Hoofdstuk 7 Religie.docx

Vroege pogingen tot afbakening Het animisme – Tylor = geloof i/aanbidden v/geesten Zoektocht nr leven na dood ziel = geest die lichaam verlaat bij dromen n visioenen n voorgoed bij dood “Geloof i/spirituele wezens” iets puur geestelijks, sociale aspecten x herkend Godsdienst kwam tot oorsprong do...

Vroege pogingen tot afbakening Het animisme – Tylor = geloof i/aanbidden v/geesten Zoektocht nr leven na dood ziel = geest die lichaam verlaat bij dromen n visioenen n voorgoed bij dood “Geloof i/spirituele wezens” iets puur geestelijks, sociale aspecten x herkend Godsdienst kwam tot oorsprong door mens. nieuwsgierigheid n behoeft aan kennis Rationele wereld opbouwen dood x meer zien als probleem Cognitieve te sterk beklemtoond (x rol v/emoties) Evolutionaire benadering: Aangezien primitief is, zal geleidelijk wijzigen naarmate kennis toeneemt Verdwijnt als basisfunctie n vervanging door wet. Omschrijving van Durkheim “Les formes élémentaires de la vie religieuse” = geloof i/krachten die leven v/mens bepalen Studie v/elementaire vormen toont sociale karakter aan Totemisme (horde arunta) = ze namen naam v/dier of plant aan waar ze v/beweerde af te stammen Geloof i/mysterieuze heilige kracht die totem bezielt Zorgt voor sancties wnnr bepaalde regels of taboes werden overtreden Geheel v/morle verantwoordelijkheden kracht komt x uit totem zelf, maar aan symbolische betekenis die ze eraan geven Godsdienst = x enkel denkbeeldig maar betrekking op sociale realiteit tijdens plechtigheden vereren ze onbewust maatschappij (heiligen v/samenleving via geloof) Sacrale aspecten = objecten, gebeurtenissen n ideeën waaraan men bijzondere betekenis geeft n die waard of macht vertoont Totem, heiligenbeeld, wijn als bloed v/Jezus komt x voort uit element zelf Profane aspecten: hebben utilitair karakter hebben voor dagdagelijkse bezigheden om aan materiële behoeften te voldoen Profane handelingen met betrekking op sacrale elementen, ontheiligen die elementen taboe Godsdienst = wijze waarop leden v/gemeenschap zich identificeren (hoge graad v/nationalisme/patriarchisme) Aard afh. v/sociale structuur n cultuur v/maatschappij Meer dan alleen verzameling v/geloofsideeën ( Tylor) Ook aanwezigheid v/geloofspraktijken = cruciaal High God = monotheïstisch want oppergod (idee Swanson) Afh. v/structuur v/samenleving, principe v/High God komt meer voor i/complexe samenleving Transcendentie = buiten staan of overstijgen v/mens, wel overschrijding Immanentie = iets wat tot structuur behoort n deze x overschrijdt Secularisatie = verdwijnen v/maatschappelijke betekenis v/godsdienst Wnnr functie wordt overgenomen door andere instellingen Hedendaagse, functionalistische en substantiële definities van religie Functionalistische omschrijving: wat doet godsdienst? Universeel aanwezig dus moet functies hebben: Zorgt dat maatschappij haar evenwicht behoudt Uitdrukking is v/basisbehoefte v/mens Yinger: “Systeem v/geloofsideeën n geloofspraktijken door middel v/gemeenschap ultieme probs v/mens. bestaan aanpakt” Probs: leven n dood, leven i/gemeenschap Ieder individu wordt geconfronteerd met deze probs Ideologie of bepaalde moraal kan dezelfde functie vervullen Geloof impliceert bovennatuurlijk wezen kan drm vragen beantwoorden die logisch/empirisch moeilijk te beantwoorden zijn Godsdienst zorgt voor beheersing stratificatiestelsel leren aanvaarden + conservatief karakter (x overal integrerende functie) Probs met Yinger’s benadering: Cirkelredenering = wat prob is, is cultuurgebonden n elke cultuur vult deze zelf i/n leert deze via haar religieuze instelling aan haar leden X altijd geloof i/bovennatuurlijke kracht nodig confucianisme onthoudt zich hiervan Samenleving zou onmogelijk zijn zonder godsdienst andere betekenissystemen zouden functies v/godsdienst overnemen n quasireligieus worden Peter Berger: sociale orde wordt x v/bovenaf opgelegd maar v/onderuit geconstrueerd, via interacties tussen mensen vooral i/tijden v/crisis + komt tegemoet aan universele behoeften v/mens Substantiële omschrijving: wat is godsdienst? Men onderscheid: Geloofsideeën (geloof i/almachtige God), Geloofspraktijken (begrafenisrituelen), opname i/gemeenschap v/gelovigen (deelname n betrokkenheid aan religieuze activiteiten) Tyler: enkel belang v/geloofsideeën + Durkheim, Wallace n Bruce: 3 dimensies Wat is godsdienst niet? Magie Religie Manipulatief Goden en geesten dwingen Geesten en krachten als onderdeel van de natuur manipulatie van de realiteit om doelen te bereiken Aanbidden van goden en geesten Transcendentale visie Begaan met betekenis van het universum (Stark en Brainbridge) Grenzen toch x altijd even duidelijk, sommige godsdiensten hanteren magische praktijken Begrafenisrituelen: emoties kanaliseren n beheersen Kerk Sekte (Wilson) X vrijwillig X kwalificaties/verdiensten Formaliteiten Focus op heterodoxie (x orthodoxie) Overeenstemming met heersende cultuur Uitzonderlijke verbanning Incl. (grote openheid voor wereldbeelden) Professioneel geestelijk ambt Religieuze socialisatie (x bekering) Vrijwillige toetreding met sterk zelfbeeld Verdienste/kwalificatie Excl. (enige verdediger v/waarheid) Afgezonderd v/samenleving Oppositie met heersende kerkleer Mogelijke verbanning Grote betrokkenheid X professioneel geestelijk ambt Kerk-sektecyclus = grenzen x altijd duidelijk. Sekten kunnen evolueren tot kerk n soms geven kerken aanleiding tot ontstaan v/sekten Denominatie Cult Kerken tolereren andere kerken Geen afkering van de wereld Aanvaarding van soortgelijke organisaties Individualistisch Groep die samenhangt rond paar thema’s Geen afgebakend of exclusief geloofssysteem Individu beslist over waarheid Tolerant ten opzichte van andere opvattingen Kort leven Eisen geen gehoorzaamheid van leden RESPECTABEL DEVIANT UNIEK LEGITIEM kerk sekte PLURALISTISCH LEGITIEM Denominatie cult Het secularisatiedebat Durkheim: modernisatieprocessen zou leiden tot afnamen v/belang v/godsd, omdat andere instellingen functies v/godsd zouden overnemen Weber: rationalisatie v/leefwereld leidt tot afname v/maatschappelijke relevantie v/godsd Onttovering v/moderne wereld = magisch denken n geloof i/immanentie maakt plaats voor rationele n logische Secularisatie = sociaal proces waarbij godsd zijn relevantie voor samenleving verliest Dit was heel sterk voortgezet i/alle Europese landen Klassieke secularisatiethese = belang v/godsd neemt af door 3 ! onderdelen v/modernisatieproces Sociale differentiatie: ondermijnt waarschijnlijkheid v/1 universele moraal als richtlijn voor handelen n leidt tot meerdere moraliteiten n wereldbeelden Vorming v/specifieke rollen n instellingen om tegemoet te komen aan maatschappelijke behoeften of aan functies die door 1 rol of instelling vervuld werden Onderwijs n gezondheidszorg werden afzonderlijk v/religieuze instituties Economische ontwikkeling met meer complexiteit Vermaatschappelijking: minder lokaal maar meer supra lokale organisatie Opkomst natiestaat, massamedia, … Onmogelijk te socialiseren i/overkoepelend moreel n religieus systeem Religie = x noodzaak meer, maar persoonlijke voorkeur Rationalisatie (opkomst wet.) = transformatie v/cultuur Stimulatie zoektocht techn. efficiënte middelen doel te bereiken Weber n Berger these: monotheïsme n transcendentie hebben rationeel denken bespoedigd Monotheïsme = ontwikkeling v/logische consistente ethica n theologie op wijze die onmogelijk is i/polytheïstische godsdiensten Transcendentaal godsbeeld = liet rationele n empirische exploitatie toe dan visie doordrongen door bovennatuurlijke Specifiek Weber-Berger-these: secularisatie proces verliep na reformatie n contrareformatie vele trajecten Rooms-katholiek opdeling klerikaal n antiklerikaal blok Protestantisme onverschilligheid tegenover godsdienst Meerdere godsdiensten religieuze vrijheid v/nationale betrokkenheid !, competities tussen religies: aanpassing i/eigen samenleving (= interne secularisering) Secularisatie kan afgeremd worden door sociaalhistorische omstandigheden: Door verzuilingsproces + vermenging v/godsd n nationalisme door vijandige staat met andere staatsgodsdienst Verzuiling = godsdiensten verdeelden samenleving door voor elk v/hun leden instellingen uit te bouwen om aan hun nieuwe politieke n sociale behoeften tegemoet te komen Cross-nationale variatie = verschil tussen/i/landen naarmate religiositeit Kritiek op secularisatiethese: middeleeuwen Kerken n kappelen waren te klein Gedetailleerde info over godsdienstigheid bleek te schaars X altijd door processen v/modernisatie Opkomst v/religieus fundamentalisme Economische theorieën van religieuze betrokkenheid vooral Noord-Amerika (Stark, Bainbridge en Iannaccone) Rational choice theory = mensen = rationale wezens die maximalisatie v/winst nastreven Ruil-theoretische paradigma’s: streven i/beslissingen/handelingen baten of beloningen na n proberen kosten of traffen te vermijden Baten: concreet n bereikbaar/schaars n onbereikbaar Godsdiensten bieden compensaties (uitgestelde beloningen) Bovennatuurlijke verklaringen afleggen op ! levensvragen of gebeurtenissen X door wet. bevredigd worden Bovennatuurlijke compensatoren = baten die godsdiensten beloven voor geloof i/x verifieerbare verklaringen Religieuze markten n activiteiten Meerdere die bovennatuurlijke compensatoren aanbieden ( competitie) X weten wie beste aanbieder is Risico’s voor investeren i/religieuze goederen Onzekerheid doet kosten stijgen n zorgt er voor dat men zoekt nr ander alternatief Niche-markten = bij vergroten v/marktsegment ontstaat er meer alg. leer die meer groepen moet dienen leidt tot ontstaan v/nieuwe religieuze bewegingen die behoeften v/mens specifieker kunnen beantwoorden Religieuze cyclus = religies groeien i/aanhang n wordt leer breder n vager kwetsbaar voor opkomende religies die inspelen op specifieke marktsegmenten Secularisatie = fase v/lage betrokkenheid (x eindpunt) Stark n Iannaccone: grote verscheidenheid aan godsdienstige behoeften X enkele godsdienst kan product aanbieden dat alle consumenten kan bevredigen Competitieve n snel veranderende markt + veel aandacht voor betrokkenheid Competitie leidt tot meer betrokkenheid Variatie i/aanbod v/religieuze producten beter afstemming v/behoeften v/consument men wil consument bij zich houden Tussenkomst v/staat: Steunt staatsgodsdienst n die kan religieuze markt monopoliseren Zijn x geneigd te investeren i/meerwaardige religieuze producten Vraag nr religieuze producten = laag i/religieuze monopoliemarkten Kritieken: Op definitie v/godsd als geloof i/bovennatuurlijke macht (x eigen aan godsdiensten) Behoefte aan godsd n religieuze verklaringen = cte n universeel (sluit secularisatie uit n neigt nr cirkelredenering) Verband tussen religieuze betrokkenheid n religieus pluralisme = x altijd n overal terug te vinden (laatste decennia: deregulatie v/religieuze markt) Rol v/areligieuze betekenissystemen of ideologieën n bewegingen wordt i/economische theorie v/religieuze betrokkenheid genegeerd Religie kan ook i/competitie staan met andere zoals nationalisme, socialisme, fascisme, … Religieus fundamentalisme Globaal fundamentalistische bewegingen = binnen wereldreligies (islam, christendom) zijn er bewegingen ontstaan die religie opnieuw dominante hoeksteen v/samenleving maken = rea tegen proces v/modernisatie v/ideologische n organisatorische aard Kenmerken van hun ideologie: Reactie op marginalisering v/religie verdediging v/religieuze traditie Selectief selectie v/beperkte thema’s waarrond men strijd voert Terugval op oude opsplitsing v/goed n kwaad (dualistisch wereldbeeld) Heilige schriften = ontastbaar (bijbel, koran, … letterlijk interpreteren want woord v/God) Geloof i/concreet einde der tijden gesch eindigt wnnr goeden gered n slechten verdoemd Organisatorische kenmerken: Uitverkoren lidmaatschap Scherp begrensd zwart-wittegenstelling v/diegene die tot beweging behoort n die er x toe behoren Autoritaire organisatie charismatische leider Specifieke gedragsvoorschriften, m.b.t. kledij, seksualiteit, eten n drinken, gezinsrelaties, … Kenmerken leunen dicht aan bij kenmerken v/sekte Verlies v/macht n invloed herstellen via sektarisch organisatiemodel Opkomst v/deze bewegingen lijkt i/tegenspraak te zijn met secularisatiethese Toch x los v/elkaar gezien worden Succes v/deze bewegingen te verklaren door modernisatieprocessen Internationaal vergelijkend waardeonderzoek Westerse landen verschillen systematisch x zoveel met overwegen islamitische landen Wel grote kloof tussen beide culturen, dit omdat i/westerse landen grote openheid voor gender n seksualiteit is gegroeid