÁUÀ PÁå°ìAiÀÄA DPÉìöÊqï ªÀÄvÀÄÛ PÁ§ð£ï qÉÊDPÉìöÊqï DV «¨sÀd£ÉUÉƼÀÄîªÀÅzÀÄ ««zsÀ PÉÊUÁjPÉUÀ¼À°è G¥ÀAiÉÆÃV¸ÀĪÀ MAzÀÄ ¥ÀæªÀÄÄR «¨sÀd£À QæAiÉÄAiÀiÁVzÉ. PÁå°ìAiÀÄA DPÉìöÊqïC£ÀÄß ¸ÀÄtÚ CxÀªÁ ¸ÀÄlÖ ¸ÀÄtÚ J£ÀÄߪÀgÀÄ. EzÀÄ C£ÉÃPÀ G¥ÀAiÉÆÃUÀUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆA¢zÉ-CªÀÅUÀ¼À¯ÉÆèAzÀÄ ¹ªÉÄAmï vÀAiÀiÁjPÉ. «¨sÀd£À QæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß PÁ¸ÀĪÀ ªÀÄÆ®PÀ £ÀqɹzÀgÉ CzÀ£ÀÄß GµÀÚ «¨sÀd£À QæAiÉÄ (thermal decomposition reaction) J£ÀÄߪÀgÀÄ. CaCO3(s) GµÀÚ CaO(s)+CO2(g) (1.20) (¸ÀÄtÚzÀ PÀ®Äè) (¸ÀÄlÖ ¸ÀÄtÚ) GµÀÚ «¨sÀd£À QæAiÉÄUÉ E£ÉÆßAzÀÄ GzÁºÀgÀuÉAiÀÄ£ÀÄß ZÀlĪÀnPÉ 1.6gÀ°è ¤ÃqÀ¯ÁVzÉ. ED H ZÀlĪÀnPÉ 1.6 IS BL EP S EPÀ̼À R TB ¸ÀĪÀiÁgÀÄ 2 g ¹Ã¸ÀzÀ £ÉÊmÉæÃmï ¥ÀÄrAiÀÄ£ÀÄß PÀÄ¢UÉƼÀªÉ U ¹Ã¸ÀzÀ £ÉÊmÉæÃmï BE @K PÀÄ¢UÉƼÀªÉAiÀÄ°è vÉUÉzÀÄPÉƽî. avÀæ 1.5gÀ°è vÉÆÃj¹gÀĪÀAvÉ EPÀ̼ÀzÀ ¸ÀºÁAiÀÄ¢AzÀ PÀÄ¢UÉƼÀªÉAiÀÄ£ÀÄß »rzÀÄ- §£Àðgï PÉÆAqÀÄ eÁé¯ÉAiÀÄ£ÀÄß §¼À¹ PÁ¹. TO ¤ÃªÀÅ K£À£ÀÄß «ÃQë¸ÀÄ«j? AiÀiÁªÀÅzÁzÀgÀÆ §zÀ¯ÁªÀuÉ GAmÁzÀgÉ, zÁR°¹PÉƽî. avÀæ 1.5 ¹Ã¸ÀzÀ £ÉÊmÉæÃl£ÀÄß PÁ¸ÀĪÀÅzÀÄ ªÀÄvÀÄÛ T O £ÉÊmÉÆæÃd£ï qÉÊDPÉìöÊqï£À ©qÀÄUÀqÉ. N PÀAzÀÄ §tÚzÀ zsÀƪÀÄ ©qÀÄUÀqÉAiÀiÁUÀĪÀÅzÀ£ÀÄß ¤ÃªÀÅ «ÃQë¸ÀÄ«j. F zsÀƪÀĪÉà £ÉÊmÉÆæÃd£ï qÉÊDPÉìöÊqï (NO2). E°è GAmÁUÀĪÀ QæAiÉÄ- GµÀÚ 2Pb(NO3)2(s) 2PbO(s) + 4NO2(g) + O2(g) (¹Ã¸ÀzÀ £ÉÊmÉæÃmï) (¹Ã¸ÀzÀ DPÉì Êqï) (£ÉÊmÉÆæÃd£ï qÉÊ DPÉì Êqï) (1.21) (DQìd£ï) FUÀ £ÁªÀÅ ZÀlĪÀnPÉ 1.7 ªÀÄvÀÄÛ 1.8gÀ°è PÉÆnÖgÀĪÀAvÉ E£ÀÆß PÉ®ªÀÅ «¨sÀd£À QæAiÉÄUÀ¼À£ÀÄß £ÀqɸÉÆÃt. gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ¸À«ÄÃPÀgÀtUÀ¼ÀÄ 11 ZÀlĪÀnPÉ 1.7 ¥Áè¹ÖPï ªÀÄUï DQìd£ï ºÉÊqÉÆæÃd£ï MAzÀÄ ¥Áè¹ÖPï ªÀÄUï vÉUÉzÀÄPÉƽî. CzÀgÀ vÀ¼ÀzÀ°è JgÀqÀÄ gÀAzsÀæUÀ¼À£ÀÄß ¥Àæ£Á¼À PÉÆgɬÄj ªÀÄvÀÄÛ CªÀÅUÀ½UÉ gÀ§âgï£À ¤ÃgÀÄ ©gÀqÉUÀ¼À£ÀÄß eÉÆÃr¹.avÀæ 1.6 gÀ°è UÁæ¥sÉÊmï zÀAqÀ ¤ÃgÀÄ vÉÆÃj¹gÀĪÀAvÉ CªÀÅUÀ¼À ªÀÄÆ®PÀ PÁ§ð£ï «zÀÄåzÁégÀUÀ¼À£ÀÄß ¸ÉÃj¹. gÀ§âgï ©gÀqÉ F «zÀÄåzÁégÀUÀ¼À£ÀÄß 6 ªÉÇïïÖ Då£ÉÆÃqï PÁåxÉÆÃqï «zÀÄåvÉÆÌñÀPÉÌ ¸ÀA¥ÀQð¹. 6V ¹éZï ¨Áålj «zÀÄåzÁégÀUÀ¼ÀÄ ªÀÄļÀÄUÀĪÀAvÉ ªÀÄUï£À°è ¤ÃgÀ£ÀÄß vÀÄA©. ¤ÃjUÉ avÀæ 1.6 ¤Ãj£À «zÀÄå¢é¨sÀd£É. ¸ÁgÀjPÀÛ ¸À®ÆáöåjPï DªÀÄèzÀ PÉ®ªÀÅ ºÀ¤UÀ¼À£ÀÄß ¸ÉÃj¹. ED ¤ÃgÀÄ vÀÄA©zÀ JgÀqÀÄ ¥Àæ£Á¼ÀUÀ¼À£ÀÄß vÉUÉzÀÄPÉÆ½î ªÀÄvÀÄÛ CªÀÅUÀ¼À£ÀÄß «zÀÄåzÁégÀUÀ¼À ªÉÄÃ¯É ¨ÉÆÃgÀ¯ÁV Er. H IS «zÀÄåvï ¹ZÀÑ£ÀÄß D£ï ªÀiÁr ªÀÄvÀÄÛ G¥ÀPÀgÀtªÀ£ÀÄß ¸Àé®à PÁ® ¤±ÀÑ®ªÁVj¹. BL EP S JgÀqÀÆ «zÀÄåzÁégÀUÀ¼À°è UÀļÉîUÀ¼ÀÄ GAmÁUÀĪÀÅzÀ£ÀÄß ¤ÃªÀÅ «ÃQë¸ÀÄ«j. F UÀļÉîUÀ¼ÀÄ R TB ¥Àæ£Á¼ÀUÀ¼À°ègÀĪÀ ¤ÃgÀ£ÀÄß ¸ÁÜ£À¥À®èlUÉƽ¸ÀÄvÀÛªÉ. U JgÀqÀÆ ¥Àæ£Á¼ÀUÀ¼À°è ¸ÀAUÀæºÀªÁzÀ C¤®UÀ¼À UÁvÀæ MAzÉà DVzÉAiÉÄÃ? BE @K MªÉÄä ¥Àæ£Á¼ÀUÀ¼ÀÄ C¤®UÀ½AzÀ vÀÄA©zÀ £ÀAvÀgÀ, CªÀÅUÀ¼À£ÀÄß JZÀÑjPɬÄAzÀ ºÉÆgÀvÉUɬÄj. GjAiÀÄÄwÛgÀĪÀ ªÉÄÃtzÀ §wÛAiÀÄ£ÀÄß ¥Àæ£Á¼ÀzÀ ¨Á¬ÄAiÀÄ ºÀwÛgÀ vÀgÀĪÀ ªÀÄÆ®PÀ C¤®UÀ¼À£ÀÄß MAzÁzÀ ªÉÄïÉÆAzÀgÀAvÉ ¥ÀjÃQë¹. TO JZÀÑjPÉ : F ºÀAvÀªÀ£ÀÄß ²PÀëPÀgÉà JZÀÑjPɬÄAzÀ ªÀiÁqÀ¨ÉÃPÀÄ. ¥Àæw ¸ÀAzÀ¨sÀðzÀ°è K£ÁUÀÄvÀÛzÉ? T ¥Àæw ¥Àæ£Á¼ÀzÀ°è AiÀiÁªÀ C¤®«zÉ? O N ZÀlĪÀnPÉ 1.8 aãÁ ¥ÁvÉæAiÀÄ°è ¸ÀĪÀiÁgÀÄ 2 g ¨É½îAiÀÄ PÉÆèÃgÉÊqï vÉUÉzÀÄPÉƽî. CzÀgÀ §tÚ AiÀiÁªÀÅzÀÄ? aãÁ ¥ÁvÉæAiÀÄ£ÀÄß ¸Àé®à ¸ÀªÀÄAiÀÄ ¸ÀÆAiÀÄð£À ¨É¼ÀQ£À°èr (avÀæ 1.7) ¸Àé®à PÁ®zÀ £ÀAvÀgÀ ¨É½îAiÀÄ PÉÆèÃgÉÊqï£À §tÚªÀ£ÀÄß «ÃQë¹. avÀæ 1.7 ¨É½îAiÀÄ PÉÆèÃgÉÊqï ¸ÀÆAiÀÄð£À ¨É¼ÀQ£À°è §ÆzÀÄ §tÚPÉÌ wgÀÄV ¨É½î ¯ÉÆúÀ GAmÁUÀĪÀÅzÀÄ.  12 «eÁÕ£À ¨É½îAiÀÄ PÉÆèÃgÉÊqï£À ©½ §tÚªÀÅ ¸ÀÆAiÀÄð£À ¨É¼ÀQ£À°è §ÆzÀÄ §tÚPÉÌ wgÀÄUÀĪÀÅzÀ£ÀÄß ¤ÃªÀÅ £ÉÆÃqÀÄ«j. EzÀPÉÌ PÁgÀt ¨É¼ÀPÀÄ ¨É½îAiÀÄ PÉÆèÃgÉÊqïC£ÀÄß ¨É½î ªÀÄvÀÄÛ PÉÆèÃj£ï CV «¨sÀf¸ÀĪÀÅzÀÄ. (1.22) ¨É½îAiÀÄ ¨ÉÆæêÉÄÊqï ¸ÀºÀ EzÉà jÃw ªÀwð¸ÀÄvÀÛzÉ. (1.23) ªÉÄð£À QæAiÉÄUÀ¼À£ÀÄß PÀ¥ÀÄà ªÀÄvÀÄÛ ©¼ÀÄ¥ÀÄ bÁAiÀiÁUÀæºÀtzÀ°è §¼À¸ÀÄvÁÛgÉ. ±ÀQÛAiÀÄ AiÀiÁªÀ gÀÆ¥À F «¨sÀd£À QæAiÉÄUÀ¼À£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ? «¨sÀd£À QæAiÉÄUÀ¼À°è ¥ÀæwªÀvÀðPÀUÀ¼À£ÀÄß MqÉAiÀÄ®Ä GµÀÚ, ¨É¼ÀPÀÄ CxÀªÁ «zÀÄåZÀÒQÛ »ÃUÉ AiÀiÁªÀÅzÁzÀgÉÆAzÀÄ gÀÆ¥ÀzÀ ±ÀQÛAiÀÄÄ CUÀvÀå«zÉ JA§ÄzÀ£ÀÄß £ÁªÀÅ £ÉÆÃrzÉÝêÉ. ±ÀQÛAiÀÄ »ÃjPÉAiÀiÁUÀĪÀ QæAiÉÄUÀ¼À£ÀÄß CAvÀgÀĵÀÚPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ J£ÀÄߪÀgÀÄ. ED PɼÀV£À ZÀlĪÀnPÉAiÀÄ£ÀÄß ªÀiÁr H MAzÀÄ ¥Àæ£Á¼ÀzÀ°è ¸ÀĪÀiÁgÀÄ 2g ¨ÉÃjAiÀÄA ºÉÊqÁæPÉìöÊqï vÉUÉzÀÄPÉƽî. CzÀPÉÌ 1g CªÉÆäAiÀÄA IS BL PÉÆèÃgÉÊqï ¸ÉÃj¹ ªÀÄvÀÄÛ UÁf£À PÀrØAiÀÄ ¸ÀºÁAiÀÄ¢AzÀ «Ä±ÀæUÉƽ¹. ¤ªÀÄä ºÀ¸ÀÛ¢AzÀ ¥Àæ£Á¼ÀzÀ EP S R TB vÀ¼ÀªÀ£ÀÄß ¸Àà²ð¹. ¤ªÀÄUÉ AiÀiÁªÀ C£ÀĨsÀªÀªÁUÀÄvÀÛzÉ? EzÀÄ §»gÀĵÀÚPÀ QæAiÉÄAiÉÄà CxÀªÁ U CAvÀgÀĵÀÚPÀ QæAiÉÄAiÉÄÃ? BE @K ¥Àæ±ÉßUÀ¼ÀÄ 1. ©½ §tÚ §½AiÀÄ®Ä ‘X’ ªÀ¸ÀÄÛ«£À zÁæªÀtªÀ£ÀÄß §¼À¸À¯ÁUÀÄvÀÛzÉ. TO (i) ‘X’ ªÀ¸ÀÄÛªÀ£ÀÄß ºÉ¸Àj¹ ªÀÄvÀÄÛ CzÀgÀ CtĸÀÆvÀæ §gɬÄj. (ii) ªÉÄÃ¯É (i)gÀ°è ºÉ¸Àj¹zÀ ªÀ¸ÀÄÛ'X', ¤Ãj£ÉÆA¢UÉ ¥ÀæwªÀwð¸ÀĪÀ ? T O QæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß §gɬÄj. N 2. ZÀlĪÀnPÉ 1.7 gÀ°è MAzÀÄ ¥Àæ£Á¼ÀzÀ°è ¸ÀAUÀæºÀªÁzÀ C¤®zÀ ¥ÀæªÀiÁtªÀÅ ªÀÄvÉÆÛAzÀgÀ°è ¸ÀAUÀæºÀªÁzÀ C¤®zÀ ¥ÀæªÀiÁtzÀ JgÀqÀgÀ¶ÖgÀ®Ä PÁgÀtªÉãÀÄ? D C¤®ªÀ£ÀÄß ºÉ¸Àj¹. gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ¸À«ÄÃPÀgÀtUÀ¼ÀÄ 13 1.2.3 ¸ÁÜ£À¥À®èl QæAiÉÄ ZÀlĪÀnPÉ 1.9 DzsÁgÀ ¸ÀÛA¨sÀ ªÀÄÆgÀÄ PÀ©âtzÀ ªÉƼÉUÀ¼À£ÀÄß vÉUÉzÀÄPÉÆ½î ªÀÄvÀÄÛ CªÀÅUÀ¼À£ÀÄß ¥Àæ£Á¼À ªÀÄgÀ¼ÀÄ PÁUÀzÀ¢AzÀ ¸ÀéZÀÒUÉƽ¹. zÁgÀ ‘J’ ªÀÄvÀÄÛ ‘©’ JAzÀÄ UÀÄgÀÄvÀÄ vÁªÀÄæzÀ ¸ÀˉÉáÃmï ªÀiÁrzÀ JgÀqÀÄ ¥Àæ£Á¼ÀUÀ¼À£ÀÄß zÁæªÀt vÉUÉzÀÄPÉƽî. ¥Àæw ¥Àæ£Á¼ÀzÀ°è PÀ©âtzÀ ªÉÆ¼É ¸ÀĪÀiÁgÀÄ 10 mL vÁªÀÄæzÀ ¸À¯ÉáÃmï zÁæªÀtªÀ£ÀÄß vÉUÉzÀÄPÉƽî. JgÀqÀÄ PÀ©âtzÀ ªÉƼÉUÀ¼À£ÀÄß zÁgÀ¢AzÀ PÀnÖ ªÀÄvÀÄÛ JZÀÑjPɬÄAzÀ ED (J) ‘©’ ¥Àæ£Á¼ÀzÀ°ègÀĪÀ vÁªÀÄæzÀ avÀæ 1.8 (J) PÀ©âtzÀ ªÉƼÉUÀ¼À£ÀÄß vÁªÀÄæzÀ ¸À¯ÉáÃmï H ¸À¯ÉáÃmï zÁæªÀtzÀ°è ¸ÀĪÀiÁgÀÄ 20 IS ¤«ÄµÀUÀ¼À PÁ® ªÀÄļÀÄV¹. (avÀæ 1.8 zÁæªÀtzÀ°è ªÀÄļÀÄV¹gÀĪÀÅzÀÄ BL EP S (J)) MAzÀÄ PÀ©âtzÀ ªÉƼÉAiÀÄ£ÀÄß R TB ºÉÆðPÉUÁV §¢AiÀÄ°èr. U BE @K 20 ¤«ÄµÀUÀ¼À £ÀAvÀgÀ vÁªÀÄæzÀ ¸À¯ÉáÃmï zÁæªÀt¢AzÀ ªÉƼÉUÀ¼À£ÀÄß ºÉÆgÀ vÉUɬÄj. ¥Àæ£Á¼À ‘J’ ªÀÄvÀÄÛ ‘©’ UÀ¼À°ègÀĪÀ vÁªÀÄæzÀ ¸À¯ÉáÃmï£À ¤Ã° §tÚzÀ wêÀævÉAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆð¹. [avÀæ 1.8(©)] vÁªÀÄæzÀ ¸À¯ÉáÃmï zÁæªÀtzÀ°è C¢ÝgÀĪÀ PÀ©âtzÀ ªÉƼÉUÀ¼À §tÚªÀ£ÀÄß §¢AiÀÄ°èlÖ ªÉƼÉAiÀÄ TO §tÚzÉÆA¢UÉ ºÉÆð¹ [avÀæ 1.8(©)] T O N vÁªÀÄæzÀ ¥Àæ£Á¼À PÀ©âtzÀ vÁªÀÄæzÀ ¸ÀˉÉáÃmï ¸ÀˉÉáÃmï ¥Àæ£Á¼ÀzÀ DzsÁgÀ ªÉÆ¼É zÁæªÀt¢AzÀ zÁæªÀt ºÉÆgÀvÉUÉzÀ QæAiÀiÁ «Ä±Àæt (¥Àæ£Á¼À (J)) PÀ©âtzÀ ªÉÆ¼É (¥Àæ£Á¼À (©)) (©) avÀæ 1.8(©) ¥ÀæAiÉÆÃUÀzÀ ªÉÆzÀ®Ä ªÀÄvÀÄÛ £ÀAvÀgÀ PÀ©âtzÀ ªÉƼÉUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ vÁªÀÄæzÀ ¸À¯ÉáÃmï zÁæªÀtUÀ¼À ºÉÆðPÉ. PÀ©âtzÀ ªÉƼÉUÀ¼ÉÃPÉ PÀAzÀÄ §tÚPÉÌ wgÀÄVzÀªÀÅ ªÀÄvÀÄÛ vÁªÀÄæzÀ ¸À¯ÉáÃmï zÁæªÀtzÀ ¤Ã° §tÚ ªÀiÁ¹zÉÝÃPÉ? F ZÀlĪÀnPÉAiÀÄ°è PɼÀV£À gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄ £ÀqÉ¢zÉ - Fe(s) + CuSO4(aq) → FeSO4(aq) + Cu(s) (1.24)   (vÁªÀÄæzÀ ¸À¯ÉáÃmï)   (PÀ©âtzÀ ¸À¯ÉáÃmï)  14 «eÁÕ£À F QæAiÉÄAiÀÄ°è PÀ©âtªÀÅ vÁªÀÄæzÀ ¸À¯ÉáÃmï zÁæªÀt¢AzÀ vÁªÀÄæªÀ£ÀÄß ¸ÁÜ£À¥À®èlUÉƽ¹zÉ CxÀªÁ vÉUÉzÀĺÁQzÉ. F QæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß ¸ÁÜ£À¥À®èl QæAiÉÄ (displacement reaction) J£ÀÄߪÀgÀÄ. ¸ÁÜ£À¥À®èl QæAiÉÄUÉ EvÀgÀ GzÁºÀgÀuÉUÀ¼ÉAzÀgÉ Zn(s) + CuSO4(aq) → ZnSO4(aq) + Cu(s) (1.25)    (vÁªÀÄæzÀ ¸À¯ÉáÃmï) (¸ÀvÀÄ«£À ¸À¯ÉáÃmï) Pb(s) + CuCl2(aq) → PbCl2(aq) + Cu(s) (1.26) (vÁªÀÄæzÀ PÉÆèÃgÉÊqï) (¹Ã¸ÀzÀ PÉÆèÃgÉÊqï) ¸ÀvÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ¹Ã¸ÀUÀ¼ÀÄ vÁªÀÄæQÌAvÀ ºÉZÀÄÑ QæAiÀiÁ¥ÀlÄ zsÁvÀÄUÀ¼ÀÄ. CªÀÅ vÁªÀÄæªÀ£ÀÄß CzÀgÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛUÀ½AzÀ ¸ÁÜ£À¥À®èlUÉƽ¸ÀÄvÀÛªÉ. 1.2.4 ¢é¸ÁÜ£À¥À®èl QæAiÉÄ ED ZÀlĪÀnPÉ 1.10 H IS MAzÀÄ ¥Àæ£Á¼ÀzÀ°è ¸ÀĪÀiÁgÀÄ 3 mL BL ¸ÉÆÃrAiÀÄA ¸ÀˉÉáÃmï EP S ¸ÉÆÃrAiÀÄA ¸À¯ÉáÃmï zÁæªÀtªÀ£ÀÄß R TB vÉUÉzÀÄPÉƽî. zÁæªÀt ºÉÆA¢gÀĪÀ U ¥Àæ£Á¼À E£ÉÆßAzÀÄ ¥Àæ£Á¼ÀzÀ°è ¸ÀĪÀiÁgÀÄ BE @K 3 mL ¨ÉÃjAiÀÄA PÉÆèÃgÉÊqï zÁæªÀt ¨ÉÃjAiÀÄA PÉÆèÃgÉÊqï vÉUÉzÀÄPÉƽî. zÁæªÀt ºÉÆA¢gÀĪÀ JgÀqÀÆ zÁæªÀtUÀ¼À£ÀÄß «Ä±Àæt ¥Àæ£Á¼À ªÀiÁr. (avÀæ 1.9). TO avÀæ 1.9 ¨ÉÃjAiÀÄA ¸À¯ÉáÃmï ªÀÄvÀÄÛ ¤ÃªÀÅ K£À£ÀÄß UÀªÀĤ¹¢j? ¸ÉÆÃrAiÀÄA PÉÆèÃgÉÊqï GAmÁUÀÄ«PÉ. T O d®«°Ã£ÀUÉƼÀîzÀ ©½ªÀ¸ÀÄÛ GAmÁzÀzÀÝ£ÀÄß ¤ÃªÀÅ «ÃQë¸ÀÄ«j. »ÃUÉ GAmÁzÀ N «°Ã£ÀUÉƼÀîzÀ ªÀ¸ÀÄÛªÀ£ÀÄß ¥ÀæPÉëÃ¥À J£ÀÄߪÀgÀÄ. ¥ÀæPÉëÃ¥ÀªÀ£ÀÄß GvÀàwÛ ªÀiÁqÀĪÀ AiÀiÁªÀÅzÉà QæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß ¥ÀæPÉëÃ¥À£À QæAiÉÄ J£ÀÄߪÀgÀÄ. Na2SO4(aq) + BaCl2(aq) → BaSO4(s) + 2NaCl(aq) (1.27) (¸ÉÆÃrAiÀÄA ¸À¯ÉáÃmï) (¨ÉÃjAiÀÄA PÉÆèÃgÉÊqï) (¨ÉÃjAiÀÄA ¸À¯ÉáÃmï) (¸ÉÆÃrAiÀÄA PÉÆèÃgÉÊqï) EzÀPÉÌ PÁgÀtªÉãÀÄ? SO42– ªÀÄvÀÄÛ Ba2+ UÀ¼À QæAiÉĬÄAzÀ ©½AiÀÄ ¥ÀæPÉëÃ¥À BaSO4 GAmÁVzÉ. GAmÁzÀ E£ÉÆßAzÀÄ GvÀà£Àß ¸ÉÆÃrAiÀÄA PÉÆèÃgÉÊqï zÁæªÀtzÀ¯Éèà G½AiÀÄÄvÀÛzÉ. AiÀiÁªÀ QæAiÉÄUÀ¼À°è ¥ÀæwªÀvÀðPÀUÀ¼À £ÀqÀÄªÉ CAiÀiÁ£ÀÄUÀ¼À «¤ªÀÄAiÀÄ £ÀqÉAiÀÄÄvÀÛzÉAiÉÆà CAvÀºÀ QæAiÉÄUÀ¼À£ÀÄß ¢é¸ÁÜ£À¥À®èl QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ (double displacement reaction) J£ÀÄߪÀgÀÄ. gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ¸À«ÄÃPÀgÀtUÀ¼ÀÄ 15 ZÀlĪÀnPÉ 1.2 C£ÀÄß ¸Àäj¹. C°è ¤ÃªÀÅ ¹Ã¸ÀzÀ(II) £ÉÊmÉæÃmï ªÀÄvÀÄÛ ¥ÉÆmÁå¹AiÀÄA CAiÉÆÃqÉÊqï zÁæªÀtUÀ¼À£ÀÄß «Ä±Àæ ªÀiÁr¢Ýj. (i) GAmÁzÀ ¥ÀæPÉëÃ¥ÀzÀ §tÚ AiÀiÁªÀÅzÀÄ? ¥ÀæPÉëÃ¥ÀUÉÆAqÀ ¸ÀAAiÀÄÄPÀÛªÀ£ÀÄß ¤ÃªÀÅ ºÉ¸Àj¸À§°ègÁ? (ii) F QæAiÉÄAiÀÄ ¸ÀjzÀÆV¹zÀ gÁ¸ÁAiÀĤPÀ ¸À«ÄÃPÀgÀt §gɬÄj. (iii) EzÀÆ ¸ÀºÀ ¢é¸ÁÜ£À¥À®èl QæAiÉÄAiÉÄÃ? 1.2.5 GvÀ̵Àðt ªÀÄvÀÄÛ C¥ÀPÀµÀðt ZÀlĪÀnPÉ 1.11 vÁªÀÄæzÀ ¥ÀÄrAiÀÄ£ÀÄß eÁ®j ¦AUÁt §lÖ°£À°è M¼ÀUÉÆArgÀĪÀ wæ¥ÁzÀ DzsÁgÀ ¸ÀĪÀiÁgÀÄ 1g vÁªÀÄæzÀ aãÁ ¥ÁvÉæ ¸ÀÛA¨sÀ ED ¥ÀÄrAiÀÄ£ÀÄß vÉUÉzÀÄPÉÆAqÀÄ §£Àðgï PÁ¹ (avÀæ 1.10). H IS ¤ÃªÀÅ K£À£ÀÄß «ÃQë¹¢j? avÀæ 1.10 vÁªÀÄæzÀ GvÀ̵Àðt¢AzÀ vÁªÀÄæzÀ DPÉìöÊqï GAmÁUÀĪÀÅzÀÄ BL EP S R TB vÁªÀÄæzÀ ¥ÀÄrAiÀÄ ªÉÄïÉäöÊ PÀ¥ÀÄà vÁªÀÄæzÀ (II) DPÉìöÊqï¤AzÀ ¯ÉævÀªÁUÀÄvÀÛzÉ. F PÀ¥ÀÄà U ªÀ¸ÀÄÛ KPÉ GAmÁ¬ÄvÀÄ? EzÀPÉÌ PÁgÀt vÁªÀÄæzÉÆA¢UÉ DQìd£ï ¸ÉÃj vÁªÀÄæzÀ DPÉìöÊqï BE @K GAmÁVgÀĪÀÅzÀÄ. (1.28) ©¹AiÀiÁVgÀĪÀ F ªÀ¸ÀÄÛ (CuO)«£À ªÉÄÃ¯É ºÉÊqÉÆæÃd£ï C¤®ªÀ£ÀÄß ºÁ¬Ä¹zÀgÉ »ªÀÄÄäR QæAiÉÄ £ÀqÉzÀÄ ªÉÄïÉäöÊ PÀ¥ÀÄà ¯ÉÃ¥À£À PÀAzÀÄ §tÚPÉÌ wgÀÄUÀÄvÀÛzÉ ªÀÄvÀÄÛ vÁªÀÄæ zÉÆgÀPÀÄvÀÛzÉ. TO (1.29) T O QæAiÉÄAiÀÄ°è ªÀ¸ÀÄÛªÉÇAzÀÄ DQìd£ï ¥ÀqÉzÀÄPÉÆAqÀgÉ, CzÀÄ GvÀ̵Àðt (oxidation) N UÉÆArzÉ J£ÀÄßvÉÛêÉ. QæAiÉÄAiÀÄ°è ªÀ¸ÀÄÛªÉÇAzÀÄ DQìd£ï PÀ¼ÉzÀÄPÉÆAqÀgÉ, CzÀÄ C¥ÀPÀµÀðt (reduction) UÉÆArzÉ J£ÀÄßvÉÛêÉ. F QæAiÉÄAiÀÄ°è (1.29), vÁªÀÄæzÀ (II) DPÉìöÊqï DQìd£ï PÀ¼ÉzÀÄPÉÆArzÉ ªÀÄvÀÄÛ C¥ÀPÀµÀðtUÉÆArzÉ. ºÉÊqÉÆæÃd£ï, DQìd£ï ¥ÀqÉzÀÄPÉÆArzÉ ªÀÄvÀÄÛ GvÀ̵ÀðtUÉÆArzÉ. CAzÀgÉ, QæAiÉÄAiÀÄ°è MAzÀÄ ¥ÀæwªÀvÀðPÀªÀÅ GvÀ̵ÀðtUÉÆAqÀgÉ ªÀÄvÉÆÛAzÀÄ ¥ÀæwªÀvÀðPÀªÀÅ C¥ÀPÀµÀðtUÉÆArzÉ. EAvÀºÀ QæAiÉÄUÀ¼À£ÀÄß GvÀ̵Àðt-C¥ÀPÀµÀðt QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ CxÀªÁ gÉqÁPïì (redox) QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ J£ÀÄߪÀgÀÄ. (1.30)  16 «eÁÕ£À gÉqÁPïì QæAiÉÄUÀ½UÉ E£ÀÆß PÉ®ªÀÅ GzÁºÀgÀuÉUÀ¼ÀÄ: ZnO + C → Zn + CO (1.31) MnO2 + 4HCl → MnCl2 + 2H2O + Cl2 (1.32) QæAiÉÄ (1.31) gÀ°è PÁ§ð£ï GvÀ̵ÀðtUÉÆAqÀÄ CO DVzÉ ªÀÄvÀÄÛ ZnO C¥ÀPÀµÀðtUÉÆAqÀÄ Zn DVzÉ. QæAiÉÄ (1.32) gÀ°è HCl GvÀ̵ÀðtUÉÆAqÀÄ Cl2 DzÀgÉ MnO2 C¥ÀPÀµÀðtUÉÆAqÀÄ MnCl2 DVzÉ. ªÉÄð£À GzÁºÀgÀuÉUÀ½AzÀ QæAiÉÄAiÀÄ°è ªÀ¸ÀÄÛªÉÇAzÀÄ DQìd£ï ¥ÀqÉzÀÄPÉÆAqÀgÉ CxÀªÁ ºÉÊqÉÆæÃd£ï PÀ¼ÉzÀÄPÉÆAqÀgÉ, CzÀÄ GvÀ̵ÀðtUÉÆArzÉ JAzÀÄ £ÁªÀÅ ºÉüÀ§ºÀÄzÀÄ. QæAiÉÄAiÀÄ°è ªÀ¸ÀÄÛªÉÇAzÀÄ DQìd£ï PÀ¼ÉzÀÄPÉÆAqÀgÉ CxÀªÁ ºÉÊqÉÆæÃd£ï ¥ÀqÉzÀÄPÉÆAqÀgÉ, CzÀÄ C¥ÀPÀµÀðtUÉÆArzÉ J£ÀߧºÀÄzÀÄ. ZÀlĪÀnPÉ 1.1 £ÀÄß ¸Àäj¹PÉƽî. C°è ªÉÄVßùAiÀÄA ¥ÀnÖ UÁ½AiÀÄ°è(DQìd£ï) PÀtÄÚPÉÆÃgÉʸÀĪÀÀ ©½AiÀÄ eÁé¯ÉAiÉÆA¢UÉ GjzÀÄ ©½AiÀÄ ªÀ¸ÀÄÛ ªÉÄVßùAiÀÄA DPÉìöÊqï DV §zÀ¯ÁVvÀÄÛ. F ED QæAiÉÄAiÀÄ°è ªÉÄVßùAiÀÄA GvÀ̵ÀðtUÉÆArzÉAiÉÄà CxÀªÁ C¥ÀPÀµÀðtUÉÆArzÉAiÉÄÃ? H IS 1.3 ¤ÃªÀÅ GvÀ̵Àðt QæAiÉÄUÀ¼À ¥ÀjuÁªÀÄUÀ¼À£ÀÄß zÉÊ£ÀA¢£À fêÀ£ÀzÀ°è BL EP S R TB UÀªÀĤ¹¢ÝÃgÁ? U BE @K 1.3.1 ¸ÀAPÁëgÀt PÀ©âtzÀ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼ÀÄ ºÉƸÀzÁVzÁÝUÀ ºÉƼÉAiÀÄÄwÛgÀĪÀÅzÀ£ÀÆß, DzÀgÉ PÉ®ªÀÅ PÁ® ºÁUÉà ©mÁÖUÀ CªÀÅ PÉA¥ÀÄ «Ä²ævÀ PÀAzÀÄ §tÚzÀ ¥ÀÄrAiÀÄ ¯ÉÃ¥À£À ºÉÆAzÀĪÀÅzÀ£ÀÆß ¤ÃªÀÅ TO UÀªÀĤ¹gÀ§ºÀÄzÀÄ. F ¥ÀæQæAiÉÄAiÀÄ£ÀÄß ¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV PÀ©ât vÀÄPÀÄÌ »rAiÀÄĪÀÅzÀÄ J£ÀÄßvÉÛêÉ. E£ÀÆß PÉ®ªÀÅ ¯ÉÆúÀUÀ¼ÀÄ EzÉà jÃw ºÉƼÀ¥À£ÀÄß PÀ¼ÉzÀÄPÉƼÀÄîvÀÛªÉ. ¤ÃªÀÅ vÁªÀÄæ ªÀÄvÀÄÛ ¨É½îUÀ¼À T ªÉÄÃ¯É GAmÁUÀĪÀ ¯ÉÃ¥À£ÀzÀ §tÚªÀ£ÀÄß UÀªÀĤ¹¢ÝÃgÁ? ¯ÉÆúÀªÀÅ vÀ£Àß ¸ÀÄvÀÛ°£À ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼ÁzÀ O vÉêÁA±À, DªÀÄèUÀ¼ÀÄ, EvÁå¢UÀ½AzÀ DPÀæ«Ä¸À®àmÁÖUÀ CzÀÄ ¸ÀAPÁëgÀtPÉÆ̼ÀUÁVzÉ JAzÀÄ N ºÉüÀ¯ÁUÀÄvÀÛzÉ. ªÀÄvÀÄÛ F ¥ÀæQæAiÉÄAiÀÄ£Éßà ¸ÀAPÁëgÀt(corrosion) J£ÀÄߪÀgÀÄ. ¨É½îAiÀÄ ªÉÄð£À PÀ¥ÀÄà ¯ÉÃ¥À£À ªÀÄvÀÄÛ vÁªÀÄæzÀ ªÉÄð£À ºÀ¹gÀÄ ¯ÉÃ¥À£ÀUÀ¼ÀÄ ¸ÀAPÁëgÀtPÉÌ EvÀgÉ GzÁºÀgÀuÉUÀ¼ÁVªÉ. ¸ÀAPÁëgÀtªÀÅ PÁj£À PÀªÀZÀ, ¸ÉÃvÀĪÉUÀ¼ÀÄ, PÀ©âtzÀ ºÀ½UÀ¼ÀÄ, ºÀqÀUÀÄUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ¯ÉÆúÀUÀ½AzÀ ªÀiÁqÀ®àlÖ J®è ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼ÀÄ, «±ÉõÀªÁV PÀ©âtzÀ ªÀ¸ÀÄÛUÀ½UÉ ºÁ¤AiÀÄ£ÀÄß GAlĪÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. PÀ©âtzÀ ¸ÀAPÁëgÀtªÀÅ MAzÀÄ UÀA©üÃgÀ ¸ÀªÀĸÉåAiÀiÁVzÉ. ¥Àæw ªÀµÀðªÀÇ ºÁ¤UÉÆAqÀ PÀ©âtªÀ£ÀÄß §zÀ¯Á¬Ä¸À®Ä C¥ÁgÀ ¥ÀæªÀiÁtzÀ ºÀtªÀ£ÀÄß ªÀå¬Ä¸À¯ÁUÀÄvÀÛzÉ. ¸ÀAPÁëgÀtzÀ PÀÄjvÀÄ ºÉaÑ£À «ªÀgÀUÀ¼À£ÀÄß ¤ÃªÀÅ 3£Éà CzsÁåAiÀÄzÀ°è C¨sÁå¸À ªÀiÁqÀÄ«j. 1.3.2 PÀªÀÄlÄ«PÉ ¤ÃªÀÅ JAzÁzÀgÀÆ ¢ÃWÀðPÁ® §¼À¸ÀzÀ PÉƧÄâ/JuÉÚAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀĪÀ ¥ÀzÁxÀðUÀ¼À gÀÄa CxÀªÁ ªÁ¸À£É £ÉÆÃr¢ÝÃgÁ? gÁ¸ÁAiÀĤPÀ QæAiÉÄUÀ¼ÀÄ ªÀÄvÀÄÛ ¸À«ÄÃPÀgÀtUÀ¼ÀÄ 17 PÉƧÄâ ªÀÄvÀÄÛ JuÉÚ ¥ÀzÁxÀðUÀ¼ÀÄ GvÀ̵ÀðtUÉÆAqÁUÀ, CªÀÅ PÀªÀÄlÄvÀÛªÉ(rancid) ªÀÄvÀÄÛ CªÀÅUÀ¼À ªÁ¸À£É ªÀÄvÀÄÛ gÀÄa §zÀ¯ÁUÀÄvÀÛzÉ. ¸ÁªÀiÁ£ÀåªÁV PÉƧÄâ CxÀªÁ JuÉÚAiÀÄ£ÀÄß ºÉÆA¢gÀĪÀ DºÁgÀ ¥ÀzÁxÀðUÀ½UÉ GvÀ̵ÀðtªÀ£ÀÄß vÀqÉUÀlÄÖªÀ ªÀ¸ÀÄÛUÀ¼À£ÀÄß(¥Àæw GvÀ̵ÀðPÀUÀ¼ÀÄ) ¸ÉÃj¸À¯ÁUÀÄvÀÛzÉ. DºÁgÀ ¥ÀzÁxÀðUÀ¼À£ÀÄß UÁ½ ¥ÀæªÉò¸ÀzÀ ¸ÀAUÁæºÀPÀUÀ¼À°è ±ÉÃRj¸ÀĪÀÅzÀÄ GvÀ̵ÀðtªÀ£ÀÄß ¤zsÁ£ÀUÉƽ¸À®Ä ¸ÀºÁAiÀÄ ªÀiÁqÀÄvÀÛzÉ. a¥ïì vÀAiÀiÁgÀPÀgÀÄ, a¥ïì GvÀÌ?