Human Bones, AKSİAL İSKELET, PDF

Öğr. Gör. Mustafa TAŞTAN AKSİAL İSKELET (Skeleton axiale)  AKSİAL İSKELET Skeleton axiale Aksial iskelet; columna vertebralis, ossa cranii, ossa thoracis olmak üzere üç kısma ayrılarak incelenir. Omurga (Columna vertebralis): Omurga 33 om...

Öğr. Gör. Mustafa TAŞTAN AKSİAL İSKELET (Skeleton axiale)  AKSİAL İSKELET Skeleton axiale Aksial iskelet; columna vertebralis, ossa cranii, ossa thoracis olmak üzere üç kısma ayrılarak incelenir. Omurga (Columna vertebralis): Omurga 33 omurun üst üste gelmesiyle oluşan bir sütundur. Bu sütun başın ve gövdenin ağırlığını taşımaktan sorumludur. Ayrıca foramen vertebrale’lerin üst üste gelmesiyle oluşan canalis vertebralis medulla spinalis için emniyetli bir koruma sağlar. Omurgayı oluşturan 33 omurun 24 tanesi hareketli eklemlerle birbirlerine bağlanmıştır. Bu omurlara hareketli omurlar denir. Geriye kalan 9 omura sabit omurlar denir. Bunlardan 5 tanesi kendi aralarında birleşerek os sacrum’u, 4 tanesi birleşerek os coccygis’i oluşturur. Columna vertebralis’i oluşturan omurlar bulundukları bölgelere göre gruplara ayrılırlar. Boyun omuru (vertebrae cervicales):…………..7 adet Göğüs omuru (vertebrae thoracicae):………….12 adet Bel omuru (vertebrae lumbales):……………….5 adet Os sacrum (5 adet vertebrae sacrales):…………1 adet Os coccygis (4 adet vertebrae coccygeae):…….1 adet vertebrae cervicales 7 adet vertebrae thoracicae 12 adet vertebrae lumbales 5 adet os sacrum os coccygis Omurganın şekli ve eğrilikleri: Omurgayı oluşturan omurlar arasında discus intervertebralis adı verilen fibröz kıkırdak özelliğinde yapılar bulunur. Bunlar toplam 23 adettir ve 2. boyun omuru (axis) ile os sacrum arasında yer alan omurlar arasında bulunurlar. ön Omurların ve disklerin kalınlıkları yukarıdan aşağıya doğru indikçe artar. Yetişkin bir erkekte columna vertebralis’in boyu arka 70cm, kadında 60cm kadardır. Bu uzunluğun 1/4'ü disklere aittir. Omurga düz bir sütun şeklinde değildir. Öne ve arkaya doğru bazı eğrilikler gösterir. discus intervertebralis Bu eğriliklerden öne doğru konveks olanlara lordoz, arkaya doğru konveks olanlara kifoz denir. Yukarıdan aşağıya doğru sırasıyla şunlardır. servikal lordoz Servikal lordoz: Boyun bölgesinde bulunan ve konveksi iği öne doğru olan eğrilik. torakal Torakal kifoz: Göğüs bölgesinde bulunan ve konveksliği kifoz arkaya doğru olan eğrilik. Lumbal lordoz: Bel bölgesinde bulunan ve konveksliği öne doğru olan eğrilik. Sakral kifoz: Sakral bölgede bulunan ve konveksliği lumbal arkaya doğru olan eğrilik. lordoz Bunların dışında bazı insanlarda omurganın sağa veya sakral sola doğru eğrildiği görülür. Bu duruma skolioz denir. kifoz Bu eğriliklerden torakal ve sakral kifoz esas eğriliktir. Boyun ve belde görülen eğrilikler daha sonradan basınç ve kasların çekme kuvveti sonucu ortaya çıkar. Lumbal lordoz hamile bayanlarda artar. Lordoz ve kifozlar fizyolojik eğriliklerdir. Skolioz patolojik bir eğriliktir. Vertebraların genel özellikleri: Omurganın değişik kısımlarına ait vertebralar arasında şekil ve büyüklük bakımından fark bulunmasına rağmen ortak özellikleri de vardır. Omurlar arasındaki benzerlikler yeni doğanlarda daha fazladır. Vücudun gelişimi sırasında artan ağırlık ve harekete bağlı olarak omurlar arasındaki farklılıklar da artar. Atlas (1. boyun omuru) dışındaki bütün vertebralarda iki temel yapı bulunur. Bunlar corpus vertebrae ve arcus vertebrae’dir. corpus corpus vertebrae vertebrae arcus vertebrae arcus vertebrae Corpus vertebrae (omur gövdesi): Kısa bir silindir şeklindedir. Silindirin üst ve alt yüzleri komşu vertebraları birbirine bağlayan discus intervertebralis’lere yapışır. Omur gövdesinin arka yüzü canalis vertebralis’e bakar. discus intervertebralis Arcus vertebrae (omur kemeri): Omur gövdesinin sağ ve sol yüzlerinin, arka yüzle birleştiği yerden başlayan iki adet çıkıntı (pediculus arcus vertebrae), arkaya doğru seyrederek orta hatta birbirleriyle birleşerek arcus vertebrae’yi oluştururlar. Arcus vertebrae ile corpus vertebrae arasında büyük bir delik oluşur. Bu deliğe foramen vertebrale denir. pediculus arcus vertebrae foramen vertebrale Bu delikler iskelette üst üste gelerek bir kanal (canalis vertebralis) meydana getirirler. Bu kanalın içinde omurilik (medulla spinalis) bulunur. omurilik discus intervertebralis Pediculus arcus vertebrae’ların üst kısmında bulunan çentiğe incisura vertebralis superior, alt kısmında bulunan çentiğe incisura vertebralis inferior denir. Bu çentikler iskelette üst üste gelerek foramen intervertebrale’yi oluştururlar. Canlıda bu deliklerden spinal sinirler geçer. incisura vertebralis superior spinal sinirler incisura vertebralis inferior Bir arcus vertebrae’de 2’si yukarı doğru (processus articularis superior), ikisi aşağı doğru (processus articularis inferior), 2’si yanlara doğru (processus transversus) ve 1’i de arkaya doğru (processus spinosus) seyreden toplam 7 adet çıkıntı vardır. processus articularis superior processus transversus processus spinosus processus articularis inferior Vertebrae cervicales (boyun omurları): Boyunda 7 adet vertebrae vardır. Birincisi atlas, ikincisi axis olarak isimlendirilir. Boyun omurlarının gövdeleri diğer omurlara göre daha incedir. 1 1 2 2 3 4 3 5 4 6 5 7 6 7 Boyun omurlarının processus transversus’larında foramen transversarium denilen bir delik vardır. Bu delikten beyni besleyen a. vertebralis geçer. 2.-5. boyun omurlarının processus spinosus’larının ucu çatallıdır. foramen transversarium Atlas (1. boyun omuru): En önemli özelliği gövdesinin ve spinal çıkıntısının olmamasıdır. Buna karşılık atlasın yan çıkıntıları (massa lateralis) iyi gelişmiştir. Burada occipital kemikle eklem yapan eklem yüzleri bulunur. Atlasın ön kavsinin arka yüzü dens axis ile eklem yapar. dens axis atlas atlas axis Axis (2. boyun omuru): Bu omurun en önemli özelliği gövdesinden yukarı doğru uzanan dens axis denilen çıkıntısının bulunmasıdır. Bu çıkıntı atlasın ön kavsi ile eklem yapar. Vertebrae prominens (VII. boyun omuru): Spinal çıkıntısı çatalsız ve uzundur. Bu yüzden canlıda deri altında kolaylıkla hissedilir. vertebrae prominens Vertebrae thoracicae (göğüs omurları): Göğüs bölgesinde 12 adet omur bulunur. Aşağıya doğru indikçe omurga üzerine binen yük arttığından dolayı omur gövdeleri de büyür. Göğüs omurlarını diğer omurlardan ayıran en önemli özellik, gövdelerinin yan taraflarında ve transvers çıkıntıları üzerinde kaburgalarla eklem yapmaya yarayan eklem yüzlerinin bulunmasıdır. kaburga Vertebrae lumbales (bel omurları): Beş adettir. Hareketli omurlar içerisinde gövdeleri en büyük olanlardır. Üstten bakıldığında böbrek şeklindedir. Diğer bölgelerdeki omurlardan farklı olarak iki tane ilave çıkıntıya (processus mamillaris, processus accesorius) sahiptir. processus mamillaris Os sacrum: vertebrae sacrales (kuyruk sokumu kemiği): Beş adet omurun birleşmesiyle oluşan tabanı yukarıda, tepesi aşağıda üçgen şeklinde bir kemiktir. Tabanı V. bel omuru ile tepesi os coccygis ile eklem yapar. Sakrumun tabanının öne doğru yaptığı çıkıntıya promontorium denir. Bu çıkıntı klinik açıdan önemlidir. önden görünüş promontorium Sakrum pelvis iskeletinin arka üst kısmını yapar. Sacrum’un içinde, tabanından tepesine kadar uzanan kanala canalis sacralis denir. Sakrumun ön yüzü pelvise baktığı için düzgün olup yukarıdan aşağıya doğru iç bükeydir. Arka yüzüne kaslar ve bağlar tutunduğu için pürtüklüdür. Sakrum yukarıda 5. Bel omuru ile aşağıda koksiks ile yanlarda koksa kemiği ile eklem yapar. Arkadan görünüş canalis sacralis sacrum os coxa os coxa os coccygis Os coccygis: vertebrae coccygeae (kuyruk kemiği): İyi gelişmemiş son 4 (3-5) omurun birleşmesinden oluşur. Tabanı yukarıda sakrum ile eklem yapar, tepesi aşağıda serbest olarak sonlanır. os coccygis os coccygis önden görünüş Ossa thoracis (göğüs kemikleri): Sternum ve kaburgalardan meydana gelir. sternum Sternum (göğüs kemiği): Göğüs kafesinin önünde ve orta hatta bulunan yassı ve kama şeklinde bir kemiktir. Erişkinlerde ortalama 17cm uzunluğundadır. Kemik iliği incelemelerinde en çok kullanılan kemiktir. Kemiğin en üst bölümü dörtgen şeklinde olup manubrium sterni adını alır. Orta bölümü corpus sterni adını alır ve kemiğin en uzun parçasıdır. Stemumun alt ucuna processus xiphoideus denir. manubrium sterni corpus sterni processus xiphoideus Corpus sterni ile manubrium sterni’nin birleşim yerine 2. kaburga tutunur. Canlıda 1. kaburga klavikulanın altında olduğu için hissedilemez ancak 2. kaburga kolaylıkla hissedilebilir bu durum klinik oryantasyon bakımından önemlidir. Manubrium sterni ile corpus sterni arasında meydana gelen ve açıklığı arkaya bakan açıya angulus sterni (Louis açısı) denir. Bu açı klinik bakımdan önemlidir. angulus sterni Costae (kaburgalar): Kaburgalar yassı kemikler olup, dış yüzleri kompakt kemik yapısında iç kısımları ise süngerimsi kemik yapısındadır. Bundan dolayı ağırlıkları azdır. Göğüs kafesinin büyük bir kısmını oluşturan kaburgalar 12 çift olup göğüs içerisindeki önemli organları (kalp, akciğer) korurlar ve solunum mekanizmasına katkıda bulunurlar. Önden görünüş Arkadan görünüş Kaburgalar her iki tarafta göğüs omurları ile eklem yaptıktan sonra öne, dışa ve aşağı doğru ilerleyerek önde sternum ile eklem yaparlar. 12 çift kaburganın ilk 7 çifti sternum’la direkt olarak eklem yaparlar. Geriye kalan 5 çift kaburga ise sternum’la direkt olarak eklem yapmaz. Son 5 kaburganın ilk 3 tanesi VII. kaburgaya tutunarak sternum’la bağlantı kurarlar. Son iki kaburga (XI. ve XII.) ise serbest olarak sonlanır. Bu kaburgalara yüzen kaburga denir. 7. kaburga Kaburgaların uzunluğu I. kaburgadan VII. kaburgaya kadar artarak devam eder ve VII. kaburga en uzun kaburgadır. Bundan sonra tekrar azalmaya başlar. Kaburgaların büyük kısmı kemikten (os costale), önde kalan ve sternum ile eklem yapan küçük kısmı ise kıkırdaktan (cartilago costalis) meydana gelir. Kemik kaburgaların iki ucu ve bir gövdesi vardır. Kemik kaburganın ön ucu kıkırdak kaburga ile birleşir. Kıkırdak kaburgalar yaş ilerledikçe kısmen kemikleşirler. Bu durum göğüs kafesinin esnekliğini azaltır. os costale cartilago costalis Compages thoracis (göğüs kafesi): Arkada 12 adet göğüs omuru, önde sternum ve yanlarda 12 çift kaburganın meydana getirdiği kemik kafese göğüs kafesi denir. Göğüs kafesinin hacmi solunum hareketleri sırasında kaburgaların yukarı doğru kaldırılmasıyla kolaylıkla artar. Kasların etkisi kalkınca kaburgalar tekrar eski konumuna gelir. Nefes alma Nefes verme Kaburgalar Kaburgalar yükselir alçalır akciğer Göğüs kafesi tepesi yukarıda, tabanı aşağıda koni şeklindedir. Üst açıklığına apertura thoracis superior denir. Bu delik arkada birinci göğüs omuru, önde manubrium steni ve yanlarda birinci kaburgalar tarafından sınırlanmıştır. Alt açıklığına apertura thoracis inferior denir ve arkada 12. göğüs omuru, önde processus xiphoideus ve yanlarda kaburga kavsi ile sınırlanmıştır. Üst açıklığın ön-arka çapı 5cm, genişliği 10cm kadardır. Alt açıklığın ön-arka çapı 12cm, genişliği ise 26cm kadardır. apertura thoracis superior apertura thoracis inferior Kafa kemikleri (Ossa cranii): Kafa iskeletinin tümüne cranium denir, kulak kemikçikleri ve os hyoideum hariç toplam 22 adet kemikten oluşur. Cranium; neurocranium ve visserocranium olarak iki kısımda incelenir. Neurocranium: Beyni çevreleyen 4’ü tek (os frontale, os occipitale, os sphenoidale ve os ethmoidale) ve 2’si çift (os parietale ve os temporale) olmak üzere toplam 8 kemikten oluşur. Neurocranium’un kubbe şeklindeki üst bölümüne calvaria, alt bölümüne ise chondrocranium denir. chondrocranium calvaria Viscerocranium: Yüz iskeletinin, ağız boşluğunun, burun boşluğunun ve orbitanın yapısına katılan; 2’si tek (vomer ve mandibula) ve 6’sı çift (os lacrimale, os zygomaticum, os palatinum, os nasale, maxilla ve concha nasalis inferior) olmak üzere toplam 14 adet kemikten oluşur. Os hyoideum ve kulak kemikçiklerini de bu gruba dâhil edebiliriz.  Neurocranium kemikleri Os frontale (alın kemiği): Kafatasının ön üst bölümünde bulunur. Alnın ve orbitanın üst bölümünün yapısına katılır. Doğumdan önce iki parça olan bu kemik daha sonra birleşerek tek bir kemik halini alır. Ancak bazı bireylerde iki kemiğin birleşim yerleri belirgin olarak kalabilir. Böyle durumlarda ortaya çıkan suturaya sutura frontalis denir. Üç kısımda incelenir. os frontale Squama frontalis: Arkaya ve yukarı doğru uzanan geniş ve yassı kısımdır. Ön yüzü konveks olup alnın yapısına katılır. Arka yüzü konkav olup beyin zarları ile komşudur. Ön yüzde orta hattın her iki yanında görülen kabartılara tuber frontale denir. Tuber frontale’lerin altındaki kavis şeklinde kaş çıkıntıları bulunur. Canlıda burada kaşlar bulunur. Kaş çıkıntılarının altındaki keskin kenar göz çukurluğunu (orbita) sınırlar. tuber frontale orbita Pars orbitalis: Orbitanın tavanını yapan bu parçanın alt yüzü düz ve konkavdır. Dış kısmında gözyaşı bezinin oturduğu çukurluk bulunur. Pars orbitalisin üst yüzü beyin ile komşudur. Pars nasalis: Margo supraorbitalis’ler arasında kalan çentik şeklindeki bölümdür. Burası nasal kemik ve maxilla ile eklem yapar. Frontal kemikte orta hattın her iki yanında ve kaş kavislerinin uçları hizasında sinus frontalis bulunur. Bu sinüs meatus nasi medius’a açılır. pars nasalis os nasale sinus frontalis maxilla Os occipitale (art kafa kemiği): Kafatasının arka alt kısmını oluşturur. Üç kısımda incelenir. Pars basilaris: Foramen magnum’un önünde bulunur ve öne doğru uzanır. Ön ucu sfenoid kemiğin korpusu ile eklem yapar. Üst yüzünde bulbus’un oturduğu clivus adında bir çukurluk bulunur. Alt yüzü pürtüklüdür ve yutağın tavanının yapısına katılır. pars basilaris os occipitale os occipitale Pars laterales: Foramen magnum’un iki yanında bulunur. Pars lateralis’in alt yüzünde görülen oval şekilli eklem çıkıntılarına condylus occipitalis denir. Bu çıkıntılar birinci boyun omuru (atlas) ile eklem yaparlar. pars laterales condylus occipitalis Squama occipitalis: Occipital kemiğin en büyük parçasıdır. Pars squamosa’nın dış yüzü konveks, iç yüzü konkavdır. Dış yüzde görülen en çıkıntılı alana protuberentia occipitalis externa (inion) denir. Bu nokta antropolojik ölçümlerde önemlidir. protuberentia occipitalis externa Konkav olan iç yüzde haç şeklinde bir çıkıntı bulunur. Bu çıkıntının ortasındaki kabarık alana protuberentia occipitalis interna denir. Haç şeklindeki çıkıntı iç yüzü 4 çukurluğa böler. Üstteki çukurluklara beynin oksipital lobları oturduğu için fossa cerebralis, alttaki çukurluklara beyincik lobları oturduğu için fossa cerebellaris denilir. fossa cerebralis protuberentia occipitalis interna fossa cerebellaris Oksipital kemik ile parietal kemikler arasında oluşan suturaya sutura lambdoidea denir. Occipital kemiğin bütün parçaları arasında bulunan büyük deliğe foramen magnum denir. Bu delik kafatası boşluğu ile vertebral kanalı birbirine bağlar. foramen magnum sutura lambdoidea Os sphenoidale (temel kemik): Kafatası tabanının ortasında, temporal ve oksipital kemiklerin önünde yer alır. Kanatlarını açmış bir kuşa benzer. Kafatasını oluşturan kemiklerden 12 tanesi ile eklem yapar. os sphenoidale os sphenoidale Ortada bir gövdesi (corpus sphenoidale), yanlarda büyük ve küçük kanatları (ala major ve minor) ile gövdesi ile ala major’dan aşağı doğru uzanan iki çıkıntısı (processus pterygoideus) vardır. ala minor corpus sphenoidale ala major processus pterygoideus arkadan görünüş önden görünüş Corpus sphenoidalis küp şeklindedir. İçerisindeki boşluğa sinus sphenoidalis denir. Bu boşluk burun boşluğunun arka üst kısmına açılır. Corpus’un üst yüzündeki çukurluğa fossa hypophysialis denir. Burada hipofiz bezi oturur. Fossa hypophysialis’in önünde ve arkasında birer çıkıntı bulunur. Üst yüzdeki bütün oluşumlar bir eyere benzediği için sella turcica (Türk eyeri) olarak isimlendirilir fossa hypophysialis sinus sphenoidalis sella turcica Ala major’lar, corpusun yanlarından dışa ve yukarı doğru uzanır. Fossa cranii media’nın yapısına katılır. Üzerinde damar ve sinirlerin geçtiği önemli delikler bulunur. Ala minor’lar, korpusun yan yüzünün üst ön kısmından iki kök şeklinde başlar. İki kök arasında canalis opticus bulunur. İçinden n. opticus geçer. canalis opticus Ala major ile ala minor arasındaki yarığa fissura orbitalis superior, ala major’un altında bulunan yarığa ise fissura orbitalis inferior denir. fissura orbitalis superior fissura orbitalis inferior Ala major ile corpusun birleşim yerinden aşağı doğru uzanan çıkıntılara processus pterygoideus denir. processus pterygoideus Os parietale (duvar kemik): Neurocranium tavanının ve yan duvarlarının yapısına katılan bir çift kemiktir. İki yüzü dört kenarı ve dört köşesi vardır. Dış yüzü konveks olup en çıkıntılı yerine tuber parietale denir. le tuber parietale o nt a os parietale o s fr os temporale le ita cip oc os İç yüzü konkavdır ve beyin zarları ile komşuluk yapar. Bu yüzün ortasında bulunan çukurluğa fossa parietalis denir. Bu kemiğin iç yüzünde beyin zarlarını besleyen damarların izleri bulunur. fossa parietalis Parietal kemik önde frontal kemikle birleşerek sutura coronalis’i, arkada oksipital kemikle birleşerek sutura lambdoidea’yı, altta temporal kemikle birleşerek sutura squamosa’yı oluşturur. Sağ ve sol iki parietal kemik arsamda ise sutura sagittalis oluşur. sutura coronalis sutura squamosa sutura lambdoidea sutura sagittalis Os ethmoidale (kalbur kemik): Burun boşluğunun üst ve arka kısmının, burun bölmesinin, burun dış duvarlarının ve kafatası tabanının ön kısmının yapısına katılır. os ethmoidale Ethmoid kemik, lamina cribrosa, lamina perpendicularis ve labyrinthus etmoidales olarak kısımlara ayrılır. lamina cribrosa labyrinthus etmoidales lamina perpendicularis Lamina cribrosa, frontal kemiğin orbital parçalan arasında bulunan ince ve delikli bir yaprak şeklindedir. Buradaki deliklerden koku sinirinin lifleri geçer. lamina cribrosa Lamina perpendicularis dikey olarak uzanır ve orta hatta burun bölmesinin yapısına katılır. Labyrinthus etmoidales’ler, ethmoid kemiğin her iki yanında bulunan kemik kıvrımlardan ve boşluklardan ibarettir. Labyrinthus etmoidalis’in içinde cellulae ethmoidales denilen içi hava ile dolu hücreler bulunur. lamina perpendicularis labyrinthus etmoidales Labyrinthus ethmoidalis’in burun boşluğuna bakan iç yüzünde kıvrılmış Bunlardan üsttekine concha nasalis superior, alttakine concha nasalis medius denir. Konka’ların alt kenarları burun boşluğu içerisinde serbest olarak bulunur. Konkaların altında solunum havasının geçtiği geçitler vardır. Bunlardan concha nasalis superior’un altındaki geçide meatus nasi superior, concha nasalis media’nın altındaki geçide meatus nasi medius denir. concha nasalis superior meatus nasi superior concha nasalis medius meatus nasi medius Os temporale (şakak kemiği): Çift kemik olup içerisinde işitme ve denge organı bulunur. Neurocranium’un kısmen yan ve kısmen de alt duvarının yapısına katılır. Bu kemik yeni doğanlarda pars squamosa, pars petrosa ve pars tympanica olmak üzere üç parça halinde bulunur. Daha sonra bu parçalar birleşerek tek kemik halini alır. os temporale pars squamosa pars petrosa pars tympanica Pars squamosa: Yassı ve ince olup temporal kemiğin ön üst kısmını oluşturur. Dış yüzün alt bölümünden başlayarak öne doğru seyreden kemik çıkıntıya processus zygomaticus denir. Bu çıkıntı arcus zygomaticus’un arka kısmını yapar. Processus zygomaticus’un başlangıç kısmının altında bulunan çukurluğa fossa mandibularis denir. Burası canlıda caput mandibulae ile birlikte çene eklemini oluşturur. processus zygomaticus fossa mandibularis Pars petrosa: Piramit şeklinde olduğu için pyramis olarak da isimlendirilir. Tepesi içte, tabanı dışta bulunan bu kısmın üç yüzü vardır. Pars petrosa’nın tepesi sfenoid kemik ile oksipital kemik arasına sokulur. Ön yüz beyin ile komşudur ve fossa cranii media’nın yapısına katılır. Arka yüz beyincik ile komşudur ve fossa cranii posterior’un yapısına katılır. Arka yüzün ortasında bulunan deliğe porus acusticus internus denir. ön yüz ön yüz arka yüz porus acusticus internus Pars petrosa’nın alt yüzündeki en belirgin oluşum fossa jugularis’tir. Fossa jugularis’in arka dış tarafındaki çıkıntıya processus styloideus denir. Pars petrosa’nın içerisinde orta kulak boşluğu ve iç kulak bulunur. fossa jugularis processus styloideus Pars tympanica: Temporal kemiğin en küçük parçasıdır ve pyramis’in dış yüzünde bulunur. Dış kulak yolunun ön, alt ve arka duvarını oluşturur. Pars tympanica’nın çevrelediği geniş deliğe porus acusticus externus denir. porus acusticus externus Temporal kemiğin arka tarafındaki çıkıntıya processus mastoideus denir. Bu çıkıntı yeni doğanlarda bulunmaz daha ileri yaşlarda gelişmeye başlar ve pubertede normal şeklini alır. Processus mastoideus’un içinde birçok boşluk bulunur. Bu boşluklar hava ile doludur ve orta kulak boşluğu ile irtibatlıdır. processus mastoideus Viscerocranium kemikleri: Yüz iskeleti 6’sı çift (maxilla, concha nasalis inferior, os nasale, os lacrimale, os zygomaticum, os palatinum), 2’si tek (mandibula ve vomer) olmak üzere toplam 14 kemikten oluşur. Maxilla (üst çene kemiği): Yüz iskeletini oluşturan kemiklerin çoğu ile eklem yapar. Mandibula’dan sonraki en büyük kemiktir. Sağ ve sol maxilla’lar orta hatta birleşerek üst çeneyi oluşturur. Maxilla ağız boşluğu, burun boşluğu ve orbitanın yapısına katılır. Bir gövdesi ve dört adet çıkıntısı vardır. orbita orbita maxilla maxilla Corpus maxillae: İçerisinde paranasal sinusların en büyüğü olan sinus maxillaris bulunur. Bu sinus burun boşluğuna açılır. Corpus maxillae’nın öne bakan yüzüne facies anterior, burun boşluğuna bakan yüzüne facies nasalis denir. sinus maxillaris facies anterior facies nasalis Corpus maxillae’nın orbitaya bakan yüzüne facies orbitalis denir. lis ita orb ies a ill fac ax m Corpus maxillae’nın arkaya (fossa infratemporalis) bakan yüzüne facies infratemporalis denir. Ön yüz ile orbital yüz arasındaki kenara margo infraorbitalis denir. margo infraorbitalis facies infratemporalis Processus zygomaticus: Zigomatik kemikle eklem yapar. Processus frontalis: Frontal kemikle eklem yapar. Processus palatinus: Palatin kemikle eklem yapar. Processus alveolaris: Diş alveollerinin bulunduğu çıkıntıdır. Karşı taraftaki maxillanın processus alveolaris’ i ile birlikte arcus alveolaris superior’u yapar. processus zygomaticus processus frontalis processus palatinus processus alveolaris Concha nasalis inferior (alt burun konkası): Burun dış duvarında bulunan kendi üzerine kıvrılmış yaprak şeklinde bir kemiktir. Altında bulunan geçide meatus nasi inferior denir. concha nasalis inferior meatus nasi inferior Os nasale (burun kemiği): Burun sırtında bulunan yassı dikdörtgen şeklinde bir çift kemiktir. Her iki maxilla’nın processus frontalis'leri arasında yer alır. Her iki os nasale orta hatta birbiri ile eklem yapar. os nasale Os lacrimale (gözyaşı kemiği): Orbita’nın iç duvarında yer alan ince bir kemiktir. Orbita’yı burun boşluğuna bağlayan canalis nasolacrimalis'in yapısına katılır. os lacrimale Os palatinum (damak kemiği): Maxilla ile sphenoid kemiğin processus pterygoideus’u arasında bulunan bir kemiktir. L harfine benzeyen bu kemiğin yukarı doğru uzanan dikey laminasına lamina perpendicularis, yatay olarak uzanan ve sert damağın arka kısmının yapısına katılan laminasına lamina horizontalis denir. lamina perpendicularis lamina horizontalis Lamina horizontalis'in üst yüzü burnun tabanını, alt yüzü ağzın tavanını yapar, ön kenarı maxilla ile eklem yapar. Serbest olarak sonlanan arka kenarına canlıda yumuşak damak tutunur. Alt yüzün arka dış tarafında foramen palatinum majus ve foramina palatina minora denilen delikler bulunur. Bu deliklerden arterler ve sinirler geçer. foramina palatina minora foramen palatinum majus Os zygomaticum (elmacık kemiği): Yanak çıkıntısını oluşturan bu kemik fossa temporalis, orbita ve arcus zygomaticus'un yapısına katılır. Bu kemiğin üç yüzü ve üç çıkıntısı vardır. Yüzleri dışa, orbitaya ve fossa temporalis’e bakar. Kemiğe ait 3 çıkıntı maxilla, temporal kemik ve frontal kemik ile eklem yapar. orbita fossa temporalis os zygomaticum Mandibula (alt çene kemiği): Yüz iskeletinin alt kısmını oluşturan bu kemik kafa iskeletindeki (işitme kemikçikleri hariç) tek hareketli kemiktir. Oldukça sağlam yapılıdır. İki kısımda incelenir. Bunlar ortada bulunan corpus mandibulae ile arka yan tarafında dik olarak uzanan iki adet ramus mandibulae’dır. Corpus ile ramusun birleşme yerine angulus mandibulae denir. ramus mandibulae corpus mandibulae angulus mandibulae Corpus mandibulae’nın diş köklerini barındıran kısmına pars alveolaris, alt kısmına ise basis mandibulae denir. pars alveolaris basis mandibulae Doğumda sağ ve sol iki ayrı kemik halinde olan mandibula bir yaşında orta hatta kaynaşarak tek kemik halini alır. İki parçanın birleşim yerine symphysis mandibulae denir. Bu yüzde ikinci premolar diş hizasında bulunan deliğe foramen mentale denir. symphysis mandibulae foramen mentale Mandibulanın gövdesinin arka yüzünde gl. sublingualis ve gl. submandibularis’e ait çukurluklar (fovea sublingualis ve fovea submandibularis) bulunur. fovea sublingualis fovea submandibularis Ramus mandibulae’nın iç yüzündeki deliğe foramen mandibulae denir. Bu delik ile foramen mentale arasında canalis mandibulae uzanır. Ramus mandibulae’nin üst ucu iki çıkıntıya ayrılır. Arkadaki çıkıntının ucu yuvarlak bir baş şeklinde olup caput mandibulae denir. Burası temporal kemikteki fossa mandibularis ile birlikte çene eklemini yapar. Öndeki çıkıntıya processus coronoideus denir. Buraya çeneyi kapatan çiğneme kası tutunur. caput mandibulae processus coronoideus foramen mandibulae Vomer (sapan kemik): Baş iskeletinde orta çizgi üzerinde bulunan ve burun bölmesinin arka kısmını oluşturan Y harfi şeklinde tek kemiktir. Y’nin kolları sphenoid kemiğin gövdesinin alt kısmına tutunur. vomer vomer Os hyoideum (dil kemiği): İskelette diğer kemiklerle doğrudan eklem yapmayan bu kemik boynun önünde, dilin altında ve gırtlağın üstünde bulunur. Açıklığı arkaya bakan U harfi görünümündedir. Bir gövdesi ve iki çıkıntısı vardır. Bu çıkıntılara kaslar ve bağlar tutunur. os hyoideum Kafa iskeletinin bütünü: Kafa iskeletine dıştan bakıldığında yuvarlağa yakın eliptik görünüştedir. Şekli, ırka cinse ve yaşa göre değişir. Yeni doğan çocuklarda neurocranium, viscerocranium’dan daha büyüktür. Kafa iskeletini oluşturan kemiklerin tümü (mandibula hariç) birbirleriyle hareketsiz eklemlerle (sutura) bağlanmıştır. Kafa iskeletini dıştan incelerken yukarıdan bakıldığında gözüken kısmı norma verticalis, yandan bakıldığında görülen kısmı norma lateralis, önden bakıldığında görülen kısmı norma frontalis, arkadan bakıldığında görülen kısmı norma occipitalis ve aşağıdan bakıldığında görülen kısmı norma basilaris adı altında incelenir. norma frontalis norma verticalis norma basilaris norma lateralis Norma verticalis: Yukarıdan bakıldığında görülen kısım calvaria olarak da isimlendirilir. Burada üç tane dikiş tarzında eklem gözlenir. Bunlardan öndeki, frontal kemik ile parietal kemikler arasında oluşur ve sutura coronalis olarak isimlendirilir. Arkadaki eklem, oksipital kemik ile parietal kemikler arasında oluşur ve sutura lambdoidea denir. İki parietal kemik arasında ve orta hatta önden arkaya doğru uzanan ekleme sutura sagittalis denir. sutura lambdoidea sutura coronalis sutura sagittalis Norma lateralis: Kafa iskeletine yandan bakıldığında os frontale, os parietale, os occipitale, os temporale, os sphenoidale’nin bir kısmı, os zygomaticum, maksilla’nın bir kısmı ve mandibula’nın bir kısmı görülebilir. Yan taraftan bakıldığında en üst noktaya vertex, en arka noktaya occiput denir. Angulus mandibulae’nın arka alt köşesine gonion denir. Yandan bakıldığında temporal kemiğin suquamoz parçası, arcus zygomaticus ve zygomatik kemik arasında oluşan çukurluğa fossa temporalis denir. vertex fossa temporalis occiput gonion Norma frontalis: Kafa iskeletine önden bakıldığında, os frontale, os zygomaticum, os nasale, mandibula ve maxilla, görülür. Sağ ve sol maxilla ile os nasale’nin çevrelediği burun deliğine apertura priformis denir. Os frontale, os zygomaticum ve maxilla’nın çevrelediği çukurluğa orbita denir. Canlıda orbita içerisinde göz küresi ve gözün yardımcı oluşumları bulunur. orbita orbita apertura priformis Norma occipitalis: Kafatasına arkadan bakıldığında ortada görülen en çıkıntılı noktaya protuberantia occipitalis externa denir. Yukarıda parietal ve oksipital kemikler arasında oluşan sutura lambdoidea görülür. sutura lambdoidea protuberantia occipitalis externa Norma basilaris: Mandibula’sı olmayan kafa iskeletinin tabanına alttan bakıldığında arkada görülen büyük deliğe foramen magnum denir. Bu deliğin yan tarafındaki eklem çıkıntılarına condylus occipitalis denir ve atlas ile eklem yapar. condylus occipitalis foramen magnum Kafatası tabanının ön tarafında ağız ve burun boşluklarını birbirinden ayıran kemik yapıya palatum durum (sert damak) denir. Sert damağın ¾ ön kısmını maxilla’nın processus palatinus’u, ¼ arka kısmını ise palatin kemiğin lamina horizontalis’i oluşturur. Kafatasının tabanında birçok delik ve çukurluk bulunur. Bu deliklerden kafaya giren ve kafadan çıkan damar ve sinirler geçer. palatum durum maxilla palatin kemik Kafa iskeletinin iç yüzü: Önde arcus superciliaris’ler ile arkada protuberentia occipitalis extema’dan geçirilen horizontal planın üstünde kalan kısma calvaria, altta kalan kısma basis cranii denir. Calvarianın iç yüzüne baktığımızda beynin çıkıntı ve girintilerine uyan çukurluklar ve dura materi besleyen arterlerin izleri görülür. Basis cranii’nin üst yüzüne basis cranii interna alt yüzüne basis cranii externa denir. Basis cranii externa norma basilaris’te anlatıldı. basis cranii interna calvaria basis cranii Basis cranii interna: Kafa iskeletinin tabanının iç yüzüne yukarıdan baktığımızda önden arkaya doğru sıralanmış üç adet çukurluk görülür. Bunlar fossa cranii anterior, fossa cranii media ve fossa cranii posterior’dur. Bu çukurlukların derinlikleri önden arkaya doğru artar. Arka çukurluk en derini, ön çukurluk en sığ olanıdır. fossa cranii anterior fossa cranii media fossa cranii posterior Fossa cranii anterior: Bu fossayı frontal, ethmoid ve sphenoid kemiğin çeşitli kısımları oluşturur. Fossa cranii anterior’da beynin frontal lobları yer alır. ethmoid kemik frontal kemik sphenoid kemik Fossa cranii media: Sphenoid kemiğin küçük kanadının arka kenarı ve temporal kemiğin petroz parçasının üst kenarı arasında kalan alandır. Sağ ve sol fossa cranii media’lar arasında bulunan hipofız bezinin oturduğu çukurluk (fossa hypophysialis) bulunur. Fossa hyphophysialis, önündeki ve arkasındaki çıkıntılarla birlikte sella turcica olarak adlandırılır. Fossa cranii media’da beynin temporal lobları bulunur. sella turcica fossa hypophysialis Fossa cranii posterior: Üç çukurun içinde en derin olanı ve büyüğüdür. Bu çukurun yapısına occipital, temporal, parietal ve sphenoid kemik katılır. Fossa cranii posterior’un ortasındaki deliğe foramen magnum denir. Bu delikten medulla spinalis geçer. sphenoid kemik temporal kemik parietal kemik foramen magnum occipital kemik Foramen magnum’un ön tarafında oksipital kemiğin pars basilaris’i bulunur. Pars basilaris’in üst yüzü başparmağın oturacağı şekilde çukurdur. Buraya bulbus (omurilik soğanı) oturur. Foramen magnum’un ön üst tarafında ise iç kulak yolu (porus acusticus internus) bulunur. Fossa crani posterior’da bulunan 4 çukurdan yukarıda olan iki tanesi fossa cerebralis olarak isimlendirilir ve buraya beynin occipital lobları oturur. Altta kalan iki çukurluk ise fossa cerebellaris olarak isimlendirilir ve beyincik lobları oturur. pars basilaris fossa cerebellaris porus acusticus internus fossa cerebralis Yeni doğanlarda kafa iskeleti: Yeni doğanlarda kafa vücudun diğer kısımları ile kıyaslandığında daha büyüktür. Vücut uzunluğunun 1/4’ü kadardır. Baş çevresi 35cm’dir. Kafa iskeleti, kemiklerin tam olarak kemikleşmemiş olduğundan yetişkin kafa iskeletinden farklıdır. Özellikle calvaria’da kemiklerin birleştiği köşelerde, kemikleşme tam değildir. Bu alanlara dışarıdan bastırıldığında yumuşaklıkları sayesinde diğer bölgelerden kolaylıkla ayırt edilir. Fontanella (bıngıldak) veya fonticulus denilen bu bölgeler 2’si tek, 2’si çift toplam 6 tanedir. Fonticulus anterior: Sutura sagittalis ile sutura coronalis’in kesiştikleri yerde (frontal kemik ile paryetal kemikler arasında) bulunur. Fonticulusların en büyüğüdür. Doğumdan sonra 18 ayda kapanır. fonticulus anterior Fonticulus posterior: Sutura sagittalis ile sutura lambdoidea’nın kesiştikleri yere (parietal kemikler ile oksipital kemiğin birleşim yerine) uyar. Doğumdan sonra 3 ayda kapanır. fonticulus posterior Fonticulus anterolateralis: Calvaria’nın ön yan tarafında, temporal kemik, parietal kemik, sphenoid kemik ve frontal kemiğin birleştiği yerde bulunan çift bıngıldaktır. Fonticulus posterolateralis: Parietal kemik, temporal kemik ve oksipital kemik arasında bulunan çift bıngıldaktır. fonticulus anterolateralis fonticulus posterolateralis