Logic Short Notes in Amharic - PDF

Ĭ #Logic and Critical Thinking. Ĭ Chapter One - Introducing Philosophy. ˄ እሺ ዛሬ የምንማረው የ Logic and Critical Thinking ኮርስን ነው። ስለ ኮርሱ አንዳንድ ነገር ልበላችሁ። ˄ ምናልባትም ከፍሬሽማን ከባዱ ኮርስ የሚባለው Logic and Critical Thinking ነው። በዚህ ኮርስ 5 ቻፕተሮችን እንማራለን። ከ 5 ቱ ቻፕተሮች በዋናነት Chapter 2 እና Chapter 5 ን ለዬት ያለ ትኩረት ሰጥተን...

Ĭ #Logic and Critical Thinking. Ĭ Chapter One - Introducing Philosophy. ˄ እሺ ዛሬ የምንማረው የ Logic and Critical Thinking ኮርስን ነው። ስለ ኮርሱ አንዳንድ ነገር ልበላችሁ። ˄ ምናልባትም ከፍሬሽማን ከባዱ ኮርስ የሚባለው Logic and Critical Thinking ነው። በዚህ ኮርስ 5 ቻፕተሮችን እንማራለን። ከ 5 ቱ ቻፕተሮች በዋናነት Chapter 2 እና Chapter 5 ን ለዬት ያለ ትኩረት ሰጥተን እንማማራለን። ˄ ምክንያቱም Mid exam ፈተናችሁ ላይ Chapter 2 ብዙ ጥያቄ ይወጣበታል። ሰፋ ያለ ማሰላሰል እና ተመስጥኦን የሚጠይቅ የ ፅንሰ ሀሳብ ቻፕተር ነው። Final exam ፈተናችሁ ላይ ደግሞ chapter 5 ላይ ብዙ ጥያቄ ይወጣበታል። ይህ ቻፕተር ደግሞ ፅንሰ ሀሳብንም ሽምደዳንም የሚጠይቅ ወሰብሰብ ያለ ነው። ስለዚህ ሁለቱ ቻፕተሮች ላይ ለየት ያለ ትኩረት ሰጥቼ ለፈተና የሚጠቅማችሁን ነገር እሰጣችሗለሁ። ˄ ዛሬ Chapter 1 ን በመማር እንጀምራለን። ይህ Chapter የ concept ትምህርት እምብዛም አይታይበትም። ፈተና ላይ የምትፈተኑትም በሽምደዳ መልክ ስለሆነ በ MoSHE የተዘጋጀውን ከላይ የለቀቁላችሁን PDF ግቢ ስትገቡ ፈተና ሲደርስ ብቻ ሸምድዱትͲ ማለቴ አንብቡት ምንም የዞረ ጥያቄ አይወጣበትም። እንደ መግቢያ ልንማረው ግድ ነው። እሺ አሁን ወደ ትምህርቱ። Philosophy ምን አንደሆነ እንመልከት። Philosophy በአማርኛ 'ፍልስፍና' ማለት ነው። ፍልስፍና ማለት ምን ማለት ነውФ? ν"የጥበብ መጀመሪያ ፈጣሪን መፍራት ነው።" ይላል ሀይማኖታዊው አስተምህሮ። ፍልስፍና ደግሞ ጥበብን መሻት ነው። ስለዚህ ፍልስፍና ከፈጣሪ ና ከተፈጥሮ ጋ የሚጋጭ ሳይሆን ስለ ፈጣሪ ና ስለ ተፈጥሮ ጥልቅ መረዳት ላይ ለመድረስ የሚኳትን ሳይንስ ነው ፤ የዚህ ሳይንስ መሰረቱ ደግሞ ምክንያታዊነት ነው። Ĭ Because of its universal nature, it is difficult to define philosophy in terms of a specific subject matter. However, we can define it etymologically as 'love of wisdom‘. ˄ Philosophy ን ወይንም ፍልስፍናን እንዲሁ በቀላሉ define ማድረግ ወይም ብያኔ መስጠት ይከብዳል። ለምንድን ነው ፍልስፍንናን እንዲህ ነው ብለን መግለፅ ያቃተንФ? ˄ ምክንያቱም ፍልስፍና ወይንም Philosophy ሁሉንአቀፍ ወይንም ሁሉንምነገሮች የመዳሰስ ተፈጥሯዊ ባህሪ(universal nature) ስላለው ነው። ይህ ማለት ደግሞ ፍልስፍና specifically አንድ ነገር ለይቶ ማጥናት አይችልም ወይም ስለ አንድ ነገር ብቻ አያጠናም። በዚህም ምክንያት ፍልስፍና(philosophy) ን define ማድረግ ያስቸግራል። ˄ ነገር ግን አንዱን የ ናቹራል ተማሪ what is chemistry ብዬ ብጠይቀው chemistry is a branch of natural science that studies about the nature and composition of matter ብሎ define ማድረግ ይችላል ምክንያቱም chemistry የሚያጠናው ስለ አንድ ነገር ስለሆነ እርሱም ስለ matter እና ከ matter ጋር ስለተያያዙ ነገሮች ብቻ ነው የሚያጠናው። አንዱን የ ሶሻል ተማሪ what is Geography ብዬ ብጠይቀው define ማድርግ ይችላል ምክንያቱም ስለ አንድ ነገር ስለሚያጠና። ˄ ነገር ግን ፍልስፍና(Philosophy) ን በዚህ መልክ define ማድረግ ይከብዳል። ስለዚህ በምን መልኩ እናብራራውФ? Ĭphilosophy(ፍልስፍና) 'philo' እና 'sophia' ከተባሉ ሁለት የግሪክ ቃላት የተመሰረተ ነው። ȴ Philo ማለት Love ነው። ȴ sophia ማለት wisdom ነው። ˄ ስለዚህ የ philosophy ቃል በቃል ትርጉሙ love of wisdom ማለት ነው። Love of wisdom ማለት ደግሞ በአማርኛ "ጥበብን መሻት መፈለግ" ማለት ነው። Ĭስለዚህ ከ love of wisdom(ጥበብን መሻት) ተነስተን philosophy ን በተወሰነ መልኩ ማብራራት እንችላለንȲ። ˄ Thus, as a pursuit of wisdom, philosophy refers to the development of critical habits, the continuous search for truth, and the questioning of the apparent. Ĭ ስለዚህ philosophy(ፍልስፍና) ማለት በተለያዩ ነገሮች ላይ ጭፍን አመለካከት ከመያዝ ይልቅ ነቂሳዊ(ምክንያታዊ) አመለካከትን የማዳበር ባህል ÷ እውነትን ያለማቋረጥ የመፈለግ ሒደት ÷ በሰዎች ዘንድ ግልፅ መስለው የሚታዩ ነገሮች ላይ ጥያቄ ማንሳት መመራመር እና በተለያዩ dimensions መመልከት ማለት ነው። ˄ ነገር ግን እንደ ፋላስፎች እይታ መነፅር ከሆነ love of wisdom የሚለው በቂ አይደለም philosiphy ን ለማብራራት። ለምንФ? ˄ምክንያቱም wisdom specific መሆን ስለሚችል። ለምሳሌ አንድ ሐኪም(ዶክተር) ስለ ህክምና በቂ ዕውቀት(wisdom) አለው። ነገር ግን ከህክምና ውጭ ስላሉ ነገሮች በበቂ ሁኔታ ላያውቅ ላይረዳ ላይመራመር ይችላል። ስለዚህ philosophy ደግሞ ሁሉን አቀፍ ነው ስላልን love of wisdom ብቻውን በቂ definition ሊሆን አይችልም። ስለዚህ ከ love of wisdom በተጨማሪ philosophy ሌሎች ብያኔዎች(definitions) ይኖሩታል። እነርሱም Basic features of philosophy ተብለው ይጠራሉ ፤ እያንዳንዳቸውን እንመልከት። ˄ Basic Features of philosophy. ˄ Basic Features of Philosophy ማለት የ ፍልስፍና መሰረታዊ መገለጫዎች ( Basic features ) ማለት ሲሆን philosophy ን ከሌሎች የትምህርት አይነቶች የሚለዩት ባህሪያቶቹን ያካትታል ፤ እንመልከታቸው። Ĭ1) Philosophy is a set of views or beliefs about life and the universe, which are often held uncritically. Ɲ Philosophy ማለት ስለ ህይወት ስለ አለም በሰው ልጆች አዕምሮ ውስጥ ጥያቄ የሚያስነሱ ተጨባጭ የሆነ ማስረጃ ያልተገኘላቸው ጉዳዮች ላይ ያለን አመለካከት ወይም ነፀብራቅ ማለት ነው። ȴለምሳሌ ስለ ህይወት ብናነሳ ከሞት በሗላ ህይወት አለ ወይስ የለምΟ ʒ? ȴገነት ና ሲኦል የሚባሉ ነገሮች አሉΰ? ȴፈጣሪ አለ? ይህ የሚታየው ገሀዱ አለም ከየት ነው የመጣው? ወዘተ ˄ ስለእነዚህ ነገሮች ያለን ምልከታ philosophy ይባላል። ታዲያ ስለእነዚህ ነገሮች እያንዳንዱ ሰው የራሱ የሆነ የግል ምልከታ ይኖረዋል።(ሰምታችሁ እንደሆነ አንዳንድ ሰዎች "የኔ ፍልስፍና" ይላሉ። አንድ ሰው ወጣ ያለ ሀሳብ ካለው ደግሞ ኸረ እሱ ኮ ፈላስፋ ነው ይባላል ኣͲ።) እንዲሁም ደግሞ ከግል ምልከታ በዘለለ ስለ እነዚህ ነገሮች በተቻለ መጠን ምክንያታዊ ሀሳብን ተንተርሶ የሚሰጠት ምልከታ አለ። ስለዚህ Ϳ ሁለት ነገሮች አሉ ማለት ነው። 1ኛ) Having philosophy ( informal sense of philosophy ) - በሰው ልጆች አዕምሮ ውስጥ ጥያቄ የሚያስነሱ ተጨባጭ የሆነ ማስረጃ ያልተገኘላቸውን ጉዳዮች ወይም ነገሮች ላይ የ እያንዳንዱ ሰው የራሱ የሆነ የግል አመለካከት ወይም እይታ Having philosophy ይባላል። "ሀይማኖት የግል ነው ሀገር የጋራ ነው ይባላልͲ" ˄ Having Philosophy ማለት ለነገሮች ያለንን የግል አመለካት ወይንም ፍልስፍና እኔ የማስበው ፣ የኔ እይታ ፣ እኔ የሚመስለኝ ብለን የምንገልፃቸውን ያመለክትልናል ። 2ኛ) Doing philosophy - በሰው ልጆች አዕምሮ ውስጥ ጥያቄ የሚያስነሱ ተጨባጭ የሆነ ማስረጃ ያልተገኘላቸውን ጉዳዮች ላይ በተቻለ መጠን ምክንያታዊ ሀሳብን ተንተርሶ የሚገኝ ምልከታ doing philosophy ይባላል ። ˄ ባለን ፍልስፍና ነገሮችን Critical Thinking በሆነ መንገድ Analyze Evaluate Judge እና Understand ማድረግ ስንችል ነው Doing philosophy የሚባለው ። Therefore , ȴ Doing philosophy > Having philosophy. ȴ Having & Doing philosophy cannot treated independently. ȴ having a philosophy is not sufficient for doing philosophy. ȱያዟቸው ፈተና ላይ ስለሚወጡ። Ĭ2) Philosophy is a group of perennial problems that interest people and for which philosophers always have sought answers. ˄ Philosophy የሰው ልጅ ለሚያነሳቸው መሰረታዊ የ ፍልስፍና ጥያቄዎች ለሚባሉት ለምሳሌ ȴ እውነት ምንድነው ? ȴ እውቀት ምንድነው ? ȴ ውበት ምንድነው ? ȴ ከሞት በሗላ እውን ህይወት አለ(life after death ) ? ለሚሉት እና ለመሳሰሉት ጥያቄዎች መልስን የሚፈልግ ተደርጎ የሚገለጽ ነው። ˄Philosophers እነዚህን ለመሰሉ የሰው መሰረታዊ ጥያቄዎች ምላሽ ለመስጠት በሚያደርጉት ጥረት ብዙ Theories እና System of thoughts ለምሳሌ Extensionalism , idealism , Realism መወለድ ምክንያት ሆነዋል። Ĭ3) Philosophy is the logical analysis of language and the clarification of the meaning of words and concepts. ˄ ሌላኛው በ የዕለት ህይወታችን እንዲሁም በተለያዩ ሳይንሳዊ ስራዎች ውስጥ የምንጠቀማቸው ቃላት ወይንም Terms ምን አይነች ፍቺ ይሰጣሉ የሚለውን እንዲሁም የትርጉም ግርታ እንዳይፈጥሩ ማድረግን ሌላኛው ተግባሩ ነው ። Some philosophers see this as the main task of philosophy, and a few claim this is the only legitimate function of philosophy. ˄ በስፋት chapter 3 ላይ እንመለከተዋለን። Ĭ4) Philosophy is a rational attempt to look at the world as a whole. Ɲ እንበልና አንድን ፖለቲከኛ ፣ ቢዝነስ ማን ወይንም ስፖርተኛ ስለአለም እይታ ብጠይቋቸው ከፖለቲካው ከንግዱና ከስፖርቱ አለም አንፃር ብቻ ያላቸውን እይታ( Fragmented view ) ሊነግሯቹ ይችላሉ ይህን እይታ የተሟላ ነው ማለት አንችልም። Philosophy ወንም philosopher ግን በተቃራኒው የሁሉን እይታ በአንድ በማዋሀድ (whole ) ስለ አለም የተሟላ እይታን የሚፈጥርልን ሳይንስ ነው ። ˄ Philosophy seeks to combine the conclusions of the various sciences and human experience into some kind of consistent worldview. Ĭ5) Philosophy is a process of reflecting on and criticizing our most deeply held conceptions and beliefs. ˄ ፍልስፍና ማለት ስለ አንድ ነገር ምሳሌ ስለ ተፈጥሮ፡ ስለ ማህበራዊ ትስስር ፡ ስለ ዩኒቨርስ ፡ ስለ ውበት ወዘተ የሰው ልጅ ያለውን ጥልቅ የሆነ አመለካከት እና እምነት የሚገልፅበት ፡ የሚያንፀባርቅበት ፡ የሚገመግምበት ፡ የሚተችበት ሒደት ፍልስፍና ይባላል። ˄ ታዲያ የሰው ልጅ ስለ እነዚህ ነገሮች ያለውን አመለካከት ሲገልፅ ሲያንፀባርቅ ሲገመግም ና ሲተች ምክንያታዊ ሀሳብን መሰረት በማድረግ ሳይንሳዊ ዘዴዎችን በመከተል ነው። ስለዚህ 5ተኛ ላይ ያለው የ philosophy definition formal sense of doing philosophy ይባላል። ለዛሬ እዚ ላይ ይበቃናል በጥልቅ ለመረዳት Module እንድታነቡ ይመከራል ። አሁን ደግሞ Core Fields of Philosophy ን እንመልክት። ©A+ Tutorial class. ˄ #Logic and Critical Thinking. ˄ Chapter One - Introducing Philosophy. ʷ Core Fields of Philosophy. ˄ ባለፈው ሳምንት በነበረው ትምህርታችን ፤ ስለ Philosophy ምንነት እንደ መግቢያ ያህል ተምረናል። ዛሬ ደግሞ ከ Philosophy አይነቶች መካከል አንዱን እንማራለን። ʶ Types of philosophy. ФA) Metaphysics ɔ Ǚ B) Epistemology Ĭ C) Axiology Ϲ D) Logic Ɲ Core Fields of Philosophy ማለት ፍልስፍና የተሰማራባቸው ወይም የሚያጠናቸው ዋና ዋና መስኮች ማለት ሲሆን ፤ በሌላ አባባል የፍልስፍና አይነቶች ማለት ነው። አራት ዋና ዋና የፍልስፍና አይነቶች አሉ። እነርሱም Ȳ ʶ Metaphysics ʶ Epistemology ʶ Axiology ʶ Logic ናቸው። እያንዳንዱንም እንማራለን ፤ ለዛሬ Metaphysics ን እንመለከታለን። A) Metaphysics ˄ Metaphysics is the branch of philosophy that studies the ultimate nature of reality or existence. “Reality or existence ማለት በገሀዱ አለም ውስጥ ያሉ ነገሮች ፤ አፈጣጠር ግኝት መኖር(ህልውና) ማለት ነው። Ͳ"ዛሬ ሲያቀባዥረኝ ነው ያደረው" እንላለን ኣ። ህልም ወይም ማቀባዠር exit ያላደረጉ ነገር ናቸው። reality ወይም existence ግን የህልም ተቃራኒ ነው ፤ ያለ የተፈጠረ የተገኘ ነው። “ለምሳሌ እናንተ የምትማሩበት ክላስ የተፈጠረ የተገኘ ያለ ነው። እንዴት ተፈጠረ¢እንዴት ተገኘ¢ ገፅታው ምንድን ነው¢ተብላችሁ ብትጠየቁ መልሳችሁ ምንድን ነው¢ Ͳ ምናልባት እንዲህ ልንመልስ እንችላለን ፤ ከአሸዋ ከሲሚንቶ ወዘተ ተሰራ ፤ አራት ማዕዘን ነው ነጭ ቀለም አለው በውስጡ ወንበሮች አሉ ብለን ልንገልፀው እንችላለን። ከሳይንስ አንፃር ግን መልሱ ሌላ ነውȲ። Electron, Proton, Neutron በአንድ ላይ ሁነው በህግ ና በስርአት Atom ን ሰሩ ፤ Atom ሞች በአንድ ላይ ሁነው በህግ ና በስርአት Element ን ሰሩ ፤ Element ቶች በአንድ ላይ ሁነው በህግ ና በስርአት Matter ን ሰሩ። እነዚህ Matter ሮች በአይን የሚታዩ ቁስ አካል ናቸው። Matter ሮች ለነሱ ተስማሚ በሆነ የ temperature ና energy ሁኔታ ውስጥ በማድረግ ጠቃሚ ወደሆኑ ዕቃዎች ይቀየራሉ ወዘተ እየተባለ ስለ ነገሮች መገኘት መፈጠር ይብራራል። Фየሀይማኖት አባቶች ለምን ይሰወራሉ¢በአንድ ቦታ ሁነው ሌላ ቦታ የሚደረገውን ነገር እንዴት ያውቃሉ¢ጊዜ(time) ና ቦታ(space) የበቁ የሀይማኖት አባቶችን ለምን መገደብ አልቻለምФ¢ለማንኛውም ወደ ትምህርቱ እንመለስ። ˄ ስለ ገሀዱ አለም እና ስለ መፈጠር ስለ መገኘች የሚያጠናው የፍልስፍና ክፍል Metaphysics ይባላል። ይህ የሚታየው ገሀዱ አለም ከየት መጣФ? የተፈጠሩ አካላት አፈጣጠራቸው እንዴትФነው? ፈጣሪ አላቸው ወይስФ? በአይናችን የምናያቸው ና ከአይናችን የተሰወሩ ገሀዱ አለም ውስጥ ያሉ አካላት መገኘታቸው እንዴት ነው¢ ወዘተ የሚያጠናው የፍልስፍና ክፍል metaphysics ይባላል። ስለዚህȲ ˄ Metaphysics deals with issues of reality, God, freedom, soul/immortality, the mind-body problem, form and substance relationship, cause and effect relationship, and other related issues. ˄ ስለዚህ... ገሀዱ አለም ምንድን ነው? ፈጣሪ አለ? ካለስ ማረጋገጥ እንችላለን? አዕምሮ ምንድን ነው? አዕምሮ ከ አካል(body) ጋር ያለው መስተጋብር ምንድን ነው? የሰው ልጅ ነፃ ፍቃድ ያለው ነው ወይስ በፈጣሪ ቀድሞ የተፃፈለትን ድርሰት ነው የሚተውነው? ሰው ምንድን ነው? የሚያስብ የሚያገናዝብ ወይስ የሚንቀሳቀስ አካል ወይስ የሁለቱ ጥምር ውጤት? ጊዜ ምንድን ነው? ህይወት ማለት ምን ማለት ነው? ስለእነዚህ የሚያጠናው የፍልስፍና ክፍል Metaphysics ይባላል። ʶ ስለዚህ ከላይ በተዘረዘሩት ጥያቄዎች በመነሳት Metaphysics ለ አራት ይከፈላል። እነርሱምȲ 1) ĬCosmological Aspect: Cosmology consists in the study of theories about the origin, nature, and development of the universe as an orderly system. Questions such as these populate the realm of cosmology: How did the universe originate and develop? Did it come about by accident or design? Does its existence have any purpose? ˄ Cosmological aspect የሚያጠናው ስለ universe መነሻነት(ምንጩ) ፣ አፈጣጠር እና ዕድገት ነው የሚያጠናው። ˄ Universe እንዴት ተፈጠረФ? ከተፈጠረስ በሗላ እንዴት አደገФ? universe በአጋጣሚ ይሆን የተፈጠረው ወይስ ታስቦበት ታቅዶበትν? የ universe መፈጠር አላማ ይኖረው ይሆንФ? የሚሉትን ነገሮች የሚያጠናው Cosmological aspect የተባለው የ metaphysics አይነት ነው። ስለዚህ ስለ universe የሚያጠናው የ metaphysics አይነት cosmology ተብሎ ይጠራል። 2)Ĭ Theological Aspect: Theology is that part of religious theory that deals with conceptions of and about God. Is there a God? If so, is there one or more than one? What are the attributes of God? If God is both all good and all powerful, why does evil exist? If God exists, what is His relationship to human beings and the 'real‘ world of everyday life? ɓ Ɔ Teleology የሚለው ቃል ለኛ አዲስ አይደለም። Teleology ስለ ሀይማኖት ጥናት የሚያደርግ የትምህርት ክፍል ነው። ʶ teleological aspect የሚያጠናው ሀይማኖታዊ አስተምህሮቶችን መሰረት አድርጎ ነው። ፈጣሪ አለФ? ካለስ አንድ ነው ወይስ ከአንድ በላይФ? የፈጣሪ መለዮዎች ወይም ባህሪያቶች ምንድን ናቸውФ? ፈጣሪ መልካም ና ሀያል ከሆነ ሰይጣን ለምን ሊኖር ቻለФ? ፈጣሪ ካለ ከሰው ልጆች እና ከእውነተኛው አለም የዕለት ተዕለት ህይወት ጋር ያለው ግንኙነት ምንድን ነውФ? የሚሉትን የሚያጠናልን teological aspect የተባለው የ metaphysics አይነት ነው። 3)Ĭ Anthropological Aspect: Anthropology deals with the study of human beings and asks questions like the following: What is the relation between mind and body? Is mind more fundamental than body, with body depending on mind, or vice versa? ˄ What is humanity‘s moral status? Are people born good, evil, or morally neutral? To what extent are individuals free? Do they have free will, or are their thoughts and actions determined by their environment, inheritance, or a divine being? Does each person have a soul? If so, what is it? ˃ Anthropological aspect የሚያጠናው ስለ ሰው ልጆች እና ከሰው ልጅ ጋ በተያያዘ ስለሚነሱ ጥያቄዎች ነው። አዕምሮ ና አካል ግንኙነታቸው ምንድን ነው? አዕምሮ ከ አካል የበለጠ ጥቅም ይኖረው ይሆን? አዕምሮ በ አካል ጥገኛ ነው ወይስ አካል ነው በአዕምሮ ጥገኛ የሆነው? ˁ የሰብአዊነት መለኪያ ሁኔታዎቹ ምንድን ናቸው? ሰዎች ሲፈጠሩ ጥሩ ሁነው ነው ወይስ መጥፎ ሁነው ነው ወይስ ጥሩም መጥፎም ሳይሆኑ ገለልተኛ(neutral) ሁነው ነው የተፈጠሩት? እያንዳንዱ ሰው እስከምን ድረስ ነው ነፃ ፈቃድ ያለው? ሰዎች ነፃ ፍቃድ አላቸው ወይስ የሰዎች አስተሳሰባቸው እና ድርጊታቸው የሚወሰነው በሚኖሩበት አካባቢ ÷ በዘር ውርስ ወይስ በፈጣሪ ነው? እያንዳንዱ ሰው ነፍስ አለው? ካለው ነፍስ ምንድን ነው? ወዘተ የሚያጠናልን Antropology ይባላል። 4)Ĭ Ontological Aspect: Ontology is the study of the nature of existence, or what it means for anything to exist. Several questions are central to ontology: Is basic reality found in matter or physical energy (the world we can sense), or is it found in spirit or spiritual energy? Is it composed of one element (e.g., matter or spirit), or two (e.g., matter and spirit), or many? ˄ Is reality orderly and lawful in itself, or is it merely orderable by the human mind? Is it fixed and stable, or is change its central feature? Is this reality friendly, unfriendly, or neutral toward humanity? ʶ Ontological aspect የሚያጠናው ደግሞ ስለ መገኘት ስለ መፈጠር ነው። ለምሳሌ የምትጠቀሙት ስልክ exist or appear ያደረገ ነው አይደል። ማለትም የተገኘ የተፈጠረ አካል ያለው ነው። ስለ ነገሮች መገኘት መፈጠር ና ከእነሱ ጋር በተገናኘ ስለሚነሱ ጥያቄዎች የሚያጠናው Ontological aspect ይባላል። ˄ ይህ ግዙፍ የነሳው ገሀዱ አለም የተገኘው ከቁስ አካላት ነው ወይስ ከ physical energy? አልያም ደግሞ ይህ ግዙፍ የነሳው ገሀዱ አለም የተገኘው ከመንፈስ ወይም ከመንፈሳዊ ሀይል ነው? ይህ ግዙፍ የነሳው ገሀዱ አለም የተገነባው ከአንድ ነገር ነው?(ለምሳሌ ከቁስ አካል ወይም ከመንፈሳዊ ሀይል) ወይስ ከሁለቱም ነገሮች ነው(ማለትም ከቁስ አካል ና ከመንፈሳዊ ሀይል) ወይስ ከብዙ ነገር? ˄ ይህ ግዙፍ የነሳ ገሀዱ አለም ህግና ስርአትን ጠብቆ ራሱን በራሱ ነው የሚያስተዳድረው ወይስ በቀላሉ በሰው ልጆች የሚታዘዝ የሚተዳደር ነው? ይህ ግዙፍ የነሳ ገሀዱ አለም ቋሚ የተረጋጋ ነው ወይስ ይለዋወጣል።ይህ ግዙፍ የነሳ ገሀዱ አለም ለሰው ልጆች ተስማሚ ነው ወይስ የማይመች ነው? እነዚህ ሁሉ የሚያጠናው የ metaphysics አይነት ontological aspect ይባላል። “Physical Energy ማለት አካላቶች በ energy አማካኝነት መለወጥ መለጠጥ ማደግ መቀየር ማለት ነው። ለምሳሌ እናንተ ስፖርት ስትሰሩ በ energy አማካኝነት ሰውነታችሁ ያድጋል ይለወጣል ይቀየራል። ልክ እንደ ሰውነታችሁ ሁሉ ፤ ገሀዱ አለም በ energy(heat) አማካኝነት ነው የተፈጠረው ያደገው የተለወጠው? የሚለውን የሚጠናው ontology ይባላል። νMetaphysics ሰለ ምን እንደሚያጠና ያዙ ፤ እንዲሁም አራቱን የ metaphysics አይነቶች ና ስለምን እንደሚያጠኑ በደንብ ያዙ። ፈተና ላይ በፃፍ መልክ ፤ በምርጫ መልክ ና በአዛምድ መልክ ሊወጡ ይችላሉ። ለዛሬ ከዚህ ላይ እናብቃ ና በቀጣይ ስለ Epistemology እንማራለን። ©A+ Tutorial Class. ˄ #Logic and Critical Thinking. ˄ Chapter One - Introducing Philosophy. ĬCore Fields Of Philopsophy. ˄ እስካሁን ባለው ትምህርታች ስለ philosophy ምንነት ተምረናል። ስለ Basic features of Philosophy ተምረናል። Core fields of philosophy ላይ ስለ Metaphysics ተምረናል ፤ አሁን ደግሞ ስለ Epistemology እንማራለን። Ĭ Core Fields of philosophy ʶ Core Fields of Philosophy ማለት የ ፍልስፍና አይነቶች ወይም ፍልስፍና የሚዳስሳቸው የሚያጠናቸው መስኮች ማለት ነው። ታዲያ በዋናነት 4 የ philosophy አይነቶች አሉȲ ȴ Metaphysics ȴ Epistemology ȴ Axiology ȴ Logic ናቸው። ν ስለ Metaphysics በደንብ ተምረናል። ስለ Epistemology አሁን እንማራለን። ɔ Ǚ Epistimology ˄ Epistemology is the other field of philosophy that studies about the nature, scope, meaning, and possibility of knowledge. It deals with issues of knowledge, opinion, truth, falsity, reason, experience, and faith. ȴ Epistemology is also referred to as theory of knowledge.(ያዟት) ʶ ስለ እውቀት አፈጣጠር(ግኝት) ፥ ስለ እውቀት ምንነት ፥ ስለ እውቀት ስፋት(ጥልቀት) እና ስለ እውቀት የመፈጠር የመከሰት የመገኘት ዕድል የሚያጠና እንዲሁም ደግሞ ከ እውቀት ጋር ስለተያያዙ ጉዳዮች ÷ የግል አመለካከቶች ÷ ስለ እውነታነት ÷ ስለ ሀሰትነት ÷ ስለ ምክንያታዊነት ÷ ስለ ልምድ ÷ ስለ ዕምነት በአጠቃላይ ከላይ የተዘረዘሩትን ሁሉ የሚያጠናው የፍልስፍና ክፍል Epistimology ይባላል። ȫስለ እውቀት የሚያጠናው የፍልስፍና አይነት ማን ነው¢Epistemology ነው ፤ ፈተና ላይ ይወጣል። ȴ What is knowledge? (Фእውቀት ምንድን ነው¢) ȴ What does it mean to know? (Фማወቅ ማለት ምን ማለት ነው¢) ȴ What is the source of knowledge? Experience? Reason? Or both? [ Фእውቀት የሚገኘው ከምንድን ነው¢... በልምድ ነው የሚገኘው ወይስ በምክንያታዊ ፍለጋ ዳሰሳ¢ወይስ በሁለቱም ማለትም በልምድም በምክንያታዊነትም¢] ȴ How can we be sure that what we perceive through our senses is correct? (Фበስሜት ህዋሶቻችን የምንረዳው ፤ የምንገነዘበው ነገር ትክክል ስለመሆኑ እንዴት እርግጠኛ መሆን እንችላለን¢) ȴ What makes knowledge different from belief or opinion? [ Фእውቀትን ከ ግል አመለካከት ና እምነት እንዲለይ የሚያደርገው ነገር ምንድን ነው¢] ȴ What is truth, and how can we know a statement is true? [Фእውነት ምንድን ነው¢አንድ ነገር ዕውነት መሆኑን እንዴት ማወቅ እንችላለን¢] ȴ Can reason really help us to know phenomenal things without being informed by sense experiences? ( Фያለ ስሜት ህዋሶቻችን ፥ ክስተቶችን በምክንያታዊነት ማወቅ መገንዘብ እንችል ይሆን¢) ȴ Can our sense experience really help us to know things beyond our perception without the assistance of our reasoning ability? (ልንረዳቸው ልንገነዘባቸው ከምንችለው በላይ የሆኑ ነገሮችን ፥ ያለ ምክንያታዊ ዳሰሳ በስሜት ህዋሶቻችን ብቻ ማወቅ መገንዘብ እንችል ይሆንФ¢ ȴ What is the relationship and difference between faith and reason? ( በእምነት ና በምክንያታዊነት መካከል ያለው ዝምድና እና ልዩነት ምንድን ነውФ¢) Ͳፈጣሪን የምታመልኩት በምክንያት ነው ወይስ አሜን ብላችሁ ተቀብላችሁ በእምነት ብቻ¢ “ከላይ ስለተዘረዘሩት የሚያጠናው የፍልስፍና ክፍል Epistemology ይባላል። ˄ Epistemology seeks answers to a number of fundamental issues. One is whether reality can even be known. νEpistemology መሰረታዊ ጉዳይ ስለሆኑ ነገሮች መልስ ለማግኘት ፍለጋ ያደርጋል። ከፍለጋዎቹ መካከል አንዱ ፤ "እውነት ን ማወቅ ይቻላል ወይ¢" የሚለው ነው። ታዲያ በዚህ ጉዳይ ላይ Skepticism የተባለ theory የራሱን መላምት አስቀምጧልȲ ʶ Skepticism - in its narrow sense is the position claiming that people cannot acquire reliable knowledge and that any search for truth is in vain. “Skepticism ማለት መጠራጠር ፤ መወላወል ማለት ነው። ˄ ተጠራጣሪው መንፈስͳ ወይስ Skepticism የሚለው ፤ ሰዎች ሊታመን የሚችል(አስተማማኝ) ዕውቀት ማግኘት አይችሉም። ትክክለኛ የተረጋገጠ ዕውቀት ሊኖራቸውም አይችልም ምክንያቱም በአንድ ወቅት ዕውቀት የነበረው ነገር በሌላ ዘመን ውሸት ሆነ disprove ሊደረግ ስለሚችልࢭ ♂።እንዲሁም ደግሞ እውነትን ለማግኘት የሚደረግ ማንኛውም ፍለጋ ከንቱ ድካም ነው ይለናልͳ። Фቀለል ያለ ምሳሌ ልስጣችሁ ፤ በድሮ ዘመን መሬት ጠፍጣፋ ናት የሚል ዕውቀት ነበር። ከነ ፊዚስት ጆሐንስ ኪፕለር መምጣት በሗላ ደግሞ መሬት ክብ ናት የሚል ዕውቀት ተመሰረተ። ስለዚህ መሬት ጠፍጣፋ ናት የሚለው disprove ተደረገ። ҁወደፊት ደግሞ መሬት ክብ ናት የሚለው disprove ሊደረግ ይችላል። ስለዚህ እንደ Skepticism ገለፃ ፤ አስተማማኝ ዘላቂ የሆነ ዕውቀት ማግኘት አይቻልም። ͳጉም መዝገን ነው ይለናል። ስለዚህ በዕውቀት አማካኝነት ዕውነትን ለማግኘት የሚደረግ ማንኛውም ፍለጋ ግብዝነት ነው ፥ ከንቱ ድካም ነው ይላል Skepticism። ࢭ ♂ የአየር ትንበያ ን 100% ማመን ይቻላል¢አይቻልም። ዕውቀትም እንደ አየር ትንበያ ነው። Ͳእኔ አላልኩም ፤ Skepticism ነው ያለው። ν Epistemology ማለት ስለ ዕውቀት ና ከዕውቀት ጋር ተያያዥ ስለሆኑ ነገሮች የሚያጠና የፍልስፍና ክፍል ነው ብለናል። ዕውቀት ከምንድን ነው የሚገኘውФ¢ የዕውቀት ምንጩ ምንድን ነውФ¢ ለሚያለው ጥያቄ Epistemology የተባለው የፍልስፍና ክፍል የራሱን የሆነ ማብራሪያ ና ምልከታ አስቀምጧል። በዚህ መሰረት 5 ዋና ዋና ዕውቀት ማግኚያ ዘዴዎች ወይም የ ዕውቀት ምንጮች አሉ ይለናል Epistemology:: እነርሱምȲ Ĭ Empiricism Ĭ Rationalism Ĭ Intuition Ĭ Revelation Ĭ Authority. ȱስለዚህ አምስቱ ከላይ የተዘረዘሩት ፤ Sources of Knowledge ይባላሉ ፤ አምስቱንም እንማር። ʶ Empiricism - knowledge is obtained through the senses. Empirical knowledge appears to be built into the very nature of human experience. ˄ Empericisim የሚለው ደግሞ ዕውቀት የሚገኘው በስሜት ህዋሳቶቻችን አማካኝነት ነው። ስለዚህ ዕውቀት እየተገነባ እየተሻሻለ የሚመጣው የሰው ልጆች በነገሮች ላይ በቂ ልምድ እያካበቱ ሲሔድ ነው ማለትም የስሜት ህዋሳቶቻቸው ነገሮችን የመረዳት አቅማቸው እያደገ ና እየሰፋ ሲመጣ ነው። Ϳ ለምሳሌ አንድ ሰው በ ፀደይ ወራት ከቤት ወጥቶ walk እያደረገ ነው እና ያ ሰው የመልክዓ ምድሩን ውበት ሲያይ ÷ የአዕዋፋትን ዝማሬ ሲሰማ ÷ የፀሀይን ለስለስ ያለ ሙቀት ሲያጣጥም ÷ የአበባዎችን ፍካት ሲያይ ጥሩ መአዛቸውን ሲያሸት... ok አሁን ወቅቱ 'ፀደይ' ነው ብሎ ያውቃል ማለት ነው። ስለዚህ በማየቱ በማሽተቱ በመስማቱ ማለትም በስሜት ህዋሳቱ አማካኝነት ፀደይ መሆኑን አወቀ ማለት ነው። ˄ The danger of naively embracing this approach is that ፡ A) ʶdata obtained from the human senses have been demonstrated to be both incomplete and undependable. B) ʶ Fatigue, frustration, and illness also distort and limit sensory perception. In addition, there are sound and light waves that are inaudible and invisible to unaided human perception. ˄ Empericism በሁለት ምክንያቶች የራሱ የሆነ ደካማ ጎን(limitation) አለው። A) የሰው ልጅ ስሜት ህዋሳቶች የተሟሉ ፥ ፍፁማዊ ና አስተማማኝ አይደሉም ፥ ማንኛውንም ነገር sense አያደርጉልንም ፥ በዚህም ምክንያት የተዛባ ዕውቀትን ሊያስከትሉ ይችላሉ። ለምሳሌ አንድ ቀጥ ያለ እንጨት ውሀ ውስጥ ብንከተው የታጠፈ ምስል ነው በአይናችን የሚታየን ግን ቀጥ ያለ ነው ትክክለኛ ምስሉ ፤ ስለዚህ የተዛባ ዕውቀት ሊኖረን ነው ማለት ነው። B) ድካም ፣ ብስጭት እና ህመም እንዲሁ የስሜት ህዋሳትን በመገደብ የተዛባ መረጃን ያስከትላሉ። በተጨማሪም በሰው የማይሰሙ እና የማይታዩ ፤ የድምፅ እና የብርሃን ሞገዶች አሉ። ከላይ በተጠቀሱት ሁለት ምክንያቶች(A & B) ፤ ከስሜት ህዋሶቻችን የተሟላ መረጃ ና ዕውቀት ማግኘት አንችልም። በዚህም ምክንያት የሰው ልጅ sensory ማሽኖችን ለመስራት ተገዷል። ʶ Rationalism - A 2nd important source of human knowledge is reason. The view that reasoning, thought, or logic is the central factor in knowledge. ˄ ዋናው ትምህርታችን ይህ ነው። ከ ቻፕተር 2 ጀምረን እንማረዋለን። Rationalism ማለት ምክንያታዊነት ማለት ነው። ምክንያታዊነት የ ዕውቀት ምንጭ ነው ይለናል Epistimology:: እንዴትФ? ˄ The rationalist, in emphasizing humanity‘s power of thought and the mind‘s contributions to knowledge, is likely to claim that the senses alone cannot provide universal, valid judgments that are consistent with one another. From this perspective, the sensations and experiences humans obtain through their senses are the raw material of knowledge. These sensations must be organized by the mind into a meaningful system before they become knowledge. Ά የሰው ልጅ በስሜት ህዋሳቶቹ አማካኝነት የሚያገኘው ዕውቀት አለም አቀፋዊ ና የተረጋገጠ አይደለም። ስለዚህ ሳይንሳዊ ሒደቶችን በማከናወን ማረጋገጥ ና አለም አቀፋዊ መሆኑን ማስጠበቅ ያስፈልጋል። ይህ ደግሞ የሚሆነው በ rational judegemnt ነው። ነገር ግን በስሜት ህዋሶቻችን የምናገኛቸው ነገሮች ለ ዕውቀት እንደ ግብአት እንጠቀማቸዋለን ይለናል። Ž Intuition(ውስጠ ሀሳብ) intuition - the direct apprehension of knowledge that is not derived from conscious reasoning or immediate sense perception. In the literature dealing with intuition, one often finds such expressions as -- immediate feeling of certainty. ˄ Intuition occurs beneath the threshold of consciousness and is often experienced as a sudden flash of insight. ˄ Intuition የተባለው የ Epistemology ክፍል የሚለው የ ዕውቀት ምንጩ ወይም ዕውቀት የሚገኘው በሳይንሳዊ ምርምር በማሰብ በማሰላሰል ምክንያታዊ የሆኑ ማስረጃዎችን በማቅረብ ሳይሆን ዕውቀት የሚገኘው አዕምሮአችን ውስጥ ድንገት ብልጭ በሚሉ ሀሳቦች ና ስሜቶች ነው። ስለዚህ ዕውቀት የሚገኘው ስለ አንድ ነገር አስበን አሰላስለን ተጠበን አውጥተን አውርደን ሳይሆን ድንገት አዕምሮአችን ውስጥ በሚከሰት በሚመጣልን ሀሳብ ና ስሜት ነው ይለናል intuition:: Ͳቆንጆ ምሳሌ ልስጣችሁ - "Sight Love" εሁላችንም እናውቀዋለን። አንድ ወንድ አንዲትን ሴት ካሁን በፊት አያውቃትም ምናምን ነገር ግን ወዲያው እንዳያት ቢወዳት sight love ይባላል። የወደዳት አስቦበት አቅዶበት አይደለም ድንገት አዕምሮው ውስጥ ብልጭ ባለ ስሜት ነው። ታዲያ intuition የሚለንም ዕውቀት የሚገኘው ድንገት አዕምሮኣችን ውስጥ ብልጭ በሚሉ ሀሳቦች ና ስሜቶች ነው ልክ እንደ sight love ሳይታሰብበት ሳይታቀድበት ነው። ሌላ ምሳሌ :- ኪችን ውስጥ ወጥ ለመስራት ብለሽ ሽንኩርት እያቁላላሽ ነው። ስልክሽ ደግሞ መኝታ ክፍልሽ ተቀምጧል። እና እያቁላላሽ እያለ የሆነ ሰው ደወለልሽ ና ወደ መኝታ ክፍልሽ አመ አመራሽ ከሰውየው ጋ እያወራሽ እያለ በድንገት ሽንኩርቱ ሊያር እንደሚችል ትዝ ብሎሽ ሩጠሽ ወደ ኪችን ሔድሽ ስትሔጅ ሽንኩርቱ አሯልͳ። ስለዚህ ከዚህ ድርጊትሽ ምን እንረዳለንε¢ ˄ ሽንኩርቱ ማረሩን ያወቅሽው ጥናት ምርምር አካሒደሽ ፤ አስበሽበት አቅደሽበት አይደለም ነገር ግን አዕምሮሽ ውስጥ ድንገት በመጣ ሀሳብ ነው የሽንኩርቱን የማረር ዕውቀት ያገኘሽው። ስለዚህ ይህ intuition ይባላል። ˄ ነገር ግን ሽንኩርቱ ማረሩን ያወቅሽው ሽታው ሸቶሽ ከሆነስФ¢ የሽንኩርቱን ማረር ያወቅሽው ማሽተት(አፍንጫ) የሚባለውን የስሜት ህዋስ ተጠቅመሽ ነው። የሰው ልጅ ዕውቀት የሚያገኘው የስሜት ህዋሶቹን በመጠቀም ነው የሚለው ደግሞ Empiricism ነው ስለዚህ ሽታው ሸቶሽ ከሆነ ሽንኩርቱን ማረሩን ያወቅሽው Empiricism ነው እንጂ intuition አይደለም። ˄ Certainly many scientific breakthroughs have been initiated by intuitive hunches that were confirmed by experimentation. ˄ በርካታ ሳይንሳዊ ግኝቶች የመነጩት በ Experiment በተረጋገጡ የ intuition ዕውቀት ነው። እንድ ጥሩ ምሳሌ ልንገራችሁ። ˄ የ physics ተማሪ ሁኖ ስለ Archmedes principle የማያውቅ የለም። Archemedes principle የሚለው አንድን ዕቃ ውሀ በያዘ ባሊ ውስጥ ብናስገባው ና ስናስገባው የተወሰነው ውሀ ከፈሰሰ - የዕቃው ይዘት(Volume) ከ ፈሰሰው ውሀ ይዘት(volume) ጋር እኩል ነው ይላል። በአለማችን ላይ በተለያዩ መስኮች በስራ የዋለ የሚገርም የፊዚክስ ሳይንስ ነው። ታዲያ Archemedes ይህን ሳይንሳዊ ግኝት(ዕውቀት) ያገኘው ሳይንሳዊ ምርምር አካሒዶ አስቦበት አይደለም። በአንድ ወቅት በመዋኛ ገንዳ ውስጥ በሚገባበት ጊዜ ውሀው ሲፈስ በማየቱ ድንገት የመጣለት ሀሳብ ነው። ታዲያ ይህን ድንገት አዕምሮው ውስጥ ብልጭ ያለለትን ሀሳብ experiment በመስራት ወደ ፊዚክስ ሳይንስ በመቀየር ሳይንሳዊ ግኝት ወይም ዕውቀት ሆኗል። ስለዚህ በድንገት የመጡልን ሀሳቦች(intuition)በ Experiment በመደገፍ ሳይንሳይ ግኝት ለማግኘት ይጠቅሙናል። ብዙ ሳይንሶችም የተገኙት በዚሁ መንገድ ነው። ነገር ግንȲ The weakness or danger of intuition is that it does not appear to be a safe method of obtaining knowledge when used alone. It goes astray very easily and may lead to absurd claims unless it is controlled by or checked against other methods of knowing. ˄ የ intuition ደካማጎን አለው። እሱም በ Experiment ተደግፎ ትክክለኛነቱ ካልተረጋገጠ በስተቀር በድንገት አዕምሮኣችን ውስጥ ብልጭ የሚሉ የዕውቀት ማግኛ ሀሳቦች ና ስሜቶች ፤ ብቻቸውን ራሳቸውን ችለው አስተማማኝ የተረጋገጠ ይህ ነው የሚባል ዕውቀት ላይሆኑ ይችላሉ። ˄ ስለዚህ በድንገት አዕምሮኣችን ውስጥ የሚፈልቁ ሀሳቦች ና ግኝቶች ሳይንሳዊ ሒደትን በመከተል Experiment በመስራት ትክክለኛነታቸውን ማረጋገጥ ያስፈልጋል ማለት ነው። Ž Revelation ˄ A fourth influential source of knowledge throughout the span of human history has been revelation. ˃ መቼም የ ክርስትና እና የ እስልምና እምነት ተከታይ ሁኖ ስለ Revelation የማያውቅ የለም። ˄ Revelation ማለት ራዕይ(ህልም) ማለት ነው። በመፅሀፍ ቅዱስ ና በቅዱስ ቁርኣን ስለ ራዕይ ስለ ትንቢት ብዙ ተብሏል አይደል። ስለዚህ Epistemology የተባለው የፍልስፍና ክፍል ራዕይ አንዱ የዕውቀት ማግኛ ምንጭ ነው ይለናል። በ ራዕይ(Revelation) አማካኝነት የሚገኝ ዕውቀት ደግሞ የተገለጠ ዕውቀት(Revealed Knowledge) ይባላል። ˄ Revealed knowledge has been of prime importance in the field of religion. It differs from all other sources of knowledge because it presupposes a transcendent supernatural reality that breaks into the natural order. Christians believe that such revelation is God‘s communication concerning the divine will. ʿ የተገለጠው ዕውቀት በሀይማኖት ዘርፍ ትልቅ ቦታ የሚሰጠው ጉዳይ ነው። ከሌሎች የዕውቀት ምንጮች ሁሉ ይለያል ምክንያቱም በራዕይ የሚገኝ ዕውቀት በሳይንሳዊ ምርምር ምክንያታዊ ማስረጃዎችን ና ሒደቶችን በማቅረብ የ ስሜት ህዋሳቶቻችን በመጠቀም አይደለም። ይልቁንም ራዕይ ከተፈጥሮ በላይ የሆነ ዕውነታን አስቀድሞ ስለሚገምት ፤ በተፈጥሮኣዊ ስርኣት ሰብሮ የመግባት ከተፈጥሮኣዊ ስርኣት በላይ የመሆን አቅም ስላለው ነው። ˄ ለምሳሌ የ ዩሐንስ ራዕይ የተፃፈው ከ 1ሺህ ምናምን አመታት በፊት ነው። ከ ሺህ አመታት በፊት የተገለጠው ይህ ዕውቀት አሁን እየተደረገ ስላለው ና ወደፊት ስለሚደረገው ነገር በገልፅ አስቀምጧል። ይህ የተገለጠ ዕውቀት የሰው ልጀሰ ከሚያስበው ተፈጥሮኣዊ ስርአት በላይ ነው። ˄ Believers in supernatural revelation hold that this form of knowledge has the distinct advantage of being an omniscient source of information that is not available through other epistemological methods. ˄ ከፈተጥሮ በላይ በሆነ መገለጥ ውስጥ ያሉ አማኞች ይህ የ ዕውቀት አይነት በሌሎች የዕውቀት ምንጮች(source of knowledeg) ሁሉን አዋቂ የመረጃ ምንጭ የመሆኑ ልዩ ጥቅም እንዳለው ያምናሉ:: ʿ On the other hand, it is generally realized that distortion of revealed truth can occur in the process of human interpretation. Some people assert that a major disadvantage of revealed knowledge is that it must be accepted by faith and cannot be proved or disproved empirically. ˄ ነገር ግን ይህ Revelation የተባለው የዕውቀት ምንጭ ደካማ ጎን አለው ተብሎ ይታሰባል። እርሱምȲ ʿ በሰው ልጅ ትርጓሜ አማካኝነት ራዕይ ወይም የተገለጠው ዕውቀት መጣመም መዛባት ሊያጋጥመው ይችላል። በተለይ ደግሞ በአሁኑ ሰአት በኦርቶዶክስ በፕሮቴስታንት ና በካቶሊክ እና በሌሎችም እምነት መካከል ልዩነት እንዲፈጠር ምክንያት የሆነው አንዱ የተገለጠውን ዕውቀት የሰው ልጆች በተዛባ መንገድ መተርጎማቸው ነው። ለምሳሌ ሮሜ 8 : 34 Ͳ። ደግሞ ተከራከሩ አሏችሁ። ˄ ሌላኛው ደካማ ጎኑ ደግሞ ራዕይ ን ወይም የተገለጠውን ዕውቀት በዕምነት ብቻ ነው ልንቀበለው የምንችለው እንጂ በሳይንስ ምናንምን ሊረጋገጥ አይችልም። ለምሳሌ የዩሐንስ ራዕይ ላይ ያሉ የተገለጡ ዕውነቶች ና ዕውቀቶች በተአምር በሳይንስ ማረጋገጥ አይችልም ኣ ይልቁንም በዕምነት ነው ልንቀበለው የምንችለው። ν Revelation ይህን ይመስላል። ĬAuthority(ስልጣን) ˄ A fifth source of human knowledge, though not philosophical position, is authority.Authoritative knowledge is accepted as true because it comes from experts or has been sanctified over time as tradition. ˄ ስልጣን ስል ደግሞ የመንግስት መስሪያ ቤት የመንግስት ሹመኛ እንዳይመስላችሁε። እዚጋ እሱን ለማለት አይደለም። ˄ ስልጣን ስንል በሆነ ዘርፍ ላይ ባለሙያ የሆነ ሊቅ የሆነ የሰለጠነ የተመራመረ ያወቀ ተቀባይነት ያገኘ ማለት ነው። ለምሳሌ ግቢ ገብታችሗል ኣ። ታዲያ በክላሳችሁ ውስጥ በመማር ማስተማር ሒደቱ ላይ ስልጣን(authority) ያለው መምህሩ መማርያ መፅሀፍት አጋዥ መፅሀፍት ናቸው ኣ። ምክንያቱም ለምትማሩት ነገር ማረጋገጫ የተሰጣቸው አካል ስለሆኑ። ታዲያȲ ˄ Authority(ስልጣን) ምንም እንኳን ፍልስፍናዊ አቋም ባይኖረውም የ ሰው ልጆች የ ዕውቀት ምንጭ ነው። ከ Authority የማገኝ ዕውቀት ዕውነት ነው ተብሎ ይታሰባል ምክንያቱም ያ ዕውቀት ከባለ ሙያ ስለመጣ ወይም በጊዜ ሒደት እንደ ባህል ስለተቀደሰ ነው። ʿ Accepting authority as a source of knowledge has its advantages as well as its dangers. ˄ ስልጣንን(authority) የ ዕውቀት ምንጭ አድርጎ መቀበል ጥቅም ም ጉዳትም አለው። ጥቅሙ ምንድን ነውФ¢ ጉዳቱስ ምን ይሆንФ¢ እስቲ እንመልከተው። ˄Civilization would certainly stagnate if people refused to accept any statement unless they personally verified it through direct, firsthand experience. ˄ ሰዎች ማንኛውንም ሀሳብ(መግለጫ) ለመቀበል ፈቃደኛ ካልሆኑ ስልጣኔ በርግጠኝነት ይቀዘቅዛል ምክንያቱም ስልጣኔ የሚመጣው ሰዎች በሆነ ነገር ላይ ባለሙያ ሆነው ተመራምረው የሚፈጥሩት አዲስ ግኝት ነው። ታዲያ በሆነ ነገር ላይ ባለሙያ(authority) የሆኑ ሰዎች የሚሰጡትን ሀሳብ ተቀብሎ አረጋግጦ ጥቅም ላይ ማዋል ያስፈልጋል። ነገር ግን በሆነ ሙያ ላይ ያለ ሰው(authority) የሰጠውን ሀሳብ ካልተቀበልን ስልጣኔ አይመጣም። On the other hand, if authoritative knowledge is built upon a foundation of incorrect assumptions, then such knowledge will surely be distorted. ˄ ነገር ግን ስልጣኔያዊ ዕውቀት(authority) በስህተት ግምቶች ላይ ከተገነባ እንዲህ አይነቱ ዕውቀት በርግጥ የተዛባ ይሆናል። νEpistemology ስለ ምን እንደሚያጠና ያዙ ፤ አምስቱን የ እውቀት ምንጮች ያዙ ፈተና ላይ ይወጣሉ። © A+ Tutorial Class. ˄ #Logic and Critical Thinking. ˄ Chapter One - Introducing Philosophy. Ĭ Core Fields Of Philopsophy ˄ በስካሁኑ ትምህርታች ስለ philosophy ምንነት ተምረናል። ስለ Basic features of Philosophy ተምረናል። Core fields of philosophy ላይ ስለ Metaphysics ተምረናል ስለ Epistemology ተምረናል አሁን ደግሞ Axiology ን እንማራለን። Ĭ Axiology ȴ Axiology derived from two Greek words : Axios(value, worth) and logy(study). ȴ Axiology is the philosophical study of value, which originally meant the worth of something. ˄ Axiology ስለ 'እሴት(value)' የሚያጠና የፍልስፍና ክፍል ነው። እሴት ማለትስ ምን ማለት ነውФ¢ የ እሴት የመጀመሪያ(original) ትርጉሙ 'የአንድ ነገር ዋጋ ወይም ጥቅም' የሚል ስያሜ ተሰጥቶታል። በጥቅሉ ግን እሴት ማለት የሰው ልጅ በማህበረሰብ(society) ደረጃ መኖር ከጀመረበት ጊዜ አንስቶ ሁኔታዎችን ነገሮችን ድርጊቶችን ጥሩ ናቸው ወይም መጥፎ ናቸው ብሎ ለ ሁኔታዎች ለነገሮች ለድርጊቶች የሰጠው ዋጋ "እሴት(value)" ተብሎ ይጠራል። ለምሳሌ በ ኢትዮጵያ ማህበረሰብ የሴት ልጅ ሱሪ መልበስ እንደ ነውር(መጥፎ) ይቆጠራል እሴት ማለት ይህ ነው። ታዲያ axiology ስለ እሴት(value) ሲያጠና የሚያነሳቸው ጥያቄዎቸ አሉ።እነርሱን እንመልከትȲ ˄ What is a value? Where do values come from? How do we justify our values? How do we know what is valuable? What is the relationship between values and knowledge? What kinds of values exist? Can it be demonstrated that one value is better than another? Who benefits from values? ˄ እሴት ምንድን ነው? እሴት ከምን መነጨ - የሰው ልጅ በተፈጥሮ በተሰጠው ህሊና ይሆን? ማህበረሰባዊ እሴቶች ትክክለኛ ስለመሆናቸው እንዴት ማረጋገጥ እንችላለን - ለምሳሌ በኢትዮጵያ ማህበረሰባዊ መሰረት አንድ ወንድ ሴትን ልጅ ለማግባት ሽማግሌ ይልካል ይህ ነገር አግባብ ና አስፈላጊ ስለመሆኑ ምን ማስረጃ ማቅረብ እንችላለን? የትኛው ጠቃሚ(ጥሩ ወይም ዋጋ ያለው) መሆኑን እንዴት ማወቅ እንችላለን? በእሴት ና በእውቀት መካከል ያለው ዝምድና ምንድን ነው? የትኞቹ እሴቶች ናቸው በተግባር ላይ ያሉት? አንድ እሴት ከሌላው እሴች የቸሻለ ነው ተብሎ መገለፅ ይችል ይሆን? ከ እሴት የሚጠቀመው ማነው?.... Axiology እነዚህን መሰረታዊ ጥያቄዎች ይጠይቃል ለጥያቄዎቹም መልስ ለማግኘች ጥናት ያደርጋል ለዛ ነው Axiology ስለ እሴት ያጠናል ያልንው። ˄ Axiology deals with values in three areas, namely Ethics, Aesthetics, and Social/Political Philosophy. ˄ Axiology ስለ እሴቶች ሲያጠና ሶስት ዘርፎች ን ማለትም ስነ ምግባር(Ethics) ፤ ውበት(aesthetics) ፤ ማህበራዊ/ፖለቲካዊ ፍልስፍናን ይመለከታል። ስለዚህ Axiology የሚያጠናቸው ሶስት ዘርፎች ናቸው። እነርሱምȲȲ Ȳ Ĭ Ethics Ĭ Aesthetics(Beauty) Ĭ Social/Poletical Philosophy ȱ ሶስቱም የ Axiology አይነቶች ናቸው። በሌላ አባባል ሶስቱም የሚያጠኑት ስለ እሴት(Value) ነው። ነገር ግን ሶስቱም የተለያየ አይነት እሴት(Value) ነው የሚያጠኑት። እስኪ እያንዳንዳቸውን እንመልከት።  Ĭ Ethics(ስነ ምግባር) ˄ Ethics, which is also known as Moral Philosophy, is a science that deals with the philosophical study of moral principles, values, codes, and rules, which may be used as standards for determining what kind of human conduct/action is said to be good or bad, right or wrong. ȴ ስነ ምግባር(Ethics) የሞራል ፍልስፍና(Moral philosophy) በመባል ይታወቃል። ȴ ሰነ ምግባር(Ethics) የስነ ምግባር መርሆዎችን ፤ ስነ ምግባራዊ እሴቶችን እና ደንቦችን የሚጠና የ Axiology ክፍል የሆነ የፍልስፍና ሳይንስ ነው። ȴ ስነ ምግባር(Ethics) የሰዎችን ባህሪ ወይም ተግባር ምን አይነት እንደሆነ ማለትም ጥሩ/መጥፎ ፤ ትክክል/ስህተት ነው ብሎ ለመወሰን እንደ መመዘኛ ያገለግላል። Фለምሳሌ እናንተ የምትጠቀሙት ስልክ value ነው ኣ ምክንያቱም ዋጋ ስለሚያወጣ። ታዲያ ስልካችሁ value ስለሆነ Ethics ደግሞ ስለ value ስለሚያጠና ስለዚህ Ethics ስለ ስልካችሁ ያጠናል ማለት ነው¢ Ϳ አያጠናም። ምክንያቱም Ethics የሚያጠናው ስለ ምግባራዊ እሴቶች(Ethical Values) ነው። ምግባራዊ እሴቶች ማለት ደግሞ የሰው ልጅ በተፈጥሮ በተሰጠው ህሊና(Moral) ተመርኮዞ እነዚህ ድርጊቶች ጥሩ ናቸው እነዚህ ደግሞ መጥፎ ናቸው ብሎ ዋጋ የሰጣቸው ናቸው። ስለዚህ እነዚህ ምግባራዊ እሴቶች የሰው ልጆችን መጥፎ/ጥሩ ብለን እንድንለይ ያደርጉናል። ˄ ለምሳሌ በኢትዮጵያ ህዝቦች ዘንድ ትላልቅ ሰዎችን(ሽማግሌዎችን) ማክበር ምግባራዊ እሴት ነው። ስለዚህ ሽማግሌዎችን የማክበር ምግባራዊ እሴት ሰዎችን ጥሩ/መጥፎ ብለን እንድንለይ ያደርገናል። እንዴት¢ ȴ ትላልቅ ሰዎችን የማያከብር ባለጌ ይባላልΰ። ȴ ትላልቅ ሰዎች የሚያከብር ደግሞ ጨዋ ይባላልΪ። እንደ እኔάΩ። Ɲ Ethics ስለ ምግባራዊ እሴቶች ሲያጠና የሚያነሳቸው ጥያቄዎች አሉ። እነሱን ሞጁላችሁ ላይ አሉ አንብቧቸው ቀላል ስለሆኑ እንለፋቸው። ν እሺ አሁን ደግሞ የ Ethics አይነቶችን እናያለን። Ethics በስንት ይከፈላል¢መሰረታዊ ልዩነታቸውስ ምንድን ነው¢ የሚሉትን እናያለን። ˄ Ethics or ethical studies can be grouped into three broad categories: Normative ethics, Meta ethics, and Applied Ethics. ͽ Ethics በሶስት ይከፈላል። እነርሱምȲ Ɲ Normative Ethics. Ɲ Meta Ethics(non-normative Ethics). Ɲ Applied Ethics. Ĭ Normative Ethics ˄ Normative Ethics refers to the ethical studies that attempt to study and determine precisely the moral rules, principles, standards and goals by which human beings might evaluate and judge the moral values of their conducts, actions and decisions. ȴNormative Ethics ማለት የመደበኛ ስነ ምግባር ጥናት ማለት ነው። ˄ Normative Ethics ማለት የሰው ልጅ የ ተግባሩን ፤ የ ድርጊቶቹን እና የውሳኔዎቹን የሞራል እሴቶች ለመገምገም እና ለመዳኘት የ ሞራል ህጎችን ፣ መርሆዎችን ፣ ደረጃዎችን ና ግቦችን በትክክል ለማጥናት ና ለመወሰን የሚሞክሩትን የስነ ምግባር ጥናቶችን ይመለከታል። ˄ Normative Ethics የትኞቹ ነገሮች ጥሩ እንደሆኑ ፣ የትኞቹ ድርጊቶች ትክክል እንደሆኑ እና የትኞቹ ድርጊቶች ተወቃሽ እንደሆኑ ዋና ዋና ንድፈ ሀሳቦችን በ ጥልቀት የሚመረምር የ ፈሰልስፍና ሳይንስ ነው። ˄ Normative Ethics የሰው ልጅ ምግባር መርሆዎችን ለማግኘት በምክንያታዊነት የተደረገ ፍለጋ ነው። ʶ ለምሳሌ መስረቅ ፣ መዋሸት በሰው ልጆች ዘንድ ነውር ነው ያሳፍራልም። ስለ መስረቅ ፣ መዋሸት መጥፎነት/ጥሩነት ሳይንሳዊና ምክንያታዊ በሆነ መልኩ የሚያጠናው Normative Ethics ይባላል። እንዴት ነው የሚያጠናውФ¢እንደዚህ አይነት ጥያቄዎችን በመጠየቅ ነውȲ ȴ መስረቅ ፣ መዋሸት ከሚያስከትለው ውጤት አንፃር ነው መጥፎ የተባለው ወይስ ከድርጊቱ ሒደት አንፃር ነው መጥፎ የተባለውФ¢ Ϳ ለምሳሌ :- አንድ ሰው በጣም ተርቦ ተቸግሮ አያችሁት። ምግብ ወይም ብር እንዳትሰጡት የላችሁም። ጥላችሁት እንዳትሔዱ በጣም አሳዘናችሁ። ስለዚህ ብር ከሌላ ሰው ሰረቃችሁ እና ለተቸገረው ሰው ሰጣችሁት። ስለዚህ የእናንተ ድርጊት(መስረቁ) ትክክል መሆኑን ወይም መጥፎ መሆኑን ሳይንሳዊ ና ምክንያታዊ በሆነ መልኩ የሚገመግመው ና የሚያጠናው Normative Ethics ይባላል። Ͳ አያችሁ ኣ። "የ መስረቅ ድርጊት ነውር ነው ስለዚህ የእናንተ ድርጊት ትክክል አይደለም።" የሚለውን ያጠናል። Ͳ እንደገና ደግሞ "ስለ ድርጊቱ ሳይሆን ስለ ውጤቱ ነው ትኩረት መስጠት ያለብን" ውጤቱ ደግሞ ሰውየውን ከችግር መታደግ ነው ስለዚህ ትክክል ነው" ብሎ ደግሞ ያጠናልናል። ν ስለዚህ Normative Ethics ሞራላዊ እሴቶችን ከ ሚያስከትሉት ውጤት አንፃር ይገመገማል እንዲሁም ከ ድርጊቶቹ ሒደት አንፃርም ይገመግማል። Ϳ ሌላ ምሳሌ ልስጣችሁ። አያድርገው እና ጎደኛችሁን መኪና ገጨውΰ። ከዛ እናንተ ከ ተገጨበት አንስቶ እስከ ሆስፒታል ድረስ አቅፋችሁት ደሙ በ እናንተ ላይ እየፈረሰ በጠራራ ፀሀይ ላበታችሁ እንደ ሀምሌ ዝናብ እየዘነበ ተሸክማችሁ ሆስፒታል ወሰዳችሁት። ሆስፒታልም ስትደርሱ ተሯሩጣችሁ ብር ተበድራችሁ የሚያስፈልገውን ነገር አሟልታችሁ እንዲታከም አደረጋችሁ። እንደ አለመታደል ሁኖ ጓደኛችሁ ከብዙ ድካምና ውጣውረድ በሗላ ሞተΰ። Ϳ ታዲያ ከሞራል አንፃር ጓደኛችሁን ለማዳን ስለ እናንተ ውጣወረድ ና ድካም Normative Ethics ያጠናል። ከሞራል አንፃር ስለ እናንተ ድርጊት እና ስለ ጓደኛችሁ ሞት Normative Ethics ያጠናል። እንዴት¢በሁለት አይነት መንገድ ያጠናዋል። Ͳ አንደኛው ምን ይላል መሰላችሁ! ምንም እንኳ እናንተ ተሯሩጣችሁ ደክማችሁ ብታሳክሙት የናንተ ድካም ዋጋ ቢስ ነው ይላችሗል። ለምን¢ ምክንያቱም የአንድ ነገር የሞራል ትክክለኛነት የሚለካው በውጤቱ ስለሆነ ነው ይላል። ውጤቱ ደግሞ አስከፊ ነው ጓደኛችሁ ሙቷል። ስለዚህ ዋጋ ቢስ ናችሁ ይላችሗል። "የትም ፍጪው ዱቄቱን አምጪው(The end justifies the means)" የሚል ፍልስፍናን ይደግፋል። Ͳ ሁለተኛው ደግሞ እንዲህ ይላል! ከ ሞራል አንፃር የእናንተ ውጣውረድ ድካም ትክክል ነው። ጓደኛችሁ ቢሞትም ባይሞትም ግድ የለውም በሌላ አባባል ስለ ውጤቱ አይጨነቅም የሚጨነቀው ስለ ጓደኛችሁን ለማዳን ስላደረጋችሁ ሞራላዊ ድርጊት ነው። "The means justifies the end" የሚለውን ፍልስፍና ይከተላል። ν ስለዚህ Normative Ethics ሞራላዊ እሴቶችን ከ ሚያስከትሉት ውጤት አንፃር ያጠናቸዋል። ከ ድርጊቶች ሒደት አንፃርም ያጠናቸዋል። በዚህም መሰረት Normative Ethics በሶስት ይከፈላል። እነርሱም Teleological Ethics(consequentialism) , Dentological Ethics እና virtue Ethics ተብሎ ይከፈላል። Civics ላይ ትማሩታላችሁ። Ĭ Meta Ethics ˄ Meta-ethics is the highly technical philosophical discipline that deals with investigation of the meaning of ethical terms, including a critical study of how ethical statements can be verified. It is more concerned with the meanings of such ethical terms as good or bad and right or wrong than with what we think is good or bad and right or wrong. ˄ Meta Ethics በዋናነት የሚያጠናው ስለ ስነ ምግርባር ተፈጥሯዊ ባህሪያቶች ነው። ቀለል ለማድረግ ያክል ሞጁላችሁ ላይ ያለውን እንማርȲ። ˄ Meta Ethics የስነ ምግባር መግለጫዎችን እንዴት ማረጋገጥ እንደሚቻል ወሳኝ ጥናት ጨምሮ የ ስነ ምግባር ቃላትን ትርጉም(Meaning of Ethical Terms) መመርመርን የሚመለከት ፍልስፍናዊ ዲሲፒሊን ነው። ˄ በደንብ ተከታተሉኝ። Meta Ethics የ ድርጊቶችን ጥሩነት/መጥፎነት እንዲሁም ትክክለኛነት/ስህተትነት የሚያጠና የሚገመግም አይደለም። Normative Ethics ነው ስለ ድርጊቶች ትክክለኛነት/ስህተትነት እንዲሁም ጥሩነት/መጥፎነት የሚያጠናው ብለናል። ˄ Meta Ethics ግን የሚያጠናው ስለ ድርጊቶች ትክክለኛነት/ስህተትነት እንዲሁም ጥሩነት/መጥፎነት ሳይሆን በዋናነት የሚያጠናው ስለ ስነምግባራዊ ቃላቶች(Ethical terms) ትርጉም ነው የሚያጠናው። በሌላ አባባል ጥሩ/መጥፎ እና ትክክል/ስህተት የሚባሉት የ ስነ ምግባር ቃላቶች ትርጉማቸው ምን እንደሆነ ያጠናል ማለት ነው። ˄ ስለዚህ Meta Ethics ጥሩ/መጥፎ እንዲሁም ትክክል/ስህተት ነው ብለን ከምናስበው ድርጊቶች ይልቅ ጥሩ/መጥፎ እና ትክክል/ስህተት ስለሚባሉት የስነ ምግባር ቃላቶች ትርጉም የበለጠ ያሳስበዋል። ስለዚህ Meta Ethics ስለ እነዚህ ነገሮች ያጠናልȲ ȴ What is the meaning of "Good"? ȴ what is the meaning of "Bad"? ȴ What is the meaning of "right"? ȴ What is the meaning of "Wrong"? ˄ ስለዚህ ስለ ቃላቶቹ ትርጉሞች የሚያጠና ነው ማለት ነው። በነገራችን ላይ Meta Ethics በጣም Abstract የሆነ የ Ethics አይነት ነውε። ˄ Meta Ethics በስንት እንደሚከፈሉ ሞጁሉ ላይ አለ እዩት። 5 ናቸው። Ĭ Applied Ethics ˄ Applied Ethics is a normative ethics that attempts to explain, justify, apply moral rules, principles, standards, and positions to specific moral problems, such as ȴ capital punishment ȴ euthanasia ȴ abortion ȴ adultery ȴanimal right ȴ Giving to the poor ȴ sex before marriage ȴ Lesbian/Gay Marriage ȴ The death penalty so on. ˄ This area of normative ethics is termed applied because the ethicist applies or uses general ethical princes in an attempt to resolve specific moral problems. ˄ Applied Ethics Normative Ethics ውስጥ የሚካተት ነው። ታዲያ ምንድን ነው Applied Ethics? ˄ Applied Ethics ማለት ተግባራዊ ስነ ምግባር ነው። ግለሰባዊ የሆኑ የስነ ምግባር ችግሮችን ምክንያታዊ በሆነ መልኩ በማብራራት ና በመገምገም የሞራል ህጎችን ፤ መርሆዎችን ፤ ደረጃዎችን ና አቋሞችን ተግባራዊ ለማድረግ የሚሞክር ነው። ˄ Applied Ethics deals with diffcult moral questions and controversial moral issues that people actually face in their lives. ˄ ሰዎች በህይወታቸው ውስጥ የሚያጋጥማቸውን አስቸጋሪ የሞራል ጥያቄዎች ና አወጋዛጋቢ የሞራል ጉዳዮችን የሚያጠና የሚመረምር የ Normative Ethics ክፍል Applied Ethics ይባላል። ˄ ለምሳሌ ማስወረድ ፣ ለድሆች ገንዘብ መስጠት ፣ ራስን ማጥፋት፣ ከ ጋብቻ በፊት ወሲብ ፣ የሞት ቅጣት ፣ የግብረሰዶማውያን የጋብቻ መብት ፣ የእንስሳት መብት ወዘተ አከራካሪ(አወዛጋቢ) ድርጊቶች ናቸው። ስለዚህ Applied Ethics በሁለት ተከራካሪ ወገኖች መካከል ስላሉ ድርጊቶች ያጠናል ማለት ነው። ለምሳሌ ማስወረድ ሁለት ተከራካሪ ወገን አለው። አንደኛው ወገን ማስወረድ ትከክል ነው ይላል ሌላኛው ወገን ማስረወረድ ትክክል አይደለም ይላል። ስለዚህ በሁለቱ ተከራካሪ ወገን ስላለው የማስወረድ ድርጊት Applied Ethics ያጠናል ማለት ነው። ልክ እንደ "ውርጃ" ሁሉ "ለድሆች ገንዘብ መስጠት" ፣ "ከጋብቻ በፊት ወሲብ" ፣ " የግብረሰዶማውያን የጋብቻ መብች" ፣ ከ ጋብቻ በፊት ወሲብ" ፣ "የእንስሳት መብት" ፣ "የሞት ቅጣት" ወዘተ ሁለት ተከራካሪ ወገኖች አሏቸው አንደኛው ወገን ትክክል ነው ሲል ሌላኛው ወገን ደግሞ ትክክል አይደለም የሚል ነው። Apllied Ethics ደግሞ በሁለት ተከራካሪ ወገኖች መካከል የሚደነፉ ድርጊቶችን ከሞራል አንፃር የሚያጠና ስለሆነ ከላይ የተዘረዘሩት በሙሉ በ Applied Ethics ይጠናል ማለት ነው። ˄ ሌላኛው ደግሞ ሰዎች በህይወታቸው ስለሚያጋጥማቸው የሞራል ጥያቄዎች Applied Ethics ያጠናል። Κ ለምሳሌ ራስን ማጥፋት:: አስቸጋሪ ሁኔታ ውስጥ ስትገቡ ተስፋ ስትቆርጡ ራስን ማጥፋት እንደ መፍትሔ ልትወስዱት ትችላላችሁ። ራስን ማጥፋት መፍትሔ አደረጋችሁት ነገር ግን ራስን ማጥፋት የሚያስከትለውን መዘዝ ደግሞ ታውቁታላችሁ። ስለዚህ ከባድ ውዝግብ ነው ኣͲࢭ ♂Κ። ͽሌላ አንድ አሪፍ ምሳሌ ልስጣችሁȲ ˄ ሁለት ሰዎች ቤት ውስጥ ተቆልፎባቸዋል። እናም ቤቱ በእሳት እየነደደ ነው። አንድኛው ሰው ለአለም በጣም አስፈላጊ የሆነ አንድ ዶክተር አለ። almost በሽተኞችን የሚያድን እጅግ በጣም አስፈላጊ ሰው ነው። ሰዎችን ከስቃያቸው የሚያሳርፋቸው ባለመድሀኒት ነው። እሱ ከሌለ በቢሊዮን የሚቆጠር ሰው ይሰቃያል። ሁለተኛው ሰው አባትሽ ነው። አባትሽ ደግሞ አንቺን ለማሳደግ ለማስተማር ብዙ መስዋትነት የከፈለ ነው። ፍቅርን አስቸምሮሻል በፍቅር አሳድጎሻል። ከሁለቱ አንዱን የማዳን ስልጣን አለሽ። ከሞራል አንፃር የቱን ታድኛለሽ·? ͳͳአያችሁ ኣ Applied Ethics የሚያጠናው ስለ እነዚህ ጉዳዮች ነው። ሰዎች በህይወታቸው ስለሚያጋጥማቸው የሞራል ጥያቄ እና ከሞራል አንፃር አከራካሪ(አወዛጋቢ) ስለሆኑ ድርጊቶች የሚያጠናልን Apllied Ethics ይባላል። ν well engidi... ስለ Ethics እና ስለ Ethics አይነቶች አየን። አሁን ደግሞ Aestatatics ስለተባለው የ Axiology አይነት እንማራለን። Ĭ Aesthetics(ውበት) ˄ Aesthetics is the theory of beauty. It studies about the particular value of our artistic and aesthetic experiences. It deals with beauty, art, enjoyment, sensory/ emotional values, perception, and matters of taste and sentiment. ˄ Aesthetics የ ውበት ንድፈ ሀሳብ ነው። ስለ ጥበባዊ ና የውበት ልምዶቻችን ልዩ ጠቀሜታ ያጠናል። ስለ ስነ ውበት፣ ስነ ጥበብ ፣ደስታ ፣ ስለ ስሜታዊ ህዋሶች ግንዛቤ ፣ ስለ ጣዕም ና ስሜት ጉዳዮች ያጠናል። ˄The following are typical Aesthetic questionsȲ ˄ What is art? What is beauty? What is the relation between art and beauty? What is the connection between art, beauty, and truth? Can there be any objective standard by which we may judge the beauty of artistic works, or beauty is subjective? What is artistic creativity and how does it differ from scientific creativity? Why works of art are valuable? Can artistic works communicate? If so, what do they communicate? Does art have any moral value, and obligations or constraints? Are there standards of quality in Art? ˄ ውበት ና ጥበብ ምንድን ናቸው? በሁለቱ መካከል ያለው ግንኙነትስ? ከ እውነት ጋር ያላቸው ዝምድናስ? ውበት የሚገኘው ከኪነ ጥበብ ስራዎች ነው ወይስ በስነ ምግባር ላይ የተመሰረተ መስፈርት ሊሆን ይችላል(ውሰጣዊ ውበትͳ) ? ጥበባዊ ፈጠራ ምንድን ነው እና ከሳይንሳዊ ፈጠራ እንዴት ይለያል? የጥበብ ስራዎች ለምን ዋጋ አላቸው? የጥበብ ስራዎች መግባባች ይችላሉ ? ከሆነስ ምን ያገናኛቸዋል? ስነ ጥበብ ምን አይነት የሞራል እሴት ፤ እና ግዴታዎች ወይም ገደቦች አሉት? በስነ ጥበብ ውስጥ የጥራት ደረጃዎች አሉ? ࢭ ♂ እነዚህ በሙሉ የተለመዱ የ Aesthetics ጥያቄዎች ናቸው። ፍልስፍና መጠየቅ ነው ብለናልࣅ ♂ ♂঄ ♂። እሺ አሁን ደግሞ ሶስተኛውን የ Axiology አይነት እንመልከት። Ĭ Social/Political Philosophy ˄ Social/Political Philosophy studies about of the value judgments operating in a civil society, be it social or political. ˄ The following questions are some of the major Social/Political Philosophy primarily deal with: ˄ What form of government is best? What economic system is best? What is justice/injustice?What makes an action/judgment just/unjust? What is society? Does society exist? If it does, how does it come to existence? How are civil society and government come to exist? Are we obligated to obey all laws of the State? What is the purpose of government? ˄ ማህበራዊ/ፖለቲካዊ ፍልስፍና በ ሲቪል ማህበረሰብ ውስጥ ስለሚሰሩ የእሴት ፍርዶች ማህበራዊ ወይም ፖለቲካዊ ጥናቶች ያካሒዳል። ˄ ምን አይነት የመንግስት አይነት ነው የተሻለው? ለህብረተሰቡ የትኛው የኢኮኖሚ ስርአት የተሻለ ነው? ፍትህ/ኢፍትሀዊነት ምን ማለት ነው? ድርጊት/ፍርድ ፍትሀዊ ወይም ኢ ፍትሀዊ የሚያደርገው ምንድን ነው? ማህበረሰብ ምንድን ነው? ህብረተሰብ አለ ወይ? ከሆነስ እንዴት ወደ መኖር ይመጣል? ሲቪል ማህበረሰብ እና መንግስት እንዴት ሊፈጠር ቻሉ? ሁሉንም የመንግስት ህጎች የማክበር ግዴታ አለብን? የመንግስት አላማ ምንድን ነው? የወዘተ የ Social/political philosophy ጥያቄዎች ና ጥናቶች ናቸው። ήየዛሬው ክላስ በዚህ አበቃ። ν ተወዳጅች ሆይ ስለዚህ Chapter one ላይ ሰለ Philosophy ምንነት ተምረናል። ስለ Basic features of philosophy ተምረናል። ስለ Philosophy አይነቶች ማለትም ስለ Meta physics, ስለ Epistemology , ስለ Axiology ተምረናል። ስለ ሎጂክ ደግሞ ቻፕተር 2 ላይ ስለምንማር ፤ እዚህ ላይ ማብራራቱ አያስፈልግም። ቻፕተር 1 ላይ የሚቀረን ስለ philosophy ማጥናት ያለው ጠቀሜታ ምንድን ነው የሚለው ይቀረናል። እሱ ደግሞ ደረቅ ንባብ ነው ፤ ፈተና ላይም አያስቸግርም አንብቡት ሞጁላችሁ ላይ አለ። በቀጣይ ቻፕተር 2 እንጀምራለን። © A+ Tutorial Class. ν #Logic ʶ ይህን የፍልስፍና ክፍል ነው ፍሬሽማን ላይ የምትማሩት። ʶ ነገር ግን ስለ ሎጂክ ከ ማየታችን በፊት statement እና proposition ምን እንደሆኑ እንመልከት። õ Statement - is a declarative sentence that has truth value. õ Statement - is a sentence that is either true or false. Statement ማለት እውነት ወይም ሀሰት የሆነ ዐነገር ነው። ወይም እውነት ነው ወይም ሀሰት ነው ብለን የምንፈርጀው ዐነገር statement ይባላል። ምሳሌ ፡ ȴ Mekelle is the capital city of Oromia Region. ȴ 2+2 = 5. ȴ Barack Obama is the first black American president. ȴ All planets revolve around the sun. የመጀመሪያዎቹ ሁለቱ ዐ.ነገሮች ውሸት(false) የመጨረሻዎቹ ሁለቱ ዐነገሮች እውነት(true) ናቸው። ስለዚህ በአጠቃላይ አራቱም ዐ.ነገሮች statement ናቸው ማለት ነው። õ Proposition - is an information content of statements. Proposition ማለት ደግሞ የ statement ቱን ይዘት የሚገልፅን መረጃ ወይም የ statement ቱ ትርጓሜ ማለት ነው። ማለትም statment ቱ ውሸት መሆኑን ወይም እውነት መሆኑን የምናውቅበት ማለት ነው። information content ማለት ይህ ነው። ˄ Logic የተገነባው ከ statement or proposition ነው። እንዴት? chapter 2 ላይ ከታች ያለው ኖት ላይ ታገኙታላችሀ። ˄ ብዙውን ጊዜ ሎጂሽያኖች statement እና proposition በአንድ አይነት መንገድ(interchangeably) ይጠቀሙበታል። ነገር ግን statement እና proposition አንድ አይነት ናቸው ማለት አይደለም። እንዴት? ȴ Statement ማለት እውነት ወይም ወሸት የሚባል ዐ.ነገር ሁሉ statement ነው። "ስምህ ማን ነው?" ብዬ ብጠይቅህ statement አይደለም:: ምክንያቱም እውነት ወይም ውሸት ስለማንለው። ȴ Proposition ማለት ደግሞ statement ቱ እውነት ወይም ወሸት መሆኑን የምናውቅበት መረጃ ነው። ብዙውን ጊዜ true/false ላይ ፈተና ስለሚወጣ ይቺን ሀሳብ ያዟትȲȲȲȲ "in the strict sense of the terms , statement and proposition do not have exactly the same meaning." Now let us proceed to the further study of Logic.( አሁን ሎጂክን እንመልከት) ˄ #Logic and Critical Thinking. ˄ CHAPTER TWO ˄ Basic Concepts of Logic ˄ Definition of LogicФ ሰዎች ብዙውን ጊዜ ይህ ነገር logical ነው ፡ ይህ ነገር logical አይደለም እያሉ በተለምዶ ይናገራሉ። ግን ሰዎች በተለምዶ logical ነው ወይም logical አይደለም የሚሉት ነገር በትክክል ሎጂክ ን ይገልፀው ይሆንФ? ФWhat is Logic¢¢ Ɲ Logic(ስነ-አመክንዮ) - is the science or philosophy that deals with and evaluates Argument. ƒ Logic(ስነ-አመክንዮ) ማለት ስለ Argument የሚያጠና እና Argument ን የሚገመግም የ ሳይንስ ወይም የፍልስፍና አይነት ነው። ታዲያ Argument ምንድን ነውФ? Dictionary ላይ ብታዩት Argument ማለት ክርክር ማለት ነው። እናንተም Argumentative passage እያላችሁ ተምራችሗል። logic የሚያጠናው argument ግን ይለያል ፤ ማለትም ተራ ክርክር አይደለም። Argument ምንድን ነውФ ¢እስኪ እንየው! ȴ Argument (አመክንዮ) ɓ ʦ Argument - is a group of statements, some of which are intended to provide support or evidence to conclude about something. ȷ Argument (አመክንዮ) - ማለት የሆነ ማስረጃን መሰረት በማድረግ ወይም የሆነ ማስረጃን ተጠቅመን ስለ አንድ ነገር ድምዳሜ መስጠት Argument ይባላል። ስለዚህ ሁለት ነገሮች አሉን ማለት ነው። ȴ 1ኛ) ስለ አንድ ነገር ድምዳሜ ለመስጠት የተጠቀምነው ማስረጃ(evidence):: ȴ 2ኛ) ማስረጃውን ተጠቅመን ስለ አንድ ነገር የምንሰጠው ድምዳሜ( conclusion):: Ȼ ታዲያ ስለ አንድ ነገር ድምዳሜ ለመስጠት የምንጠቀመው ወይም የተጠቀምነው ማስረጃ premises ተብሎ ይጠራል። Ȼ ማስረጃውን ተጠቅመን ስለ አንድ ነገር የምንሰጠው ድምዳሜ Conclusion ተብሎ ይጠራል። so, Ż Premises - is a group of statements that set forth the reason(evidence). Or Ż Premises - is a group of statements that are claimed to provide logical support or evidence to the conclusion. Ż Conclusion - is a statement which is claimed to follow the alleged evidence. ȱ ፈተና ላይ ስለሚወጡ ያዟቸው። ά ስለዚህ Ϳ Argument = Premises + Conclusion. እስቲ ምሳሌዎችን እንመልከት፡ ̠ Example 1 ➡All Ethiopians are Africans. ➡ Solomon is an Ethiopian ➡ Thus, Solomon is an African. ȱ ሁሉም ኢትዮጵያውያን አፍሪካዊ ናቸው። ሰለሞን ኢትዮጵያዊ ነው። ስለዚህ ሰለሞን አፍሪካዊ ነው። ҂አያችሁ አይደል!! ሰለሞን አፍሪካዊ ነው ብለን ድምዳሜ(conclusion) ለመስጠት እንደ ማስረጃ የተጠቀምነው ሁሉም ኢትዮጵያዊያን አፍሪካዊ ናቸው እና ሰለሞን ኢትዮጵያዊ ነው የሚሉት ናቸው። ν ስለዚህ ከላይ ያየነው ምሳሌ argument ነው። ምክንያቱም ስለ አንድ ነገር ድምዳሜ ለመስጠት ማለትም ሰለሞን አፍሪካዊ ነው ብለን ድምዳሜ ለመስጠት ማስረጃዎችን ተጠቅመናል። ስለዚህ ከላይ ያየነው ምሳሌ argument ከሆነ የግድ premises እና conclusion አለው ማለት ነው ምክንያቱም argument የሁለቱ ድምር ውጤት ስለሆነ። ስለዚህ የትኛው ነው premises? የትኛው ነው conclusion? ȴ Premises ማለት ስለ አንድ ነገር ድምዳሜ ለመስጠት የምንጠቀመው ማስረጃ ነው ። ስለዚህ ሰለሞን አፍሪካዊ ነው ብለን ድምዳሜ ለመስጠት የተጠቀምነው ማስረጃ ፡ ȴ All Ethiopians are Africans. ȴ Solomon is an Ethiopian. ስለዚህ ሁለቱȱ premises ናቸው። ✍ Conclusion ማለት ደግሞ ማስረጃዎችን ተጠቅመን ስለ አንድ ነገር ድምዳሜ መስጠት ነው። ስለዚህ ȴ Solomon is an African የሚለው conclusion ነው። ̠ Example 2 ➡ Three is prime number. ➡ Five is prime number. ➡ Seven is prime number. ➡ Therefore, all odd numbers between two and eight are prime numbers. በ 2 እና 8 መካከል ያሉ ሁሉም odd ቁጥሮች prime number ናቸው ብለን ድምዳሜ ለመስጠት እንደ ማስረጃ የተጠቀምነው 3 , 5 እና 7 prime number ናቸው የሚለው ነው። ስለ አንድ ነገር ድምዳሜ ለመስጠት ማስረጃ ስለተጠቀምን argument ነው ማለት ነው። argument ከሆነ ደግሞ የግድ premises እና conclusion አለው ማለት ነው። የትኛው ነው premises? የትኛው ነው conclusion ? ̟ Premises ማለት ስለ አንድ ነገር ድምዳሜ ለመስጠት የምንጠቀመው ማስረጃ ነው። ስለዚህ በ 2 እና በ 8 መካከል የሚገኙ ሁሉም odd ቁጥሮች prime number ናቸው ብለን ድምዳሜ ለመስጠት የተጠቀምነው ማስረጃ፡ ȴ 3 is prime number. ȴ 5 is prime number. ȴ 7 is prime number. እነዚህȱ premises ናቸው። Ȼ Conclusion ማለት ደግሞ ማስረጃዎችን ተጠቅመን ስለ አንድ ነገር የምንሰጠው ድምዳሜ ነው። ስለዚህ ȴ All odd numbers between 2 and 8 are Prime numbers. የሚለው conclusion ነው። ̠ Example 3 ➡ It has rained for the past 5 consecutive days. ➡ As a result, It will rain today. ዛሬ ዝናብ ይዘንባል ብለን ድምዳሜ ለመስጠት እንደ ማስረጃ የተጠቀምነው ባለፋት ተከታታይ 5 ቀናት ዝናብ መዝነቡ ነው። ስለዚህ argument ነው ማለት ነው። ታዲያ የትኛው ነው premises? የትኛው ነው conclusion? Premises ማለት ስለ አንድ ነገር ድምዳሜ ለመስጠት እንደ ማስረጃ የተጠቀምነው ነው። ስለዚህ ዛሬ ዝናብ ይዘንባል ብለን ድምዳሜ ለመስጠት እንደ ማስረጃ የተጠቀምነው ላለፋት ተከታታይ 5 ቀናት መዝነቡ ነው። ስለዚህ ȴ It has rained for the past 5 days.(Premises) ȴ It will rain today. (conclusion) ̟ ስለዚህ logic ማለት ስለ argument የሚያጠና የፍልስፍና ዘርፍ ማለት ነው። በሌላ አባባል በ premises እና conclusion መካከል ያለውን ዝምድና ወይም ግንኙነት የሚያጠና እና የሚገመግም የፍልስፍና ዘርፍ ነው። ስለዚህ ከዚህ ምን እንረዳለን?? Logic ማለት ነባራው ዕውነታ(General truth) ማለት አይደለም። ለምሳሌ ፡ ፕላኔቶች በፀሀይ ዙሪያ ይዞራሉ።ይኸ ነባራዊ ዕውነታ ግን logic አይደለም። አስተውሉ logic ማለት ነባራዊ ዕውነታ ወይም General truth አይደለም። Logic ማለት ስለ argument የሚያጠና ነው ። #logic ማለትም ስለ አንድ ነገር ድምዳሜ ለመስጠት በምንጠቀመው ማስረጃ(premises) እና ማስረጃውን ተጠቅመን ስለ አንድ ነገር በምንሰጠው ድምዳሜ(conclusion) መካከል ያለውን ግንኙነት የሚያጠና እና የሚገመግም የ ፍልስፍና ዘርፍ ነው ፤ ታዲያ በ premises እና በ Conclusion መካከል ያለው ግንኙነት inferential claim ይባላል። ማለትም premises ማስረጃ ሁኖ ፤ Conclusion ድምዳሜ ሁኖ ፤ ከ ማስረጃው ተነስተን ድምዳሜ መስጠት inferential claim ይባላል። ȴ እስቲ እንመልከት logic ነባራዊ ዕውነታ አለመሆኑን። ̠Example ➡ All human beings are immortal. ➡ Samuel is a human being. ➡ Therefore, Samuel is immortal. የሰው ልጅ ሟች አይደለም። ሳሙኤል የሰው ልጅ ነው። ስለዚህ ሳሙኤል ሟች አይደለም። ΍ አያችሁ አይደል ሳሙኤል ሟች አይደለም ብለን ድምዳሜ ለመስጠት ማስረጃ አቅርበናል። ስለዚህ logic ነው። ঄ ♂ ግን ነባራዊ ዕውነታው የሰው ልጅ ሟች ነው። የ ሰው ልጅ ሟች አይደለም ብለን ያቀረነብነው ማስረጃ ከ ነባራዊ ዕውነታው ጋር ቢጣረስም logic ከመሆን አላገደውም ምክንያቱም logic ነባራዊ ዕውነት ሳይሆን ስለ አንድ ነገር ድምዳሜ እና ድምዳሜውን ለመስጠት ስለተጠቀምንበት ማስረጃ መካከል ያለውን ግንኙነት የሚያጠና ነው። ስለዚህ Ż Argument - is the inferential claim between premises and conclusion. Ż Argument - is not the factual claim between premises and conclusion. አደራችሁን እነዚህንȱ ሁለት ሀሳቦች ያዟቸው። ፈተና ላይ ይወጣሉ። Argument ወይም logic ማለት በ ድምዳሜው(conclusion) እና በ ማስረጃዎቹ(premises) መካከል ያለው ግንኙነት የምክንያታዊነት(inferential claim) ግንኙነት ነው እንጂ የ ነባራዊ ዕውነታ(factual claim) ግንኙነት አይደለም። ለዛ ነው ➡ Human being is immortal. ➡ Samuel is human being. ➡ Therefore, Samuel is immortal. ȱȱ ይህ ሀሳብ logic ነው ያልነው። ሌላው የምነግራችሁ መሰረታዊ ሀሳብ፡ Argument= premises + conclusion. Argument የ premises እና conclusion ድምር ነው። ˄ Premises አንድ እና ከ አንድ በላይ ዐ.ነገር(statement) ሊኖረው ይችላል።ይህ ማለት Arguemnt ቶች በትንሹ አንድ premises ይኖራቸዋል። በትልቁ ደግሞ ከ አንድ በላይ(2,3,4,5....) premises ይኖራቸዋል። ˄ ነገር ግን conclusion ሁልጊዜ አንድ ዐ.ነገር(statement) ብቻ ነው:: ይህ ማለት Argument ቶች ሁልጊዜ አንድ conclusion ብቻ ነው ያላቸው ማለት ነው። Ż Premises can have one or more than one statements. In otherword, an argument can have one and more than one premises. But Ż Conclusion always have only one statement. In otherword, an argument can always have only one conclusion. ȱȱፈተና ላይ ስለሚወጣ ያዙት ˄ Argument ማለት የ premises እና የ conclusion ድምር ውጤት ነው ብለናል። ታዲያ በ argument ውስጥ የሚገኙትን premises እና conclusion እንዴት ነው ማወቅ የምንችለው? የትኛው ነው premise? የትኛው ነው conclusion? እነዚህን እና ሌሎችን በቀጣይ እናያለን። ©A+ Tutorial Class. ʿ CHAPTER TWO #Logic ˀBasic Concepts of Logic ĪPremise and Conclusion ɔ ʥ በ ባለፈው ትምህርታችን ȴLogic ስለ Argument የሚያጠና የፍልስፍና ክፍል እንደሆነ አይተናል። ȴArgument ማለት ደግሞ የ premises እና የ conclusion ድምር ውጤት እንደሆነ አይተናል። ȴ በ premises እና conclusion መካከል ያለው ግንኙነት የ inferential claim(ምክንያታዊነት) ነው እንጂ የ factual claim(ነባራዊ ዕውነታ) አለመሆኑን አይተናል። ȴ Premises አንድ እና ከ አንድ በላይ ዐ.ነገር(statement) ሊኖረው እንደሚችል አይተናል። ȴ Conclusion ሁልጊዜ አንድ ብቻ ዐ.ነገር(statement) እንዳለው አይተናል። ν በ ዛሬው ትምህርታችን ደግሞ በ Argument ውስጥ የሚገኙትን premises እና conclusion እንዴት ነው ማወቅ የምንችለው? የትኛው ነው premisesФ? የትኛው ነው conclusionФ? Чበ argument ውስጥ የሚገኙትን premises እና conclusion ማወቅ የምንችለው በ ሁለት አይነት ዘዴ ነው። 1ኛው) indicator words 2ኛው) inferential claim ሁለቱንም እንመልከትͻͼ Ĭ1ኛው) Indicator words ͻWell engidi... premises ማለት ስለ አንድ ነገር ድምዳሜ ለመስጠት እንደ ማስረጃ ወይም እንደ ምክንያት የምናቀርበው ወይም የምንጠቀመው ነው። Фታዲያ አንድ ነገር እንዲህ ነው ብለን ድምዳሜ ለመስጠት ማስረጃ ወይም ምክንያት ስናቀርብ ፡ ማስረጃውን ወይም ምክንያቱን ለመግለፅ የምንጠቀምባቸው ምክንያት ጠቋሚ ቃላቶችን እንጠቀማለን። Ͳ ስለዚህ በ argument ውስጥ ከሚገኙት statement ቶች መካከል ምክንያት ጠቋሚ ቃላቶችን የተጠቀመው statement ወይ የተጠቀሙ statement ቶች premises ናቸው ማለት ነው። Фለመሆኑ ምክንያት ጠቋሚ ቃላት የሚባሉት የትኞቹ ናቸው? ĭPremise Indicator words ➡ Because ➡ As ➡ Since ➡ Owing to ➡ Due to ➡ For ➡ in that ➡ Given that ➡ Seeing that ➡ For the reason that ➡ May be inferred from ➡ As indicated by ➡ inasmuch as ȱ ከላይ የተዘረዘሩት በሙሉ ማስረጃ ወይም ምክንያት ጠቋሚ ቃላት ሲሆኑ በእንግሊዝኛው ደግሞ premises indicator words ይባላሉ። ✏ ስለዚህ በ argument ውስጥ ካሉ statement ቶች መካከል ከላይ የተዘረዘሩትን ቃላቶች የሚጠቀመው statement ወይም የሚጠቀሙት statement ቶች premises ናቸው ማለት ነው። ͻ ምሳሌዎችን እንመልከት ̠Example 1 " Expectant mothers should never use recreational drugs , Since the use of these drugs jeopardize the development of the fetus" ȱ ይህን argument አያችሁ አይደል҂። የትኛው ነው PremiseФ? የትኛው ነው ConclusionФ? Υ ቅድም እንደነገርኳችሁ ስለ አንድ ነገር ድምዳሜ ለመስጠት እንደ ማስረጃ ወይም እንደ ምክንያት የምንጠቀመው premise ይባላል። ታዲያ ማስረጃውን ወይም ምክንያቱን ለመግለፅ የምንጠቀማቸው ምክንያት ወይም ማስረጃ ጠቋሚ ቃላት አሉ። ስለዚህ statement ቱ ምክንያት ጠቋሚ ቃላት ከተጠቀመ premises ይባላል ብለናል። ስለዚህ በዚህ ምሳሌ መሰረት ምክንያት ጠቋሚ ቃላት የትኛው ነውФ? ЧSince የሚለው ነው። ስለዚህ since የተባለውን ምክንያት ጠቋሚ ቃላት የተጠቀመው statement premise ነው ማለት ነው። ስለዚህ ɺ "The use of these drugs jeopardize the development of the fetus" ȱ የሚለው premise ነው ማለት ነው። ስለዚህ Argument የ premises እና የ conclusion ድምር ውጤት ስለሆነ አንድኛው premise ከሆነ ሌላኛው conclusion ይሆናል ማለት ነው። ስለዚህ ፡ "Expectant mothers should not use recreational drugs" ȱ የሚለው conclusion ይሆናል ማለት ነው። ͻ እዚጋ ማስተዋል ያለባችሁ ነገር conclusion ማለት መደምደሚያ ሀሳብ ስለሆነ መጨረሻ ላይ ነው የሚቀመጠው ብላችሁ የመጨረሻው ዐ.ነገር(statement) conclusion ነው እንዳትሉ። premises እና conclusion ይህ ነው የሚባል ግልፅ ቦታ የላቸው። መጀመሪያ ላይ ሊሆኑ ይችላሉ ፡ መካከል ላይ ሊሆኑ ይችላሉ ፡ መጨረሻ ላይ ሊሆኑ ይችላሉ። premises እና conclusion በቦታ አቀማመጥ መለዬት አትችሉም። የ example 1 ዋና ፅንሰ ሀሳብ ፡ ī "ነፍሰ ጡር እናቶች የማዝናኛ መድሀኒቶችን መውሰድ የለባቸውም ምክንያቱም እነዚህ መድሀኒቶች የ ፅንሱን ዕድገት አደጋ ላይ ስለሚጥሉት" ē ስለዚህ "ነፍሰጡር እናቶች የማዝናኛ መድሐኒት መውሰድ የለባቸውም" ብለን ድምዳሜ እንድንሰጥ እንደ ማስረጃ ወይም እንደ ምክንያት የተጠቀምነውȲ " የማዝናኛ መድሐኒቶች የ ፅንሱን ዕድገት አደጋ ላይ ስለሚጥለው" የሚለው ነው። ስለዚህ premise ሱን እና conclusion ኑን በቀላሉ መለየት እንችላለን። ̠ Example 2 "Given that Moby Dick was written by sheksper and Moby Dick is a science fiction novel , Sheksper wrote a science fiction novel." የትኛው ነው Premises ? የትኛው ነው Conclusion ? Premises ማለት ስለ አንድ ነገር ድምዳሜ ለመስጠት እንደ ማስረጃ ወይም እንደ ምክንያት የምንጠቀመው ነው። ማስረጃውን ወይም ምክንያቱን ለመግለፅ ደግሞ ምክንያት ጠቋሚ ቃላት( premises indicator words) መጠቀም እንችላለን። ስለዚህ argument ቱ ውስጥ ከሚገኙ statement ቶች መካከል ምክንያት ጠቋሚ ቃላትን የሚጠቀም statement ወይም የሚጠቀሙ statement ቶች premises ናቸው ማለት ነው። ስለዚህ በዚህ Argument ውስጥ ያለው ምክንያት ጠቋሚ(አመላካች) ቃል የቱ ነው? Ͳ Given that የሚለው ነው። Given that የሚለውን ምክንያት ጠቋሚ ቃል የተጠቀሙት statement ቶች ደግሞȲȲ ➡ "Moby Dick was written by Sheksper". ➡ " Moby Dick is a science fiction novel". ስለዚህȱ ሁለቱ premises ናቸው ማለት ነው። እዚጋ ማስተዋል ያለባችሁ ነገር "Given that Moby Dick was written by Sheksper and Moby Dick is a science fiction novel." አሁን ተመልከቱ ፡ "Moby Dick was written by Sheksper" የሚለው statement ምክንያት ጠቋሚ ቃል ተጠቅሟል ማለትም 'Given that' ን ተጠቅሟል። "Moby Dick is a science ficti on novel" የሚለው statement ግን ምክንያት ጠቋሚ ቃል አልተጠቀም። ከዚህ ምን እንረዳለን? ሁለት እና ከሁለት በላይ premises ካሉን እና እነሱን በ ምክንያት ጠቋሚ ቃል(premises indicator words) መግለፅ ብንፈልግ አንደኛውን premise ብቻ በ ምክንያት ጠቋሚ ቃል መግለፅ እንችላለን ወይም ደግሞ ሁሉንም premises በምክንያት ጠቋሚ ቃል መግለፅ እንችላለን። ȲȲȲȲ ተመልከቱ " Given that Moby Dick was written by sheksper and Moby Dick is a science fiction novel" ማለት እንችላለን። ወይም ደግሞ፡ "Given that Moby Dick was written by sheksper and Given that Moby Dick is a science fiction novel" ȱȱ ሁለቱም ይቻላል። ĪConclusion indicator words. ⚖ Conclusion ማለት ማስረጃዎችን መሰረት በማድረግ ወይም ማስረጃዎችን ተጠቅመን ስለ አንድ ነገር ድምዳሜ መስጠት ማለት ነው። Фታዲያ ማስረጃዎቹን ተጠቅመን ስለ አንድ ነገር ድምዳሜ ስንሰጥ ፡ ድምዳሜውን ለመግለፅ ድምዳሜ ጠቋሚ(አመልካች) ቃላቶችን መጠቀም እንችላለን። ͻድምዳሜ ጠቋሚ ቃላት ማለት በ እንግሊዝኛው conclusion indicator words ማለት ነው። Ͳ ስለዚህ በ argument ቱ ውስጥ ከሚገኙ statement ቶች መካከል ድምዳሜ ጠቋሚ ቃላቶችን የሚጠቀመው statement conclusion ነው ማለት ነው። Фለመሆኑ ድምዳሜ ጠቋሚ ቃላቶች የሚባሉት እነማን ናቸው? Conclusion indicator word Ż Therefore Ż Wherefore Ż Hence Ż Whence Ż As a result Ż Thus Ż Consequently Ż Accordingly Ż it must be that Ż it follows that Ż implies that Ż Entails that Ż We may infer Ż We may conclude ȱȱእነዚህ በሙሉ ድምዳሜ ጠቋሚ ቃላት ወይም conclusion indicator words ይባላል። ሁሉንም ያዟቸው!! ✏ ስለዚህ በ argument ቱ ውስጥ ካሉ statement ቶች መካከል ከላይ የተዘረዘሩትን ቃላት የሚጠቀመው statement conclusion ነው ማለት ነው። ͼ ምሳሌዎችን እንመልከት። ̠ Example 1 " Easter is always on a Sunday. Consequently, the day after Easter is always a Monday". የትኛው ነው Conclusion? የትኛው ነው Premise? Conclusion ማለት ማስረጃን ተጠቅመን ስለ አንድ ነገር ድምዳሜ መስጠት ነው። ድምዳሜውን ለመግለፅ ደግሞ ድምዳሜ ጠቋሚ ቃላትን መጠቀም እንችላለን። ስለዚህ በ argument ቱ ውስጥ ካሉ statement ቶች መካከል ድምዳሜ ጠቋሚ ቃላትን የሚጠቀመው statement conclusion ነው ማለት። ☄ በዚህ ምሳሌ መሰረት ድምዳሜ ጠቋሚ ቃል Consequently የሚለው ነው። Consequently የሚለውን ጠቋሚ ቃል የተጠቀመው statement ደግሞȲȲ "The day after Easter is always a Monday." ስለዚህ ይህ ነውȱConclusion የሚሆነው። ̠ Example 2 "All banks are financial institutions. Awash Bank is a bank, it follows that Awash Bank is a financial institution." ͺ ስለዚህ በዚህ ምሳሌ መሰረት it follows that የሚለው ድምዳሜ ጠቋሚ ቃል ነው። it follows that የሚለውን ድምዳሜ ጠቋሚ ቃል የተጠቀመው statement ደግሞȲȲ "Awash Bank is a financial institution" ስለዚህ ይህ E conclusion ነው ማለት ነው። ͼፈተና ላይ እንዴት እንደምትፈተኑ ደግሞ ልንገራችሁ። ̎ Which one of the following is/is not premise indicator word? ̎ Which one of the following is/is not conclusion indicator word? ተብሎ በ ምርጫ መልክ ፈተና ስለሚወጣ ሁሉንም ጠቋሚ ቃላቶች ልትይዟቸው ይገባል። ወይም ደግሞ Argument ቱ ውስጥ indicator word ሰጥተው የትኛው ነው premise የትኛው ነው conclusion ተብሎ ትጠየቃላችሁ። ምሳሌ ፡ " Because many movie actresses are millionaires and Angelina Jolie is a movie actress, it implies that Angelina Jolie is probably a Millionaire." ʏ Write the premises and conclusion of the above argument? ተብሎ ፈተና ሊወጣ ስለሚችል በሁለቱም መንገድ ተዘጋጁበት። Ĭ2ኛው) inferential claim በ Argument ውስጥ የሚገኙትን premises እና conclusion ማወቅ ከምንችልባቸው ዘዴ አንዱ inferential claim or inferential link ነው። ይህን ዘዴ የምንጠቀመው በ argument ቱ ውስጥ የሚገኙት statement ቶች indicator word ከሌላቸው ነው። ঄ ♂ indicator word ከሌላቸው እንዴት አድርገን ነው premises እና conclusion ኑን መለየት የምንችለው? ঄ ♀ መለየት የምንችለው በ premises እና በ conclusion መካከል ባለው inferential link ነው። ࣅ ♂ inferential link ማለት ደግሞ በ premises እና በ conclusion መካከል ያለው ዝምድና ወይም ግንኙነት ነው። ዝምድናቸው ምንድን ነውФ? IJ Premise - ማለት ስለ አንድ ነገር ድምዳሜ ለመስጠት የምናቀርበው ማስረጃ ነው። ☘ Conclusion - ማለት ደግሞ ማስረጃዎቹን ተጠቅመን የምንሰጠው ድምዳሜ ማለት ነው። Ͳ ዝምድናቸ?